Katastrofa elektrowni jÄ…drowej w Czarnobylu  Wikipedia, wolna enc... http://pl.wikipedia.org/wiki/Katastrofa_elektrowni_jÄ…drowej_w_Czar...
Na mapach: 51°232 123 N 30°062 003 E (mapa)
Katastrofa elektrowni
jÄ…drowej w Czarnobylu [edytuj]
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Katastrofa elektrowni jądrowej w Czarnobylu (także ogólniej:
Katastrofa elektrowni jÄ…drowej w
Katastrofa w Czarnobylu)  największy na świecie wypadek
Czarnobylu
jądrowy mający miejsce 26 kwietnia 1986, do którego doszło w
wyniku wybuchu wodoru[2] z reaktora jÄ…drowego bloku
energetycznego nr 4 elektrowni atomowej w Czarnobylu.
Była to największa katastrofa w historii energetyki jądrowej i
jedna z największych katastrof przemysłowych XX wieku. Razem
z katastrofą w elektrowni jądrowej Fukushima I została
zakwalifikowana do siódmego, najwyższego stopnia w skali
INES[3].
W wyniku awarii skażeniu promieniotwórczemu uległ obszar od 4 blok reaktora
125 000 do 146 000 km2 terenu na pograniczu Białorusi, Ukrainy i
Państwo ZSRR (obecnie Ukraina)
Rosji, a wyemitowana z uszkodzonego reaktora chmura
Miejsce Prypeć
radioaktywna rozprzestrzeniła się po całej Europie. W efekcie
Rodzaj wypadek jÄ…drowy
skażenia ewakuowano i przesiedlono ponad 350 000 osób[4].
katastrofy
Data 26 kwietnia 1986
Godzina 1:23
Spis treści
Ofiary 62 według Komitetu
śmiertelne Naukowego ONZ ds. Skutków
1 Elektrownia w Czarnobylu
Promieniowania Atomowego
2 Sytuacja przed katastrofÄ…
(UNSCEAR)[1]
2.1 Przyczyny eksperymentu
Położenie na mapie Ukrainy
2.2 Cele i warunki eksperymentu
3 Przebieg awarii
3.1 Przygotowania do eksperymentu
3.2 Pierwszy wybuch
3.3 Drugi wybuch
4 Po awarii
4.1 Promieniowanie
4.2 Akcja gaśnicza i zabezpieczająca
4.3 Straty ludzkie
51°232 123 N 30°062 003 E
5 Raporty o katastrofie
5.1 Raport Forum Czarnobyla
Multimedia w Wikimedia Commons
5.2 Raport Lekarzy Przeciw Wojnie Nuklearnej
6 Polska reakcja na katastrofÄ™
6.1 Współczesna ocena sytuacji
7 Rezerwat
8 Stan obecny
9 Notatki
10 Przypisy
1 z 12 2013-02-07 19:42
Katastrofa elektrowni jÄ…drowej w Czarnobylu  Wikipedia, wolna enc... http://pl.wikipedia.org/wiki/Katastrofa_elektrowni_jÄ…drowej_w_Czar...
11 Bibliografia
12 Linki zewnętrzne
Elektrownia w Czarnobylu [edytuj]
Elektrownia atomowa w Czarnobylu leży w pobliżu miasta
Prypeć na Ukrainie, 18 km na północny zachód od miejscowości
Czarnobyl, 16 km od granicy ukraińsko-białoruskiej i około 110
km od Kijowa. W jej skład wchodzą cztery reaktory typu
Położenie elektrowni atomowej w
RBMK-1000, każdy o maksymalnej mocy 1 GW. W momencie
Czarnobylu
katastrofy wspólnie wytwarzały około 10% energii elektrycznej
produkowanej na Ukrainie[potrzebne z
ródło].
Budowa elektrowni rozpoczęła się w latach 70. XX wieku. Reaktor nr 1 uruchomiony został w roku 1977,
po czym oddano do użytku reaktor nr 2 (1978), nr 3 (1981) i nr 4 (1983). W momencie wypadku trwała
budowa kolejnych dwóch reaktorów nr 5 i nr 6, także o mocy 1 GW każdy.
Główną przyczyną katastrofy były błędy konstrukcyjne reaktora skonstruowanego oryginalnie do celów
wojskowych (produkcja plutonu)  reaktor był modularny (łatwość rozszczelnienia) a w razie awarii
następował samoczynny wzrost mocy reaktora. Przyczyną wtórną były błędy proceduralne. Po katastrofie, z
powodów politycznych, ZSRR eksponował głównie winę operatorów reaktora[5].
Sytuacja przed katastrofÄ… [edytuj]
25 kwietnia 1986 personel obsługujący czwarty reaktor w elektrowni jądrowej w Czarnobylu prowadził
przygotowania do testu, który miał zostać przeprowadzony następnego dnia.
Eksperyment powinien był zostać przeprowadzony dwa lata wcześniej, przed oddaniem reaktora do
eksploatacji. Jednak wówczas jego wykonanie zagrażało przedplanowemu oddaniu reaktora do eksploatacji,
więc odłożono go na póz
niej, łamiąc jeden z przepisów eksploatacji reaktorów.
Przyczyny eksperymentu [edytuj]
Konieczność przeprowadzenia eksperymentu wynikła ze zmian w projekcie, które nie zostały wcześniej
przetestowane.
Część prądu elektrycznego wytwarzanego przez każdy blok energetyczny była zużywana na potrzeby
własne tego bloku (zasilanie pomp wody chłodzącej, systemów kontrolnych itp.). Gdyby doszło do
konieczności wyłączenia reaktora, energia byłaby zapewniana początkowo przez awaryjne agregaty
prądotwórcze, a potem z zewnątrz (inne bloki lub elektrownie). Podczas budowy elektrowni okazało się, że
awaryjne agregaty prądotwórcze uzyskują wystarczającą moc dopiero po 60 sekundach od ich włączenia (i
wyłączenia reaktora), a turbogenerator po wyłączeniu reaktora dzięki sile rozpędu jest w stanie zapewniać
wystarczającą moc zaledwie przez 15 sekund (póz
niej napięcie spadało poniżej wartości minimalnej
wymaganej przez zasilane systemy). Oznaczało to, że przez 45 sekund systemy kontrolne i bezpieczeństwa
reaktora nie byłyby zasilane.
W związku z tym istniały dwie możliwości:
zastosowanie agregatów prądotwórczych o krótszym czasie rozruchu,
przerobienie turbogeneratorów.
2 z 12 2013-02-07 19:42
Katastrofa elektrowni jÄ…drowej w Czarnobylu  Wikipedia, wolna enc... http://pl.wikipedia.org/wiki/Katastrofa_elektrowni_jÄ…drowej_w_Czar...
