tekst
lek. Ewa Wojciechowska
prezes Polskiego Towarzystwa
Homeopatii Klinicznej raport
Dyskusji ciąg dalszy
Niniejszy raport
jest kontynuacją
cyklu artykułów
 Homeopatia.
Największe oszustwo
w dziejach medycyny? ,
opublikowanych
w  SZ 24 lipca 2006 r.
Homeopatia oparta
na faktach
30 czerwca 2008 r. 13
1
3
raport
Homeopatia jest jedną z metod leczenia; nie jest alternatywą dla medycyny klasycznej, ale
ważnym jej uzupełnieniem. Od początku rozwijała się na podstawie praktycznych obserwa-
cji, a wskazania terapeutyczne leków homeopatycznych zostały ustalone na podstawie kry-
teriów przyjętych w farmakologii: to jest obserwacji klinicznych, badań doS
wiadczalnych
oraz danych toksykologicznych i farmakologicznych stosowanych substancji.
oS
wiadczenia lekarzy tyczne są dostępne w postaci granulek, ta- rodzaju schorzenia i stanu pacjenta, zale-
praktyków potwierdzają bletek podjęzykowych, syropów, kropli, cając leczenie chirurgiczne, dietetyczne
obecnie badania wykonane czopków, a także ampułek do iniekcji. czy fizykoterapię. Homeopatia dobrze
zgodnie z zasadami EBM sprawdza się jako leczenie pierwszego
D(Evidence Based Medeci- rzutu, gdy osłabiony organizm ma jeszcze
Integralna częS
ć medycyny
ne). Homeopatia jest szeroko stosowana możliwoS
ci do samoregulacji. W stanach
na S
wiecie, została uznana przez WHO i Terapia homeopatyczna staje się coraz ostrych dobrze dobrany lek objawowy po-
Unię Europejską. bardziej popularna z wielu powodów, winien przynieS
ć szybką poprawę. Ale
m.in. wydłużania się wieku życia człowie- trudno oczekiwać natychmiastowego wy-
ka (i związaną z tym dominacją chorób leczenia, gdy proces chorobowy rozwija
Pochodzenie leków
przewlekłych) oraz pojawiania się scho- się od wielu lat. W dolegliwoS
ciach prze-
Homeopatia to rodzaj terapii prowadzo- rzeń, w których leczeniu często dochodzi wlekłych efekt terapeutyczny zastosowa-
nej za pomocą specjalnie przygotowanych do kumulowania się objawów niepożąda- nego leczenia może się pojawić po kilku
leków zawierających rozcieńczenia sub- nych, wywoływanych przez różne grupy dniach lub nawet póx
niej.
stancji pochodzenia roS
linnego, zwierzę- leków. Uzupełnienie leczenia terapią ho-
cego lub mineralnego. Leki homeopatycz- meopatyczną poprawia stan zdrowia lub
Lekarz homeopata
ne są produkowane wedle S
ciS
le okreS
lo- jakoS
ć życia pacjentów, nie narażając ich
nych reguł, zgodnie z zasadami Dobrej na ryzyko objawów ubocznych. W Polsce, jak i w wielu krajach UE, te-
Praktyki Wytwarzania (GMP) i z zasadami Zarówno leczenie homeopatyczne, jak rapię homeopatyczną stosują lekarze me-
opisanymi w farmakopeach (europejskiej, i oparte na stosowaniu wyłącznie leków dycyny. Zainteresowani szerszym podej-
polskiej i in.). Każdy etap procesu produk- chemicznych mają swoje miejsca w medy- S
ciem do leczenia pacjenta, uzyskują do-
cji jest poddany kontroli, tak jak w produk- cynie. To lekarz dokonuje wyboru pomię- datkowe narzędzie terapii, jakim jest zna-
cji leków chemicznych. Leki homeopa- dzy różnymi metodami w zależnoS
ci od jomoS
ć homeopatii, a w trakcie procesu
nie należałoby poszerzyć naszej wiedzy o niektóre propozycje leczenia
Prof. zw. dr hab. n. med. Maria Korzon:
wykraczające poza to, co jest do tej pory powszechnie uznane i stoso-
wane. W niektórych wyższych uczelniach medycznych w Europie Zachod-
statnio w prasie medycznej rozgorzała dyskusja na temat home- niej i w USA studenci są uczeni zasad tzw. medycyny alternatywnej. My
opatii. Medycyna klasyczna najczęS
ciej odrzuca stosowanie le- odrzucamy to całkowicie.
