3. EWOLUCJA SYSTEMÓW EKSPLOATACJI
ZŁÓŻ RUD MIEDZI
Wybór systemu eksploatacji jest podstawowym zagadnieniem podczas wybierania złoża.
Powinien być on dokonywany z uwzględnieniem wiedzy górniczej w zakresie teorii i praktycz-
nych doS
wiadczeń z wybierania złóż zalegających w zbliżonych warunkach geologicznych oraz
bieżącej eksploatacji danego złoża. WłaS
ciwie dobrany system musi zapewniać bezpieczeństwo
pracy ludzi i maszyn oraz efektywnoS
ć ekonomiczną prowadzonych robót.
Techniczne kryteria doboru technologii wybierania złoża wymagają rozwiązania elementów
cząstkowych takich jak:
 sposób kierowania stropem (likwidacja zrobów),
 geometria wyrobisk przygotowawczych i eksploatacji,
 sposób przewietrzania,
 rodzaj obudowy,
 sposób urabiania złoża,
 sposób ładowania i odstawy urobku,
 sposób ograniczania zagrożeń od ciS
nienia górotworu,
 minimalizacja strat i zubożenia kopaliny.
ZmiennoS
ć warunków geologicznych (miąższoS
ci, głębokoS
ci zalegania, parametrów
wytrzymałoS
ciowych skał złożowych i otaczających, tektoniki itp.) i warunków górniczych
(skrępowanie eksploatacji filarami ochronnymi i oporowymi oraz powiększającymi się obsza-
rami zrobów itp.) wpływa na koniecznoS
ć bieżącej modyfikacji lub opracowanie nowych syste-
mów eksploatacji.
3.1. Systemy eksploatacji złóż w synklinie grodziecko-złotoryjskiej
W kopalniach rud miedzi synkliny złotoryjskiej i grodzieckiej stosowane były następujące
systemy wybierania złoża:
 S
cianowy podłużny z elastycznym ugięciem stropu,
 S
cianowy podłużny i poprzeczny z podsadzką płynną,
 S
cianowy podłużny z zawałem stropu.
W systemie S
cianowym podłużnym z elastycznym ugięciem stropu złoże było rozcinane wy-
robiskami przyS
cianowymi wykonywanymi w odległoS
ci około 80 m na S
ciany podłużne
(rys. Urabianie złoża realizowano robotami strzałowymi. Do wiercenia otworów
3.1a).
strzałowych o długoS
ci 1,2 m stosowano wiertarki obrotowe o napędzie powietrznym PWR-8.
Ładowanie rudy w S
cianie odbywało się ręcznie na przenoS
nik wstrząsowy, który odstawiał rudę
na przenoS
nik taS
mowy PT-800 lub PTG-1000 w chodniku podS
cianowym. Przestrzeń robocza
zabezpieczona była obudową drewnianą składającą się ze stropnic o długoS
ci do 5 m, stojaków
o S
rednicy 0,2 m oraz okorków lub połowic do wykładki stropu (rys. 3.2). Likwidacja przestrzeni
wybranej odbywała się przez stawianie w szachownicę stosów drewnianych wypełnionych
ubogą rudą lub skałą płonną. Stosy drewniane budowane były w rozstawie po upadzie co3mi po
rozciągłoS
ci co 1,2 m. Przewietrzanie S
cian odbywało się obiegowym prądem powietrza.
33
Ewolucja technologii eksploatacji złóż rud miedzi w polskich kopalniach
Rys. 3.1. Schemat eksploatacji S
cianowej: a) system S
cianowy podłużny z elastycznym
ugięciem stropu na stosy drewniane, b) system S
cianowy poprzeczny z podsadzką płynną.
1  dowierzchnia transportowa, 2  dowierzchnia rurowa, 3  chodnik przewozowy, 4  osadnik,
5  chodnik wodny, 6  dowierzchnia diagonalna, 7  kaszty wypełniane rudą, 8  podsadzka płynna,
9  rurociąg podsadzkowy, 10  tama podsadzkowa, 11  otwór podsadzkowy
34
Rozdział 3
Rys. 3.2. R
ciana podłużna w obudowie drewnianej poprzecznej z elastycznym ugięciem stropu.
1  kaszty z rudą, 2  stropnice drewniane, 3  stojaki drewniane,
4  przenoS
nik wstrząsany, 5  pas podsadzki z kamienia
35
Ewolucja technologii eksploatacji złóż rud miedzi w polskich kopalniach
Rys. 3.3. Schemat eksploatacji S
cianowej: a) system S
cianowy podłużny z podsadzką płynną,
b) system S
cianowy podłużny z zawałem stropu.
1  chodnik główny, 2  chodnik wodny, 3  dowierzchnia S
cianowa, 4  upadowa,
5  chodnik podpoziomowy, 6  chodnik nadS
cianowy, 7  chodnik podS
cianowy,
8  dowierzchnia podsadzkowo-wydechowa, 9  osadnik wodny, 10  objazdy popolowe,
11  tama podsadzkowa, 12  rurociąg podsadzkowy, 13  podsadzka płynna, 14  zawał stropu
36
Rozdział 3
Rys. 3.4. R
ciana w obudowie stalowej z zawałem stropu i odstawą ładowarką zgarniakową.
1  stropnice stalowe, 2  stojaki stalowe, 3  skrzynia zgarniaka, 4  stół załadowczy z kołowrotem,
5  kaszty wypełnione rudą, 6  przenoS
nik zgrzebłowy, 7  zastawki
37
Ewolucja technologii eksploatacji złóż rud miedzi w polskich kopalniach
W systemie S
cianowym podłużnym z podsadzką płynną złoże było rozcinane chodnikami
przyS
cianowymi prowadzonymi w odległoS
ci od 50 do 100 m (rys. 3.3a). Urabianie złoża
odbywało się robotami strzałowymi przy użyciu dynamitu. Otwory strzałowe o długoS
ci 1,2 m
wiercono wiertarkami obrotowymi PWR-8 lub obrotowo-udarowymi WUP-11. Urobioną rudę
ładowano wręboładowarkami na przenoS
nik zgrzebłowy R
ląsk-59 i odstawiano na przenoS
niki
taS
mowe zabudowane w chodnikach przyS
cianowych. Przestrzeń robocza zabezpieczona była
obudową drewnianą. R
ciany przewietrzane były obiegowym wznoszącym prądem powietrza.
Likwidacja wybranej przestrzeni odbywała się za pomocą podsadzki płynnej. Krok podsadzki
wynosił od 6 do 8 m. Przestrzeń wybraną odgradzano z trzech stron, tamą czołową wykonaną
z tkaniny i mocowaną do stojaków obudowy drewnianej oraz tamami bocznymi, dolną i górną,
wykonanymi z drewna i uszczelnionymi tkaniną. Tama dolna wzmacniana była dodatkowo
zastrzałami. Wody podsadzkowe odprowadzano chodnikami wodnymi do osadników polowych.
Złoże dla systemu S
cianowego podłużnego z zawałem stropu rozcinano wyrobiskami przyS
ciano-
wymi co 65 m (rys. 3.3b). Urabianie złoża realizowano robotami strzałowymi przy użyciu dyna-
mitu. Otwory strzałowe o długoS
ci 1,2 lub 1,6 m wiercono wiertarkami obrotowo-udarowymi
WUP-11. Ładowanie i odstawa urobku ze S
ciany odbywała się początkowo za pomocą
wręboładowarek WŁE-50s współpracujących z przenoS
nikiem zgrzebłowym, a następnie przy
użyciu ładowarek zgarniakowych (rys. 3.4). Obudowę stalowo-członową S
ciany stanowiły sto-
jaki SP-40 lub SW-30a oraz stropnice członowe o długoS
ci 1,2 i 1,6 m. OdległoS
ci między stoja-
kami po upadzie wynosiły od 0,8 do 1,2 m, a po rozciągłoS
ci 1,2 lub 1,6 m. Przestrzeń wybrana
likwidowana była przez zawał stropu. Krok zawału wynosił 1,2 lub 1,6 m w zależnoS
ci od wiel-
koS
ci zabioru. Chodniki przyS
cianowe chronione były dwoma rzędami stosów drewnianych
wypełnionych skałą. R
ciany przewietrzane były obiegowym prądem powietrza.