Wybrane zostało to drugie rozwiązanie  dołączono dodatkowy stabilizator napięcia, tak że turbogenerator
miał dłużej (60 sekund) utrzymywać napięcie na minimalnym poziomie, ale nie sprawdzono wcześniej
eksperymentalnie, czy wprowadzone przeróbki istotnie spełniają swoją funkcję. W czasie prób technicznych
przed odbiorem wykonano podobny eksperyment, który wykrył problem z agregatami prądotwórczymi.
Potem przerobiono turbogeneratory, ale zabrakło czasu (zbliżał się czas oficjalnego oddania reaktora do
eksploatacji) na powtórzenie eksperymentu.
Cele i warunki eksperymentu [edytuj]
Test miał wykazać, jak długo w sytuacji awaryjnej, po ustaniu napędzania turbin generatorów parą z
reaktora, energia kinetyczna ich ruchu obrotowego produkuje wystarczającą ilość energii elektrycznej dla
potrzeb awaryjnego sterowania reaktorem. Czas ten potrzebny jest, by uruchomić system awaryjnego
zasilania elektrycznego sterowania reaktorem  mały generator elektryczny napędzany przez silnik
spalinowy.
Eksperyment miał polegać na znacznym zmniejszeniu mocy reaktora, następnie na zablokowaniu dopływu
pary do turbin generatorów i mierzeniu czasu ich pracy po odcięciu w taki sposób zasilania.
Dla przeprowadzenia eksperymentu potrzebne było symulowanie sytuacji awaryjnej. W ramach
przygotowań do testu technicy wyłączyli niektóre z systemów kontroli pracy reaktora, m.in. system
automatycznego wyłączania reaktora w razie awarii. Wyłączenie tego systemu nie było konieczne dla
sprawnego przeprowadzenia testu, ale zdecydowano się na to, aby w razie trudności z eksperymentem móc
go powtórzyć.
Reaktory pracujące w czarnobylskiej elektrowni to reaktory typu RBMK-1000, które z powodu dodatniej
reaktywności dla pary są niestabilne przy małej mocy. Wzrost ilości pary w rdzeniu powoduje zwiększanie
wytwarzanej przez reaktor energii (mocy). Zwiększenie energii powoduje wzrost wytwarzania pary, co w
konsekwencji powoduje dalszy wzrost wytwarzanej przez reaktor energii. Powoduje to niekontrolowany
wzrost mocy reaktora.
Wynikało to z konstrukcji tych reaktorów[6]. Mianowicie w typowym reaktorze wodno-ciśnieniowym woda
pełni nie tylko funkcję chłodziwa, ale i moderatora (substancji zmniejszającej prędkość neutronów
powstałych po rozpadzie jąder paliwa; konieczność stosowania moderatora wynika z tego, że neutrony o
małej prędkości częściej niż powstające w wyniku rozszczepienia szybkie neutrony rozszczepiają następne
jądra uranu). W takim reaktorze przyspieszenie reakcji łańcuchowej wywołuje wzrost temperatury, który
powoduje wytworzenie większej ilości pary wodnej, która jest o wiele słabszym moderatorem od wody, co
powoduje spadek liczby spowolnionych neutronów i zwiększoną ucieczkę neutronów poza rdzeń, i tym
samym zmniejsza się liczba rozszczepianych jąder uranu, reakcja jądrowa słabnie. Natomiast w reaktorze
RBMK-1000 moderatorem był głównie grafit, a niewielka ilość wody tylko chłodziwem. W tym reaktorze
przyspieszenie reakcji łańcuchowej powodowało powstanie większej liczby wolnych neutronów, które były
dalej w takim samym stopniu spowalniane przez grafit  neutrony te rozszczepiały więcej jąder uranu i tym
samym reakcja jądrowa ulegała dalszemu przyspieszeniu.
Inną wadą reaktorów RBMK-1000 była konstrukcja prętów kontrolnych (prętów zawierających absorbujący
neutrony bor), które miały oba końce wykonane z grafitu, po to by lepiej (mniejsze tarcie) przechodziły
przez kanały w jądrze reaktora. Grafitowa końcówka wymagała stosunkowo powolnego ich opuszczania (do
20 sekund dla całej drogi), a ponadto w początkowej fazie dodatkowa ilość grafitu zawarta w prętach
spowalniała jeszcze więcej neutronów, co przyspieszało reakcję łańcuchową.
Personel elektrowni nie był wystarczająco poinformowany o tych wadach reaktora i ich skutkach.
Przebieg awarii [edytuj]
3 z 12 2013-02-07 19:42
Katastrofa elektrowni jÄ…drowej w Czarnobylu  Wikipedia, wolna enc... http://pl.wikipedia.org/wiki/Katastrofa_elektrowni_jÄ…drowej_w_Czar...
Przygotowania do eksperymentu [edytuj]
Reaktor miał zostać odłączony od sieci 25 kwietnia 1986. Dzienna zmiana pracowników została uprzedzona
o planowanym doświadczeniu i zapoznała się z odpowiednimi procedurami. Nad przebiegiem eksperymentu
i działaniem nowego systemu regulacji napięcia czuwać miała specjalnie powołana grupa specjalistów w
dziedzinie elektryczności pod nadzorem Anatolija Diatłowa (zastępcy naczelnego inżyniera elektrowni i
jedynego atomisty w jej kierownictwie)[notatka 1].
Zgodnie z planem eksperymentu od rana moc reaktora była stopniowo obniżana aż do poziomu 50%. Wtedy
jedna z okolicznych elektrowni nieoczekiwanie przerwała produkcję energii. Aby zapobiec niedoborom
elektryczności, dyspozytornia mocy w Kijowie zażądała opóz
nienia wyłączenia reaktora do wieczora,
kompensując popołudniowy wzrost zapotrzebowania na elektryczność.
O godzinie 23:04 z dyspozytorni nadeszła zgoda na wyłączenie reaktora. To opóz
nienie było katastrofalne w
skutkach. Dzienna zmiana, zaznajomiona z procedurami, dawno już zakończyła pracę. Zmiana
popołudniowa szykowała się do odejścia, a nocna, która rozpoczynała pracę o godzinie 0:00, miała przejąć
kontrolę reaktora już w trakcie eksperymentu. Zespół ekspertów również odczuwał zmęczenie bezczynnym
oczekiwaniem od rana.
Według pierwotnego planu, eksperyment miał być przeprowadzony za dnia, a zadaniem nocnej zmiany
byłoby jedynie czuwanie nad systemem chłodzenia wyłączonego już reaktora. Dlatego też pracownicy,
którzy rozpoczęli pracę o północy, nie byli przygotowani na napotkane warunki, a przekazane im opisy
procedur pełne były ręcznych poprawek i skreśleń. Szefem zmiany nocnej był Aleksander Akimow, a
operatorem odpowiedzialnym za obsługę reaktora  Leonid Toptunow, młody inżynier z niewielkim stażem
pracy (ok. 3 miesięcy)[7].
Początkowo rozpoczęto redukcję mocy cieplnej reaktora z nominalnej 3,2 GW do założonej 0,7 1,0 GW[8].
