1. Ewolucja informatycznych systemów zarządzania

Podstawowym zadaniem rozwiązań informatycznych w zakresie wspomagania zarządzania w przedsiębiorstwie jest zapewnienie wysokiej jakości informacji1 wykorzystywanych w procesach decyzyjnych. Oczekiwania użytkowników w tym zakresie można ująć jako zestaw określonych cech. Informacja powinna być:
• wiarygodna, czyli musi wystÄ™pować okreÅ›lony stopieÅ„ pewnoÅ›ci, że jest ona prawdziwa,
• relewantna, czyli istotna w odniesieniu do potrzeb jej użytkownika,
• przyswajalna, czyli nie powinna wymagać dodatkowych przeksztaÅ‚ceÅ„ jej postaci,
• dostÄ™pna w odpowiednio krótkim czasie2,
• zapewniajÄ…ca poufność dostÄ™pu przez jej odpowiednie kodowanie, tworzenie grup użytkowników o ograniczonym dostÄ™pie i autoryzacjÄ™ dostÄ™pu, *
• gwarantujÄ…ca peÅ‚ne bezpieczeÅ„stwo w przypadku awarii systemu np. poprzez dublowanie newralgicznych elementów rozwiÄ…zania.
Waga tych kwestii w przypadku konkretnych rozwiązań informatycznych musi wynikać z uwzględnienia specyfiki uwarunkowań organizacyjno-technicznych poszczególnych przedsiębiorstw i powinna być ustalona w ramach definiowania założeń proponowanego rozwiązania informatycznego.
W literaturze przedmiotu występuje wiele modeli rozwoju zastosowań informatyki w przedsiębiorstwie, wyjaśniających rolę informatycznego wspomagania proce-
1 Informacja to treść (wiadomość) prezentowana w określonej postaci jako dane.
2 Jest to czas reakcji systemu informacyjnego.
Zintegrowane systemy informatyczne
sów zarządzania3. Na użytek naszych rozważań wykorzystamy model MIT '90. Opiera się on na założeniu, że technologia informatyczna stanowi infrastrukturę, dającą wielkie możliwości wspomagania istniejącej organizacji, ale również przyczynia się do kształtowania strategii konkurencyjności obiektu. Najogólniej, w modelu tym wyróżnia się trzy typy organizacyjnej infrastruktury technologii informatycznej: ^
• niezależny - charakteryzuje siÄ™ tradycyjnÄ… rolÄ… informatycznego wspomagania, tzn. brakiem kontekstu strategicznego; nie ma on twórczego wpÅ‚ywu na ustalanie i realizacjÄ™ strategii4 obiektu lub wpÅ‚yw taki jest nieistotny; konieczne nakÅ‚ady uważane sÄ… za bieżące koszty administracyjne,
• reaktywny - docenia on wagÄ™ informatycznego wspomagania, czego wyrazem jest zwiÄ™kszona Å›wiadomość możliwoÅ›ci i potrzeb wykorzystywania technologii informatycznej w ustalaniu i realizacji strategii dziaÅ‚alnoÅ›ci obiektu; infrastrukturÄ™ informatycznÄ… projektuje siÄ™ w celu wspomagania strategii dziaÅ‚ania, ale nie uwzglÄ™dnia siÄ™ jej na etapie ksztaÅ‚towania; dÅ‚ugofalowe plany rozwoju zastosowaÅ„ informatyki sÄ… pochodnÄ… planów dziaÅ‚alnoÅ›ci przedsiÄ™biorstwa; konieczne nakÅ‚ady na funkcjonowanie i rozwój rozwiÄ…zaÅ„ informatycznych sÄ… traktowane jako koszty dziaÅ‚alnoÅ›ci,
• współzależny - wyodrÄ™bnione funkcje (moduÅ‚y) rozwiÄ…zaÅ„ informatycznych sÄ… postrzegane jako krytyczne dla funkcjonowania przedsiÄ™biorstwa; wszelkie zmiany i modyfikacje w ich obszarze sÄ… dokonywane w powiÄ…zaniu z dÅ‚ugofalowym planem strategicznym, a nie w reakcji na taki plan; konieczne nakÅ‚ady na rozwój infrastruktury traktowane sÄ… jako inwestycje gospodarcze.
