Uszkodzenia sportowe i ich leczenie
Sport injuries and their management
Artur Dziak
Klinika Ortopedii i Rehabilitacji
II WydziaĆu Lekarskiego Akademii Medycznej w Warszawie
Streszczenie Summary
Uszkodzenia sportowe, a szczególnie uszkodzenia Injuries in athletes, especially insidious laesions of
typu przeciåºeniowego mićkkiej komponenty narzå- soft tissue components of the lomotory system needs
du ruchu wymagajå wyjåtkowo starannego leczenia sophisticated care and treatment. In athletes it is al-
i ºmudnego doleczania. Chodzi o to, by o ile ways necesary to rebuilding of the functional poten-
moºna caĆkowicie odtworzyì anatomić i moºliwoÄ„ci tial of the body to the high demand of sport activity.
treningu sportowego i startów nakĆadajåcych na na- Usually operative treatment comes into considera-
rzåd ruchu obciåºenia wyjåtkowe. Ze wzglćdów tion and highly specialised rehabilitation post opera-
oczywistych najczćĄciej w grć wchodzi leczenie ope- tive. Any negligence of treatment and aftertreatment
racyjne, którego ostateczny wynik jest jednakºe uza- count risk of premature end of the sports career.
leºniony od specjalistycznej rehabilitacji i  autole- [Acta Clinica 2002 3:217-224]
czenia pod nadzorem specjalistów i trenera. Jakie-
kolwiek zaniedbania w tym wzglćdzie  skracanie Key words: sports injuries, sports traumatology, in-
fazy doleczania, samowolne zmiany programu le- juries in athletes.
czenia czy poddawanie sić  pseudoleczeniu prakty-
kami typu szarlatanerii naraºajå sportowca na ryzy-
ko nawrotów dysfunkcji, co zazwyczaj równoznacz-
ne jest z przedwczesnym zakończeniem kariery
sportowej. [Acta Clinica 2002 3:217-224]
SĆowa kluczowe: uszkodzenia sportowe, urazy spor-
towe, profilaktyka urazów sportowych, leczenie
uszkodzeń sportowych.
Uwagi wstćpne Patofizjologia tak ostrych, jak i prze-
Na dobrå sprawć tylko niewiele uszko- wlekĆych uszkodzeÅ„ narzådu ruchu
dzeÅ„ narzådu ruchu stanowi typowe i uni- w sporcie nie róºni sić zasadniczo od spo-
kalne  uszkodzenia sportowe . Chociaº tykanych w innych dziedzinach ºycia, ståd
w obiegu istnieje wiele terminów o sporto- postćpowanie jest podobne. O ile jednak le-
wo brzmiåcym zabarwieniu jak:  kolano czenie uszkodzeÅ„ narzådu ruchu w sporcie
skoczka ,  Ćokieì czy Ćydka tenisisty ,  ko- moºe byì Ćatwiejsze, z racji znajomoÄ„ci
lano pĆywaka, plecy pĆywaka ,  noga teni- mechanizmów uszkodzeÅ„ oraz moºliwoÄ„ci
sowa ,  rćka cyklisty ,  kciuk narciarza , wczesnego wdroºenia leczenia specjalis-
 pićta biegacza itp. to przecieº patologie tycznego oraz motywacji pacjenta do wyle-
te wystćpujå takºe czćsto u zwykĆych czenia, to z drugiej strony sprawa jest trud-
Ä„miertelników, a w niektórych zawodach niejsza, gdyº tak pacjent, jak i jego otocze-
i czynnoĄciach zawodowych nawet czćĄciej nie oczekuje przywrócenia siĆy i sprawnoĄci
niº w Ä„wiecie sportu. uszkodzonego narzådu ruchu do stanu po-
Tom 2, Numer 3 " 217
Acta Clinica
przedniego, umoºliwiajåcego podejmowa- wie niezmienne i ponadczasowe to jednak-
nia sić zadaÅ„ o wiele przekraczajåcych wy- ºe nieustannie zmienia sić obiekt leczenia
dolnoÄ„ì narzådu ruchu zwykĆego Ä„miertel-  sami sportowcy. I tak, ekspansja aktyw-
nika. Zazwyczaj tak zawodnik, jak i leczå- noÄ„ci fizycznej i sportowych zajćì wÄ„ród
cy go lekarz poddawani så bardzo duºym starzejåcego sić spoĆeczeÅ„stwa zmusza do
naciskom otoczenia, ºådajåcego szybkiego szerszego spojrzenia na potencjalnych pa-
przywrócenia zawodnika na boisko. Nie cjentów, którzy coraz bardziej odstajå od
ma problemu, jeĄli uszkodzenie jest odwra- wizerunku sportowca mĆodego czy dziecka
calne. Sprawa sić komplikuje, jeĄli stopień w wieku szkolnym i rozwojowym. Sprawy
uszkodzenia (nierzadko z uwagi na te w powaºnym stopniu wpĆywajå na decy-
wczeĄniejszy stan tkanek) nie daje nadziei zje diagnostyczne i terapeutyczne, czego
peĆnego wyleczenia. przykĆadem så np. róºnice w leczeniu de-
Chociaº uszkodzenia doznawane przez stabilizacji stawów, czy uszkodzeÅ„ jedno-
sportowców nie stanowiå czegoÄ„ wyjåtko- stek mićĄniowo-Ä„cićgnistych u ludzi starze-
wego to jednak róºne så warunki otocze- jåcych sić i starych.