Jednakże niedoświadczony operator, Leonid Toptunow, za bardzo zredukował tę moc, która spadła do 10
MW. W tej sytuacji doszło do nadmiernego wydzielania się ksenonu-135, który silnie pochłania neutrony
("zatrucie ksenonowe"). Reaktor nie posiadał odpowiednich przyrządów kontrolnych, które pozwoliłyby to
wykryć[9]. W przypadku zatrucia ksenonowego należy wyłączyć reaktor i poczekać około 24 h do
ponownego uruchomienia (ksenon-135 jest izotopem krótko żyjącym).
Przy tak małej mocy przeprowadzenie eksperymentu było niemożliwe. Operatorzy, nieświadomi zatrucia
ksenonowego, prawdopodobnie sądzili, że spadek mocy spowodowany był usterką jednego z
automatycznych regulatorów, aby zwiększyć moc reaktora, zaczęli usuwać kolejne pręty kontrolne, aż do
momentu gdy konieczne było wyłączenie automatycznych mechanizmów i ręczne przesunięcie prętów do
pozycji znacznie przekraczającej przyjęte normy[10].
Reaktor powoli zwiększył moc do 200 MW, czyli poziomu trzykrotnie niższego niż wymagany do
eksperymentu. Mimo tego, nie przerwano go  na jego kontynuację nalegał Diatłow, który lekceważył
zastrzeżenia operatorów (którzy nie dorównywali mu ani pozycją ani doświadczeniem zawodowym).
Zgodnie z planem, 26 kwietnia o godzinie 1:05 zwiększono obieg wody chłodzącej. Przepływ chłodziwa
przekroczył górny limit o godzinie 1:16. Zwiększone chłodzenie obniżyło temperaturę rdzenia reaktora, a co
za tym idzie  ilość pary wodnej. Woda w stanie ciekłym pochłania więcej neutronów niż para, w efekcie
czego moc reaktora ponownie spadła. Zrekompensowano to jeszcze dalszym wysunięciem prętów
kontrolnych.
W wyniku tych działań reaktor został doprowadzony do skrajnie niestabilnego stanu i pozbawiony zupełnie
kontroli za pomocą służących do tego prętów. Jedynym czynnikiem hamującym pracę reaktora był wysoki
poziom ksenonu w paliwie jądrowym. W tej sytuacji automatyczny system bezpieczeństwa powinien
całkowicie wygasić reaktor, jednakże operatorzy zadecydowali o wyłączeniu tego zabezpieczenia[10].
4 z 12 2013-02-07 19:42
Katastrofa elektrowni jÄ…drowej w Czarnobylu  Wikipedia, wolna enc... http://pl.wikipedia.org/wiki/Katastrofa_elektrowni_jÄ…drowej_w_Czar...
Pierwszy wybuch [edytuj]
O godzinie 01:23:04 rozpoczął się niedopracowany eksperyment. Załoga nie zdawała sobie sprawy z
niestabilności reaktora i wyłączyła przepływ pary do turbin. Ponieważ zwalniająca turbina napędzała
pompy, przepływ wody chłodzącej zaczął maleć, a produkcja pary wzrosła. Dodatnia reaktywność dla pary,
jedna z charakterystycznych cech reaktorów typu RBMK, spowodowała wzrost ilości rozszczepień, a co za
tym idzie  temperatury. To jeszcze bardziej zwiększyło parowanie wody. Szybko przekroczona została
szybkość pracy reaktora, która mogła być zahamowana przez wydzielony ksenon. Wzrost mocy i
temperatury reaktora nastąpił lawinowo.
O 01:23:40 Aleksander Akimow, kierownik zmiany bloku, próbował uruchomić procedurę AZ-5 (SCRAM),
która natychmiastowo wygasza reaktor poprzez całkowite wsunięcie prętów kontrolnych, także tych
wyjętych wcześniej ręcznie. Do dziś niejasne jest, czy było to działanie mające zapobiec katastrofie czy po
prostu sposób na zrealizowanie planowego wyłączenia reaktora. Uruchomienie AZ-5 mogło być
odpowiedzią na nagły wzrost mocy, jednakże Diatłow pisze:
"Przed godziną 01:23:40 centralny system kontrolny (...) nie zarejestrował żadnych zmian
parametrów, które usprawiedliwiałyby AZ-5. Komisja (...) zebrała i przeanalizowała dużą ilość
materiału i, jak oświadczyła w raporcie, nie ustaliła przyczyny rozpoczęcia AZ-5. Nie ma też
powodu by szukać przyczyny. Reaktor po prostu miał być wyłączony na zakończenie
eksperymentu."[11]
Mechanizm wprowadzający pręty kontrolne do rdzenia nie zadziałał. Powolne tempo wsuwania prętów (0,4
m/s, około 18-20 sekund na przebycie całej długości) było jedną z przyczyn. Jeszcze gorsze skutki wywołała
wadliwa konstrukcja prętów. Ich końcówki wykonane były z grafitu. Podczas wsuwania wypychały
chłodziwo, a same  będąc moderatorem  wbrew zamierzeniu przyspieszały reakcję łańcuchową. W
efekcie tego AZ-5, zamiast wygasić reaktor, spowodował nagły wzrost mocy. Póz
niejsze badania
symulacyjne wykazały, że w tej sytuacji należało poprzestać na samym wznowieniu przepływu wody, a
dopiero po ochłodzeniu reaktora, wyłączyć go (wypowiedzi Diatłowa wskazują, że się tego domyślał i
dlatego nie chciał włączyć AZ-5; jednakże po pierwsze Akimow postąpił zgodnie z obowiązującymi
procedurami, a po drugie Diatłow nie miał w zwyczaju objaśniać motywów swoich działań, a tylko
oczekiwał od podwładnych ślepego posłuszeństwa). Przegrzanie rdzenia sprawiło, że kanały paliwowe
popękały, blokując pręty kontrolne. W ciągu trzech sekund moc reaktora wzrosła do 530 MW[12]. O
godzinie 01:23:47, w siedem sekund po rozpoczęciu AZ-5, moc cieplna osiągnęła 30 GW, niemal
dziesięciokrotnie przekraczając normalny poziom. Gwałtowny wzrost ciśnienia zniszczył kanały paliwowe i
rozerwał rury z wodą chłodzącą. Paliwo zaczęło się topić i wpadać do zalegającej na dnie wody[13].
O godzinie 01:24, 20 sekund po rozpoczęciu AZ-5, wzrost ciśnienia znajdującej się w reaktorze pary wodnej
doprowadził do pierwszej eksplozji pary, która wysadziła ważącą 1200 ton osłonę biologiczną
(antyradiacyjną) pokrywającą reaktor. Kompletnie zniszczony rdzeń reaktora wszedł w kontakt z
chłodziwem, co spowodowało reakcję cyrkonowych wyściółek kanałów paliwowych z wodą, która zaczęła
rozkładać się z wydzielaniem wodoru, a po zniszczeniu cyrkonowych osłon bezpośrednio zetknęła się z
rozżarzonym grafitem o temperaturze 3000 °C i doszÅ‚o do jej termolizy z wydzielaniem mieszaniny
piorunującej (wodór i tlen w stosunku 2:1).