3.2. Ewolucja systemów eksploatacji złoża na monoklinie przedsudeckiej
Eksploatację złoża rud miedzi na monoklinie przedsudeckiej rozpoczęto w 1967 roku syste-
mem ubierkowym z obudową podporową, systemem adoptowanym z kopalń starego zagłębia
miedziowego w niecce północnosudeckiej. Zroby likwidowano podsadzką suchą miotaną, a ta-
kże przez zawał skał stropowych. Do odstawy urobku stosowano przenoS
niki zgrzebłowe, a na-
stępnie zgarniaki. Niskie wskax
niki techniczno-ekonomiczne oraz trudnoS
ci z utrzymaniem obu-
dowy podporowej w trakcie strzelań urabiających, a także problemy z kierowaniem stropem za-
decydowały o wdrożeniu komorowo-filarowego systemu eksploatacji. Do zabezpieczenia stropu
wykorzystano obudowę kotwiową, a we wszystkich elementach procesu technologicznego zasto-
sowano maszyny samojezdne. Zroby likwidowano przez zawał skał stropowych wymuszany ro-
botami strzałowymi lub przez wypełnienie podsadzką piaskową.
Przygotowanie pola do eksploatacji systemem komorowo-filarowym polega na okonturowa-
niu go wiązkami wyrobisk korytarzowych w układzie dwunitkowym lub trzynitkowym. Podyk-
towane jest to względami wentylacyjnymi i transportowymi. Wyrobiska wielonitkowe umożli-
wiają doprowadzenie do przestrzeni roboczej dużych iloS
ci powietrza, niezbędnych z uwagi na
wysoką temperaturę pierwotną skał i stosowane maszyny samojezdne o napędzie spalinowym.
Układy wielonitkowe wyrobisk przygotowawczych pozwalają również na wyodrębnienie dróg
transportu urobku, ruchu maszyn i ludzi.
Przez trzydzieS
ci lat eksploatacji złoża rud miedzi na monoklinie przedsudeckiej zastosowano
44 odmiany komorowo-filarowego systemu eksploatacji (rys. 3.5).
38
SYSTEM UBIERKOWY
System komorowo-filarowy
Bez wykonania zawału technologicznego Z likwidacją wybranej przestrzeni Z likwidacją wybranej przestrzeni
przy likwidacji przestrzeni wybranej z technologicznym zawałem stropu z podsadzką hydrauliczną
Jednoetapowe Dwuetapowe Jednoetapowe Dwuetapowe Jednoetapowe Dwuetapowe
Osadnikowy
J-Zk R-UO S-4 J-2 J-3 D-2 S-2 Rudna-5 Lubin-1 Rudna-1 UZG Rudna-4 DP
R-UO/H J-UG-PS J-U0-FO J-UG Rudna-6 J-G2 J-G3 J-3S D-2R Rudna-7 L-1
J-UGR-PS J-UGO-PS J-UGK J-UGN J-UGZ J-S J-3S/PH Rudna-11 Rudna-10 Rudna-8 R-OC/PH R-C/PH
J-Z J-R J-Du J-P J-O J-F
J-Sp
J-T
Rys. 3.5. Ewolucja systemów eksploatacji złoża rud miedzi na monoklinie przedsudeckiej
Rozdział 3
39
Ewolucja technologii eksploatacji złóż rud miedzi w polskich kopalniach
40
7m
7m
14m
A-A
B-B
C-C
10m
7m
7m
14m
7m
7m
7m
7m
4m
B
A
C
14m
7m
Rys. 3.6. System komorowo-fialrowy jednoetapowy z zawałem stropu
7m
14m
14m
14m
B
A
C
7m
7m
14m
10m
4m
Rozdział 3
6
1-6O
15324
Rys. 3.7. System komorowo-filarowy dwuetapowy z podsadzką hydrauliczną RUDNA-1.
1  podsadzka, 2  wybieranie warstwy górnej, 3  wybieranie warstwy dolnej,
4  zjazd do warstwy dolnej, 5  kolektory odwadniające, 6  rurociąg podsadzkowy
Ciągła ewolucja tego systemu wynika z dużej różnorodnoS
ci warunków geologiczno-górni-
czych, z prowadzenia eksploatacji na coraz większej głębokoS
ci oraz z nabywanych doS
wiadczeń.
Komorowo-filarowe systemy eksploatacji w kopalniach rud miedzi stosowano w dwóch
odmianach:
 jednoetapowej (przykład systemu  rys. 3.6),
 dwuetapowej (przykład systemu  rys. 3.7).
Eksploatacja jednoetapowa polega na rozcinaniu złoża komorami i pasami z wydzieleniem
filarów technologicznych, pracujących w fazie pozniszczeniowej i zapewniających statecznoS
ć
stropu w przestrzeniu roboczej. Zapewnia ona korzystne rozkłady ciS
nienia eksploatacyjnego
wokół frontu wybierkowego.
Eksploatacja dwuetapowa polega na rozcięciu złoża w pierwszym etapie wyrobiskami kory-
tarzowymi na filary wielkogabarytowe. W drugim etapie filary rozcinane są komorami i pasami
na filary technologiczne, pracujące w fazie pozniszczeniowej. Wadą tak prowadzonej eksploata-
cji jest występowanie koncentracji naprężeń w filarach wielkogabarytowych przed frontem robót
drugiego etapu. Zaletami natomiast są: wczeS
niejsze rozpoznanie złoża i uzyskanie dodatkowych
dróg komunikacyjnych na froncie.
41
Ewolucja technologii eksploatacji złóż rud miedzi w polskich kopalniach
Ze względu na sposób kierowania stropem wyróżnić należy systemy:
 z technologicznym zawałem stropu,
 z podsadzką hydrauliczną,
 z ugięciem stropu i samoczynnym zawałem.
Symbole oznaczeń odmian komorowo-filarowego systemu eksploatacji użyte na rysunku 3.5:
J-2 �ł Jednoetapowy z zawałem stropu i filarami o przekroju kwadratowym 5 7 5 7m,
JG-2 �ł Jednoetapowy z zawałem stropu i filarami o przekroju kwadratowym 7 10 7 10 m,
J-3 �ł Jednoetapowy z zawałem stropu i filarami o przekroju prostokątnym 5 7 16 m,
JG-3 �ł Jednoetapowy, dwuwarstwowy z zawałem stropu i filarami o przekroju prostokątnym
5 10 16 m,
J-3S �ł Jednoetapowy z zawałem stropu i filarami o przekroju prostokątnym 7 10 16 m,
J-S �ł Jednoetapowy z zawałem stropu i filarami 12 16 16 18 m,
J-F �ł Jednoetapowy z zawałem stropu i filarami o zróżnicowanych wymiarach,
J-T �ł Jednoetapowy z zawałem stropu dla warunków występowania na froncie wybierkowym
skał o zróżnicowanej wytrzymałoS
ci,
J-R �ł Jednoetapowy z zawałem stropu i rozdzielczym wybieraniem złoża,
J-Z �ł Jednoetapowy z ograniczonym zawałem stropu,
J-O �ł Jednoetapowy z zawałem stropu i szerokim otwarciem przestrzeni roboczej,
J-P �ł Jednoetapowy z zawałem stropu i dodatkowym pasem ubierkowym,
J-Sp �ł Jednoetapowy z zawałem stropu i zmodyfikowanym usytuowaniem filarów
technologicznych,
J-Du �ł Jednoetapowy, dwuwarstwowy z utwierdzeniem filarów resztkowych skałą płoną,
J-Zk �ł Jednoetapowy z aktywnym wykorzystaniem skały płonej,
S-2 �ł Zabierkowy z zawałem stropu i możliwoS
cią lokowania skały płonej w przestrzeni
wybranej,
RUDNA-10z �ł Dwuetapowy, dwuwarstwowy z zawałem stropu,
RUDNA-11 �ł Dwuetapowy z zawałem stropu i możliwoS
cią lokowania skały płonej w przestrzeni
wybranej,
D-2 �ł Dwuetapowy z zawałem stropu,
D-2R �ł Dwuetapowy z zawałem stropu i ograniczonym wyprzedzeniem rozcinką pierwsze-
go etapu,
D-P �ł Dwuetapowy z podsadzką hydrauliczną,
UZG �ł Dwuetapowy, dwuwarstwowy ubierkowo-zabierkowy z podsadzką hydrauliczną,
L-1 �ł Dwuetapowy, dwuwarstwowy z podsadzka hydrauliczną,
LUBIN-1 �ł Jednoetapowy, dwuwarstwowy z podsadzką hydrauliczną (zmodyfikowany na
bazie L-1),