nia, w jakich dochodzi do tych urazów Postćpowanie w przypadku uszkodzeń
i uszkodzeÅ„ ciaĆa. ObecnoÄ„ì lekarza spor- przeciåºeniowych stanowi nadal prawdzi-
towego w czasie treningów i zawodów po- wy  krzyº ortopedii . Pomijajåc uszkodze-
woduje, ºe wczeÄ„niej niº u innych rannych nia ostre, wystćpujåce szczególnie w grach
dochodzi do podjćcia i wdroºenia potrzeb- zespoĆowych i niektórych dyscyplinach
nej pomocy fachowej. Niekiedy, wpĆywa to sportowych (jazda konna, wyĄcigi motoro-
na leczenie i jego wynik np. w przypadku we, hokej, piĆka noºna, narciarstwo) uszko-
zwichnićcia stawu ramiennego czy stawu dzenia przeciåºeniowe wysuwajå sić na
Ćokciowego, kiedy to w pierwszych minu- pierwsze miejsce prawie w kaºdej z upra-
tach stuporu tkankowego moºliwe jest Ćat- wianych dyscyplin sportowych tym bar-
we i bezbolesne nastawienie. dziej, ºe nazbyt czćsto så one ignorowane
Nawet w przypadku braku lekarza i niedopuszczalnie dĆugo leczone sposoba-
sportowego na stadionie moºliwe jest pod- mi tzw. odnowy biologicznej.
jćcie natychmiastowego fachowego lecze- Nierzadko, do szkodliwego zaawanso-
nia, jeÄ„li otoczenie (trenerzy i inni) jest od- wania uszkodzeÅ„ przeciåºeniowych docho-
powiednio przeszkolone. Jest to niesĆycha- dzi w wyniku lansowanego tu i ówdzie po-
nie waºne w przypadku wydawaĆoby sić glådu, w myÄ„l, którego jak sportowiec  prze-
banalnych skrćceÅ„ i kontuzji, gdyº wĆaÄ„ci- stanie rzucaì, biegaì czy skakaì to jego ko-
we unieruchomienie kończyny, jej ozićbie- lano czy krćgosĆup powróci do normy ! Te-
nie i uniesienie zapowiada korzystny wynik go rodzaju  leczenie nie wchodzi w ogóle
leczenia, które w tej sytuacji moºe byì w grć w przypadku sportowca wyczynowego
maksymalnie skrócone. Naturalnie, moºe czy sportowca mĆodego, gdyº jego problem
byì teº sytuacja odwrotna  np. w przypad- polega na tym, ºe on chce i musi  rzucaì,
ku tzw. Sportowca rekreacyjnego (narasta- biegaì, skakaì itp. przez dĆugie lata, w peĆ-
jåca moda!), który do lekarza zgĆasza sić ni wydolnoÄ„ci fizycznej (2, 4, 5, 6, 8, 9, 10,
dopiero nastćpnego dnia po urazie (lub po 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 20, 21, 22, 24, 25,
paru dniach), kiedy to sytuacja diagnos- 29, 30, 32, 34, 38, 39, 41, 45).
tyczna i lecznicza jest zupeĆnie inna
i znacznie trudniejsza. Specyfika leczenia i doleczania
O ile gĆówne zasady diagnozowania Nie ulega ºadnej kwestii, ºe aby facho-
i leczenia uszkodzeÅ„ sportowych så wĆaÄ„ci- wo leczyì urazy i uszkodzenia sportowe
218 " Jesień 2002
Uszkodzenia sportowe i ich leczenie
trzeba mieì rozlegĆå wiedzć i doÄ„wiadcze- rami, którzy jakkolwiek wyraºajå chćì le-
nie tak medyczne, jak i sportowe. Wiele czenia to jedynie leczenia biernego, bez
szkód powodowanych u zawodników bie- wĆasnego zaangaºowania i  autoleczenia .
rze sić z tego, ºe lekarze spoza krćgów Jakkolwiek zazwyczaj poddajå sić oni le-
sportowych pozwalajå zawodnikom na czeniu fizykoterapeutycznemu i kinezyte-
przedwczesny powrót na boisko. Nie zna- rapeutycznemu to jednak nie kontynuujå
jåcy ogromu i zakresu wysiĆków fizycznych zalecanych ìwiczeÅ„ i zabiegów w domu.