Drugi wybuch [edytuj]
Następnie doszło do drugiej, nieco większej eksplozji wodoru i tlenu, która zniszczyła budynek czwartego
reaktora.
Eksplozja ta pozwoliła na wniknięcie powietrza do wnętrza reaktora. Spowodowało to zapłon kilku ton
grafitowych bloków izolujących reaktor, które płonąc przez 9 dni, uwolniły do atmosfery najwięcej
izotopów promieniotwórczych. Większość z 211 prętów kontrolujących pracę rdzenia reaktora stopiła się.
5 z 12 2013-02-07 19:42
Katastrofa elektrowni jÄ…drowej w Czarnobylu  Wikipedia, wolna enc... http://pl.wikipedia.org/wiki/Katastrofa_elektrowni_jÄ…drowej_w_Czar...
Do atmosfery dostał się radioaktywny pył. Radioaktywne cząstki wyrzucone do atmosfery wybuchem, jak i
te emitowane nadal w wyniku trwającego pożaru grafitu, tworzyły pióropusz radioaktywnych drobin o
wysokości 1030 m, który następnie przemieścił się w stronę miasta Prypeć. Wiatr utrzymywał jednak
chmurÄ™ radioaktywnych czÄ…stek z dala od miasta.
Po awarii [edytuj]
Promieniowanie [edytuj]
Poziom promieniowania w najbardziej dotkniętych katastrofą częściach budynku reaktora ocenia się na 5,6
rentgena na sekundę (R/s) (0,056 greja na sekundę (Gy/s)), czyli 23 kR/h (200 Gy/h). Dawka śmiertelna to
około 500 rentgenów w czasie 5 godzin, co oznacza że w niektórych miejscach niezabezpieczeni w żaden
sposób pracownicy przyjęli śmiertelną ilość promieniowania w ciągu kilku minut. Dozymetr zdolny do
pomiaru promieniowania na poziomie 1000 R/s (10 Gy/s) był niedostępny z uwagi na zniszczenia, a drugi
egzemplarz okazał się wadliwy. Pozostałe dozymetry działały w zakresie do 0,001 R/s (0,00001 Gy/s), przez
co nieprzerwanie podawały odczyt "poza skalą". W wyniku tego obsada reaktora nie była świadoma jak
wielkÄ… dawkÄ™ promieniowania przyjmuje[14].
Akcja gaśnicza i zabezpieczająca [edytuj]
Wkrótce po wybuchu na miejsce przybyła straż pożarna. Pierwsza stawiła się brygada pod komendą
porucznika Władimira Prawika, który zmarł 11 maja 1986 w wyniku choroby popromiennej. Strażacy nie
zostali poinformowani o niebezpieczeństwie kontaktu z radioaktywnym dymem i odpadami, a możliwe jest
też, że w ogóle nie zdawali sobie sprawy, że wypadek to coś więcej niż zwykły pożar instalacji
elektrycznych. "Nie wiedzieliśmy, że to reaktor. Nikt nam tego nie powiedział"[15].
Grigorij Khmel, kierowca jednego z wozów pożarniczych, relacjonuje póz
niej:
Przyjechaliśmy za 10 czy 15 druga w nocy... Widzieliśmy porozrzucany wokoło grafit. "Co to
jest grafit?"  zapytał Misza. Kopnąłem leżący na drodze kawałek, ale jeden ze strażaków
podniósł go. "Jest gorący"  powiedział. Kawałki grafitu były różnych rozmiarów. Jedne
wielkie, inne tak małe, że dało się je podnieść...
O promieniowaniu nie wiedzieliśmy prawie nic. Nawet ci, co pracowali tu wcześniej, nie mieli
pojęcia. W pojazdach nie było wody, więc Misza napełnił zbiorniki i wycelowaliśmy strumień
w górę. Potem ci chłopcy, którzy niedługo potem umarli, poszli na dach  Waszczyk Kolia,
Wołodia Prawik i inni... Wspięli się po drabinie... i nie widziałem ich więcej[16].
Ugaszenie płonącego grafitu było bardzo trudne. Potrzeba było do tego kilku tysięcy ton piasku, boru,
dolomitu, gliny i ołowiu zrzucanych ze śmigłowców (głównie Mi-8). Zrzucane materiały pod wpływem żaru
z reaktora stapiały się razem, tworząc zwartą masę. Jak się póz
niej okazało ołów, zastosowany w gaszeniu
reaktora, pod postacią par wyrządził ogromne szkody osobom gaszącym reaktor.
Kiedy zakończono zrzucanie ładunków, nastąpił poważny kryzys. Reaktor był tak zbudowany, że pod jego
podstawą, grubą na metr warstwą betonu, znajdowały się zbiorniki rozbryzgowe na wodę z ewentualnych
wycieków. Gdyby lawa przedostała się do tych zbiorników, mógł nastąpić kolejny wybuch, powodując
jeszcze większe skażenie. Ponieważ prawdopodobieństwo takiego zdarzenia szacowano na 10-15%,
przedsięwzięto akcję zapobiegawczą. Ściągnięto setki wozów strażackich i beczkowozów do
wypompowania wody, lecz mimo tej akcji w zbiorniku wciąż pozostawało kilka hektolitrów wody. Trójka
inżynierów zgłosiła się na ochotnika i dotarła do zbiornika, by otworzyć dwa zawory główne.
Po otwarciu zaworów przystąpiono do instalowania pod reaktorem agregatów chłodzących. Ponieważ w
trakcie prac temperatura reaktora spadła (głównie w wyniku zasypywania go ołowiem), zamiast tego
6 z 12 2013-02-07 19:42
Katastrofa elektrowni jÄ…drowej w Czarnobylu  Wikipedia, wolna enc... http://pl.wikipedia.org/wiki/Katastrofa_elektrowni_jÄ…drowej_w_Czar...
postanowiono wybudować w tym miejscu "poduszkę betonową", aby w razie przepalenia się reaktora do
wnętrza nie doszło do stopienia fundamentów i silnego skażenia terenu. Ponieważ grunt był miękki (Prypeć
i Czarnobyl leżą w pobliżu mokradeł), użyto techniki stosowanej w podobnych sytuacjach do budowy metra
 w ukoÅ›ne odwierty wlewano ciekÅ‚y azot (-196 °C) i doprowadzono do zamrożenia gruntu. Koparki i inne
maszyny przebijały się póz
niej przez twardą ziemię, aż powstał 150-metrowy tunel i założono poduszki.
Po 10 dniach pierwotna, betonowa podstawa reaktora przepaliła się i radioaktywne szczątki reaktora runęły
do zabezpieczonego "betonowÄ… poduszkÄ…" zbiornika, gdzie pozostajÄ… do dziÅ›. Ich wydobycie jest obecnie
niemożliwe.
