Cierpienia młodego Wertera poruszają w szczególny sposób kwestię ludzkiej uczuciowości i stanowią studium psychiki głównego bohatera. Dzięki listom Wertera, odbiorca dzieła poznaje subiektywny sposób postrzegania rzeczywistości oraz kształtujący się pod wpływem różnorodnych emocji, świat jego wewnętrznych przeżyć.

Tytułowy bohater dzieła Goethego to młody i wrażliwy artysta o duszy poety i niespokojnym sercu. To właśnie nadmierna wrażliwość sprawia, że intensywniej niż przeciętny człowiek, odczuwa emocje i odbiera otaczającą go rzeczywistość. W obcowaniu z przyrodą okolic Wahlheim, odnajduje spokój i samotność, które są balsamem dla jego artystycznego wnętrza. W bliskości natury dostrzega obecność Boga
Stwórcy świata, doskonałego pod każdym względem. Towarzystwo prostodusznych ludzi ze wsi sprawia, że odkrywa uczucia, które zachwycają go gwałtownością i jednocześnie prostotą.

Jego życie zmienia się w dniu, w którym poznaje Szarlottę i zakochuje się w niej od pierwszego wejrzenia. Od tej chwili miłość znajduje się w centrum jego uczuciowo
emocjonalnego życia i urasta do rangi sensu życia. Całym światem Wertera staje się Lotta. Prawdziwe szczęście odnajduje w spędzaniu czasu u boku dziewczyny, w drobnych gestach sympatii i wspólnych rozmowach. Zaczyna utwierdzać się w przekonaniu o łączącej ich wspólnocie dusz i wzajemnym zrozumieniu.

Miłość wypełnia go całkowicie. To uczucie, początkowo piękne, opętuje duszę młodzieńca. Ukochana staje się dla niego uosobieniem doskonałości, aniołem, świętą. Wzniosłość miłości pozbawiona jest jakiejkolwiek żądzy ze strony Wertera. To źródło subtelnej rozkoszy i słodyczy. W każdej chwili rozmyśla o Lotcie, pielęgnując tym samym uczucie, które zaczyna być ideą miłości. Werter żyje tylko po to, żeby widzieć dziewczynę i myśleć o niej. Entuzjastycznie chłonie każdy moment życia. Poprzez duchową więź poznaje, czym jest szczęście i piękno świata. Zaczyna wierzyć, że ukochana również go kocha.

Ten radosny etap znajomości z Lottą zostaje zakłócony, kiedy powraca jej narzeczony, Albert. Werter wiedział, że dziewczyna jest zaręczona, lecz wcześniej nie znał rywala i nie sądził, że Albert stanie się dla niego realnym zagrożeniem. Powrót mężczyzny, poznanie go, życzliwość z jego strony i uczucia do Szarlotty, sprawiają, że szczęśliwy świat Wertera zaczyna się rozpadać.

Reklamy OnetKontekst
Stopniowo zmienia się stan psychiki bohatera i charakter miłości do Lotty. Od tej chwili jego uczuciom do pięknej panny towarzyszy udręka, cierpienie i narastający niepokój. Siła miłości i uwielbienia zatrzymuje młodzieńca przy ukochanej, chociaż zaczyna myśleć o wyjeździe z Wahlheim. Załamanie najważniejszej wartości w życiu Wertera
miłości
sprawia, że otaczający go świat zaczyna odbierać jako "katującego go ducha". To, co jeszcze nie tak dawno było źródłem jego szczęścia, staje się źródłem cierpienia. Potęgujący się ból towarzyszy nieodłącznie każdej myśli o Lotcie. Miłość młodzieńca przeradza się stopniowo w namiętność, w pragnienie pocałowania dziewczyny. Wykorzystuje każdą nieobecność Alberta, by przez parę minut być wyłącznie z ukochaną. Jego zachowanie w towarzystwie rywala staje się nienaturalnie wesołe. Werter zaczyna myśleć o samobójstwie.

W końcu ulega cierpieniu i postanawia opuścić Lottę, jak wówczas sądzi - na zawsze. Zrozpaczony, nie mówi ukochanej o planowanym wyjeździe. Podejmuje pracę pisarza w poselstwie. Ponownie odczuwa wyobcowanie, niezrozumienie przez otoczenie. Uważany jest za pyszałka, który szczyci się inteligencją i sądzi, że to daje mu przywilej lekceważenia wszelkich stosunków towarzyskich. Publicznie znieważony, wyproszony z przyjęcia, na którym jego obecność odbierana jest jako afront, urażony plotkami i fałszywym współczuciem, składa dymisję.

Po dziesięciu miesiącach nieobecności i rozłąki wraca do zamężnej już Lotty. Stara się za wszelką cenę być blisko ukochanej. Miłość przeradza się w destrukcyjną siłę, która coraz bardziej wyniszcza wrażliwą psychikę Wertera. Dostrzega bezcelowość swojego życia i niemożność spełnienia pragnień. Uważa, że niszczy spokój domu ukochanej i jej małżeństwo. Przyjazny mu Albert zaczyna nieprzychylnie patrzeć na znajomość żony z młodzieńcem.Świat staje się coraz bardziej wrogi dla Wertera. Piękna
przyroda zmienia się w żywioł, niszczący miejsca, z którymi wiązał wspomnienia chwil szczęścia. Powódź zalewa altanę, gdzie spotykał się z Lottą.

Werter zaczyna rozumieć, że miłość niesie ze sobą również ból. Zazdrości obłąkanemu z miłości Henrykowi, widząc w jego szaleństwie sposób na zapomnienie o nieszczęściu. Parobka, który zamordował służącego wdowy, uważa za istotę godną współczucia a nie potępienia. W losach tych dwóch mężczyzn dostrzega odbicie własnej tragedii. Rozdarty nieustannie pragnieniem bycia z Lottą, ma wrażenie, że traci zmysły. Ponownie skłania się ku myślom o samobójstwie. W tym ostatecznym kroku widzi przede wszystkim uwolnienie się od udręki i sposób na połączenie się z ukochaną. Wierzy, że po jej śmierci odnajdą się i zostaną połączeni na wieki przez Boga.

Cierpienie doprowadza Wertera na skraj wytrzymałości psychicznej. Apatyczny, pozbawiony chęci do życia i ogarnięty twórczą niemocą, decyduje się na śmierć. Podczas ostatniej wizyty gdzie spełnia swoje pragnienie. Wzruszony czytaną Pieśnią Osjana traci panowanie nad sobą i całuje dziewczynę. Upewnia się tym samym, że dziewczyna go kocha i to sprawia, że odczuwa rozkosz. Samobójstwo kończy psychiczną udrękę Wertera, ale także unicestwia to, co trzymało go przy życiu
namiętność i miłość do nieosiągalnej Lotty.

Werter to postać o skomplikowanej i bogatej osobowości. Nadmierna wrażliwość ostatecznie gubi go, sprawiając, że wszelkie doznania są dla niego silniejsze niż w rzeczywistości. Jego życie, wypełnione miłością i cierpieniem, stworzyło postawę literacką zwaną werteryzmem.