BEZPiECZE STWO PRACY 2/2002
dr hab. n. med. BARBARA HARAZIN
Śląska Akademia Medyczna
Katedra i Zakład Higieny i Epidemiologii
Nowe wartoS
ci NDN
drgań mechanicznych na stanowiskach pracy
rgania mechaniczne występują w zależności z wynikami badań medycz-
każdym środowisku pracy, w nych, a także z powodu przyjęcia zbyt
Praca realizowana w Instytucie Medycy-
którym wykorzystywane są urzą- dużych bądz
małych wartości NDN w po-
ny Pracy i Zdrowia Środowiskowego w ra-
dzenia przemieszczające się lub pracują- równaniu do dozwolonych wartości po-
mach programu wieloletniego (b. SPR-1)
ce na zasadzie ruchu obrotowego, albo po- dawanych obecnie w piśmiennictwie [6].
pn.  Bezpieczeństwo i ochrona zdrowia
suwisto-zwrotnego.
człowieka w środowisku pracy , dofinan-
y
ródłami tzw. drgań ogólnych, tj. drgań sowanego przez Komitet Badań Nauko-
Higieniczne kryteria
działających na całe ciało człowieka, są wych. Główny koordynator Centralny In-
normowania drgań mechanicznych
stytut Ochrony Pracy*)
ruchome maszyny robocze, pojazdy prze-
mysłowe i środki transportu. Zawodowa
Ogólne drgania mechaniczne
ekspozycja na drgania miejscowe, dzia-
Poznanie biomechanicznych i psycho-
łające na kończyny górne, występuje pod- Długotrwałe zawodowe działanie
fizycznych reakcji człowieka na drgania,
czas prac ręcznymi narzędziami wibracyj- ogólnych drgań mechanicznych może
ujawnianych w warunkach doświadczal-
nymi, wytwarzającymi drgania mecha- doprowadzić w organizmie człowieka do
nych, stanowiło na początku jedyną pod-
niczne przeważnie celowo w takich ope- powstania wielu niespecyficznych zmian
stawę do określenia pierwszych wartości
racjach, jak: cięcie blach, ubijanie mas for- o różnorodnym charakterze [9]. Ocena
NDN ogólnych drgań mechanicznych.
mierskich, wykonywanie odwiertów, szli- dużych grup osób narażonych wykazuje,
Stwierdzono, że biomechaniczna reakcja
fowanie i polerowanie detali, cięcie i ob- że najczęstsze zaburzenia są obserwowa-
człowieka na drgania ogólne zależy od
rzynka drzew itp. ne w układzie ruchu, zlokalizowane głów-
trzech podstawowych kierunków działa-
Nadmierne obciążenie organizmu pra- nie w lędz
wiowym odcinku kręgosłupa.
jącego bodz
ca wibracyjnego (X, Y i Z)
cownika drganiami doprowadza do roz- W wielu doniesieniach autorzy podają, że
i jest zróżnicowana w zależności od czę-
woju choroby, zwanej zespołem wibracyj- dolegliwości pojawiają się statystycznie
stotliwości drgań [10]. Charakter tego
nym, charakteryzującej się nieswoistymi częściej, jeżeli równoważne w odniesie-
zróżnicowania został uwzględniony w
dolegliwościami i procesami chorobowy- niu do 8 godzin ważone częstotliwościo-
tzw. ważonej częstotliwościowo wartości
mi w wielu układach organizmu. Ochro- wo pionowe przyspieszenia nie przekra-
przyspieszenia aw dla danego kierunku,
na przed szkodliwym działaniem wibra- czają nawet wartości 0,6 m/s2 [1].
którą stosuje się w pomiarach i ocenie
cji winna polegać w pierwszym rzędzie Zespół bólowy kręgosłupa wywołany
wibracji na stanowiskach pracy. W przy-
na przestrzeganiu zasady, by na stanowi- działaniem wibracji ogólnej, został uzna-
padku jednoczesnego występowania
skach pracy nie były przekraczane naj- ny za chorobę zawodową w Belgii i Niem-
drgań o zbliżonych wartościach przyspie-
wyższe dopuszczalne wartości (NDN) czech [3].
szeń w kierunkach poziomych (X, Y) i pio-
drgań mechanicznych [7]. W tabeli 1. porównano najwyższe do-
nowym (Z), ich wpływ na pogorszenie
Naukową podstawę do ustalania war- puszczalne wartości drgań ogólnych przy-
sprawności człowieka jest większy w po-
tości NDN drgań stanowią badania do- jęte lub proponowane w różnych pań-
równaniu do skutków działania drgań o ta-
świadczalne z udziałem wolontariuszy stwach i w Polsce [8].