W grudniu 1986 roku, po 6 miesiÄ…cach dochodzenia, przeprowadzono badania wewnÄ…trz betonowego
sarkofagu gdzie odkryto wysoce radioaktywna substancję w pomieszczeniach poniżej reaktora, ważąca
kilkaset ton bryła została nazwana "stopą słonia" z powodu swojej pomarszczonej powierzchni. Bryła ta jest
spiekiem piasku, szkła i dużych ilości radioaktywnego paliwa, które wydostało się z reaktora. Przez
betonowy sufit pomieszczeń pod reaktorem przedostała się lawa roztopionych szczątków oraz wcześniej
nieznana substancja krystaliczna, która została nazwana czarnobylitem.[17].
Straty ludzkie [edytuj]
Kontrowersje budzi szacowana liczba ofiar. Najnowszy raport
Komitetu Naukowego ONZ ds. Skutków Promieniowania
Atomowego (UNSCEAR) stwierdza, że 134 pracowników
elektrowni jądrowej i członków ekip ratowniczych było narażonych
na działanie bardzo wysokich dawek promieniowania jonizującego,
po których rozwinęła się ostra choroba popromienna. 28 z nich
zmarło w wyniku napromieniowania, a 2 od poparzeń. Wielu ludzi
biorących udział w akcji zabezpieczenia reaktora zginęło podczas
towarzyszących akcji wypadków budowlanych. Najbardziej
spektakularnym wypadkiem była uchwycona na filmie katastrofa
Odznaka i medal nadawane
helikoptera, którego łopatki wirnika zawadziły o liny dz
wigu; cała
uczestnikom akcji likwidacji
załoga helikoptera zginęła.
katastrofy w Czarnobylu
Po katastrofie wyznaczono zamkniętą strefę buforową mierzącą 2,5
tysiÄ…ca km² i wysiedlono z niej wszystkich mieszkaÅ„ców (choć jak
0:00 MENU
wynika z aktualnych badań silnie skażony obszar w okolicach
Komunikat o ewakuacji miasta
elektrowni ma powierzchniÄ™ 0,5 km²). W promieniu 10 km od
Prypeć (ros.)
elektrowni utworzono strefę "szczególnego zagrożenia", a w
promieniu 30 km strefę "o najwyższym stopniu skażenia".
Zlikwidowano 20 pobliskich kołchozów i wyłączono z uprawy rolnej 100 000 hektarów ziemi rolnej.
Ewakuowano także całą ludność miasta Prypeć, liczącą wówczas 50 000 mieszkańców. Najbardziej skutki
katastrofy dotknęły terytorium Ukrainy, gdzie skażeniu uległo 9% obszaru tego kraju[2].
Za wywołanie paniki w dużej mierze odpowiedzialne są ówczesne zachodnie dzienniki, które podawały
niesprawdzone informacje za przykład może służyć notatka BBC: "Katastrofa jądrowa w Czarnobylu,
tysiące ludzi jest chowanych w przydrożnych rowach".
Raporty o katastrofie [edytuj]
Raport Forum Czarnobyla [edytuj]
Forum Czarnobyla 2003 2005, w skład którego wchodziły Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej
(IAEA), Światowa Organizacja Zdrowia (WHO), Program Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju (UNDP),
7 z 12 2013-02-07 19:42
Katastrofa elektrowni jÄ…drowej w Czarnobylu  Wikipedia, wolna enc... http://pl.wikipedia.org/wiki/Katastrofa_elektrowni_jÄ…drowej_w_Czar...
inne ciała Organizacji Narodów Zjednoczonych i rządy Ukrainy, Białorusi i Rosji, udostępniło szczegółowy
raport dotyczący skutków katastrofy reaktora[18].
Według opublikowanych danych, spośród 134 pracowników likwidujących awarię, u których wystąpiła
ostra choroba popromienna, 28 osób zmarło z jej powodu w 1986, a 19 kolejnych w latach 1987 2004
(niektóre z tych śmierci nie miały związku z napromieniowaniem). W trakcie akcji ratowniczej 2 osoby
zginęły z powodów wypadków niezwiązanych z promieniowaniem, a jedna osoba zmarła z powodu
zakrzepicy.
Według niektórych badań w wyniku katastrofy ok. 600 000 osób na świecie narażonych zostało na
podwyższoną dawkę promieniowania rzędu 1 mSv. Jest to równoważnik dwóch zdjęć rentgenowskich.
Przeciętny mieszkaniec Polski otrzymuje rocznie dawkę około 3-4 mSv od z
ródeł naturalnych, jak
promieniowanie kosmiczne czy naturalne pierwiastki promieniotwórcze w glebie. Z kolei występują na
Ziemi takie miejsca, gdzie tło naturalne osiąga wartość powyżej 100 mSv (np. Ramsar w Iranie, czy
Guarapari w Brazylii) i nie obserwuje się negatywnych skutków zdrowotnych wśród dziesiątek tysięcy ludzi
mieszkających tam od pokoleń.
Liczbę śmiertelnych nowotworów, które rozwinęły się i mogą rozwinąć się w przyszłości w grupie silnie
napromieniowanej po awarii w Czarnobylu oszacowano na ok. 4 000. Wśród mieszkańców skażonych
terenów wzrost ryzyka zachorowań na nowotwory inne niż tarczycy nie jest obserwowany (ze względu na
długi okres rozwoju takich chorób nie można jednak wykluczyć wzrostu zachorowań w przyszłości
szacowanych na <1% wzrostu śmiertelności z powodu raka). W raporcie wskazano liczbę ponad 4000
zdiagnozowanych nowotworów tarczycy, które w większości można przypisać wchłonięciu jodu-131,
głównie u dzieci. Z tej przyczyny do roku 2002 zmarło 15 osób. Oczekuje się dalszego wzrostu zachorowań
na raka tarczycy.
Nie stwierdzono wzrostu nieprawidłowych urodzeń ani efektów dziedzicznych u osób z terenów
napromieniowanych, natomiast wiele osób poszkodowanych ma problemy psychologiczne związane z
wypadkiem i przesiedleniem (np. depresje, alkoholizm, trauma, choroby psychiczne, radiofobia podsycana
przez media etc.). Dodatkowo nie obserwuje się jakichkolwiek anomalii wśród dzieci, których matki w
czasie ciąży (bądz
wcześniej) narażone były na opad czarnobylski.
Europejski Komitet do spraw Ryzyka Radiacyjnego, sponsorowany przez EuropejskÄ… PartiÄ™ Zielonych,
uważa, że WHO i inne organizacje międzynarodowe, ignorowały lub nawet celowo zaniżały dane o ofiarach
dla ochrony interesów lobby atomowego. Jednak na poparcie swych tez Komitet wysunął nie do końca
wiarygodne dowody[potrzebne z
ródło].