Generalnie należy stwierdzić, że według modelu MIT '90 powodzenie pełnego wykorzystania technologii informatycznej wspomagającej zarządzanie w przedsiębiorstwie jest skutkiem integracji długofalowych planów strategicznych z planami rozwoju rozwiązań informatycznych. Większość zachodnich firm stworzyła infrastruktury zaliczane do dwóch pierwszych typów, przy czym przodujące, najbardziej konkurencyjne, przesunęły się do grupy trzeciej. W odniesieniu do polskich realiów trzeba przyjąć, że w naszych przedsiębiorstwach praktycznie nie istnieje inny typ infrastruktury, niż pierwszy, tj. niezależny. Oznacza to jednocześnie, że rozwiązania w ramach tego typu infrastruktury (gdy nie występują rzeczywiste powiązania między strategią działalności obiektu a strategią rozwoju infrastruktury informatycznej) są nieskuteczne. Traci się bowiem potencjalne korzyści w postaci zwiększenia skutecz-
3 Najczęściej przytaczane to: model faz rozwojowych, model informacji jako zasób organizacyjny, model organizacyjnego otoczenia.
4 Strategia rozumiana tu jest jako zespół skoordynowanych dziaÅ‚aÅ„ gwarantujÄ…cych osiÄ…gniÄ™cie zakÅ‚adanych celów. « ,
Ewolucja informatycznych systemów zarządzania
ności i efektywności, gdyż nie można powiązać potrzeby zmniejszania kosztów ze zwiększaniem korzyści z wykorzystywania technologii informatycznej.
Uogólniając aktualny stan zastosowań informatyki w polskich przedsiębiorstwach można stwierdzić, że (por. tab. 1):
• nie zmieniÅ‚y one w istotny sposób organizacji pracy,
• nie umożliwiÅ‚y integracji funkcji na wszystkich poziomach zarzÄ…dzania w obiekcie oraz w jego otoczeniu,
• nie spowodowaÅ‚y poważniejszych zmian w pozycji obiektu na rynku,
• nie stworzyÅ‚y nowych, strategicznych szans dla wykorzystujÄ…cych je przedsiÄ™biorstw,
• nie doprowadziÅ‚y w szerszym zakresie do zmian w praktyce zarzÄ…dzania oraz w strukturach organizacyjnych.
Tabela 1. Charakterystyka obecnych i postulowanych zastosowań SIZ w Polsce
Do roku 1993 5
Stan postulowany
Pojedyncze systemy dziedzinowe, np. gospodarka materiałowa, finansowo-księgowa, sprzedaż, kadry, płace, elementy technicznego przygotowania produkcji.
Cząstkowość rozwiązań. Wielu dostawców komponentów systemu. Niespójność funkcjonalna i słaba integracja. Zależność od jednej platformy sprzętowej. Słabe wspomaganie procesów zarządzania.
Brak rachunkowości zarządczej i kontrolingu.
Rosnące koszty utrzymania systemów. Ograniczone możliwości rozwojowe
Kompleksowość funkcjonalna. Integracja danych i procedur. '
Jeden dostawca - integrator rozwiązania Niezależność sprzętowo-programowa.
Wykorzystanie możliwości intra-, ekstra-i internetu oraz multimediów.
Pełne wspomaganie procesów zarządzania w ramach orientacji procesowej.
Realizacja rachunkowości zarządczej i kontrolingu zgodnie z systemem MRP II/ERP.
Uwzględnianie idei TQM i systemu jakości wg norm ISO-9000.
5 Rok ten przyjÄ™to jako cezurÄ™ pojawiania siÄ™ pierwszych polskich wersji Å›wiatowych standardów systemów klasy ZSI. v, ; ; • ,* ;. ;;
10
Zintegrowane systemy informatyczne
Inaczej mówiąc, w porównaniu do krajów przodujących w tym zakresie, opóźnienie rozwiązań informatycznych wdrożonych w większości polskich przedsiębiorstwach należy ocenić na okres 10-12 lat. Doświadczenia ostatnich paru lat pozwalają z dużą dozą optymizmu oczekiwać korzystnych zmian w tym zakresie. Istotną rolę do odegrania mają tu bowiem światowe standardy systemów informatycznych - takie jak Baan IV (Baan), R/3 (SAP), JBA System 21 (GEAC), które w spolszczonej postaci i z pełnym dostosowaniem do warunków krajowych są oferowane polskim użytkownikom. Spośród koniecznych warunków ich wdrożenia należy wymienić następujące:
• kierownictwo przedsiÄ™biorstwa musi być Å›wiadome informacyjnych potrzeb swojej dziaÅ‚alnoÅ›ci, jak również orientować siÄ™ w możliwoÅ›ciach i ograniczeniach technologii informatycznej,
• uczestnictwo wyższego kierownictwa i bezpoÅ›rednich użytkowników jest nieodzowne do rozpoznania potrzeb przyszÅ‚ego rozwiÄ…zania informatycznego,
• otoczenie organizacyjne musi stwarzać warunki do identyfikacji i oceny szans strategicznych zastosowaÅ„ informatyki,
• szeroko rozumiany kontekst organizacyjny musi uznać i akceptować kluczowÄ… rolÄ™ informatycznego wspomagania procesów zarzÄ…dzania w przedsiÄ™biorstwie, przy jednoczesnym przyzwoleniu na podejmowanie wiążącego siÄ™ z tym ryzyka,
• dziaÅ‚anie zmierzajÄ…ce do wdrożenia zaawansowanych rozwiÄ…zaÅ„ informatycznych muszÄ… być traktowane w kategorii inwestycji gospodarczej, a z uwagi na stopieÅ„ trudnoÅ›ci - w kategorii zÅ‚ożonego przedsiÄ™wziÄ™cia informatycznego.