RUDNA-1 �ł Dwuetapowy, dwuwarstwowy z podsadzką hydrauliczną,
RUDNA-4 �ł Dwuetapowy, dwuwarstwowy z podsadzką hydrauliczną,
RUDNA-5 �ł Dwuetapowy, dwuwarstwowy z podsadzką hydrauliczną,
RUDNA-7 �ł Jednoetapowy, dwuwarstwowy z podsadzką hydrauliczną dla warunków
występowania w złożu skał silnie skłonnych do tąpań,
RUDNA-8 �ł Jednoetapowy, dwuwarstwowy z podsadzką hydrauliczną dla warunków
występowania zmiennej statecznoS
ci stropu,
J-3S/PH �ł Jednoetapowy z podsadzką hydrauliczną dla złóż S
redniej i dużej miąższoS
ci,
42
Rozdział 3
R-OC/PH �ł Jednoetapowy z odtwarzaniem calizny materiałem podsadzkowym dla złóż
S
redniej i dużej miąższoS
ci,
R-C/PH �ł Jednoetapowy, dwuwarstwowy z częS
ciową likwidacją wybranej przestrzeni podsadzką
hydrauliczną,
OSADNIKOWY �ł Jednoetapowy bez likwidacji przestrzeni wybranej,
R-UO �ł Jednoetapowy z upodatnieniem złoża i dodatkową ochroną stropu,
R-UO/FO �ł Jednoetapowy z ugięciem stropu dla warunków upodatnienia i likwidacji filarów
oporowych,
R-UO/H �ł Jednoetapowy z ugięciem stropu dla rejonów o szczególnie trudnych warunków
geologiczno-górniczych,
RUDNA-6 �ł Jednoetapowy, dwuwarstwowy z likwidacją dolnej warstwy podsadzką suchą,
J-UG �ł Jednoetapowy z ugięciem stropu,
J-UGN �ł Jednoetapowy z ugięciem stropu dla złoża o zwiększonym nachyleniu,
J-UGZ �ł Jednoetapowy z ugięciem stropu dla pól zamykających,
J-UGK �ł Jednoetapowy z lokowaniem skały płonej w przestrzeni wybranej i ugięciem stropu,
S-4 �ł Dwuetapowy z ugięciem stropu,
J-UG-PS �ł Jednoetapowy z ugięciem stropu,
J-UGO-PS �ł Jednoetapowy z ugięciem stropu dla filarów oporowych,
J-UGR-PS �ł Jednoetapowy z ugięciem stropu i ruchowym filarem zamykającym.
Dodatkowo, w każdym sposobie, może być lokowana w zrobach skała płonna uzyskiwana
z robót prowadzonych w kamieniu. Eksploatacja z podsadzką hydrauliczną prowadzona jest pod-
czas wybierania złoża w filarach ochronnych oraz przy miąższoS
ci złoża większej od 7 m.
Podczas wybierania złoża o miąższoS
ci większej od 5 m wykorzystuje się naturalne cechy
wytrzymałoS
ciowe masywu skalnego, prowadząc eksploatację dwiema warstwami od góry do
dołu. W tej sytuacji pułap wyrobisk przygotowawczych i eksploatacyjnych usytuowany jest
w mocnych skałach węglanowych. Warstwę dolną udostępnia się pochylniami zjazdowymi ze
spodku warstwy górnej. Pierwszymi zastosowanymi odmianami systemu komorowo-filarowego
były: J-2, J-3, D-2, D-2R, osadnikowy i D-P, przystosowane do wybierania złoża o miąższoS
ci do
5 m. Do wybierania złoża grubego opracowano systemy JG-2, JG-3 i UZG.
Ze względu na zagrożenie zawałami stosunkowo szybko zrezygnowano z systemów J-2 oraz
JG-2, a ze względu na zagrożenie tąpaniami, z systemów D-2 i D-2R. Wraz ze wzrostem głęboko-
S
ci i wpływu zrobów, rozwijano system J-3, opracowując system J-S oraz J-3S, a dla złoża cien-
kiego, systemy S-2 oraz J-R. Wraz z rozpoczęciem eksploatacji złoża grubego opracowano syste-
my podsadzkowe dwuetapowe RUDNA-1 i RUDNA-4 oraz jednoetapowy RUDNA-5.
W złożu o małej i S
redniej miąższoS
ci do 5 m usytuowanym poza filarami ochronnymi, przy
kierowaniu stropem w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych stosowano powszechnie
technologiczny zawał stropu. Wraz z wymuszaniem zawału rozstrzeliwano filary resztkowe.
Tak wykonywany zawał technologiczny nie spełniał wymagań, gdyż zestrzelona półka stropowa
o małym współczynniku rozlux
nienia gruzowiska zawałowego nie zapewniała podparcia wyż-
szych warstw stropowych. Prowadziło to do zawisania i okresowego załamywania się warstw
stropowych. Efektem tego były okresowe wzrosty naprężeń w calix
nie przed frontem eksploata-
cyjnym i liczne przypadki tąpnięć lub odprężeń spowodowane wydzieleniem się energii spręży-
stej zgromadzonej w górotworze w wyniku przekroczenia wytrzymałoS
ci na S
ciskanie. Tąpnięcia
i odprężenia niejednokrotnie miały charakter totalny i obejmowały całą przestrzeń roboczą i dro-
gi dojazdowe do frontu. Stąd w drugiej połowie lat osiemdziesiątych trwały intensywne prace nad
poprawą technologii strzelań zawałowych i poszukiwania rozwiązań zapewniających podparcie
43
Ewolucja technologii eksploatacji złóż rud miedzi w polskich kopalniach
stropu w przestrzeni wybranej. W 1987 roku rozpoczęto w kopalni  Polkowice wdrażanie syste-
mu J-Z z ograniczonym co do miejsca i wysokoS
ci zawałem stropu oraz w kopalni  Rudna 
J-3S z okresowym wykonywaniem strzelań zawałowych i torpedujących. Zasadą tych rozwiązań
była rezygnacja z rozstrzeliwania filarów resztkowych. JednoczeS
nie uruchomiono w oddziale
G-5/2 kopalni  Rudna eksploatację eksperymentalną kierowania stropem przez jego ugięcie na
resztkowych filarach i samoczynny zawał skał stropowych bez wymuszania go robotami
strzałowymi. Eksperyment prowadzono na zaburzonym tektonicznie odcinku frontu wzdłuż roz-
ległych zrobów zawałowych [Butra, 1990]. Na nowe rozwiązanie zdecydowano się, gdy znane
rozwiązania technologiczne (zmiany kąta nachylenia osi pasów eksploatacyjnych, wprowadze-
nie przemiennego prowadzenia komór eksploatacyjnych oraz wstecznego przebijania komór
z pasów eksploatacyjnych) nie pozwoliły na utrzymanie statecznoS
ci stropu w przestrzeni robo-
czej. Osłabiony różnokierunkowymi spękaniami, nawadniany podczas wiercenia otworów za-
wałowych, poddawany dodatkowo działaniu strzelań zawałowych strop wyrobisk eksploatacyj-
nych ulegał często samoczynnym zawałom, uniemożliwiając kontynuowanie robót w pasie przy-
zawałowym. Wynikiem tego były duże straty złoża sięgające 20% w niewyspągowanych płatach.
W efekcie prowadziło to do przybierki około 3 m słabych i nieokruszcowanych skał w stropie za-
legających ponad stropem złoża. W związku z tym, eksploatacja prowadzona była na dwie war-
stwy, a likwidacja wysokiej na 7,5 m przestrzeni wybranej wymuszonym technologicznie za-
wałem skał stropowych, nie mogła być dostateczna. W konsekwencji obserwowano istotny
wzrost aktywnoS
ci sejsmicznej górotworu i wzrost zagrożenia tąpaniami. Po wprowadzeniu eks-
ploatacji z ugięciem stropu stwierdzono [Butra, Kicki, 1991]:
 istotny spadek wyzwalanej energii sejsmicznej przez górotwór o 35,6%,
 ograniczenie iloS
ci zjawisk w calix
nie przed linią frontu,
 łagodny przebieg konwergencji w komorach eksploatacyjnych od calizny do linii likwidacji.