Raport Lekarzy Przeciw Wojnie Nuklearnej [edytuj]
Raport Lekarzy Przeciw Wojnie Nuklearnej szacuje liczbę wypadków raka tarczycy powstałych z powodu
wybuchu na 10 000 i sądzi, że istnieje możliwość kolejnych 50 000 przypadków, do tego doszło do 10 000
deformacji płodów i śmierci 5000 niemowląt. Jednak do tej pory nie zaobserwowano jakichkolwiek
negatywnych skutków wśród dzieci urodzonych po awarii. Związek Czarnobyla, organizacja zrzeszająca
likwidatorów elektrowni podaje, że 10% z 600 000 osób pracujących przy tym procesie już nie żyje (20 lat
po tragedii), a kolejnych 165 000 jest niepełnosprawnych. Z kolei prof. Wade Allison z Uniwersytetu
Oksfordzkiego oszacował ilość śmierci nowotworowych z powodu Czarnobyla na 81. Współcześnie status
osoby poszkodowanej w wyniku katastrofy w Czarnobylu posiada 1 milion dzieci i 2 miliony dorosłych[2].
Polska reakcja na katastrofÄ™ [edytuj]
Informacja o katastrofie była w początkowej fazie ukrywana przez władze w Moskwie. Jak skomentowali to
dziennikarze Dusko Doder i Louise Branson, początkową reakcją KPZR było "blokowanie informacji w
8 z 12 2013-02-07 19:42
Katastrofa elektrowni jÄ…drowej w Czarnobylu  Wikipedia, wolna enc... http://pl.wikipedia.org/wiki/Katastrofa_elektrowni_jÄ…drowej_w_Czar...
nadziei, że skutki katastrofy jakoś same znikną albo że nikt ich nie zauważy"[19].
28 kwietnia, dwa dni po katastrofie, o godz. 5 min. 33[20] stacja monitoringu radiacyjnego Służby Pomiaru
Skażeń Promieniotwórczych w Mikołajkach zarejestrowała aktywność izotopów promieniotwórczych w
powietrzu ponad pół miliona razy większą, niż normalnie. O 9 informację przekazano do Centralnego
Laboratorium Ochrony Radiologicznej (CLOR) w Warszawie, które o godz. 10 ogłosiło alarm. Początkowo
polscy naukowcy przypuszczali, że gdzieś nastąpiła eksplozja atomowa. Jednak analiza promieniotwórczych
zanieczyszczeń jednoznacznie wskazywała, że ich z
ródłem może być tylko pożar reaktora atomowego.
Dopiero o godz. 18 specjaliści dowiedzieli się z radia BBC, że chodzi o Czarnobyl. Wskazuje to na silną
blokadę informacji, jaką wprowadziły sowieckie władze.
W nocy z 28/29 kwietnia CLOR przedstawiło władzom propozycje ochrony ludności, której istotnym
punktem było podanie dużej dawki jodu w celu zablokowania wchłaniania radioaktywnego izotopu jodu
131
I, kumulującego się w tarczycy i mogącego doprowadzić do rozwoju nowotworu tego narządu. Wobec
niedostępności tabletek jodowych, podjęto niekonwencjonalną decyzję o wykorzystaniu w tym celu płynu
Lugola, czyli wodnego roztworu jodku potasu i pierwiastkowego jodu. 28 kwietnia Trybuna Ludu
poinformowała w małej notatce o "odnotowaniu przez nowozelandzkich naukowców nowej próby atomowej
przeprowadzonej przez Francję na poligonie na Atolu Mururoa". 30 kwietnia gazeta poinformowała o
wystÄ…pieniu '"pewnego wycieku substancji radioaktywnych"[21].
W dniu 29 kwietnia po całonocnych obradach członkowie Biura Politycznego KC PZPR i rządu powołali
Komisję Rządową, która o godz. 11 podjęła decyzję o podaniu płynu Lugola dzieciom i młodzieży w 11
województwach północno-wschodnich, nad którymi przeszła radioaktywna chmura. Akcja rozpoczęła się
tego samego dnia wieczorem; w ciÄ…gu 24 h jod podano ok. 75% populacji dzieci w tym rejonie. W dniu 29
kwietnia akcję rozszerzono na cały kraj. W ciągu kilkudziesięciu godzin stabilny jod podano 18,5 mln osób,
w znacznej większości dzieciom do 17. roku życia. Postanowiono wstrzymać wypas bydła na łąkach i
zalecono podawanie dzieciom mleka w proszku lub mleka skondensowanego, a także niespożywanie
świeżych owoców, warzyw, jarzyn i grzybów, wody deszczowej i stopnionego śniegu. Mleko od krów
wypasanych w dniach wcześniejszych przeznaczono do przerobu[21].
Był to jeden z przypadków w PRL, kiedy władze polskie mimo początkowych oficjalnych zaprzeczeń strony
radzieckiej podjęły działania wbrew ich zaleceniom, ale w interesie własnych obywateli. Ewenementem
było opublikowanie przez gazety komunikatu Komisji Rządowej wraz z tabelą skażeń. Jednak po
początkowo dobrej współpracy CLOR i władz, badania skażenia prowadzone przez CLOR napotykały na
trudności, a z końcem maja CLOR otrzymało nakaz zakończenia monitorowania ilości jodu-131 w tarczycy
u dzieci[22].
I tak wkrótce po decyzjach podjętych pod koniec kwietnia władze PRL wprowadziły politykę
dezinformacyjną, sugerującą niewielką skalę skażenia. Nie zamknięto szkół, nie zalecono niewypuszczania
dzieci z domów, zamykania okien, dokładnego mycia owoców i warzyw, zbyt długiego przebywania na
powietrzu. Odstąpiono też od polewania ulic wodą. Władze zachęcały do pierwszomajowych pochodów[21].
Dyrektor Instytutu Matki i Dziecka uspokajała, że "dzieciom nic się nie stanie, jak pobiegają sobie na
świeżym powietrzu, najwyżej będą musiały się częściej myć, ale wyjdzie im to na zdrowie", prasa
powoływała się też na opinie bliżej nieokreślonych "szwedzkich specjalistów" o "niegroz
nym poziomie
promieniowania". Do celów propagandowych wykorzystywano również Wyścig Pokoju odbywający się w
Kijowie. Korespondenci z polskiej prasy pisali: "Na starcie, niestety, nie stanęły mimo wcześniejszego
zgłoszenia drużyny szeregu państw. Na tej nieobecności zaważyła prowadzona z wielkim rozgłosem przez
zachodnie ośrodki propagandowe kampania wokół awarii w Czarnobylu"[21].
Współczesna ocena sytuacji [edytuj]
Średnia dawka na całe ciało, jaką otrzymał średnio mieszkaniec Polski w wyniku awarii czarnobylskiej, w
9 z 12 2013-02-07 19:42
Katastrofa elektrowni jÄ…drowej w Czarnobylu  Wikipedia, wolna enc... http://pl.wikipedia.org/wiki/Katastrofa_elektrowni_jÄ…drowej_w_Czar...
ciągu roku od awarii wyniosła 0,3 mSv, a przewidywana dawka jaką otrzyma w ciągu 70 lat 0,9 mSv, w tym
czasie dawka promieniowania naturalnego wyniesie około 170 mSv[23].