Należy jednak zwrócić uwagę na problemy związane z określaniem celów informatyzacji przedsiębiorstwa. Proces ten powinien przynosić efekty ekonomiczne i wynikać z ogólnej strategii jego funkcjonowania i rozwoju. Trzeba być bowiem świadomym, że:
• nie wszystkie obiekty majÄ… jasno sformuÅ‚owanÄ… strategiÄ™6, a jej definiowanie i wdrażanie wymaga dość dÅ‚ugiego czasu,
• przeÅ‚ożenie wypracowanej strategii na bieżące dziaÅ‚ania jest trudne,
• okreÅ›lanie efektów informatyzacji a priori jest arbitralne, a ex post - również nic należy do zadaÅ„ Å‚atwych.
6 Przykładowe główne cele strategii: zdobyć i utrzymać czołową pozy ej ę w segmencie rynku, obniżyć koszty jednostkowe produkcji (podstawowy wymóg utrzymania konkurencyjności na rynku), modernizacja majątku produkcyjnego dla spełnienia wymogów w zakresie jakości produkcji i ochrony środowiska, wprowadzenie nowoczesnego systemu zarządzania firmą.
Ewolucja informatycznych systemów zarządzania
11
Problematyka formułowania i wdrażania strategii działania przedsiębiorstwa w połączeniu ze strategią rozwoju informatycznego wspomagania nie ma zbyt długiej tradycji. W końcu lat 80. zaczęła upowszechniać się metodologia umożliwiająca nie tylko łączne traktowanie tych dwóch strategii, lecz także wykorzystywanie potencjału obiektu dzięki zastosowaniom technologii informatycznej do uzyskania przewagi konkurencyjnej na rynku. Metodologia ta zapewnia łączenie na poziomie strategicznym obiektu takich elementów, jak:
• misja i produkty przedsiÄ™biorstwa, rynki oraz grupy klientów (nabywców),
• analiza otoczenia przy zastosowaniu koncepcji piÄ™ciu siÅ‚ Portera uzupeÅ‚niona o analizÄ™ czynników zewnÄ™trznych zwiÄ…zanych z technologiÄ… informatycznÄ…,
• analiza potencjaÅ‚u wewnÄ™trznego obiektu przy zastosowaniu koncepcji Å‚aÅ„cucha wartoÅ›ci Portera ze szczególnym uwzglÄ™dnieniem wsparcia informatycznego,
• analiza technologii informatycznej.
Istota tej metodologii polega na integracji wyszczególnionych elementów przy zastosowaniu metody ogólnych, strategicznych działań technologii informacyjnej (ang. ITSGA - Information Technology Strategie Generlc Actionś). Produktem finalnym tej metody jest określenie działań strategicznych, które mają być realizowane jako składowe ogólnej strategii funkcjonowania przedsiębiorstwa.
Propozycje w zakresie metodyki7 określania strategii informatyzowania obiektu w powiązaniu z jego strategią rozwoju można znaleźć w niewielu pracach8 w literaturze przedmiotu. W pierwszej z nich tzw. procedura łączonego formułowania strategii przedsiębiorstwa i technologii informatycznej uwzględnia klasyczną analizę SWOT9. Obejmuje ona analizę misji, monitorowanie otoczenia i analizę potencjału wewnętrznego w kontekście informatycznego wspomagania procesów zarządzania (por. rys. 1). Kwestie te z całą wyrazistością ukazują złożoność problematyki dotyczącej właściwego określenia strategii informatyzowania przedsiębiorstwa, co wiąże się w sposób bezpośredni z celami i wizją ich funkcjonowania w aspekcie informatycznego wspomagania procesu zarządzania.
7 Metodyka rozumiana jako zespół zasad, reguł i metod wykonania, za pomocą odpowiednich środków, zadania projektowego w celu uzyskania określonego wytworu użytkowego.