Oków homeopatycznych  dotyczy to zwłaszcza pediatrii. W obec- Medycyna alternatywna kojarzy się w naszym kraju z  nawiedze-
nej dobie, kiedy Polska jest jednym z krajów Europy o najwyższym zuży- niem , wahadełkiem i leczeniem sokiem z kiszonej kapusty. Może
ciu antybiotyków  coraz częS
ciej sami pacjenci proszą o leczenie, należałoby podjąć starania o poznanie elementów tej wiedzy i wów-
w miarę możliwoS
ci, bez ich zastosowania. czas wybrać to, o co można by poszerzyć dotychczasowe metody le-
Największym mankamentem, podkreS
lanym w doniesieniach dotyczą- czenia? Tym bardziej, że mimo ogromnych postępów w medycynie,
cych tych leków, jest brak badań klinicznych, a zwłaszcza badań rando- nadal jesteS
my bezsilni wobec wielu patologii. O ile diagnostyka, na
mizowanych, dowodzących ich skutecznoS
ci. My, lekarze kształceni skutek wdrożenia zaawansowanych technik medycznych, poszła da-
w naszych uczelniach w zasadach medycyny klasycznej, często odrzuca- leko do przodu, o tyle terapia pozostaje nadal nie zawsze skutecz-
my wszystko to, co wykracza poza te zasady. W obecnej chwili, gdy pro- na. W niektórych sytuacjach zadaję sobie i kolegom pytanie, czy te
wadzone są szerokie dyskusje,  czy możemy nasze sposoby leczenia  inne sposoby leczenia mogłyby wspierać sposoby postępowania
wzbogacić o leki inne niż klasyczne  warto się zastanowić, czy może w terapii klasycznej? Starajmy się na nie odpowiedzieć.
postępowania terapeutycznego w leczeniu oraz w profilaktyce in-
Prof. dr hab. n. med. Andrzej Denys
fekcji górnych dróg oddechowych.
kierownik Katedry Mikrobiologii Lekarskiej Uniwersytetu Medycznego w Łodzi
Wybrana bibliografia
1. Brydak L.B., Denys A., The evaluation of humoral response and the clinical
akażenia dróg oddechowych stanowią powód większoS
ci kon-
evaluation of a risk-group patients state of Heath after administration of the ho-
sultacji lekarskich. Do 5. roku życia przeważają infekcje o
meopathic preparation Gripp-Heel during the influenza epidemic season
1993/1994, Int. Rev. Allergol. Clin. Immunol., 1999,5:223-227.
Zetiologii wirusowej. Coraz większe nadzieje należy wiązać ze
2. Denys A., Ocena stanu klinicznego pacjentów z grupy ryzyka po podaniu pre-
stosowaniem leków pochodzenia naturalnego, także ze stosowa-
paratu homeopatycznego Dolivaxil� w sezonie epidemicznym grypy 2003/2004,
niem leków homeopatycznych. Acta Clin. Morphol., 2004,7:36-41.
3. Vickers A.J., Smith C., Homeopathic Oscillococcinum for preventing and tre-
Badania wykonywane także w Polsce wskazują, że leki homeopa-
ating influenza and influenza-like syndromes, Cochrane Review 2008, Issue The
tyczne mogą być cennym i efektywnym uzupełnieniem klasycznego
Cochrane Library.
30 czerwca 2008 r.