Faktycznie 1 maja opad promieniotwórczy nie był już groz
ny dla zdrowia. Nie zarejestrowano wzrostu
zachorowań na raka brodawkowatego tarczycy, typową formę raka popromiennego. Znaczny udział w
budowaniu atmosfery lęku przed energetyką jądrową miały wypowiedzi prasowe doktora Jerzego
Jaśkowskiego, który w 1989 sugerował, że ilość radionuklidów uwalnianych [do atmosfery] podczas
bezawaryjnej pracy elektrowni jądrowej w ciągu jednego roku stanowi wartość porównywalną z 100
bombami, zrzuconymi na Hiroszimę oraz że katastrofa w Czarnobylu spowodowała wzrost liczby martwych
urodzeń w Polsce o około 30 tys.(w rzeczywistości liczba ta wynosiła w 1986 ok. 3700, a w 1987 ok. 3400).
Wypowiedzi te zostały zdementowane przez Polskie Towarzystwo Fizyki Medycznej[24]. Prof. Zbigniew
Jaworowski po 20 latach od katastrofy wyraża pogląd, iż skutki genetyczne katastrofy w Czarnobylu wśród
mieszkańców Ukrainy i Białorusi były w rzeczywistości znacznie mniejsze, niż się powszechnie sądzi.
Twierdzi także, że podawanie w Polsce płynu Lugola, które sam zainicjował w kwietniu 1986, było w
rzeczywistości zbędne, ponieważ skażenie atmosfery nad Polską radioaktywnym jodem było znacznie
poniżej progu zagrożenia. Z drugiej strony potwierdza, że wobec całkowitego braku rzetelnych informacji
ze strony oficjalnych służb ZSRR akcja ówczesna była całkowicie uzasadniona, tym bardziej że nawet
wobec braku skażenia terapia zapobiegawcza tym specyfikiem nie wywołuje negatywnych skutków
ubocznych[25].
Rezerwat [edytuj]
Po katastrofie wokół elektrowni utworzono kilkanaście całkowicie
lub częściowo zamkniętych stref (patrz mapa z prawej). A
Ä…cznie
strefy zamkniętego dostępu dla ludzi objęły obszar ponad 4769
km²[26]. Z powodu dużych iloÅ›ci pozostawionego przez
ewakuowanych w pośpiechu ludzi pokarmu nastąpił szybki wzrost
liczby gryzoni zamieszkujących zamknięty obszar. Pojawiły się
nawet głosy postulujące ich wytrucie, jednak natura sama
ustabilizowała sytuację. Do zamkniętych stref zaczęło przybywać
coraz więcej drapieżników i kolejnych zwierząt łańcucha
troficznego.
Zona (Strefa) 24 lata po katastrofie
Zdaniem niektórych obserwatorów, dzięki braku ingerencji
człowieka w środowisko, na terenach strefy zamkniętej, liczebność
zwierząt zwyczajowo zamieszkujących te tereny zwiększyła się
kilkunastokrotnie, a wokół Czarnobyla rozwija się także wiele
gatunków zwierząt, które wyginęły na tych terenach dziesiątki lat
wcześniej lub nie występowały w ogóle[27] .
Stan obecny [edytuj]
W 1991 w bloku nr 2 elektrowni w Czarnobylu wybuchł pożar.
Mimo iż awaria była niegroz
na, rząd niepodległej już Ukrainy wydał
decyzję o natychmiastowym zamknięciu reaktora nr 2, a do 1993
wszystkich pozostałych. Z uwagi na ogromne koszty i brak
możliwości zrównoważenia bilansu energetycznego Ukrainy, dopiero
Mapa radiacji z 1996
w 1997 wyłączono reaktor nr 1, a w grudniu 2000 zamknięto ostatni
pracujący reaktor nr 3, tym samym elektrownia ostatecznie przestała
funkcjonować.
Problemem pozostaje wysoki koszt usunięcia szkód po katastrofie. W 1995 grupa G8, zobowiązała się
10 z 12 2013-02-07 19:42
Katastrofa elektrowni jÄ…drowej w Czarnobylu  Wikipedia, wolna enc... http://pl.wikipedia.org/wiki/Katastrofa_elektrowni_jÄ…drowej_w_Czar...
przeznaczyć na likwidację elektrowni i szkód do 2,3 mld USD (w
tym 498 mln jako pomoc bezzwrotna). Z kolei Unia Europejska
zadeklarowała pod koniec lat 90. pomoc w wysokości ok. 430 mln
euro  w tym środki na budowę 2 kolejnych elektrowni atomowych,
mających rozwiązać problemy energetyczne Ukrainy związane z
zamknięciem elektrowni czarnobylskiej. Aż do 2006 roku brytyjska
Food Standards Agency prowadziła monitoring niektórych terenów
hodowlanych w Walii, które w 1986 uznano za "potencjalnie
skażone"[28].
Wjazd do strefy zamkniętej wokół
elektrowni
Strefa wokół Czarnobyla do dziś jest zamknięta. Obowiązuje tam
surowy zakaz przebywania. Pomimo to w domach w okolicznych
wsiach można spotkać nielegalnych mieszkańców, utrzymujących się
z rolnictwa, zaś wycieczki z całego świata zwiedzają swobodnie to
miejsce. Są plany aby elektrownia atomowa w Czarnobylu stała się
atrakcją turystyczną. Ukraińskie władze zamierzają otworzyć dla
żądnych wrażeń strefę dotąd zamkniętą po katastrofie w 1986
roku[29].
Do roku 2014 ma zostać zbudowany nowy sarkofag w ramach
Wrak BRDM-2 w Prypeci
projektu "New Safe Confinement", ze względu na kończący się
termin ważności obecnego (2016 r.)[30][31].
Notatki [edytuj]
1. Anatolij Diatłow nie był członkiem KPZR (nigdy nie próbował do niej wstąpić, jak również odrzucał takie propozycje) i
stanowisko zastępcy dyrektora było najwyższym stanowiskiem, jakie mógł otrzymać dzięki swej wiedzy i stażowi
pracy. Z racji tego, że swą pozycję osiągnął przede wszystkim dzięki kompetencjom zawodowym, często traktował
pogardliwie innych pracowników, ale załoga elektrowni to akceptowała, ponieważ Diatłow równocześnie dbał o
pracowników w miarę swych możliwości.