8 Por. [32], [41], [54]. ; ; .
9 Ang. SWOT Strengths Weaknesses Opportunitles Threats mocne strony obiektu, słabe strony obiektu, szansę w otoczeniu, zagrożenia w otoczeniu.
12
Zintegrowane systemy informatyczne
misja przedsiębiorstwa
badanie otoczenia szansę i zagrożenia
szczegółowa struktura łańcucha wartości
badanie przedsiębiorstwa mocne i słabe strony
trendy technologiczne
działania strategiczne
strategia rozwoju przedsiębiorstwa
strategia jego informatyzacji
Rysunek l Określanie strategii rozwoju przedsiębiorstwa i strategii jego informatyzacji (opracowanie własne z wykorzystaniem [39])
Ewolucja informatycznych systemów zarządzania
13
Zadaniem systemów informatycznych zarządzania (SIZ), stanowiących w swej istocie rozwiązanie organizacyjno-sprzętowo-programowe10, jest wspomaganie procesów zarządzania przedsiębiorstwem, rozumianego jako wieloetapowy, sekwencyjny proces podejmowania decyzji. Grupowanie SIZ jest możliwe ze wzglądu na różne kryteria. Szybki rozwój ich strukturalnych i funkcjonalnych właściwości stymulowany rozwojem metod i środków technicznych informatyki oraz potrzebami jego użytkowników pozwala wyróżniać systemy według:
• problemów zastosowania - czÅ‚owiek, jego otoczenie spoÅ‚eczne, polityczne, przyrodnicze (Å‚Ä…cznie z ochronÄ… Å›rodowiska oraz dziedziny aktywnoÅ›ci czÅ‚owieka: produkcja, usÅ‚ugi itp., ,j ; ; ^
• rodzaju użytkowników - rozróżnia siÄ™ ich wedÅ‚ug szczebli (poziomów) zarzÄ…dzania w hierarchii możliwych instytucji (np. użytkownicy centralni, terenowi, resortowi, przedsiÄ™biorstwa itp.),
• zakresu realizowanych funkcji zarzÄ…dzania (np. planistyczne, ewidencyjne),
• rodzaju i przestrzennego rozmieszczenia sprzÄ™tu komputerowego (np. lokalna sieć mikrokomputerowa, system scentralizowany oparty na serwerze klasy mainframe),
• technologii przetwarzania danych (np. z klasycznymi zbiorami danych, bazami danych), ,
• sposobu tworzenia systemu (np. indywidualne, powielarne, parametryzowane),
• innych atrybutów, wynikajÄ…cych z celu badania.
Przedmiotem dalszych rozważań będą systemy realizujące funkcje zarządzania przedsiębiorstwem tak o zasięgu wewnętrznym, jak i pozostającym w ścisłym powiązaniu z otoczeniem (np. kontrahentami). Przyjmiemy zatem dwa generalne kryteria wydzielania SIZ:
• podstawowe cechy oraz wÅ‚aÅ›ciwoÅ›ci struktury i funkcjonowania przedsiÄ™biorstwa, dla którego procesy zarzÄ…dzania bÄ™dÄ… wspomagane przez SIZ,
• zakres i forma wspomagania procesu zarzÄ…dzania w ramach SIZ. =
W pierwszym kryterium podziału typologicznego SIZ można wyodrębnić m.in. następujące subkryteria szczegółowe:
• zÅ‚ożoność organizacyjna obiektu gospodarczego (np. systemy dla przedsiÄ™biorstw jedno- i wielozakÅ‚adowych),
10 Jest ono rozumiane następująco: SIZ = użytkownicy + zasoby informacyjne + organizacja systemu + system komputerowy, przy czym: system komputerowy = sprzęt komputerowy + oprogramowanie aplikacyjne (użytkowe) + oprogramowanie systemowe; stanowi to uszczegółowienie ogólnej formuły: SIZ = peopleware (użytkownicy) + orgware (organizacja) + hardware (sprzęt) + software (oprogramowanie).