kim samym przyspieszeniu występującym
i epidemiologiczne badania zawodowo
tylko w jednym kierunku. Dlatego w oce-
narażonych na wibracje. Wraz z postępem Miejscowe drgania mechaniczne
nie skutków zdrowotnych należy brać pod
wiedzy weryfikuje się wartości NDN
uwagę całkowitą wartość ważoną często- Badania doświadczalne wykazały, że
drgań mechanicznych, bliżej wiążąc je
tliwościowo przyspieszenia wyrażoną stopień rozprzestrzeniania wibracji zale-
z odległymi nieswoistymi skutkami zdro-
przez sumę wektorową awS poszczegól- ży przede wszystkim od częstotliwości
wotnymi.
nych składowych: i właściwości sprężysto-tłumiennych ba-
Podjęta weryfikacja dotychczasowych
danego obszaru kończyny. Zróżnicowa-
(1)
krajowych wartości NDN drgań mecha-
na reakcja kończyny górnej człowieka
nicznych była niezbędna ze względu na
W powyższym wzorze uwzględniono
w zależności od częstotliwości drgań zo-
brak możliwości jednoznacznej oceny
wyniki badań doświadczalnych, które
stała wykorzystana do oceny wibracji
narażenia pracownika na wibracje, na sku- ujawniły 1,4-krotnie większą wrażliwość
*)
tek przyjęcia wielu wartości NDN, powią- badanych osób na drgania poziome (X, Y) Praca była referowana na XII Międzynarodowej
Konferencji Zwalczania Hałasu Noise control �01,
zanych z wartościami współczynnika
w porównaniu do reakcji na drgania pio-
Kielce, 24-26 września 2001 r.
szczytu, bez potwierdzenia przyjętych
nowe (Z).
5
BEZPiECZE STWO PRACY 2/2002
Tabela 1
NAJWYŻSZE DOPUSZCZALNE WARTOŚCI OGÓLNYCH DRGAC
MECHANICZNYCH
Tabela 2
STOSOWANE W WYBRANYCH PAC
STWACH
NAJWYŻSZE DOPUSZCZALNE WARTOŚCI MIEJSCOWYCH DRGAC

MECHANICZNYCH STOSOWANE W WYBRANYCH PAC
STWACH
miejscowych na podstawie pomiarów tzw. czalnych i epidemiologicznych [8].
(4)
ważonej częstotliwościowo wartości Jako NDN drgań mechanicznych przy-
przyspieszenia aw. Ostatnie badania wy- jęto ważoną częstotliwościowo skutecz- gdzie:
kazały, że podczas jednoczesnego dzia- ną wartość sumy wektorowej awS trzech awSi  wartość i-tej sumy wektorowej
łania drgań w wielu kierunkach, reakcje składowych przyspieszeń drgań awZ, awX i przyspieszeń, działających przez okres
człowieka najlepiej odzwierciedla wartość awY, wyznaczonych w trzech wzajemnie czasu ti, wyznaczonej ze wzoru (1) lub (2)
sumy wektorowej awS ważonych często- prostopadłych kierunkach Z, X i Y, w od- odpowiednio w odniesieniu do ogólnych
tliwościowo składowych przyspieszeń w niesieniu do 8-godzinnego działania wi- i miejscowych drgań mechanicznych.
trzech kierunkach (awX, awY, lub awZ) [4]. bracji w ciągu zmiany roboczej.
PIŚMIENNICTWO
Wzór na sumę wektorową drgań miejsco- W odniesieniu do ogólnych drgań me-
wych przedstawia poniższe równanie: chanicznych przyjęto następującą dopusz-
[1] Bovenzi M., Hulshof C.T.J. An updated
czalną wartość sumy wektorowej przy- review of epidemiologic studies on the rela-
(2)
tionship between exposure to whole-body vi-
spieszeń: awS(8h) = 0,8 m/s2. Dla ekspozycji
bration and low back pain. Journal of Sound
Nadmierne i długotrwałe działanie
trwających 30 minut i krócej przyjęto mak-
and Vibration, 4(215) 1998, s. 595-611
wibracji miejscowych może doprowadzić
symalną wartość dopuszczalnej sumy wek-
[2] Bovenzi M. Exposure  response relation-
do nieswoistych zmian chorobowych
torowej przyspieszeń: awS(0,5h) = 3,2 m/s2.
ship in the hand-arm vibration syndrome: an
w układzie naczyniowym, nerwowym,
W odniesieniu do miejscowych drgań
overview of current epidemiology research. Int.