Taki przebieg konwergencji wskazuje na odciążenie calizny złoża w wyniku uzyskiwania
przez warstwy stropowe ciągłego podparcia w przestrzeni zlikwidowanej.
Na bazie tego eksperymentu wprowadzono eksploatację doS
wiadczalną z ugięciem stropu
w polu oddziału G-7 kopalni  Rudna . Był to pierwszy oddział w kopalniach na monoklinie
przedsudeckiej stosujący nowy sposób kierowania stropem na całej długoS
ci frontu eksploatacyj-
nego. W porównywalnych 12-miesięcznych okresach przed i po wprowadzeniu eksploatacji
z ochroną stropu, zanotowano:
 spadek iloS
ci zjawisk sejsmicznych zaliczanych do wstrząsów o 66,2%,
 spadek energii wyzwalanej przez górotwór o 90,3%.
Ten sposób eksploatacji istotnie ograniczył iloS
ć zjawisk sejsmicznych samoistnych, lokali-
zowanych w calix
nie przed frontem. Charakterystyczny był stosunkowo szybki wzrost konwer-
gencji wyrobisk w pasie przy calix
nie i jej wolny wzrost, aż do  przejS
cia wyrobiska do prze-
strzeni wybranej. Potwierdzało to odmienny charakter pracy warstw stropowych znajdujących,
zgodnie z założeniem, ciągłe podparcie na resztkowych filarach w przestrzeni wybranej.
W wyniku prowadzonej przez cały rok eksploatacji złoża w oddziale G-7/1 oraz obserwacji wizu-
alnych i akustycznych nie stwierdzono wzrostu zagrożenia tąpaniami, widoczny był natomiast
spadek zagrożenia zawałowego. W zrobach załamywanie się warstw stropu bezpoS
redniego
występowało samoczynnie i osiągał on coraz większą wysokoS
ć, wypełniając widoczne pustki
już w czwartym pasie od linii likwidacji.
W 1991 i 1992 roku rozszerzono zakres eksploatacji bez zawału technologicznego na od-
działy G-2/4, G-3/3, G-6/5, G-11/6, G-15/5 i G-21/6 ZG  Rudna oraz oddziały G-11, G-22
i G-24 ZG  Sieroszowice . W ZG  Polkowice we wszystkich oddziałach prowadzono w tym
czasie eksploatację z ograniczonym zawałem stropu. W ZG  Lubin eksploatację z ugięciem
stropu prowadził oddział G-5, a eksploatację z ograniczonym zawałem stropu oddziały G-4 i G-8.
44
Rozdział 3
W prowadzonych w 1993 roku badaniach stwierdzono, że eksploatacja złoża bez wykonywa-
nia zawału technologicznego, z zaniechaniem rozstrzeliwania filarów resztkowych oraz
z wykorzystaniem naturalnej zdolnoS
ci stropu do uginania się i kształtowania się samoczynnego
zawału stropu w zrobach nie powodują wzrostu zagrożeń od ciS
nienia górotworu (odprężenia,
tąpania). Stwierdzono, iż posiada ona istotnie korzystny wpływ na poprawę statecznoS
ci wyro-
bisk w przestrzeni roboczej frontów eksploatacyjnych [ Wytyczne ... , 1994]. Na podstawie ba-
dań i doS
wiadczeń z lat 1989 1992 opracowano wytyczne prowadzenia eksploatacji z ugięciem
stropu wraz z zasadami i rygorami prowadzenia robót wybierkowych. Najistotniejszymi elemen-
tami eksploatacji z ugięciem stropu są:
 wielkoS
ć filarów technologicznych w poszczególnych fazach wybierania złoża;
 szerokoS
ć otwarcia przestrzeni roboczej;
 wielkoS
ć pozostawianych filarów resztkowych w przestrzeni wybranej, dobierana każdo-
razowo do lokalnych warunków geologiczno-górniczych, w zależnoS
ci od:
 miąższoS
ci złoża,
 wytrzymałoS
ci skał furty eksploatacyjnej,
 wytrzymałoS
ci i budowy skał stropowych oraz spągowych.
Przy prowadzeniu eksploatacji z ugięciem stropu w złożu rud miedzi na monoklinie przedsu-
deckiej spełnione powinny być następujące warunki [ Wytyczne ... , 1994]:
 Sposób upodatnienia krawędzi calizny robotami wybierkowymi powinien zapewniać
uzyskiwanie przez filary technologiczne możliwie maksymalnej podpornoS
ci poznisz-
czeniowej, w celu uzyskania łagodnego przegięcia stropu w fazie przejS
cia znad sztywnej
calizny do upodatnionych filarów w przestrzeni roboczej.
 Otwarcie przestrzeni roboczej powinno być uzależnione od wytrzymałoS
ci skał furty eks-
ploatacyjnej i wytrzymałoS
ci skał otaczających, a wielkoS
ć filarów technologicznych,
w każdym etapie wybierania złoża, powinna zapewniać niezbędną podpornoS
ć poznisz-
czeniową dla zachowania łagodnej krzywizny uginających się warstw stropowych oraz
podatnoS
ć niepowodującą S
cinania uławiconego stropu bezpoS
redniego wzdłuż krawędzi
filarów.
 WielkoS
ć filarów resztkowych pozostawianych w zrobach powinna być uzależniona od
wytrzymałoS
ci pozniszczeniowej skał furty eksploatacyjnej oraz parametrów wytrzy-
małoS
ciowych skał stropowych i spągowych w taki sposób, aby nie występowało nad-
mierne  przegięcie uginającego się stropu na linii zrobów lub zahamowanie procesu
zaciskania przestrzeni wybranej.
 Usytuowanie filarów technologicznych na froncie wybierkowym (zależnie od parame-
trów wytrzymałoS
ciowych skał złożowych i otaczających) powinno zapewniać łagodne
ugięcie warstw stropowych od linii calizny do strefy zrobów.
 Sposób wybierania przyzrobowych filarów technologicznych powinien być uzależniony
od lokalnych warunków geologiczno-górniczych, a powierzchnia filarów resztkowych
(przy uwzględnieniu wytrzymałoS
ci pozniszczeniowej skał furty eksploatacyjnej i ich
smukłoS
ci) nie powinna być większa od powierzchni ustalonej na podstawie normatyw-
nej wielkoS
ci strat eksploatacyjnych w okreS
lonym przedziale miąższoS
ci.
 W przypadkach lokalnego wybierania ograniczonej powierzchni złoża o miąższoS
ci od
7 do 10 m zwiększoną pustkę zrobów należy równomiernie wypełnić skałą płonną do wy-
sokoS
ci co najmniej 7 m, licząc od stropu wyrobisk.
 Dla pozyskania łagodnego osiadania oraz ugięcia stropu przy wybieraniu pól wzdłuż sta-
rych zrobów i w otoczeniu calizn zaleca się stosowanie bardzo długich frontów eksploata-
cyjnych (o długoS
ci co najmniej 400 450 m).
45
Ewolucja technologii eksploatacji złóż rud miedzi w polskich kopalniach
 W trakcie prowadzenia eksploatacji systemami z ugięciem stropu powinny być wykony-
wane pomiary i obserwacje przejawów ciS
nienia górotworu, zgodnie z zatwierdzoną
dokumentacją techniczno-ruchową. Każdorazowo, w warunkach eksploatacji złoża
o miąższoS
ci większej od 5 m, powinny być prowadzone pomiary i analizy procesu zaci-
skania wyrobisk eksploatacyjnych.
W celu efektywnej eksploatacji z ugięciem stropu niezbędne jest okreS
lenie rygorów geome-
trycznych systemu, obejmujących szerokoS
ć otwarcia przestrzeni roboczej i podpornoS
ć pozosta-
wianych filarów resztkowych.