14
1
4
raport
diagnostycznego postępują w sposób stan- lub grypy, a także w bólach głowy, stawów, niektórych złożonych leków homeopa-
dardowy. bólach menstruacyjnych oraz w leczeniu sta- tycznych dostępne są także badania pod-
W krajach UE od 25 do 40% lekarzy re- nów niepokoju i zaburzeń snu. Powyższe da- stawowe wyjaS
niające mechanizm ich
gularnie zaleca swoim pacjentom leczenie ne są zbliżone do wyników badań uzyska- działania2.
homeopatyczne. Z badań ankietowych nych w innych krajach Unii Europejskiej. Wyniki wielu badań klinicznych oce-
wiadomo, że ponad 150 000 lekarzy na niających skutecznoS
ć leczenia homeopa-
S
wiecie stosuje te leki w swojej codzien- tycznego zostały opublikowane w reno-
Szukanie dowodów
nej praktyce. We Francji leki homeopa- mowanych czasopismach medycznych,
skutecznoS
ci  badania
tyczne przepisuje ponad 30 000 lekarzy, takich jak:  Breast Cancer Research and
w homeopatii
w Wielkiej Brytanii 45% lekarzy uznaje je Treatment (2003),  Cancer (2001),
za skuteczne. Badania kliniczne są obecnie ważnym ele-  Clinical & Developmental Immunolo-
mentem oceny skutecznoS
ci terapii. Niemniej gy (2004),  Explore (2006),  Head and
doS
wiadczenie lekarzy pozostaje ważnym Neck Surgery (1998),  Immunological
Szkolenia w homeopatii
elementem oceny skutecznoS
ci leczenia, po- Investigations (2006),  Inflammation
na uniwersytetach medycznych
zwalającym zweryfikować dane kliniczne Research (2004), czy też  Microvascular
W coraz większej liczbie krajów, aby le- w codziennej praktyce. Research (2005) oraz  Rheumathology
czyć homeopatycznie, trzeba ukończyć spe- Leki homeopatyczne przechodziły odwrot- (2004).
cjalistyczne kursy potwierdzające uzyska- ną drogę niż leki chemiczne  sprawdzone
nie okreS
lonego minimum wiedzy. We w codziennej praktyce nieraz od dziesiątek
Wiedza z Medline
Francji homeopatia jest wykładana na wy- lat, teraz walczą o legitymację EBM. Syste-
i Cochrane Library
działach medycznych w siedmiu uniwersy- matycznie wzrasta liczba dowodów potwier-
tetach, a Francuska Izba Lekarska uznała dzających ich skutecznoS
ć terapeutyczną. Ho- O randze danego badania S
wiadczy
oficjalnie praktykę homeopatyczną. meopatia jest na etapie poszukiwania odpo- z pewnoS
cią fakt jego obecnoS
ci w bazie
W Niemczech homeopatia jest wykła- wiedniego sposobu lub metodologii przedsta- Medline3, największej częS
ci PubMed-u.
dana na czterech uniwersytetach, zaS
wiania swoich osiągnięć. W bazie tej uwzględniono 51 prac doty-
w Austrii jest oficjalnie uznawaną umie- czących 8 złożonych leków homeopa-
jętnoS
cią medyczną  konsultacje home- tycznych, stosowanych w takich wskaza-
Badania kliniczne
opatyczne odbywają się w pięciu szpita- niach jak: urazy sportowe, stany niepoko-
w homeopatii
lach publicznych. ju u dzieci, zawroty głowy, przerost mig-
W Polsce lekarze chcący poszerzyć swo- W homeopatii prowadzi się przede dałków, grypa i przeziębienie, nieżyt no-
ją wiedzę z zakresu terapii homeopatycznej wszystkim badania obserwacyjne, a nie sa oraz choroba zwyrodnieniowa stawów.