14
Zintegrowane systemy informatyczne
obszar działalności (np. systemy regionalne, rządowe),
różnorodność i intensywność interakcji z otoczeniem,
rozproszenie terytorialne,
złożoność informacyjna przedsiębiorstwa,
przyjÄ™ty model zarzÄ…dzania. •
W drugim kryterium można wyróżnić następujące subkryteria szczegółowe:
zakres merytoryczny SIZ (np. systemy czÄ…stkowe, dziedzinowe, wielodziedzi-nowe, kompleksowe),
zakres funkcjonalny (np. systemy ewidencji gospodarczej, analizy ekonomicznej, wspomagania procesów decyzyjnych),
forma komunikacji użytkownika z systemem (np. systemy pośrednie i bezpośrednie), konstrukcja systemu (np. systemy jedno- i wielomodułowe),
lokalizacja SIZ w strukturze organizacyjnej (np. systemy centrali, zarządu, dyrekcji, filii, zakładu),
technologia przetwarzania danych (np. systemy z klasycznymi zbiorami danych, bazÄ… danych, bazÄ… wiedzy).
stopień integracji
ZSI
SIK
SE SWD
SID
SE __|_
1960
Rysunek 2. Ewolucja SIZ (opracowanie własne)
1970
1980
1990
czas
Ewolucja informatycznych systemów zarządzania
15
Należy zauważyć, że wymienione subkryteria szczegółowe są w wielu przypadkach w pewnym zakresie komplementarne, co jedynie potwierdza wzajemne zależności między podstawowymi cechami SIZ oddającymi specyfikę konkretnego przedsiębiorstwa.
W dotychczasowym rozwoju zastosowań systemów informatycznych wspomagających procesy zarządzania w przedsiębiorstwie daje się wyodrębnić podstawowe generacje SIZ, ukazujące ich ewolucyjny charakter (por. rys. 2):
1. systemy ewidencyjno-transakcyjne - SET (ang. TPS - Transaction Processing Systems),
2. systemy informacyjno-decyzyjne - SID (ang. MIS - Management Information Systems),
3. systemy wspomagania decyzji - SWD (ang. DSS - Decision Support Systems),
4. systemy eksperckie - SE (ang. ES - Expert Systems),
5. systemy informowania kierownictwa - SIK (ang. EIS - Executive Information Systems), utożsamiane niekiedy z systemami wspomagania kierownictwa - SWK (ang. ESS Executive Support Systems),
6. systemy sztucznej inteligencji - SSI (ang. AIS - Artificial [ntelligence Systems), utożsamiane często z systemami sieci neuronowych - SSN (ang. ANN - Artificial Neuron Networks),
l.' zintegrowane systemy informatyczne - ZSI (ang. IMIS - hitegrated Management Information Systems).
Właśnie ta ostatnia generacja SIZ, najbardziej zaawansowana pod względem merytorycznym i technologicznym, będzie punktem odniesienia dla dalszych rozważań. Mówiąc o zintegrowanym systemie informatycznym (ZSI) przedsiębiorstwa należy mieć na uwadze modułowo zorganizowany system informatyczny, obsługujący wszystkie sfery jego działalności, począwszy od marketingu i planowania oraz zaopatrzenia, poprzez techniczne przygotowanie produkcji i jej sterowanie, dystrybucję, sprzedaż, gospodarkę remontową, aż do prac finansowo-księgowych i gospodarki zasobami ludzkimi". Modułowa budowa systemu umożliwia etapowe wdrażanie tych składowych, które są niezbędne z uwagi na charakter obiektu i specyfikę jego działalności. Systemy te pozwalają urzeczywistniać ideę integracji kompleksowych systemów informatycznego wspomagania procesów zarządzania w przedsiębiorstwie z kompleksowymi systemami komputerowego wytwarzania (ang. CIM - Computer hitegrated Manufacturing). Pozostaje to w ścisłym związku z koncepcjami przedsiębiorstwa XXI wieku, w których
1' W przypadku konkretnego przedsiÄ™biorstwa należy uwzglÄ™dnić specyfikÄ™ rozwiÄ…zaÅ„ organi-zacyjno-technicznych, inaczej bowiem zakres funkcjonalny bÄ™dzie wyglÄ…daÅ‚ w przedsiÄ™biorstwie produkcyjnym, a inaczej w handlowym czy usÅ‚ugowym. •.'••'• •••••. •
16
Zintegrowane systemy informatyczne
wszystkie zasoby danych, procedury zarządzania, sterowanie i regulacji procesami wytwórczymi będą przetwarzane przy wsparciu technologii informatycznej.