Parametry komorowo-filarowych systemów eksploatacji z ugięciem stropu okreS
la się
w oparciu o wskax
nik M charakteryzujący sztywnoS
ć filarów technologicznych w przestrzeni
roboczej:
s
(3.1)
M = Rc(S
r) �"
h
gdzie:
M  wskax
nik sztywnoS
ci filarów,
Rc(S
r) S
rednia wytrzymałoS
ć na jednoosiowe S
ciskanie skał furty eksploatacyjnej [MPa],
s  szerokoS
ć filarów technologicznych [m],
h  wysokoS
ć filarów technologicznych [m].
W zależnoS
ci od rosnącej wartoS
ci wskax
nika sztywnoS
ci (M) jest zalecane stosowanie odpo-
wiednio większej szerokoS
ci otwarcia pola roboczego oraz wymaganej noS
noS
ci zrobów (filarów
resztkowych w zrobach) na jednostkę zlikwidowanej powierzchni (tab. 3.1).
TABELA 3.1
Zakres zaleconych szerokoS
ci pola przestrzeni roboczej (L) i wymaganych noS
noS
ci zrobów (N)
dla różnych wskax
ników sztywnoS
ci filarów technologicznych
WYMAGANA NOR
NOR
Ć (PODPORNOR
Ć)
WSKA NIK SZEROKOR
Ć POLA
ZROBÓW NA JEDNOSTKĘ
SZTYWNOR
CI ROBOCZEGO
ZLIKWIDOWANEJ POWIERZCHNI
M L [m]
N [MPa]
M 100 L 50 0,5 < N 1,0
100200300400 Butra J. i inni: Ramowe wytyczne ..., CBPM  Cuprum , 1993
ródło:
Filary technologiczne na dużej głębokoS
ci w warunkach kopalń LGOM pracują w zakresie
pozniszczeniowej podpornoS
ci, co wymusza znajomoS
ć ich pozniszczeniowej noS
noS
ci. Na pod-
stawie badań laboratoryjnych został okreS
lony współczynnik względnej wytrzymałoS
ci poznisz-
czeniowej filarów technologicznych (n) dla różnych ich smukłoS
ci ( ), pozwalający obliczyć
przybliżoną wartoS
ć wytrzymałoS
ci pozniszczeniowej filarów przy zmiennej wytrzymałoS
ci skał
46
Rozdział 3
budujących filary na jednoosiowe S
ciskanie (Rc). Współczynnikiem tym możemy się posłużyć
dla przeprowadzenia inżynierskich obliczeń wytrzymałoS
ci pozniszczeniowej filarów technolo-
gicznych (Rz) o różnej smukłoS
ci, wykorzystując powszechnie wykonywane badania wytrzy-
małoS
ci próbek na S
ciskanie (tab. 3.2).
TABELA 3.2
WartoS
ć współczynnika względnej wytrzymałoS
ci pozniszczeniowej (n) filarów technologicznych
dla różnych zakresów ich smukłoS
ci ( )
ZAKRES SMUKŁOR
CI FILARÓW
WARTOR
Ć WSPÓŁCZYNNIKA WZGLĘDNEJ
h
WYTRZYMAŁOR
CI POZNISZCZENIOWEJ
 =
[n]
s
0,2 0,4 0,221 0,40
0,4 0,6 0,161 0,22
0,6 0,8 0,121 0,16
0,8 1,0 0,101 0,12
1,0 1,5 0,081 0,1
1,5 2,0 0,071 0,08
Butra, Lis: Uzupełnienie do wytycznych & , CBPM  Cuprum , 1995
ródło:
WartoS
ć wytrzymałoS
ci pozniszczeniowej obliczamy według równania:
Rz = Rc (S
r) �" n (3.2)
gdzie:
Rz wytrzymałoS
ć pozniszczeniowa filarów technologicznych [MPa],
n  współczynnik względnej wytrzymałoS
ci pozniszczeniowej filara technologicznego
zależny od jego smukłoS
ci.
Na podstawie znanej wytrzymałoS
ci pozniszczeniowej skał filarów technologicznych (Rz)
oblicza się podpornoS
ć uzyskiwaną w zrobach (noS
noS
ć zrobów) [Butra i inni, 1993]:
Rz
(3.3)
NRz = St �" [MPa]
Sz
gdzie:
NRz rzeczywista podpornoS
ć uzyskiwana w zrobach przez filary resztkowe (noS
noS
ć
zrobów) [MPa],
St  powierzchnia filarów resztkowych pozostawionych w wybranej przestrzeni [m2],
Sz powierzchnia wybrana [m2].
Rzeczywistą uzyskaną przez filary resztkowe podpornoS
ć zrobów (NRz) porównujemy z wy-
maganą noS
noS
cią zrobów (N). W przypadku, gdy rzeczywista podpornoS
ć zrobów (NRz) jest
mniejsza od wymaganej (niezbędnej) noS
noS
ci zrobów zaleca się zwiększyć powierzchnię pozo-
stawianych filarów resztkowych. Od 1995 roku w kopalniach rud miedzi zaprzestano prowadze-
nia eksploatacji z zawałem technologicznym, stosując powszechnie ugięcie stropu na filarach
resztkowych i zawał samoczynny (systemy: R-UO, S-4, J-UG, J-UGN, J-UG-PS). W latach
47
Ewolucja technologii eksploatacji złóż rud miedzi w polskich kopalniach
osiemdziesiątych podejmowano próby eksploatacji filarów oporowych pozostawionych dla
ochrony głównych wyrobisk transportowo-wentylacyjnych.
Na warunki eksploatacji każdego filara oporowego wpływ mają takie parametry, jak:
 budowa litologiczna i parametry wytrzymałoS
ciowe skał górotworu,
 szerokoS
ć filara oporowego i szerokoS
ć calizn cząstkowych w filarze,
 szerokoS
ć pól zrobów po obu stronach filara i sposób ich likwidacji,
 głębokoS
ć eksploatacji.
Po wystąpieniu tąpnięć podczas wybierania filarów oporowych pochylni C-159� 163 w kopalni
 Lubin , chodników T,W-220 w kopalni  Rudna zrezygnowano z wybierania ich znanymi syste-
mami komorowo-filarowymi z likwidacją zrobów za linią frontu. Przyjęto dwufazowy sposób
eksploatacji:
 w pierwszej fazie upodatnienie calizny filara na całej długoS
ci, przez rozcięcie tej calizny
frontem komór eksploatacyjnych prowadzonym w jednym kierunku na filary technolo-
giczne znajdujące się w fazie pozniszczeniowej (rys. 3.8),
 w drugiej fazie wybranie filarów technologicznych i likwidacja przestrzeni wybranej
frontem prowadzącym roboty w kierunku odwrotnym (rys. 3.9).
W 1989 roku rozpoczęto wybieranie tym sposobem filara chodników T,W-223 w kopalni
 Polkowice , T,W-210 w kopalni  Rudna . Przyjęty sposób wybierania filarów oporowych
pozwolił na ograniczenie zagrożenia dynamicznymi przejawami ciS
nienia górotworu, nie powo-
dując wzrostu zagrożenia zawałowego w utrzymywanych w strefie upodatnionej wyrobiskach
dojazdowo-wentylacyjnych ani w wyrobiskach eksploatacyjnych podczas drugiej fazy robót.
Na bazie uzyskanych doS
wiadczeń w latach dziewięćdziesiątych wybrano bezpiecznie kolejne
filary oporowe. Analizując doS
wiadczenia wynikające z eksploatacji filarów oporowych stwier-
dzono [Butra, Kunysz,1997]:
 występowanie dużych koncentracji naprężeń, potwierdzone wysokim wydatkiem energii
sejsmicznej podczas fazy rozcinki,
 występowanie krytycznych długoS
ci fazy rozcinki, przy których nasila się występowanie
silnych wstrząsów górotworu:
 od 40 do 90 m dla filarów o szerokoS
ci do 150 m,
 od 150 do 250 m dla filarów o większej szerokoS
ci,
 możliwoS
ć przechodzenia w stan pokrytyczny (pozniszczeniowy) calizny całego filara
o małej szerokoS
ci do 130 m poddanego długotrwałemu oddziaływaniu ciS
nienia góro-
tworu bez generowania silnych wstrząsów sejsmicznych,
 celowoS
ć stosowania tej technologii przy wybieraniu wszystkich filarów oporowych
w warunkach LGOM.