Przypisy
1. http://www.unscear.org/docs/reports 7. Medvedev Z. (1990):36-38
/2008/11-80076_Report_2008_Annex_D.pdf 8. Oficjalny plan eksperymentu (http://rrc2.narod.ru
2. Czarnobyl wciąż straszy (http://fakty.interia.pl /book/app7.html)
/fakty_dnia/news/czarnobyl-wciaz-straszy,616060) 9. Medvedev Z. (1990):27
. PAP, 26.04.2006. 10. Medvedev Z. (1990):29
3. Japan raises nuclear crisis to same level as Chernobyl 11. Anatolij Diatłov: Czarnobyl. Jak to się stało?
(http://www.reuters.com/article/2011/04/12/us-japan- Rozdział 4. (http://rrc2.narod.ru/book/gl4.html)
idUSTRE72A0SS20110412) (ang.). reuters.com. 12. Medvedev Z. (1990):31
[dostęp 2011-04-12]. 13. $0B0E>2 ;5:A59 '5@=>1K;L :0: MB> 1K;>  2
4. Chernobyl disaster: geographical location and extent (http://www.reactors.narod.ru/pub/chern_2
of radioactive contamination /chern_2.htm)
(http://www.chernobyl.info 14. Medvedev Z. (1990):42-50
/index.php?userhash=33240010&navID=2&lID=2) 15. film: "Meltdown in Chernobyl", National Geographic,
. Swiss Agency for Development and Cooperation 2004
(SDC), 2000 2007. 16. J. Szczerbak: Chernobyl. T. 6, str. 54. Yunost, 1987.
5. Mity i prawda o Czarnobylu (http://atom.edu.pl (Zacytowano w Medvedev Z. (1990):44)
/index.php/bezpieczenstwo/prawda-o-czarnobylu.html) 17. BBC News: ''Special Report: 1997: Chernobyl:
. Energetyka JÄ…drowa, 2010. Containing Chernobyl?'' (http://news.bbc.co.uk
6. prof. dr inż. Andrzej Strupczewski: Czarnobyl: jak do /2/hi/special_report/1997/chernobyl/33005.stm)
tego doszło? (http://atom.edu.pl/index.php (ang.). BBC News, 21 November 1997. [dostęp
/bezpieczenstwo/prawda-o-czarnobylu 2012-09-12].
/140.html?task=view) . Energetyka JÄ…drowa. 18. Chernobyl s Legacy: Health, Environmental and
11 z 12 2013-02-07 19:42
Katastrofa elektrowni jÄ…drowej w Czarnobylu  Wikipedia, wolna enc... http://pl.wikipedia.org/wiki/Katastrofa_elektrowni_jÄ…drowej_w_Czar...
Socio-economic Impacts (http://www.iaea.org Towarzystwa Fizyki Medycznej]. 1990.
/Publications/Booklets/Chernobyl/chernobyl.pdf) . 25. Zabójczy mit Czarnobyla. Rozmowa z prof.
IAEA, WHO, UNSCEAR, 2003 2005. Zbigniewem Jaworowskim, specjalistÄ… w dziedzinie
19. RV Daniels: The End of Communist Revolution skażeń promieniotwórczych
(http://books.google.pl/books?id=oHAWQo2OQZsC) (http://archiwum.polityka.pl/art/zabojczy-
. 1993. ISBN 9780415061506. mit-czarnobyla,374808.html) .  Polityka . 15
20. Czarnobyl. Cztery dni w kwietniu, spektakl, Polska (2550), s. 88-92, 2006-04-15. [dostęp 2010-04-16].
2010, reż. Janusz Dymek 26. Rezerwaty mimo woli. (http://portalwiedzy.onet.pl
21. Jerzy Morawski: Bujanie w radioaktywnym obłoku /4868,10704,1427594,1,czasopisma.html) Onet.pl
(http://archiwum.rp.pl/artykul/314555.html) . 27. Stephen Mulvey (BBC News): Wildlife defies
Rzeczpospolita, 2001. Chernobyl radiation (http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe
22. Zbigniew Jaworowski. Jak to z Czarnobylem było /4923342.stm) (ang.). [dostęp 8 listopada 2008].
(http://archiwum.wiz.pl/1996/96052000.asp) . 28. Post-Chernobyl Monitoring and Controls: Wales
 Wiedza i Życie , 1996. (http://www.food.gov.uk/wales/safetyhygienewales
23. W. Trojanowski, L.Dobrzyński, E.Droste, /chernobylmonwales) . Food Standards Agency,
A.Strupczewski: W 20-tÄ… rocznicÄ™ awarii 2006.
Czarnobylskiej elektrowni jÄ…drowej 29. tvn24.pl: Nowa atrakcja turystyczna: Czarnobyl
(http://www.ipj.gov.pl/pl/szkolenia/matedu (http://www.tvn24.pl/-1,1687972,0,1,nowa-atrakcja-
/czernobyl20.htm) . Instytut Problemów turystyczna-czarnobyl,wiadomosc.html) . [dostęp
Jądrowych, 2006. [dostęp 2011-04-15]. 2011-01-03].
24. OŚWIADCZENIE Zarządu Głównego Polskiego 30. tvn24.pl: Czarnobyl wciąż groz
ny. Potrzebna "zrzutka"
Towarzystwa Fizyki Medycznej (http://atom.edu.pl na sarkofag (http://www.tvn24.pl
/images/stories/atomowe/bezpieczenstwo/czarnobyl /0,1694299,0,2,czarnobyl-wciaz-grozny-potrzebna-
/zarzad_ptfm_oryginal_oswiadczenia_o_jaskowskim.p zrzutka-na-sarkofag,wiadomosc.html) . 2011.
df) (pol.). 1990. [http://atom.edu.pl/images/stories [dostęp 28.02.2011].
/atomowe/bezpieczenstwo/czarnobyl 31. Charles Q Choi. Stalowa tęcza.  Świat Nauki . nr. 6
/zarzad_ptfm_oryginal_oswiadczenia_o_jaskowskim.pdf (238), s. 9, czerwiec 2011. Prószyński Media. ISSN
OŚWIADCZENIE Zarządu Głównego Polskiego 0867-6380 (http://worldcat.org/issn/0867-6380) .
Bibliografia [edytuj]
Zhores A. Medvedev: The Legacy of Chernobyl. W. W. Norton & Company (paperback 1992), 1990.
ISBN 978-0393308143.
Linki zewnętrzne [edytuj]
Obszerna strona o tematyce Czarnobyla (http://www.pripyat.com/)
Międzynarodowy portal informacyjny poświęcony długoterminowym skutkom katastrofy w
Czernobylu, pod patronatem Swiss Agency for Development and Cooperation (SDC)
(http://www.chernobyl.info/index.php)
y
ródło  http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Katastrofa_elektrowni_jądrowej_w_Czarnobylu&
oldid=34624264
Kategorie: Czarnobyl Katastrofy na Ukrainie Wypadki jÄ…drowe Katastrofy w 1986
Katastrofy w ZwiÄ…zku Radzieckim
Tę stronę ostatnio zmodyfikowano 09:18, 6 lut 2013. Tekst udostępniany na licencji Creative
Commons: uznanie autorstwa, na tych samych warunkach (http://creativecommons.org/licenses/by-sa
/3.0/deed.pl), z możliwością obowiązywania dodatkowych ograniczeń. Zobacz szczegółowe
informacje o warunkach korzystania (http://wikimediafoundation.org/wiki/Warunki_korzystania).
12 z 12 2013-02-07 19:42