lekarz niekiedy zgadza sić na podjćcie tre- Pacjenci tacy så wyjåtkowo podatni na
ningów (przy braku zgody na starty!) nie róºne pseudoleczenie, proponowane im
wiedzåc, ºe obciåºenia treningowe narzådu przez pseudolekarzy i zwykĆych naciåga-
ruchu w danej dyscyplinie (np. gimnasty- czy, i så chćtni pĆaciì nawet duºe pieniådze
ka) przyczyniajå sić aº w 95% do urazów w nadziei otrzymania cudownej piguĆki czy
i uszkodzeÅ„ sportowych narzådu ruchu! zabiegu w myÄ„l zasady  ja pĆacć, doktora
Lekarze nie majåcy do czynienia na co boli . Jest rzeczå aº nazbyt dowiedzionå,
dzieÅ„ z leczeniem sportowców czćsto så ºe leczenie bierne, nigdy i pod ºadnym po-
zakĆopotani czy wrćcz zniecierpliwieni zorem nie speĆni spodziewanych oczekiwań
i rozdraºnieni problemami wynikajåcymi pacjenta sportowca.
z leczenia sportowca. GĆówna przyczyna Sportowcy profesjonalni i wysokiego
tego zwiåzana jest z mnogoÄ„ciå pytaÅ„ za- wyczynu så zazwyczaj bardziej wiarygodni,
dawanych przez chorych sportowców, któ- gdyº chćì powrotu na boisko powoduje
rzy bezwzglćdnie przestrzegajå prawa pa- rzetelne wykonywanie zaleceÅ„ lekarza le-
cjenta do otrzymywania peĆnej odpowiedzi czåcego. OczywiÄ„cie, sytuacja taka ma
na wszystkie nurtujåce ich problemy. Ståd miejsce jedynie w przypadku sportowca
wypĆywa teº koniecznoÄ„ì szerzenia odpo- rozsådnego i mådrego, przebywajåcego
wiedniej wiedzy w krćgach sportowych w równie mådrym i Ä„wiatle myÄ„låcym oto-
(uwzglćdniajåc rodzinć sportowca, trene- czeniu (dom, trenerzy kierownictwo klubu
rów, kierownictwa klubów, sponsorów, itp.); w przeciwnym wypadku dochodzi do
dziennikarzy sportowych itp.), gdyº dzićki samowolnego zmieniania decyzji lekarza
temu leczenie sportowca staje sić Ćatwiejsze leczåcego, co zazwyczaj ma miejsce gdy
i przynosi lepsze rezultaty końcowe. sportowiec zasićga porad paramedyków, la-
Jakºe niewielu zdaje sobie sprawć ików i zwykĆych oszustów  leczåcych me-
z róºnic dzielåcych sportowca wysokiego todami typu szarlatanerii. Nie potrzeba do-
wyczynu od sportowca amatora. W przy- dawaì, ºe tego rodzaju  leczenie zawsze
padku uszkodzeÅ„ narzådu ruchu tylko nie- skazane jest na niepowodzenia i powoduje
wielu ìwiczåcych dla wĆasnej przyjemnoÄ„ci przedwczesne koÅ„czenie kariery sportowej,
ma potrzebny czas, pieniådze oraz motywa- o co zazwyczaj wini sić lekarza spor-
cjć do poĄwićcenia codziennie kilku godzin towego.
(4  6 godzin!) potrzebnym ìwiczeniom W idealnych okolicznoÄ„ciach leczenie
leczniczym. Naturalnie, poniewaº sporto- sportowca jest przyjemnoÄ„ciå dla obu stron,
wiec rekreacyjny potrzebuje znacznie mniej- trwa wzglćdnie krótko i wymaga minimum
szy stopieÅ„ siĆy, wytrenowania niº sporto- wysiĆku ze strony zespoĆu leczåcego, z racji
wiec wysokiego wyczynu jego leczenie, rzetelnego  autoleczenia sportowca i nad-
a szczególnie doleczanie moºe byì i z reguĆy zorowania go przez odpowiedzialnego
jest znacznie krótsze i mniej intensywne. i ĄwiatĆego trenera.