Na tej podstawie opracowano systemy dla eksploatacji filarów oporowych:
 jednoetapowy z ugięciem stropu dla warunków upodatnienia i likwidacji filarów oporo-
wych (R-UO/FO),
 jednoetapowy z ugięciem stropu dla pól zamykających (J-UGZ),
 jednoetapowy z ugięciem stropu dla filarów oporowych (J-UGO-PS).
Istotnym zagadnieniem podczas eksploatacji złoża rud miedzi o małej i S
redniej miąższoS
ci jest
występowanie w polach eksploatacyjnych stref negatywnych (bezzłożowych). Przechodzenie tych
stref frontem eksploatacyjnym było nieracjonalne ze względów ekonomicznych. Próby likwidowa-
nia stref negatywnych robotami strzałowymi też nie przynosiły zamierzonego efektu mimo ponosze-
nia znaczących nakładów finansowych. Przeprowadzone analizy pozwoliły na ustalenie wpływu
pozostawianych stref negatywnych na zagrożenie tąpaniami w polu eksploatacyjnym i polach
sąsiednich. Umożliwiło to okreS
lenie wielkoS
ci (szerokoS
ci) stref kamiennych, które mogą zostać
48
Rozdział 3
Rys. 3.8. Schemat ekspoloatacji złoża systemem komorowo-filarowym z ugięciem stropu
w warunkach upodatnienia i likwidacji filarów oporowych  R-UO/FO.
Katalog systemów eksploatacji dla kopalń KGHM, 1979
ródło:
49
Ewolucja technologii eksploatacji złóż rud miedzi w polskich kopalniach
Rys. 3.9. Schemat ekspoloatacji złoża systemem komorowo-filarowym z ugięciem stropu
w warunkach upodatnienia i likwidacji filarów oporowych  R-UO/FO.
Katalog systemów eksploatacji dla kopalń KGHM, 1979
ródło:
50
Rozdział 3
w przestrzeni wybranej bez upodatnienia i likwidacji, nie stwarzając zagrożenia tąpaniami. Szero-
koS
ć strefy negatywnej nie może być mniejsza od 20 m, dla złoża o miąższoS
ci do 5 m [Butra, 1992].
W złożonych warunkach geologiczno-górniczych kopalń rud miedzi mogą powstawać
sytuacje takiego usytuowania parceli złoża (w formie resztkowej o szerokoS
ci od kilkudziesięciu
do kilkuset metrów), że możliwy kierunek eksploatacji usytuowany jest na zroby lub przestrzeń
rozciętą wyrobiskami (upodatniania).
Eksploatacja resztek złoża w kierunku zrobów lub przestrzeni upodatnionej w warunkach ko-
palń rud miedzi może być prowadzona pod szczególnymi rygorami. W przeprowadzonych bada-
niach zwracają uwagę krytyczne szerokoS
ci calizny resztkowej, przy których ryzyko wystąpie-
nia silnych zjawisk sejsmicznych jest największe. Są to dwie szerokoS
ci calizny od 75 do 85 m
i od 50 do 55 m [Butra, Kunysz, 1997]. Przy wybieraniu resztek stosowany jest system jednoeta-
powy z ugięciem stropu dla rejonów o szczególnie trudnych warunkach geologiczno-górniczych
(R-UO/H), zakładający eksploatację złoża w kierunku zrobów lub stref upodatnionych.
Eksploatacja złoża z likwidacją przestrzeni wybranej podsadzką hydrauliczną realizowana
jest w złożu S
rednim zalegającym w filarach ochronnych systemami D-P (dwuetapowy z pod-
sadzką hydrauliczną) i J-3S/PH (jednoetapowy z podsadzką hydrauliczną dla złóż S
redniej i dużej
miąższoS
ci). W złożu o większej miąższoS
ci stosowane były dwuetapowe i dwuwarstwowe syste-
my z podsadzką hydrauliczną UZG, RUDNA-1, RUDNA-4, i L-1, oraz jednoetapowy system
RUDNA-5 z filarami usytuowanymi dłuższą osią równolegle do linii frontu eksploatacyjnego.
W drodze ewolucji zrezygnowano z systemów dwuetapowych z podsadzką hydrauliczną w złożu
grubym.
Badania przeprowadzone w polach oddziału G-4 kopalni  Rudna umożliwiły zmiany
geometryczne i opracowanie systemu RUDNA-7 (jednoetapowy, dwuwarstwowy z pod-
sadzką hydrauliczną dla warunków występowania w złożu skał silnie skłonnych do tąpań)
oraz systemu R-OC/PH (jednoetapowy z odtwarzaniem calizny materiałem podsadzkowym
dla złóż S
redniej i dużej miąższoS
ci). JednoczeS
nie badania nad sposobem likwidacji zrobów
były podstawą opracowania i wdrożenia systemu R-C/PH (jednoetapowy, dwuwarstwowy
z częS
ciową likwidacją wybranej przestrzeni podsadzką hydrauliczną). System wykorzystu-
je doS
wiadczenie eksploatacji z podsadzką hydrauliczną oraz ugięciem stropu i łączy razem
te dwa sposoby. Charakterystyczne parametry odmian komorowo-filarowego systemu eks-
ploatacji przedstawiono w tabeli 3.3.
51
Ewolucja technologii eksploatacji złóż rud miedzi w polskich kopalniach
TABELA 3.3
Charakterystyka odmian systemu komorowo-filarowego
Usytuowanie
Sposób dłuższej osi Otwarcie
MiąższoS
ć Wymiary
likwidacji filarów przestrzeni Upad
L.p.* Nazwa systemu Symbol złoża filarów
pustki technolog. roboczej [deg]
[m] [m m]
eksploat. względem [m]
linii frontu
12 3 4 5 678 9
System komorowo-
filarowy
nie
jednoetapowy
Zawał 5,0 7,0� więk-
1 z zawałem J-2 do 5,0  do 39
stropu szy
�5,0-7,0
stropu z filarami
niż 8
o wymiarach
5,0 7,0� 5,0 7,0 m
System komorowo-
filarowy
jednoetapowy
Zawał 5,0 7,0�
2 z zawałem J-3 do 5,0 Równoległe do 46 do 8
stropu
� 16,0
stropu z filarami
o wymiarach
5,0 7,0� 16 m
System komorowo-
filarowy
jednoetapowy
z zawałem
Zawał 12,0 16,0�
3 J-S do 5,0 Równoległe do 72 do 8
stropu z filarami
stropu
� 16,0 18,0
o wymiarach
12,0 16,0�
� 16,0 18,0 m
System komorowo-
filarowy
jednoetapowy
Zawał 7,0 10,0�
4 z zawałem J-3S do 5,0 Równoległe do 39 do 8
stropu
� 16,0
stropu z filarami
o wymiarach
7,0 10,0� 16,0 m
System komorowo-
filarowy
jednoetapowy
z zawałem
Zawał 7,0 10,0�
5 JG-2 do 5,0  do42 do8
stropu z filarami
stropu
� 7,0 10,0
o wymiarach
7,0 10,0�
� 7,0 10,0 m
Zgodnie
System komorowo-
z przyjętym
filarowy
Zawał w warstwie
6 jednoetapowy JG-3 do 7,0 Równoległe do 49 do 8
stropu górnej
dwuwarstwowy
znanym
z zawałem stropu
systemem
52
Rozdział 3
System komorowo-
filarowy
jednoetapowy
Zawał 5,0 10,0�
7 z zawałem stropu J-F do 5,0 Równoległe do 53 do 8
stropu
� 7,0 38,0
z filarami
o zróżnicowanych
wymiarach
System komorowo-
filarowy
jednoetapowy
z zawałem stropu
w warunkach Zawał 5,0 10,0� Równoległe do 64