uczestniczą w kursach organizowanych kliniczne, co wynika ze specyfiki metody Drugą reprezentatywną bazę danych
przez towarzystwa lekarskie skupiające le-  leczenie jest zindywidualizowane, lekarz o publikacjach naukowych stanowi Co-
karzy stosujących w praktyce leki home- bierze pod uwagę indywidualną wrażli- chrane Library, do której lekarze w na-
opatyczne. W naszym kraju działa obecnie woS
ć podłoża chorobowego pacjenta: oce- szym kraju mają bezpłatny dostęp. Jest to
7 regionalnych towarzystw homeopatycz- nia nie tylko chory narząd, ale zwraca zbiór szeroko udokumentowanych prac,
nych. W trakcie kilkustopniowych kursów uwagę na ogólną kondycję. protokołów, metod i analiz, będących re-
oraz konferencji szkoleniowo-naukowych Dotychczas w dziedzinie homeopatii zultatem pracy rzeszy lekarzy z różnych
prezentowane są wyniki badań naukowych, opublikowano ponad 200 randomizowa- stron S
wiata, współpracujących ze sobą w
badań klinicznych oraz doS
wiadczeń prak- nych badań klinicznych. Uczestniczyło grupach tematycznych i opracowujących
tycznych w stosowaniu terapii homeopa- w nich ok. 20 000 pacjentów. wspólnie tematy, które następnie za-
tycznej w leczeniu pacjenta. mieszczane są w tej specyficznej bibliote-
ce medycznej.
Baza empiryczna
W literaturze medycznej Cochrane Li-
Zaufanie pacjenta, szacunek
 swoistoS
ci metody
brary funkcjonuje jako najrzetelniejsze
dla lekarza
Skład leków homeopatycznych jest x
ródło wiedzy medycznej. W bazie tej za-
Ponad 300 milionów pacjentów na S
wie- ustalany na podstawie prób lekowych rejestrowano 18 raportów dla złożonych
cie stosuje leczenie homeopatyczne. O home- prowadzonych na zdrowych ochotnikach. leków homeopatycznych stosowanych w
opatii słyszało ponad 80% Polaków, a 30% Obserwowane są objawy wywołane przez immunomodulacji, w leczeniu infekcji
sięga po tę metodę leczenia. WiększoS
ć jest daną substancję u zdrowej osoby, by na- układu oddechowego4, w nieżycie błony
zdania, że homeopatia jest skuteczną metodą stępnie podać okreS
lony lek pacjentowi S
luzowej nosa, w zawrotach głowy, w sta-
leczenia, a 77% uważa lekarzy przepisują- cierpiącemu z powodu takich samych do- nach spastycznych mięS
niówki gładkiej,
cych leki homeopatyczne za godnych zaufa- legliwoS
ci. w urazach sportowych i w chorobie zwy-
nia1. Homeopatię stosują częS
ciej osoby Prowadzone są badania kliniczne doty- rodnieniowej stawów.
z wyższym wykształceniem, mieszkańcy czące skutecznoS
ci leków (wobec placebo
S
rednich i największych miast. Wyniki bada- lub leku referencyjnego, zgodnie z proto-
MożliwoS
ci terapii
nia OBOP wskazują na przekonanie pacjen- kołem podwójnie S
lepej próby). Obecnie
homeopatycznej
tów, że homeopatia i tradycyjne leczenie mo- większoS
ć liczących się na S
wiatowym
 kiedy tak, a kiedy nie
gą być stosowane jednoczeS
nie i nawzajem rynku złożonych leków homeopatycz-
się uzupełniają. Na leczenie homeopatyczne nych ma badania kliniczne spełniające Homeopatia jako jedna z metod lecze-
decydują się osoby S
wiadomie prowadzące kryteria EBM i GCP (Dobrej Praktyki nia może przynosić dobre rezultaty tera-
zdrowy tryb życia. NajczęS
ciej stosują leki Klinicznej), poS
wiadczające skutecznoS
ć peutyczne w wielu dolegliwoS
ciach, ale
homeopatyczne w przypadku przeziębienia i bezpieczeństwo terapii. W przypadku nie uzurpuje sobie prawa do leczenia
30 czerwca 2008 r. 15
1
5
raport
Nawet jeS
li metaanalizy badań skutecznoS
ci leków homeopa-
Prof. dr hab. n. med. Kazimierz A. Wardyn:
tycznych nie są przeprowadzane perfekcyjnie, pokazują, że ba-
wiceprezes Polskiego Towarzystwa Medycyny Rodzinnej
dana metoda lecznicza zaczyna być metodą eksperymentalną
i że związane z tym wyniki nie mogą być dłużej w całoS
ci dys-
Uwagi do metodologii metaanaliz badań
kwalifikowane.