Najwićcej problemów jest z tzw.  wol- OczywiĄcie, najlepsze warunki do dole-
nym strzelcami , czyli sportowcami amato- czania istniejå w duºych klubach sporto-
Tom 2, Numer 3 " 219
Acta Clinica
wych, z racji dziaĆania dobrze zorganizo- lecenia na piÄ„mie. Zalecenia te pomocne så
wanego zespoĆu leczniczego w skĆad które- w zapamićtywaniu  co wolno i w jakim za-
go wchodzå rehabilitanci specjalistycznie kresie a czego nie wolno oraz stanowiå is-
wyszkoleni i dysponujåcy nowoczesnymi totnå barierć ostrzegawczå przed próbami
zapleczem leczniczym. jakiegoĄ modyfikowania leczenia bez wie-
Jakkolwiek w wićkszoÄ„ci klubów znaj- dzy lekarza leczåcego. Dodaì naleºy, ºe
dujå sić tzw.  trenerzy odnowy biologicz- zalecenia takie stanowiå waºny dokument
nej to jednak w przypadku braku staĆej prawny, co nie jest bez znaczenia w przy-
wspóĆpracy ze specjalistami, gĆównie orto- padku obwiniania lekarza o niekorzystny
pedami i neurologami z dodatkowå specjal- wynik leczenia.
noÄ„ciå medycyny sportowej, nazbyt czćsto Niejednokrotnie, wyjaÄ„niaì naleºy
ich rzetelne wysiĆki nie przynoszå spodzie- sprawy wydawaĆoby sić oczywiste. I tak,
wanych rezultatów, gdyº jak wiadomo  to, wyjaÄ„niaì trzeba, ºe np. w przypadku zĆa-
ºe ktoÄ„ sić zmćczyĆ przy pracy wcale nie mania koÄ„ci czy uszkodzenia jednostki
oznacza, ºe zrobiĆ coÄ„ poºytecznego . mićĄniowo-Ä„cićgnistej jakoÄ„ì leczenia za-
Oddajåc caĆy naleºny szacunek trene- chowawczego czy operacyjnego jest z regu-
rom nie naleºy jednak sić spodziewaì, ºe Ćy ta sama, natomiast zupeĆnie inna jest in-
så oni w stanie wziåì na swe barki caĆå od- tensywnoÄ„ì i czas trwania doleczania
powiedzialnoÄ„ì za doleczanie kontuzjowa- u sportowca wyczynowego i osoby prowa-
nego sportowca, gdyº rzadko posiadany dzåcej domowy tryb ºycia, której wymaga-
przez nich zasób wiedzy medycznej jest nia ograniczajå sić zazwyczaj do przywró-
wićkszy niº wiedza samego sportowca, nie cenia jej zdolnoÄ„ci niebolesnej lokomocji
mówiåc ºe ich wĆasne doÄ„wiadczenie z le- w granicach ºycia codziennego. W przy-
czeniem kontuzji mogå byì zbytnio zwie- padku sportowca w grć wchodzi zawsze
trzaĆe. koniecznoÄ„ì peĆnej rehabilitacji, w tym spe-
W przypadku braku odpowiedzialnego cjalistycznej. To wĆaĄnie zaniedbania reha-
trenera lekarz musi poÄ„wićciì o wiele wić- bilitacji specjalistycznej przerwaĆy i grzebiå
cej czasu na dokĆadne poinstruowanie przedwczeÄ„nie wiele dobrze zapowiadajå-
sportowca w zakresie doleczania i rehabili- cych sić karier sportowych, mimo prawidĆo-
tacji oraz stopniowania treningów rehabili- wego leczenia ortopedycznego czy neurolo-
tacyjnych pod kåtem wymogów uprawianej gicznego (11, 12, 13, 15, 27, 34, 44, 46).
dyscypliny. Pozostawiony sobie na jakiĄ
okres czasu sportowiec musi dokĆadnie Leczenie sportowych dzieci
wiedzieì, co mu wolno i ile mu wolno, W przeciwieÅ„stwie do dorosĆych, którzy
oraz na jakie objawy ma zwracaì uwagć. jakºe czćsto symulujå i agrawujå, u dzieci,
Majåc to na wzglćdzie najlepszy jest szczególnie dzieci sportowych rzeczå po-
kontakt osobisty. JeÄ„li z jakiÄ„ przyczyn jest wszechnå jest dyssymulacja, czyli ukrywa-
to niemoºliwe poÄ„rednikiem moºe byì tre- nie choroby. Dzieje sić tak, dlatego ºe mĆo-
ner odnowy biologicznej, ale pod warun- dy ambitny sportowiec boi sić, ºe jeÄ„li przy-
kiem, ºe respektuje on bez koÅ„ca zalecenia zna sić do trapiåcych go dolegliwoÄ„ci rodzi-
lekarza i umie je przekonywujåco przedsta- ce nie puszczå go na boisko, zaÄ„ trener wy-
wiì trenerowi gĆównemu. Niekiedy, moºe kreÄ„li z ekipy, i  skoÅ„czy sić sen o sĆawie .