8 J-T do 5,0 do 8
występowania stropu Prostopadłe do 90
� 16,0 26,0
na froncie
wybierkowym skał
o zróżnicowanej
wytrzymałoS
ci
System komorowo-
filarowy
jednoetapowy Zawał 5,0 10,0�
9 J-R do 5,0 Równoległe od 33 do 8
z zawałem stropu stropu
� 16,0 38,0
z rozdzielczym
wybieraniem złoża
System komorowo-
filarowy Ograniczony
6,0 9,0�
10 jednoetapowy J-Z zawał do 3,5 Równoległe od 48 do 6
� 10,0 16,0
z ograniczonym stropu
zawałem stropu
System komorowo-
filarowy
jednoetapowy 5,0 10,0� Równoległe od 55
11 J-O Zawał stropu do 5,0 do 6
z zawałem stropu Prostopadłe od 55
� 5,0 16,0
z szerokim
otwarciem frontu
Wariant I:
System komorowo- Prostopadłe
8,0 14,0�
filarowy
jednoetapowy � 18,0 25,0 od 72
12 J-P Zawał stropu 2,0 5,0 do 6
z zawałem stropu Wariant II: Prostopadłe od 57
z dodatkowym
8,0 14,0�
pasem ubierkowym
� 13,0 15,0
Wariant I:
Prostopadłe
System komorowo-
20,0 40,0�
Rozcinka
filarowy
Podsadzka � 40,0 60,0 nieograni-
13 dwuetapowy D-P do 5 do 8
hydrauliczna Wariant II: Równoległe czona
z podsadzką
do 20
20,0 40,0�
hydrauliczną
� 4,0
Etap I:
System komorowo- Prostopadłe
50,0 60,0�
filarowy Rozcinka
dwuetapowy Podsadzka � 62,0 nieograni-
14 L-1 5,0 16,0 do 8
z podsadzką hydrauliczna Etap II: Równoległe czona
hydrauliczną do 34
22,0 27,0�
LUBIN
� 11,0
Etap I:
System komorowo- Prostopadłe
filarowy 26,0 30,0� Rozcinka
dwuetapowy Podsadzka � 61,0 nieograni-
15 RG-4 10,0 15,0 do 8
z podsadzką hydrauliczna Etap II: Równoległe czona
hydrauliczną do 17
10,0� 24,0
RUDNA-4
 28,0
53
Ewolucja technologii eksploatacji złóż rud miedzi w polskich kopalniach
Warstwa
System komorowo-
górna:
filarowy
10,5� 28,0
dwuwarstwowy Podsadzka
16 RG-5 10,0 15,0 Warstwa Równoległe od 35 do 8
z podsadzką hydrauliczna
dolna:
hydrauliczną
zabierka
RUDNA-5
15,5
System komorowo-
Faza I:
filarowy z zawałem
stropu z możliwo- 17,0� 17,0
17 RG-11 Zawał stropu do 5,0 Równoległe do 69 do 6
S
cią lokowania Faza II:
skały płonnej w zro-
5,0� 17,0
bach RUDNA-11
15,0 18,0�
System zabierkowy Prostopadłe do 252
18 S-2 Zawał stropu do 5,0 do 8
� 40,0
z zawałem stropu Równoległe do 20
 120,0
Etap I:
System ubierkowo- Prostopadłe
zabierkowy 44,0 66,0�
dwuetapowy Podsadzka
� 24,0 44,0
19 UZG 5,0 10,0 do 144 do 6
dwuwarstwowy hydrauliczna Równoległe
Etap II:
z podsadzką
zabierki
hydrauliczną
o szer. 10,0
System zabierkowy
poprzeczny Zabierki
20 Zab Zawał stropu do 3,0 do 30
i podłużny o szer. 5,0
z zawałem stropu
System S
cianowy
dł. S
ciany
21 podłużny Ub Zawał stropu 1,4 2,5 do 30
40,0 100,0
z zawałem stropu
System komorowo-
filarowy z zawałem
stropu
6,0 10,0�
22 i zmodyfikowanym J-Sp Zawał stropu do 6,0 Prostopadłe od 54 do 6
� 12,0 28
usytuowaniem
filarów
podporowych
System komorowo-
filarowy Zawał oraz
dwuwarstwowy częS
ciowe 6,0 9,0�
23 J-Du do 2,5 Równoległe od 48 do 6
z utwierdzeniem podsadzanie
� 10,0 16,0
filarów resztkowych kamieniem
skałą płonną
System komorowo-
filarowy
Podsadzanie 6,0 10,0� Równoległe od 60
24 z aktywnym J-Zk do 3,5 do 6
skałą płonną Prostopadłe od 90
� 10,0 16,0
wykorzystaniem
skały płonnej
System komorowo-
Etap I:
Równoległe
filarowy
22,0 28,0�
dwuetapowy
Podsadzka � 24,0 32,0
25 dwuwarstwowy R-1 do 10,0 do 96 do 8
hydrauliczna Etap II: Równoległe
z podsadzką
8,0 10,0�
hydrauliczną
� 8,0 12,0
RUDNA-1
54
Rozdział 3
System komorowo-
Etap I:
Prostopadłe do 126
filarowy
31,0� 57,0
26 dwuwarstwowy R-10z Zawał stropu do 7,0 do 8
Etap II: Równoległe do 46
z zawałem stropu
9,0� 12,0
RUDNA-10z
System komorowo-
filarowy
Ugięcie od 3,5 7,0 10,0� Prostopadłe od 49
27 z upodatnieniem R-UO do 8
stropu do 7,0 Równoległe od 46
� 8,0 38,0
złoża i dodatkową
ochroną stropu
Etap I:
System komorowo-
filarowy 7,0 9,0�
jednoetapowy R-OC/ Podsadzka od 4,0
� 25,0 30,0
28 Prostopadłe od 68 do 8
z odtwarzaniem /PH hydrauliczna do 15,0
Etap II:
calizny materiałem
ploty
podsadzkowym
resztkowe
Filary
technolo-
System komorowo-
giczne:
filarowy z czę-
Podsadzka
S
ciową likwidacją 8,0 12,0�
hydrauliczna od 10,0
29 wybranej R-C/PH Prostopadłe od 68 do 8
� 24,0 35,0
i ugięcie do 15,0
przestrzeni
Filary
stropu
materiałem
resztkowe:
podsadzkowym
o S
rednicy
4,0 6,0
System komorowo-
Podsadzka
filarowy z likwida-
niepełna, 8,0 12,0�
30 cją dolnej warstwy RG-6 do 15,0 Prostopadłe od 78 do 8
sucha oraz
� 16,0 38,0
podsadzką suchą
hydrauliczna
RUDNA-6
System komorowo-
filarowy
z podsadzką Podsadzka 7,0 9,0� Prostopadłe od 54
31 J-3S/PH do 15,0 do 8
hydrauliczną hydrauliczna Prostopadłe od 104
� 16,0 38,0
dla złóż S
rednich
i grubych
System komorowo-
filarowy
z podsadzką
hydrauliczną
Podsadzka 7,0 9,0�
32 dla warunków RG-7 do 15,0 Prostopadłe od 50 do 8
hydrauliczna
� 16,0 38,0
występowania
w złożu skał silnie
skłonnych do tąpań
RUDNA-7
System komorowo-
filarowy
z podsadzką
hydrauliczną Podsadzka
7,0 9,0�
33 dla warunków RG-8 hydrauliczna do 15,0 Prostopadłe od 54 do 8
� 16,0 38,0
występowania lub sucha
zmiennej
statecznoS
ci stropu
RUDNA-8
55
Ewolucja technologii eksploatacji złóż rud miedzi w polskich kopalniach
System komorowo-
filarowy z ugięciem
stropu dla rejonów Rozcinka
Ugięcie 7,0 10,0� Równoległe
34 o szczególnie R-UO/H do 7,0 nieograni- do 8
stropu Prostopadłe
� 6,0 38,0
trudnych warunkach czona
geologiczno-
górniczych
System komorowo-
filarowy z ugięciem
Rozcinka
stropu dla warun- R-UO/ Ugięcie 7,0 10,0�
35 do 7,0 Prostopadłe nieograni- do 8
ków upodatniania /FO stropu
� 8,0 38,0
czona
i likwidacji filarów
oporowych
6,0 9,0�
Prostopadłe od 50
� 8,0 16,0
lub
System komorowo- do 4,5
J-UG- Ugięcie w złożu
36 filarowy lokalnie do 8
-PS stropu poniżej
z ugięciem stropu do 6,0
3,0 m
5,0 8,0�
Prostopadłe od 42
� 6,0 12,0
System komorowo-
do 4,5 Rozcinka
filarowy z ugięciem J-UGO- Ugięcie 6,0 12,0�
37 lokalnie Prostopadłe nieograni- do 8
stropu dla filarów -PS stropu
� 10,0 30,0
do 6,0 czona
oporowych
System komorowo-
filarowy z ugięciem do 4,5
J-UGR- Ugięcie 5,0 9,0�
38 stropu i ruchowym lokalnie Prostopadłe od 42 do 8
-PS stropu
� 6,0 16,0
filarem do 6,0
zamykającym
Faza I:
Prostopadłe
20,0 40,0�
System komorowo-
Rozcinka
filarowy Podsadzka � 40,0 60,0
39 D-P do 7,0 nieograni- do 8
z podsadzką hydrauliczna Faza II:
czona
hydrauliczną
4,0 6,0�
Równoległe
� 20,0 40,0
Zmodyfikowany
Podsadzka
system komorowo-
LUBIN hydrauliczna 9,0� 25,0 od 85
40 filarowy do 16,0 Równoległe do 8
1 lub ugięcie  35,0 do 136
z podsadzką
stropu
hydrauliczną
System komorowo-
Ugięcie 6,0 10,0�
41 filarowy z ugięciem J-UG do 7,0 Prostopadłe od 58 do 8
stropu
� 10,0 20,0
stropu
System komorowo-
Równoległe
filarowy z ugięciem
Ugięcie 6,0 10,0� do
42 stropu dla złoża J-UGN do 7,0 od 74 8 16
stropu rozciągłoS
ci
� 16,0 30,0
o zwiększonym
złoża
nachyleniu
System komorowo-
Rozcinka
filarowy z ugięciem Ugięcie 8,0 10,0�
43 J-UGZ do 7,0 Prostopadłe nieograni- do 8
stropu dla pól stropu
� 14,0 20,0
czona
zamykających
56
Rozdział 3
System komorowo-
filarowy
Ugięcie 6,0 10,0�
44 z lokowaniem J-UGK do 7,0 Prostopadłe od 58 do 8
stropu
� 10,0 20,0
skały płonnej
i ugięciem stropu
System komorowo-
Etap I:
filarowy Prostopadłe Rozcinka
38,0� 59,0
45 dwuetapowy D-2 Zawał stropu do 5,0 nieograni- do 6
Etap II:
z zawałem Równoległe czona
7,0� 16,0
stropu
System komorowo-
filarowy
Etap I:
dwuetapowy Prostopadłe do 130
38,0� 59,0
46 z zawałem stropu D-2R Zawał stropu do 5,0 do 6
Etap II:
z ograniczonym Równoległe do 26
7,0� 16,0
wyprzedzeniem
rozcinką
Etap I:
Równoległe
10 12�
Ugięcie
System komorowo- � 38 42
stropu
filarowy Etap II:
na filarach
47 jednoetapowy S-4 do 5,0 Faza I: Równoległe
do 34 do 6
resztkowych
z elastycznym 10 12�
i podsadzce
ugięciem stropu
� 16 8
suchej
Prostopadłe
Faza II:
5 6� 10 12
System komorowo-
filarowy
jednoetapowy
48 Zawał stropu 2,5� 4,5 5,0� 5,0 do 4
z zawałem stropu
i hydraulicznymi
kasztami
System S
cianowy
Podsadzka dł. S
ciany
49 podłużny 2,15 do 3
sucha 80 110
z podsadzką suchą
System komorowo-
Etap I:
filarowy
25,0� 35,0;
dwuetapowy
25,0� 30,0;
50 z zawałem stropu Zawał stropu do 5,0 do 6
25,0� 25,0
z dowolnym
Etap II:
wyprzedzeniem
5,0� 6,0
rozcinką
System komorowo-
filarowy
12,0 16,0�
51 jednoetapowy Zawał stropu do 5,0 do 6
�6,00
z wcinkami
do zawału
System komorowo-
filarowy
jednoetapowy
z zawałem stropu
52 Zawał stropu do 5,0 7,0� 7,0 do 6
z jednym rzędem
filarów
z ograniczoną
rozcinką
57
Ewolucja technologii eksploatacji złóż rud miedzi w polskich kopalniach
System komorowo-
filarowy
jednoetapowy 5,0 10,0� od 41
53 Zawał stropu do 5,0 Równoległe do 6
z zawałem z filara- do 61
� 16,0� 26,0
mi o zmiennej
podpornoS
ci
System komorowo-
filarowy
jednoetapowy
5,0 10,0� od 41
54 z zawałem stropu Zawał stropu do 5,0 Równoległe do 6
do 61
� 7,0 38,0
z wstecznym
wykonywaniem
komór
System komorowo-
filarowy
jednoetapowy
7,0 38,0� od 41
55 z zawałem stropu Zawał stropu do 5,0 Równoległe do 6
do 61
� 5,0 10,0
z filarami
o jednakowej
podpornoS
ci
System komorowo-
filarowy
Etap I:
dwuetapowy
Podsadzka 25� 30
56 z podsadzką do 10 Równoległe do 74 do 6
hydrauliczna Etap II:
hydrauliczną
5,0� 30,0
z wcinkami
do podsadzki
System S
cianowy
podłużny
z ugięciem się stro-
pu i wypełnieniem
wybranej przestrze- Ugięcie
ni stosami stropu
dł. S
ciany
57 drewnianymi i osiadanie
50 200
ustawionymi na stosach
w szachownicę drewnianych
(system S
cianowy
podłużny
z elastycznym
ugięciem stropu)
System S
cianowy
Podsadzka dł. S
ciany
58 poprzeczny
płynna do 80
z podsadzką płynną
System S
cianowy
Podsadzanie
59 z podsadzaniem
skałą płonną
skałą płoną
System komorowo-
filarowy
Etap I:
dwuetapowy
z zawałem stropu 25� 35
60 Zawał stropu 3 6
i hydrauliczną Etap II:
obudową kasztową
7� 25
z ograniczoną
rozcinką
System komorowo-
filarowy
jednoetapowy
z zawałem stropu
z jednym rzędem
61 Zawał stropu 7� 7 3 6
filarów
i hydraulicznymi
kasztami
z ograniczoną
rozcinką
58
Rozdział 3
System filarowo-
Ubierka:
62 ubierkowy Zawał stropu 3,5 do 10
20,0 25,0
z zawałem stropu
System komorowo-
filarowy
jednoetapowy
63 z zawałem stropu Zawał stropu 8,0� 14,0
z przemiennym
usytuowaniem
filarów
System komorowo-
filarowy
jednoetapowy
z zawałem stropu
z filarami 6,0 7,0�
64 Zawał stropu
o wymiarach
� 12,0 14,0
6,0 7,0� 12,0 14,0
m usytuowanymi
prostopadle
do linii frontu
System S
cianowy
podłużny Podsadzka dł. S
ciany
65 1 6
z podsadzką hydrauliczna 50 100
hydrauliczną
System komorowo-
filarowy
Podsadzka
66 z podsadzką R-2 >10,0
utwardzana
utwardzaną
RUDNA-2
System komorowo-
filarowy
dwuwarstwowy Podsadzka
67 RG-3 10, 0 20,0 200� 17,5 1 6
z podsadzką hydrauliczna
hydrauliczną
RUDNA-3
System komorowo-
filarowy
dwuwarstwowy Podsadzka
68 R-3z 200 17,5
z podsadzką hydrauliczna
hydrauliczną
RUDNA-3z
System komorowo-
filarowy
dwuetapowy
z podsadzką Podsadzka
69
hydrauliczną hydrauliczna
z ograniczoną
rozcinką z wcinka-
mi do podsadzki
System ubierkowo-
70 zabierkowy Zawał stropu 3 6
z zawałem stropu
Wariant II:
Ubierka:
20,0
System filarowo-
Filar:
ubierkowy
30� 15
71 z obudową Zawał stropu
Wariant III:
zmechanizowaną
Ubierka:
z zawałem
40,0
Filar:
30� 15
59
Ewolucja technologii eksploatacji złóż rud miedzi w polskich kopalniach
System komorowo-
filarowy z zawałem
72 stropu Zawał stropu
z zastosowaniem
stosów kroczących
System komorowo-
filarowy
Etap I:
dwuetapowy
35� 25
73 z zawałem stropu Zawał stropu
Etap II:
z zastosowaniem
7� 25
kasztowej obudowy
zmechanizowanej
*Uwaga:
od 1 do 47  systemy katalogowe,
od 48 do 52  systemy stosowane lokalnie,
od 53 do 73  systemy projektowane  niezastosowane w praktyce, ale występujące w literaturze.
60