czego uczymy się z Rzymu& ?
D. 1,1,1,2. (Ulpian w ks. 1 Instytucji):
Dwa są obszary studium prawa:
publiczny i prywatny.
Prawem publicznym jest to, które
dotyczy spraw państwa rzymskiego,
prywatne zaś korzyści (utilitas)
jednostek.
pytanie o prawo&
D. 1,1,1pr. (Ulpian w ks. 1 Instytucji):
Jeśli zajmować się prawem, należy
najpierw poznać pochodzenie słowa
prawo (ius). Czerpie ono swe brzmienie
od sprawiedliwości (iustitia), ponieważ 
jak trafnie (eleganter) określa Celsus 
prawo jest sztuką tego, co dobre i
sprawiedliwe (ius est ars boni et aequi).
 Zakres czasowy rozważań
Civil law
tradition
Prawo
powszechne
Od końca XI w.
do końca XIX w.
Antyczne prawo
rzymskie
753 pr.Chr.  565
po Chr.
Periodyzacja dziejów Rzymu
ze względu na prawo publiczne
753-510 przed Chr.  monarchia
510-27 przed Chr.  republika
(do 367 przed Chr. wczesna, potem póz
na)
27 przed Chr.- 284 po Chr.  pryncypat
284-565 po Chr.  dominat
Periodyzacja dziejów Rzymu
ze względu na prawo prywatne
Okresy:
od założenia Rzymu  archaiczny
218-27 przed Chr.  przedklasyczny
27 przed Chr.-284 po Chr.  klasyczny
284-565 po Chr.  poklasyczny
Prawo rozwijało się:
ś� w republice przede wszystkim jako
prawo zwyczajowe
ś� w pryncypacie przede wszystkim jako
prawo jurysprudencyjne
ś� w dominacie przede wszystkim jako
prawo stanowione
D. 1,1,7 Papinian w ks. 2
Definicji
pr.: Ius autem civile est, quod ex legibus,
plebis scitis, senatus consultis, decretis
principum, auctoritate prudentium venit.
1. Ius praetorium est, quod praetores
introduxerunt adiuvandi vel supplendi
vel corrigendi iuris civilis gratia propter
utilitatem publicam. Quod et honorarium
dicitur ad honorem praetorium sic
nominatum.
D. 1,1,7,1 Papinian w ks. 2 Definicji:
Ius praetorium est, quod pretores
introduxerunt adiuvandi vel supplendi
vel corrigendi iuris civilis gratia propter
utilitatem publicam. Quod et honorarium
dicitur ad honorem praetorium sic
nominatum.
D. 1,1,7,1 Marcjan w ks. 1 Instytucji:
Nam et ipsum ius honorarium viva vox est
iuris civilis.
veteres
ś� Sextus Aelius Paetus Catus konsul 198 przed
ś� Manlius Manilius
ś� Publius Mucius Scaevola
ś� Iunius Brutus
ś� Quintus Mucius Scaevola konsul 95 przed
ś� Aquilius Gallus praetor 66 przed
ś� Servius Sulpicius Rufus konsul 51 przed
3. Jurysprudencja klasyczna
ś� I wiek  wczesny okres klasyczny:
Sabinianie (Ateius Capito, Massurius
Sabinus, Cassius Longinus) i Prokulianie
(Antistius Labeo, Proculus, Neratius,
Celsus)
ś� II wiek  rozwinięty okres klasyczny
(Salvius Iulianus, Cervidius Scaevola,
Pomponius, Gaius)
ś� III wiek  póz
ny okres klasyczny
(Papinianus, Paulus, Ulpianus,
Modestinus)
prawo jurysprudencyjne
interpretatio iuris
ś� wykładnia istniejącej wykładni, poddawana
stałej aktualizacji przez nowe generacje
prawników
ś� jurysprudencja rzymska jest zbiorowym
ustawodawcą, który jednak zamiast
rozkazywać, dyskutuje; z
ródło prawa o
charakterze raczej perswazyjnie niż
imperatywnym
ś� wykładnia jako kolektywne dzieło
rozciągniętej w czasie wspólnoty
prawników
 Prawo jurysprudencjalne
Ustawy Reguły
(strukturalna niekompletność) Np. superficies solo cedit
Casus
Schematy argumentacyjne:
Wyobrażenia filozoficzne - analogia;
- Bona fides - a contrario
- Naturalis ratio - reductio ad absurdum
prawo jurysprudencjalne - gatunki rzymskiej
literatury prawniczej
Responsa
ś� Quaestiones
ś� Digesta
ś� Komentarze /edykty/akty prawne/dzieła jurystów
ś� - monografie
ś� - Institutiones
ś� - regulae
ś� - sententiae
Ustawy o cytowaniu
ś� Konstantyn Wielki  321 r. Notae do dzieł
Papiniana; 327-328 r. kanon dzieł Paulusa
ś� Konstytucja raweńska  426 r. (Gaius,
Papinian, Paulus, Ulpian, Modestyn)
ś� Włączenie konstytucji raweńskiej do
Kodeksu Teodozjańskiego  438 r.
Kodyfikacja justyniańska
(528-534)
ś� Codex
ś� Institutiones
ś� Digesta
CORPUS IURIS CIVILIS
ś� Codex
ś� Institutiones
ś� Digesta
ś� Novellae
 europejska nauka prawa prywatnego oparta na
rzymskich tekstach prawnych
Humanizm
prawniczy (nurt
Glosatorzy Konsyliatiorzy
historyczny i
XI  XIII w. XIV  XVI w.
systematyczny)
XVI w.
Usus modernus
Pandektystyka
(w tym tzw. elegancka
jurtsprudencja
XIX wiek
XVII i XVIII w.
 W poszukiwaniu metody poznania i
wykorzystania prawa rzymskiego
Mos italicus Mos gallicus
- Glosatorzy i Humanizm
konsyliatorzy prawniczy
 nauka prawa rzymskiego a kodyfikacje
prawa cywilnego
BGB i dalsze
Wczesne kodyfikacje  Code
kodyfikacje XX w.
civil, ABGB
" Szkoła prawa natury
Pandektystyka
Usus modernus 
jurysprudencja holenderska
humanizm
" Humanizm prawniczy  nurt
prawniczy
systematyczny
Zasadnicze pytanie nauki prawa rzymskiego i twórców
kodyfikacji
ś� - jak usystematyzować prawo prywatne?
ś� - jakie rozwiązania konkretnego
problemu prawnego uznać za właściwe
ś� (od prawniczej prawdy ku racjonalności)
Problem systematyki w prawie rzymskim i
nauce opartej na prawie rzymskim
ś� Georg A. Heise
1. 1. Część ogólna [
zobowiązania + prawo
Instytucje Gaiusa
rzeczowe + prawo familijne +
prawo spadkowe]
2. 2. część ogólna:
persona res Actio
3. - podmiot prawa
4. - przedmiot prawa
5. - czynność prawna
6. - przedstawicielstwo
7. - przedawnienie