klinicznych w homeopatii
Warto zacytować zdanie profesora M.J.S. Langmana (Wydział
etaanaliza przedstawia statystyczną ocenę badania
Medyczny, Uniwersytet w Birmingham, Wielka Brytania), jedne-
opartą na właS
ciwej liczbie doniesień klinicznych. Od
go ze znawców tematu homeopatii i jej rzeczowego oponenta:
Mkilku lat opracowania o typie metaanalizy stanowią te-  Naukowcy muszą pytać tak długo, jak długo będą istnieć ra-
mat debat o naukowej przydatnoS
ci zastosowania homeopatii
cjonalne podstawy wyboru medycyny homeopatycznej lub ja-
i okreS
lenia jej miejsca w praktyce medycznej.
kiejS
jej specyficznej odmiany .
wszystkich schorzeń. Ma swoje miejsce
w medycynie, ale również  jak każda in-
na metoda terapii  ma swoje ogranicze-
nia. Obecnie coraz więcej autorytetów
medycznych opowiada się za terapią ho-
meopatyczną  wtedy gdy stanowi ona
uzupełnienie leczenia klasycznego, dla
dobra pacjenta.
W jakich dolegliwoS
ciach
stosować homeopatię?
Leczenie homeopatyczne przynosi do-
bre rezultaty w terapii wielu dolegliwoS
ci,
zarówno w fazie ostrego ich przebiegu, jak
i w stanach przewlekłych. Może być sku-
teczne w leczeniu i ograniczaniu m.in. na-
wrotów infekcji dróg oddechowych, w le-
czeniu niektórych chorób skóry i chorób
ginekologicznych. Leki homeopatyczne są
także zalecane w stanach niepokoju zwią-
zanych z codziennym stresem, w zaburze-
niach ze strony przewodu pokarmowego,
w alergiach oddechowych oraz w leczeniu
urazów i dolegliwoS
ci reumatycznych.
Homeopatia ma ważne miejsce w pediatrii
 w leczeniu wielu chorób wieku dziecię-
cego, takich jak dolegliwoS
ci okresu ząb-
kowania, kolka u niemowląt, choroby
zakax
ne.
Kiedy nie?
Nie stosuje się homeopatii w stanach
zagrożenia życia, w schorzeniach wyma-
gających interwencji chirurgicznej ani
w chorobach metabolicznych. W takich
przypadkach standardowe leczenie można
jednak uzupełniać lekami homeopatyczny-
mi. W ciężkich, przewlekłych chorobach,
by the homeopathic medication Traumeel S,  Clinical &
gdy dochodzi do wyniszczenia organizmu, i chemioterapii. Ich dobroczynne działanie
Developmental Immunology , czerwiec 2004, Vol. 11 (2),
leczenie homeopatyczne może jedynie po- zostało potwierdzone w badaniach klinicz- str. 143 149.
J�ggi R., W�rgler U., Dual inhibition of 5-lipoxygena-
prawić komfort życia chorego. nych opublikowanych w czasopismach
se/cyclooxygenase by a reconstituted homeopathic re-
medy; possible explanation for clinical efficacy and favo-
Homeopatia nie znajduje także zastoso- medycznych. n
urable gastrointestinal tolerability,  Inflammation Rese-
wania w leczeniu chorób nowotworowych,
arch , 53, 2004, s. 150 157.