wcale nie tak rzadko, najlepiej jest by le- Naturalnie, ºe wykryta na czas i nie leczo-
karz leczåcy oprócz potrzebnej dyskusji na rzetelnie kontuzja prćdzej czy póªniej
i instruktaºu odnoÄ„nie do dalszego dole- doprowadzi do przedwczesnego zakoÅ„cze-
czania i  autodoleczania sformuĆowaĆ za- nia nierzadko pićknie zapowiadajåcej sić
220 " Jesień 2002
Uszkodzenia sportowe i ich leczenie
kariery sportowej, mimo nadrabiania ambi- Co sić tyczy trenera to nierzadko mamy do
cjå braków siĆy, czy techniki sportowej. czynienia z tzw. zespoĆem  jak najszybsze-
Z drugiej strony, w przypadku mĆodociane- go oszlifowania diamentu i pochwalenia
go nadwraºliwego na ból, wzglćdnie moc- sić utalentowanym dzieckiem przed Ä„wia-
no cierpiåcego, naleºy na czas ograniczyì, tem. Przecieº marzeniem kaºdego trenera
wzglćdnie caĆkowicie przerwaì treningi. jest wychowanie mistrza Ä„wiata!
Jest to leczenie najlepsze, znacznie lepsze Pamićtanie o tym, ºe tak jak lekarz
od mocno przereklamowanych sposobów królem jest w Ąrodowisku medycznym, tak
tzw. odnowy biologicznej i fizykoterapii, w Ąrodowisku sportowym królem jest tre-
czy farmakoterapii. Naleºy stale przypomi- ner, moºe zaoszczćdziì zbćdnego  iskrze-
naì, ºe leczenie sportowców jest zawsze nia na linii trener  lekarz, przez zapobie-
uzaleºnione od objawów, przeto wszelkie ganie szkodliwemu w skutkach kwestiono-
skargi muszå byì powaºnie traktowanie waniu wiedzy którejÄ„ ze stron. Naturalnie,
i zawsze wyjaÄ„nione do koÅ„ca. niemådre z punktu widzenia medycznego
Leczenie dziecka, a nawet dziaĆania zalecenie trenera nie oznaczajå jego zĆej
diagnostyczne zawsze stanowiå problem woli i lekcewaºenia lekarza, raczej to ºe
natury prawnej, przeto w kaºdym przypad- trener znalazĆ sić w medycznej próºni. Po-
ku potrzebna jest zgoda rodziców. Dlatego, nadto lekarz nie moºe oczekiwaì rozsådne-
bez wzglćdu na takie czy inne priorytety go dziaĆania ze strony trenera jeĄli jest on
trener nie moºe kierowaì mĆodocianego ignorowany przez zespóĆ leczåcy.
sportowca do specjalistów bez uzyskania Zazwyczaj, powodem róºnicy zdaÅ„ så
aprobaty rodziców, czy prawnych opieku- przedwczesne próby nakĆadania na spor-
nów dziecka. Naturalnie, w kaºdym przy- towca obciåºeÅ„ fizycznych wbrew przestro-
padku rodzice wymagajå szczegóĆowego gom lekarza leczåcego. Sytuacjom takim
objaÄ„nienia o rodzaju podejrzewanej pato- zapobiega w duºym stopniu odpowiednio
logii i zakresie badaÅ„ diagnostycznych, jak wyczerpujåce przedyskutowanie istoty usz-
teº wchodzåcego w grć leczenia (potrzebna kodzenia i ewolucji gojenia sić uszkodze-
teº jest informacja o ewentualnych kosz- nia w zespole: pacjent, jego rodzice, trener,
tach ww. dziaĆań, jeĄli nie obejmuje ich kierownictwo klubu. Proponowane leczenie
Kasa Chorych). musi uzyskaì zgodć i akceptacjć rodziców
Nie ulega ºadnej wåtpliwoÄ„ci, ºe tak (najlepiej pisemnå) (1, 3, 7, 11, 12, 13, 15,
rodzice jak i trenerzy ºyczå jak najlepiej 18, 19, 26, 28, 31, 34, 36).
dzieciom. Niestety, nie zawsze najlepsze 
w rozumieniu tych osób oznacza rzeczy- MoºliwoÄ„ì profilaktyki
wiste dobro dziecka. Dlatego to jakºe czćs- uszkodzeÅ„ sportowych
to w chwili obecnej mådry lekarz staje sić Jakkolwiek wg przyjćtych kryteriów za
jedynym adwokatem sportowego dziecka nieszczćĄliwy wypadek (uszkodzenie ostre)
przeciwko jego wĆasnym rodzicom, trene- przyjmuje sić  splot przyczyn i okolicznoĄci
rowi, a nawet ... samemu dziecku. trudnych do przewidzenia w caĆoĄci to jed-
Nie wolno zapominaì jak waºnå rolć nak profilaktyka uszkodzeÅ„ sportowych na-
w sporcie kwalifikowanym odgrywajå obec- rzådu ruchu jest moºliwa. Z jednej strony
nie matki i ojcowie. NajczćĄciej jest to skĆadajå sić naÅ„ odpowiednia rozgrzewka,
przenoszenie na dzieci wĆasnych niewyºy- ekwipunek i wyposaºenie stadionów zaÄ„
tych marzeÅ„ czy chćì zarobienia na dziec- z drugiej przestrzeganie przepisów.