Niezależnie od sposobu grupowania systemów, pewne cechy SIZ są wspólne, wynikają bowiem ze struktury systemu informatycznego, jako zbioru elementów i relacji występujących między nimi. W praktyce, liczba elementów i relacji jest tak duża, że rozpatrywanie ich w układzie jednowymiarowym nie daje zadowalającej interpretacji. Słusznie jest zatem, by traktować SIZ jako rozwiązanie przestrzenne, i to w układzie wielu współrzędnych. Należy wówczas rozpatrywać wiele struktur systemu w wielu odrębnych (chociaż wzajemnie powiązanych) przekrojach, z różnych punktów widzenia, w zależności od odmiennych kryteriów analizy i dekompozycji. Stosując tego typu podejście, można w zależności od potrzeby wyodrębnić wiele możliwych i celowych przekrojów. '
Wspomniana różnorodność poszczególnych składników SIZ skłania do rozpatrywania systemu jako struktury zbudowanej z podstruktur, z których każda będzie się charakteryzowała jednorodnością wchodzących w jej skład elementów. Istnieje potrzeba wyodrębnienia takich podstruktur według zdefiniowanych kryteriów:
• cele, funkcje i zadania systemu,
• dane i algorytmy ich przeksztaÅ‚cania, f
• techniczne Å›rodki przetwarzania danych,
• przestrzenne rozmieszczenie wymienionych skÅ‚adników.
Uwzględniając powyższe kryteria, można w SIZ wyodrębnić następujące podstruktury:
• funkcjonalnÄ…,
• informacyjnÄ…,
• organizacyjno-przestrzennÄ…,
• technicznÄ….
Te trzy ostatnie określimy mianem struktury realizacyjnej SIZ (por. rys. 3). Powyższy podział struktury SIZ ma nie tylko charakter poznawczy, lecz również istotne znaczenie dla jego realizacji, pozwala bowiem uporządkować i sprowadzić proces realizacji SIZ do problemu modelowania poszczególnych podstruktur.
Struktura funkcjonalna SIZ jest zbiorem celów i funkcji systemu oraz ich wzajemnych współzależności. Wiąże ona SIZ z systemem zarządzania w układzie pionowym -podrzędnie w stosunku do tego ostatniego. Inaczej mówiąc, struktura funkcjonalna jest zbiorem elementarnych zadań wykonywanych przez SIZ na rzecz systemu zarządzania. Struktura ta ma postać dendrytu, którego węzły oznaczają składniki, a krawędzie - występujące między nimi relacje. Liczba szczebli w tej strukturze zależy od stopnia złożoności systemu i może się zmieniać w różnych systemach.
Ewolucja informatycznych systemów zarządzania
17
struktura funkcjonalna SIZ

1
struktura informacyjna struktura organizacyjno-przestrzenna struktura techniczna

struktura realizacyjna SIZ
Rysunek 3. Struktury SIZ (opracowanie własne)
W praktyce najczęściej wyodrębnia się uogólnione składniki struktury funkcjonalnej SIZ (por. rys. 4). Występują tutaj takie pojęcia, jak: podsystem, moduł, jednostka funkcjonalna, funkcja elementarna. Przyporządkowując poszczególnym składnikom konkretne zadania i funkcje, określając powiązania między nimi, nadając im odpowiednie nazwy, można się podjąć zdefiniowania poszczególnych składników struktury funkcjonalnej systemu oraz sklasyfikowania relacji występujących pomiędzy składnikami.
system
podsystem- 1 podsystem-2
i r
moduł- 1
jednostka funkcjonalna-1
poziom l
poziom 2 poziom 3 poziom 4 poziom 5
Rysunek 4. Hierarchia w strukturze funkcjonalnej SIZ (opracowanie własne)
Waga struktury informacyjnej SIZ polega n; sÄ… przedmiotem przetwarzania, przy czym mu
jednostka funkcjonalna-2
funkcja elementarna-1
funkcja elementarna-2
informacje w postaci danych dpowiednio ustrukturalizo-
18
Zintegrowane systemy informatyczne
wane i uporządkowane, stosownie do funkcji i zadań systemu, charakteru podejmowanych decyzji, struktury procesów technologicznych itd. Inaczej mówiąc, muszą one tworzyć odpowiednią strukturę, której podstawowymi składnikami są jednostki informacji i występujące między nimi relacje oraz procedury ich przekształcania. Można zatem powiedzieć, że na strukturę informacyjną SIZ składają się:
• zbiory danych wejÅ›ciowych,
• zbiory danych wyjÅ›ciowych,
• zbiory danych staÅ‚ych (przechowywanych),
• algorytmy przeksztaÅ‚cania danych (technologia przetwarzania danych).
Jest rzeczą oczywistą, że każdy z wymienionych zbiorów danych ma swoją wewnętrzną strukturę, w której wyróżnia się takie jednostki informacji, jak rekordy (zapisy) i pola. Są to również pojęcia ogólne, którym sens może być nadany w strukturze informacyjnej konkretnej implementacji SIZ.