1
Polacy o homeopatii i leczeniu homeopatycznym, TNS 3
Medline  internetowa baza danych, kompleksowe x
ródło bi-
które bezwzględnie wymagają specjali-
OBOP, pax
dziernik 2006.
bliografii naukowej i biomedycznej, zawierająca 11 milionów
2
stycznego leczenia na oddziałach onkolo- Szczęsny G., Wróblewski P., Dostawowe iniekcje prepa-
pozycji, tj. cytowań i streszczeń zdrowotnych i medycznych
ratu Zeel T zmniejszają aktywnoS
ć MMP-9 w płynie stawo-
czasopism oraz innych x
ródeł.
gicznych. Niektóre leki homeopatyczne
wym u chorych z gonatrozą,  Medycyna Biologiczna , 4
Między innymi: Vickers A.J., Smith C., Homeopathic
1/2003, s. 19 25.
można jednak podawać pomocniczo, w ce- Oscillococcinum for preventing and treating influenza and
Porozov S., Cahalon A., Inhibition of IL-1b and TNF-a  Se-
influenza-like syndromes, Cochrane Review 2008, Issue
lu złagodzenia objawów ubocznych radio- cretion from resting and activated human immunocytes
The Cochrane Library.
30 czerwca 2008 r.
16
1
6
tekst
prof. dr hab. n. med.
Marian Krawczyński
Uniwersytet Medyczny w Poznaniu
raport
Refleksje nad metodologią badań
naukowych w homeopatii
Wbrew pozorom, współczesną medycynę charakteryzuje znaczna polaryzacja stano-
wisk i poglądów. Obok medycyny konwencjonalnej (tradycyjnej, akademickiej, alopatycznej)
wyróżnia się medycynę komplementarną, nie zawsze słusznie utożsamianą z naturalną.
ierwsza z nich  mająca podstawy może spowodować podobny pozytywny efekt W badaniach nad strukturą wody i jej
naukowe, oparta na zdobyczach w tej samej chorobie. roztworów przydatny okazał się również
wiedzy różnych dziedzin nauk Poza tym, w związku z dużym rozcieńcze- jądrowy rezonans magnetyczny (NMR).
biologicznych i pokrewnych, niem leków homeopatycznych, wiele metod Czasy jego relaksacji okazały się czułym
Pa ostatnio także nauk technicz- analitycznych stosowanych w medycynie kon- narzędziem do wykrywania subtelnych
nych  zajmuje niekwestionowaną czołową wencjonalnej okazuje się nieprzydatnych do zmian struktury roztworów [1].
pozycję, znajdując na ogół powszechne uzna- prowadzenia badań naukowych w homeopatii. Wykorzystując zjawisko termolumine-
nie. W jej cieniu funkcjonuje również wiele Niekiedy bardzo wysokie rozcieńczenia leków scencji wykazano również, że jony znajdujące
różnych odmian medycyny alternatywnej. Do homeopatycznych narzucają koniecznoS
ć po- się w roztworze pozostają jego charaktery-
najpopularniejszych należą: ziołolecznictwo dejmowania badań struktury molekularnej, styczną cechą mimo bardzo wysokich roz-
tradycyjne, homeopatia i akupunktura. a nawet kwantowej. cieńczeń i wstrząsania (potencjalizacji).
Wszystkie trzy mają w Polsce prawne podsta- Iwona Wawer [1] sugeruje również, że sku-
wy do prowadzenia terapii. tecznoS
ć terapeutyczną bardzo małych dawek
Hipotezy dotyczące działania
można tłumaczyć (interpretować) teorią cha-
leku homeopatycznego
osu i termodynamiką procesów nieliniowych,
Wyzwanie dla statystyki
Podejmując próbę wyjaS
nienia mechani- czy teorią informacji, gdyż organizmy żywe
medycznej
zmów działania leku homeopatycznego, inte- cechuje dynamika, zdolnoS
ć do samoregulacji
WątpliwoS
ci, a często arbitralnie wyrażane resującą hipotezę tzw. pamięci wody rozwija i nieliniowoS
ć zjawisk.