ku duºych pienićdzy, za wszelkå cenić  Prawda jest taka, ºe na pierwszy plan
nierzadko cenć szczćĄcia i zdrowia dziecka. we wspóĆczesnym sporcie wysuwa sić pre-
Tom 2, Numer 3 " 221
Acta Clinica
wencjć uszkodzeń przewlekĆych, które sta- dlaczego np. nie korzystano z takich czy
nowiå zmorć wspóĆczesnego sportu. I tutaj innych badaÅ„, technik diagnostycznych,
naleºy aº do znudzenia powtarzaì, ºe konsultacji itp.
w zapobieganiu szkodliwemu na dĆuºszå Wbrew powszechnemu mniemaniu na-
metć sumowania sić urazów, czy tzw. na- wet najlepsze leczenie nie zawsze jest
wrotów uszkodzeÅ„, olbrzymiå rolć odgrywa w stanie speĆniì wszystkie oczekiwania pa-
wĆaĄciwe leczenie i odpowiednio dĆuga spe- cjenta i jego otoczenia. Niekiedy, nie tak
cjalistyczna rehabilitacja. rzadko niemoºliwe jest szybkie przywróce-
W przypadku urazów i uszkodzeń nie peĆnego zdrowia lecz tylko czćĄciowe
sportowych wchodzi w grć tylko rehabilita- przywrócenie siĆy i sprawnoĄci, w takim
cja wysokiej rangi, inaczej  tylko rehabili- stopniu, ºe pod znakiem zapytania stoi
tacja specjalistyczna, zupeĆnie inna od re- moºliwoÄ„ì wykonywania poprzednich ob-
habilitacji uniwersalnej. Jest to rehabilitacja ciåºeÅ„ treningowych i startowych.
wyºszego rzćdu zawsze kosztowna i czaso- Gorzej, ºe tylko niewielu zdaje sobie
chĆonna. W przeciwieÅ„stwie do rehabilita- sprawć z tego, ºe wyleczenie caĆkowite za-
cji uniwersalnej, stosowanej zwykĆym wodnika przed wypuszczeniem go na bois-
Ä„miertelnikom, rehabilitacja specjalistyczna ko zapobiega takºe urazom i uszkodze-
1
korzysta z metod fizykoterapii tylko w nie- niom ostrym, gdyº aº ostrych uszkodzeÅ„
4
wielkim zakresie, gdyº to nie one decydujå ma u swego podĆoºa nawrót starego pro-
o zdolnoÄ„ci do podnoszenia cićºarów czy blemu.
przebiegnićciu maratonu (11, 12, 13, 15, Narastajåce zniecierpliwienie zawodni-
23, 34, 40, 42, 43). ka w duºej mierze wywoĆywane jest tym,
ºe w miarć upĆywu czasu coraz czćĄciej
Znaczenie opinii publicznej sĆyszy on ze strony otoczenia (trener, ma-
Media zawsze odgrywaĆy waºnå rolć nagerowie) pytanie:  kiedy powrócisz na
w ksztaĆtowaniu opinii publicznej a obec- boisko . Niedobrze jest, jeĄli zniecierpli-
nie wpĆywajå bardziej na leczenie sportow- wienie zawodnika czy jego otoczenia
ców. Wszelkie informacje odnoÄ„nie do za- udzieli sić lekarzowi leczåcemu. Wszelkie
groºeÅ„ zdrowia sportowców så zawsze ºy- zmiany konsekwentnie prowadzone lecze-
wo komentowane z tym, ºe rzadko w spo- nia, jego przerywania itp. dobrze nie wró-
sób fachowy i obiektywny. Wyraºane ºå. Najgorszå sekwencjć stanowi zarzuce-
w mediach opinie sĆuºå z reguĆy róºnym nie rzetelnie stosowanego leczenia kon-
celom, niekiedy nawet sprzecznym ze wencjonalnego (leczenie oparte na podsta-
zdrowiem sportowców, gdyº tam gdzie wach naukowych) i odwoĆanie sić do me-
w grć wchodzå duºe pieniådze i Ä„cierajå sić tod pseudonaukowych, nierzadko typu
róºne sfery wpĆywów i rozgrywki, dobro szarlatanerii.