Szczególną uwagę należy zwrócić na powiązania występujące między elementami struktury funkcjonalnej i informacyjnej. Na ogół powiązania te występują na identycznych poziomach hierarchii tych struktur i mają charakter zasileń informacyjnych. Pojęcie systemu kojarzy się ze zbiorem zbiorów danych, pojęcie podsystemu -z jednym lub kilkoma zbiorami danych, modułu - z wybranymi typami rekordów zbiorów danych przypisanych nadrzędnemu podsystemowi, funkcji elementarnej - z wybranymi polami lub grupami pól przypisanych do typów rekordów nadrzędnego podsystemu. Jest to oczywiście założenie ogólne, być może nie zawsze sprawdzalne w konkretnym przypadku, charakteryzuje jednak pewną prawidłowość.
Struktura organizacyjno-przestrzenna SIZ określa terytorialne rozmieszczenie następujących składników systemu:
• struktury funkcjonalnej, czyli podsystemów, modułów, funkcji elementarnych. PrzesÅ‚ankami rozproszenia skÅ‚adników tej struktury sÄ… zazwyczaj:
- potrzeba przybliżenia miejsca realizacji funkcji SIZ do miejsca realizacji funkcji systemu zarządzania,
- rozmieszczenie składników struktury informacyjnej,
- wymagania zastosowanej technologii przetwarzania danych;
• struktury informacyjnej, czyli zbiorów danych wejÅ›ciowych, zbiorów danych wyjÅ›ciowych, zbiorów danych staÅ‚ych oraz procedur przetwarzania, czyli oprogramowania.
Ewolucja informatycznych systemów zarządzania
19
Przesłankami rozproszenia składników struktury informacyjnej są zazwyczaj:
- potrzeba lokalizacji zbiorów danych wejściowych w pobliżu źródeł powstania informacji,
- konieczność lokalizacji zbiorów danych wyjściowych w miejscu ich użytkowania, a więc realizacji funkcji systemu zarządzania,
- potrzeba lokalizacji zbiorów danych stałych w pobliżu powstawania zbiorów danych wejściowych aktualizujących oraz w pobliżu wspomaganych przez nie składników struktury funkcjonalnej (podsystemów);
• struktury technicznej, czyli Å›rodków technicznych do zbierania danych, ich przechowywania, przetwarzania i udostÄ™pniania.
Przesłankami rozproszenia składników struktury technicznej są:
- przestrzenne rozmieszczenie składników struktury funkcjonalnej,
- przestrzenne rozmieszczenie składników struktury informacyjnej,
- właściwości środków telekomunikacji.
Ważnym elementem struktury przestrzennej SIZ są sposoby i zasady powiązania między sobą ich wewnętrznych składników. Przeważnie przyjmuje się, że o strukturze przestrzennej mówi się wówczas, gdy powiązania między różnymi składnikami struktury informacyjnej systemu są realizowane za pomocą rozwiązań sieciowych.
Składnikami struktury technicznej SIZ są środki techniczne i oprogramowanie systemowe12. Strukturę środków technicznych należy rozpatrywać na tle struktury procesu przetwarzania danych. Z tego punktu widzenia strukturę techniczną tworzy zestaw środków technicznych, realizujących następujące działania13:
zbieranie i kompletowanie danych,
• zapisywanie danych na noÅ›nikach danych,
• przechowywanie zbiorów danych,
• prezentowanie danych,
• przeksztaÅ‚canie danych,
• udostÄ™pnianie danych,
• przesyÅ‚anie danych.
12 Oprogramowanie systemowe rozumiane tu przede wszystkim jako systemy: operacyjne, diagnostyczne, komCinikacyjne, zarzÄ…dzania danymi itp.
13 Należy zauważyć, że obecnie działanie te w większości przypadków realizowane są praktycznie na poziomie stacji roboczej użytkownika (terminala) sieci lokalnej w architekturze klient-serwer.
20
Zintegrowane systemy informatyczne
Omówione kwestie związane ze strukturami SIZ mają decydujące znaczenie na etapie praktycznej realizacji systemu, zwłaszcza w odniesieniu do specyfikowania realizowanych funkcji, określania elementów składowych, ustalania wykonawców za nich odpowiedzialnych i bieżące nadzorowanie wykonywanych prac implementacyjnych.