przekonanie o nieskutecznoS
ci działania leczni- Iwona Wawer [1]. Autorka wskazuje, że mo-
czego leku homeopatycznego wynikają z bar- lekuła leku, która znajdzie się w wodzie, po-
Badania kliniczne
dzo minimalnych dawek leków stosowanych woduje odwzorowywanie jej ładunku na zło-
 metaanalizy
w terapii homeopatycznej. Często są to roz- żonych strukturach geometrycznych wody
cieńczenia przekraczające liczbę Avogadry (klastery i klatraty). Zdaniem M. Molskiego Zarówno w medycynie konwencjonalnej,
(10-24) sięgające 10-60 (np. 30 CH) lub nawet [2], klaster może być zatem noS
nikiem infor- jak i w homeopatii badania naukowe coraz
większe, poniżej molekuły, czyli takie, które macji, na którym odwzorowana została częS
ciej prowadzone są z przyjęciem zasady
z punktu widzenia chemii nie mogą mieć już struktura fizykochemiczna wprowadzonej pełnej randomizacji z podwójnie S
lepą próbą
czynnego działania biologicznego. substancji. Jest ona trwała w niskich tempe- kontrolowaną placebo. Metaanalizy umożli-
Ponieważ terapia w medycynie konwen- raturach (w wysokich następuje dezintegra- wiają scalenie najbardziej obiektywnych in-
cjonalnej (alopatycznej) opiera się na zasadzie cja strukturalna i informacyjna) i nie ulega formacji o efektywnoS
ci prowadzonego lecze-
przeciwieństw (grec. alos  inny), czego przy- zaburzeniu w kolejnych rozcieńczeniach [2]. nia lub występowaniu (względnie braku) sta-
kładem mogą być leki przeciwgorączkowe Tym samym nie substancja aktywna, ale jej tystycznie istotnych różnic między badanymi
przeciwbólowe czy antybiotyki, natomiast w odwzorowana informacja na noS
niku może grupami pacjentów.
homeopatii  na zasadzie podobieństw (hom- mieć właS
ciwoS
ci lecznicze, także w dal- Pierwszą metaanalizę, opartą na 107 bada-
nios  podobny), wykorzystywanie tej samej szych rozcieńczeniach. Opierając się na zja- niach klinicznych, prezentowanych w 96 pu-
metodyki do wzajemnej oceny nie zawsze wisku tzw. teleportacji kwantowej (np. moż- blikacjach, już w 1991 r., przedstawili Kleij-
okazuje się możliwe. Dodatkową trudnoS
ć liwoS
ć przeniesienia polaryzacji z jednego na nen i wsp. [4]. Autorzy analizowali przede
stanowi fakt, że w homeopatii dobiera się lek drugi odległy foton), hipotetycznie można wszystkim jakoS
ć i poprawnoS
ć metodolo-
do tzw. konstytucji chorego, biorąc pod uwa- założyć, że podczas wytwarzania leku home- giczną przeprowadzonych badań. W 84 bada-
gę indywidualny charakter reagowania ustro- opatycznego taki transfer substancji aktywnej niach spoS
ród 107 analizowanych, udoku-
ju i jego związek ze S
rodowiskiem, w którym na noS
nik może mieć miejsce [2]. mentowali pozytywne wyniki leczenia home-
żyje. Pojęcie konstytucji według współcze- Jacek Norkowski OP, obok filozoficzno-re- opatycznego. Niezależnie od usterek meto-
snej terminologii medycznej może odpowia- ligijnego spojrzenia na zagadnienie homeopa- dycznych, pozytywny trend w efektach lecze-
dać fenotypowi pacjenta, który należy rozu- tii, więcej uwagi poS
więca również teorii infor- nia homeopatycznego został zauważony.