najwyºsze schodzi nierzadko na plan dal- Skutecznie zapobiegaì i leczyì uszko-
szy. Ståd czćste ukrywanie chorób trapiå- dzenia przeciåºeniowe narzådu ruchu
cych sportowców, aby nie odkrywaì kart moºna, pod warunkiem Ä„cisĆej wspóĆpracy
stronie przeciwnej przed waºnym meczem, mådrego trenera z dobrym lekarzem gdyº
a nastćpnie (w przypadku zaostrzeÅ„ choro- w uszkodzeniach tych najczćĄciej wchodzå
bowych czy odniesionych urazów) krzyw- w grć  bĆćdy treningowe  nadmierna
dzåce opinie o trenerach i lekarzach za- dawka obciåºeÅ„ treningowych oraz ufanie,
wodników. W przypadkach tych zawsze ºe peĆnå regeneracjć chorych tkanek za-
dyskutowana jest (rzadko fachowo) stoso- pewniå mocno przereklamowane zabiegi
wana linia leczenia oraz stawiane pytania, tzw. odnowy biologicznej.
222 " Jesień 2002
Uszkodzenia sportowe i ich leczenie
5. Campbell C.: Gamekeeper s Thumb, JBJS. Br,
Wnioski końcowe
1955, 37, 148  149.
Od pewnego czasu, z uwagi na szaleń-
6. Carr D. Et al.: Upper extremity injuries in skiing,
czå pogoÅ„ za sĆawå (czy jak znawcy sprawy
Am J Sports Med., 1981, 9, 378  383.
mówiå  za pienićdzmi ) wĆaÄ„ciwie nie-
7. Ciullo J.V., Jckson D.W.: Pars interarticularis
moºliwe staje sić leczenie sportowca, gdyº
stress reaction, spondylolysis and spondylolisthesis
nie ma on czasu na chorowanie. Ståd tak in gymnasts, Clin. Sports Med., 1985, 4, 95  110.
8. Clancy W.G. et al.: Upper trunk brachial plexus
czćste tracenie wyników nawet najlepiej
injuries in contact sports, Am. J. Sports Med., 1977,
przeprowadzonych operacji, z racji tego, ºe
5, 209  216.
pacjent nie ma czasu na potrzebne, ºmud-
9. Clarke K.S.: Calculated risk of sports fatalites,
ne i dĆugotrwaĆe doleczanie i gna na bois-
JAMA, 197, 1966, 197, 894  896.
ko, poganiany przez trenera czy sponsorów.
10. Clarke K.S.: Survey of spinal cord injuries in
OczywiÄ„cie, tracåcy formć i ulegajåcy schools and college sports, J. Safety Res., 1977, 9,
140  146.
nawrotom choroby sportowiec szybko za-
11. Dziak A. Bóle krzyºa, Wydawnictwo Medyczne
pomina co byĆo przyczynå jednego i dru-
PZWL, Warszawa 1955.
giego i po pewnym czasie skĆonny jest,
12. Dziak A. Tayara S.: Bolesny Bark, Kasper, Kra-
wraz ze swym otoczeniem obciåºaì, za
ków 2001.
przedwczeÄ„nie koÅ„czåcå sić karierć, Bogu
13. Dziak A. Tayara S.: Urazy i uszkodzenia spor-
ducha winnego lekarza. towe, Kasper, Kraków 2001.
14. Fernbach S.K., Wilkinson R.H.: Avulsion inju-
Co robiì? Po prostu nie daì sić zwario-
ries of pelvis ad proximal femur, AJR 1981, 137,
waì i cierpliwie robiì swoje. Paradoksem
581  584.
jest, ºe w poÄ„piesznym ºyciu naszej epoki
15. Garrick J.G., Webb D.R. Sports Injuries. Diag-
jedynym adwokatem sportowca przeciwko
nosis and Management, II nd ed., W.B. Saunders
trenerowi, dziaĆaczom, sponsorom, dzien-
Company, Philadelphia, Lomdon, Toronto, Mon-
nikarzom, wĆasnym rodzicom, i jemu nie- treal, Sydney, Tokyo 1999.
16. Hamilton H.K.: Stress Fracture of the diaphysis
rzadko samemu  jest lekarz sportowy!
of the ulna in a body builder, Am. J Sports Med.,
Gorzka to prawda, ºe im lekarz ten jest
1984, 12, 405  406.
mådrzejszy  im wićksza jest jego wy-
17. Hawkins R.J., Kennedy J.C.: Impingement syn-
obraªnia zawodowa  i im jest uczciwszy,
drome in athletes, Am. J sports Med., 1980, 8,
tym wićksze så jego zmartwienia i kĆopoty,
151  158.
gdyº nierzadko jego szlachetne intencje 18. Hoshina H.: Spondylolysis in athletes, Physic.
Sportmed. 1980, 8, 75  79.
i mådre rady nie znajdujå naleºnego posĆu-
19. Jackson D.W.: Low back pain in young athletes,
chu i nie så nagradzane.
Evaluation of stress reaction and discogenic prob-
Ale takie jest ºycie!
lems, Am. J. Sports Med., 1979, 7, 364  366.