kostno  stawowym i mięśniowym koń- mechanicznych przyjęto następującą do- Arch. Occup. Environ. Health, 71, 1998, s. 509-
519
czyn górnych. W badaniach epidemiolo- puszczalną wartość sumy wektorowej
gicznych starano się najczęściej określić
przyspieszeń: awS(8h) = 2,8 m/s2. Dla eks- [3] Dupuis H. Medical and occupational pre-
conditions for vibration-induced spinal disor-
związek między prawdopodobieństwem
pozycji trwających 30 minut i krócej przy-
ders: occupational disease no.2110 in Germa-
pojawienia się zmian naczyniowych, wy-
jęto maksymalną wartość dopuszczalnej
ny. Int. Arch. Occup. Environ Health, 66, 1994,
stępujących pod postacią napadowego
sumy wektorowej przyspieszeń: awS(0,5h) =
303-308
zblednięcia skóry palców rąk, tzw. obja-
11,2 m/s2.
[4] Gemme G., Lundstr�m R., Hansson J.E.
wu Raynauda, a wielkością dziennego
Równoważną w odniesieniu do 8 go- Disorders induced by work with hand-held vi-
narażenia na wibracje [2,5]. W Wielkiej
brating tools. A review of current knowledge
dzin wartość sumy wektorowej należy
for criteria documentation. Arbete och H�lsa,
Brytanii i aktualnie w Japonii przyjmo-
wyznaczyć w dwóch przypadkach.
1993
wane wartości NDN drgań miejscowych
1. Jeżeli czas t działania drgań mecha-
[5] Harazin B., Langauer-Lewowicka H. Ray-
opierają się na kryterium występowania
nicznych w ciągu zmiany roboczej jest
naud s phenomenon in different groups of wor-
objawu Raynauda (tabela 2).
krótszy niż T = 8 godzin, wtedy wartość
kers using hand-held vibrating tools. Central
sumy wektorowej przyspieszeń awS,(eq,8h)
European Journal of Public Health, 2 t. 4, 1996,
s. 130-132
Nowe wartoS
ci NDN
równoważną w odniesieniu do 8 godzin
określa się z następującej zależności: [6] Harazin B. Ocena i interpretacja wyników
drgań mechanicznych
pomiaru drgań mechanicznych na stanowi-
(3)
skach pracy. Bezpieczeństwo Pracy 1(294),
Nowe wartości NDN drgań zostały
1996, s. 19-22
gdzie:
przygotowane na podstawie analizy:
[7] Harazin B. Narażenie na drgania mecha-
awS(t)  wartość sumy wektorowej przy-
 podobnych projektów opracowywa-
niczne a ocena ryzyka zdrowotnego operato-
spieszeń, działających przez okres czasu
nych obecnie w innych krajach
rów ręcznych narzędzi wibracyjnych. Ochro-
t, wyznaczonej dla ogólnych i miejsco-
 projektów normatywów Międzyna-
na Zdrowia Pracownika 2, 1996, s. 13-16
wych drgań mechanicznych odpowiednio
rodowej Organizacji Normalizacyjnej
[8] Harazin B. Drgania mechaniczne. Doku-
ze wzorów (1) i (2).
(ISO) mentacja proponowanych wartości dopuszczal-
2. Jeżeli w ciągu zmiany roboczej dzia- nych narażenia zawodowego. Podstawy i Me-
 propozycji wartości NDN dyskuto-
tody Oceny Środowiska Pracy 1(27), 2000, s.
łanie miejscowych drgań mechanicznych
wanych w Komisji Unii Europejskiej
177-211
składa się z kilku różnych ekspozycji
 piśmiennictwa światowego i krajo-
[9] Seidel H., Heide R. Long-term effects of
o różnym czasie trwania i różnych war-
wego dotyczącego krytycznej analizy
whole-body vibration: a critical survey of the
parametrów wibracji stosowanych do oce- tościach sum wektorowych, wtedy war-
literature. Int. Arch. Occup. Environ. Health,
tość sumy wektorowej przyspieszeń
ny szkodliwości drgań oraz kryteriów
58, 1986, s. 1-26
oceny skutków zdrowotnych u narażo- awS,(eq,8h) równoważną w odniesieniu do 8
[10] Von Gierke H.E., Coermann R.R. The bio-
godzin wyznacza się z następującej za-
nych pracowników dynamics of human response to vibration im-
pact. Ind. Med. Surg., 1 t. 32, 1963, s. 30-32
 własnych wyników badań doświad- leżności:
6