Kwestią bardzo istotną w dalszych rozważaniach jest właściwe rozumienie terminu podstawowego w odniesieniu do rozpatrywanej generacji SIZ, a mianowicie integracji systemu, czyli tej właściwości systemu, która w bezpośredni sposób zwiększa zorganizowanie SIZ, przyczyniając się do jego spójności i w efekcie - do większej użyteczności końcowej. Ponieważ integrowanie polega na łączeniu w całość, to istotą jest zatem utworzenie nowej jakościowo całości, której elementy są połączone określonymi relacjami i powiązane odpowiednim stopniem zależności od całości. Cel tej integracji, który można określić jako skoordynowanie elementów SIZ dla zracjonalizowania jego funkcjonowania, determinowany jest przez dwie grupy relacji: strukturalne i funkcjonalne. Pierwsze z nich, takie jak równorzędność, nadrzędność i podrzędność, wzajemność czy współrzędność, służą do przedstawiania wewnętrznej struktury. Relacje funkcjonalne, takie jak przekształcenia logiczne, arytmetyczne czy organizacyjne, służą do realizacji celów SIZ. Przedmiotem integracji w SIZ są jego elementy składowe, czyli funkcje użytkowe, dane, środki techniczne. Z tego względu można wyróżnić typy integracji:
• projektowÄ… - oznaczajÄ…cÄ… przyjÄ™cie ujednoliconych np. kodów, haseÅ‚, klasyfikacji, nazw dokumentów w celu peÅ‚nej unifikacji zaÅ‚ożeÅ„ analitycznych i projektowych SIZ,
•• organizacyjnÄ… - sprowadzajÄ…cÄ… siÄ™ w swojej istocie do restrukturyzacji przedsiÄ™biorstwa pod kÄ…tem optymalizacji przetwarzania danych wewnÄ™trznych i zewnÄ™trznych. Oznacza to w praktyce koordynacjÄ™ funkcji i celów poszczególnych poziomów systemu, kanałów przesyÅ‚ania oraz identyfikacjÄ™ źródeÅ‚ informacji. Tego typu integracja może być wynikiem lub przyczynÄ… procesu informatyzacji obiektu,
• technicznÄ… - polegajÄ…cÄ… na stosowaniu dla potrzeb systemu komputerowego współpracujÄ…cych ze sobÄ… elementów sprzÄ™tu i oprogramowania.
Integracja w SIZ może przebiegać na dwóch płaszczyznach: funkcjonalnej i fizycznej. Na tej pierwszej różne funkcje realizowane są w taki sposób, jak gdyby wykonywane były w jednym, pojedynczym systemie. Oznacza to możliwość korzystania przez uprawnionego użytkownika z dostępu do wszystkich funkcji realizowanych w SIZ poprzez jeden spójny interfejs wraz z przełączaniem się pomiędzy różnymi zadaniami. Integracja fizyczna polega na kompleksowym połączeniu elementów systemu na płaszczyźnie sprzętowo-programowej (por. tab. 2).
Ewolucja informatycznych systemów zarządzania
21
Urzeczywistnienie pełnej integracji mogło dokonać się dopiero na gruncie najbardziej zaawansowanej klasy SIZ, jakim są systemy zintegrowane. Za sprawą dynamicznego postępu w zakresie sprzętu komputerowego, systemów baz danych, technologii przetwarzania, oprogramowania operacyjnego, systemowego i narzędziowego oraz systemów zarządzania spełnione zostały warunki, umożliwiające uzyskanie efektu synergii, kiedy to użyteczność (funkcjonalność) końcowa rozwiązań informatycznych okazuje się pełniejsza, niż prosta suma elementów składowych.
Tabela 2. Ewolucja integracji SIZ w przedsiębiorstwie (opracowanie własne)
Podsystemy dziedzinowe (moduły) Systemy autonomiczne Postępująca integracja Systemy zintegrowane
jednostki organizacyjne jednostki organizacyjne jednostki organizacyjne
Finansowo-księgowy ja b c j ... n a b c .. n i a b e ... n i
Majątek trwały a bić ... 1 n a b c n i a b c ... n
Zasoby ludzkie a| bić ... | n i i l .......... a b e .. "n ...... a b c ... n
Zaopatrzenie a b l..f ...",.::... n a b -cn .. L.n ..... i a b c ... n
Gospodarka materiałowa a b j c ... i n a b c .. n ! a b c ... n
Marketing a[bJc -H a j ..... b ! n a b c ... n
Zbyt a b j c ... | n a b C .. .............. i n a b c ... n j
Gospodarka transportowa a bici... n a b c .. n a b c ... n
Techniczne przygotowanie produkcji a b j c ... j n ~a ..... jb ej., i n a b c ... n j i
Sterowanie produkcji a b ! c ... ! n ! a |b c .. n a b e ... n
Sprzedaż a b | c |... n a bej.. .............. j ............. i n l a b c ... n ;
Analizy i raporty alb c ... n a i b j c .. i In ! i i a b c ... n j
a b!II::]n a b je .. n a b c ... n
gdzie:
j- obszar objęty działaniem SIZ