20. Lombardo S.J., Benson D.W.: Stress Fractures
of the femur in runners, Am. J. Sports Med., 1982,
10, 219  227.
PiĄmiennictwo:
21. Mc Cue F.C. et al.: Hand and wrist injuries in
the athlete, Am. J. Sports Med., 1979, 7, 275  286.
1. Adams J.E.: Bone injuries in very young athletes, 22. Maroon J.C.: Catastrophic neck injuries from
Clin. Orthop., 1968, 58, 129  140. football in western Pennsylvania, Physic. Sport-
2. Aronen J.G.: Problems of the upper extremity in smed., 1981, 9, 83  86.
gymnastics, Clin. Sports Med., 1985, (1), 61  71. 23. Maroon J.C.: et.al.: A system for peventing ath-
3. Baratt L.S.: Little League shoulder syndrome. letic neck injuries, Physic. Sportmed., 1977, 5,
Proximal humeral epiphyseolysis in adolescent base- 77  79.
ball pitchers, JBJS, Am 1985, 67, 495  496. 24. Muller F.O., Blyth c. S.: Fatalities and catas-
4. Burle E.R.: Ulnar neuropathy in bicyclist, Physic. trophic injuries in football, Physic. Sportmed., 1982,
Sportsmed., 1981, 9, 53  56. 10, 135  140.
Tom 2, Numer 3 " 223
Acta Clinica
25. Millar A.P.: Strains of posterior calf musculature 38. Strukel R.J., Garrick J. G.: Thoracic outlet com-
(tenis leg), Am. J. Sports., Med., 1979, 7, 172  174. pression in athletes Am. J Sports Med., 1978, 6,
26. Noales T.D. et a; Pelvic stress fracturess in long 35  39.
distancce runners, Am. J. Sports Med., 1985, 13, 39. Stulberg S.D. et al.: Breaststroker s knee. Patho-
120  123. logy, etiology and treatment, Am. J Sports Med.,
27. O Donoghue D.H.: Treatment of Injuries to 1980, 8, 164  171.
Athletes 4th ed., W.B. Saunders Company, Phila- 40. Tator C.H. et al.: Diving. Frequent and poten-
delphia 1984. tially preventable cause of spinal cord injury, Can.
28. Orava S. et al.: Stress lesions of the lower leg Med. Assoc. J.: 1984, 124, 1323  1324.
and foot, Clin. Radiol., 1979, 30, 649  651. 41. Torg J.S. (ed.): Athletic injuries to the head,
29. Rapp G.F., Niecely P.G.: Trampoline injuries, nreck and face, Lea and Febiger, Philadelphia 1982.
Am. J. Sports Med., 1978, 6, 269  271. 42. Torg J.S.: Problems and prevention, w ksiåºce
30. Roy S.P.: Intercollegiate wrestling injuries, Phy- Torg J.S. (ed.), Athletic injuries to the head neck
sic. Sportsmed., 1979, 7, 83  94. and face, Lea and Febiger, Philadelphia 1982.
31. Saunders A.J.S. et al.: Stress lesions of the lower 43. Tropp H.: Prevention of ankle sprains, Am.
leg and foot, Clin. Radiol., 1979, 30, 649  651. J Sports Med., 1985, 13, 259  262.
32. Scher A.T.:  Crushing the rugby scrum. Avoid- 44. Weinstein M.C. et al.: Clinical decision analysis,
able cause of cervical spinal injury, S. Afr. Med. J., WB Saunders Comp. Philadelphia 1980.
1982, 61, 919  920. 45. Wilson F.D., Lindseth R.E.: Adolescent  swim-
33. Schneider R.C.: Head and neck injuries in foot- mers back, Am. J. Sports Med., 1982, 10, 174  176.
ball, Williams and Wilkins, Baltimore 1973. 46. Wolf S.L.: Clinical decision making in physical
34. Schneider R.C., Kennedy J.C., Plnt M.L. /ed./: therapy, FA Davies Philadelphia 1985.
Sports injuries, mechanisms, prevention and treat-
ment, Williams and Wilkins, Baltimore 1985.
35. Smodlaka V.N.: Groin pain in soccer players,
Physic. Sportmed., 1980, 8, 57  61. Adres do korespondencji / Adress for correspon-
36. Stanish W.: Low back pain in middle aged ath- dence: Artur Dziak, Klinika Ortopedii i Rehabilita-
letes, Am. J. Sports Med. 1979, 7, 367  369. cji II WydziaĆu Lekarskiego Akademii Medycznej
37. Stanitski C. L: Low back in youth athletes, Phy- w Warszawie, 03  242 Warszawa, ul. Kondratowi-
sic. Sportmed., 1982, 10, 77  91. cza 8, Szpital Bródnowski
224 " Jesień 2002