mieć nie tylko jako zespół cech fizycznych macji [3, 10]. W S
wietle tej teorii lek homeopa- Boissel i wsp. [5] na zlecenie Unii Europej-
(somatycznych) i psychicznych, ale przede tyczny mógłby być noS
nikiem informacji, któ- skiej analizowali 184 badania kliniczne (w tym
wszystkim funkcjonalnych, czyli m.in. sposób ra przynosi efekt leczniczy organizmowi, na 115 randomizowanych), zebrane z 377 pozycji
jego reagowania na lek. Dlatego w homeopa- wzór programu zapisanego na dyskietce, która bibliograficznych. Z tej liczby 32 spełniały
tii ten sam lek może się okazać skuteczny w jest noS
nikiem informacji przenoszonej na kryterium specyficznoS
ci, ale jedynie w 20
różnych chorobach, a kilka różnych leków twardy dysk komputera. spełniono wszystkie wymogi: poprawną
30 czerwca 2008 r. 17
1
7
raport
randomizację, definicję specyficznoS
ci i in-
terwencję leczniczą. Ostatecznie do analizy za-
kwalifikowano 17 porównań z 15 publikacji z
łączną liczbą 2001 pacjentów. W 6 pracach po-
równano efekty terapii alopatycznej i home-
opatycznej. Uzyskany współczynnik prawdo-
podobieństwa p<0,001 w każdym badaniu po-
zwala odrzucić hipotezę zerową o braku efek-
tu homeopatii. Jest to jedna z metaanaliz, któ-
ra potwierdza, że pacjenci leczeni homeopa-
tycznie odnieS
li więcej korzyS
ci niż pacjenci
otrzymujący placebo. Liczba statystycznie
znamiennych, pozytywnych dla homeopatii
wyników nie jest tu przypadkowa.
Linde i wsp. [6] sprawdzili 186 badań kli-
nicznych i wybrali 89 koncentrujących się na
homeopatii klasycznej. W 1/3 z nich nie po-
twierdzono statystycznie pozytywnego rezul-
tatu leczenia homeopatycznego. Z pozosta-
łych prac, przedstawiających pozytywne wy-
niki, kilka badań powtórzono i uzyskano po-
równywalne rezultaty. W podsumowaniu au-
torzy wyrażają opinię, że nie mogą zgodzić
się ze stwierdzeniem, iż  kliniczny efekt ho-
meopatii jest równy efektowi placebo . Ich
zdaniem, udowodnienie skutecznoS
ci leku ho-
meopatycznego wymaga starannoS
ci, dokład-
noS
ci i prawidłowo dobranych metod badania.
również uwagę Peter Fisher, dyrektor kli- pacjenta zaznacza się różnica, gdy lekarz ho-
niczny i dyrektor ds. badań w Królewskim meopata podczas pierwszej wizyty przewidu-
Kontrowersyjna publikacja
Szpitalu Homeopatycznym w Londynie. je nawet godzinę na badania i wywiad. Leka-
w  Lancecie
Stwierdza on m.in.:  Podejrzewam, iż arty- rze medycyny akademickiej, działający nie-
Pragnę zwrócić uwagę na interesujący ko- kuł ten nie jest obiektywny, a jego autorzy w kiedy zbyt rutynowo, nie mogą uzyskać psy-
mentarz [7, 8] profesora Paolo Bellavite (Ve- sposób arbitralny próbują zdyskredytować chogennego efektu terapii. Musimy pamię-
rona) dotyczący  szczególnie nagłoS
nionego homeopatię . tać, że dyplom lekarza nie daje patentu na ca-
przez S
rodki audiowizualne, codzienną prasę łe życie na prawidłowoS
ć stawianych diagnoz
i inne periodyki  artykułu Shanga i wsp. [8], i leczenia!
Model integracyjny medycyny
opublikowanego w tygodniku  Lancet Niezależnie jednak od indywidualnie
w 2005 r., wskazującego, że lek homeopa- Homeopatia na S
wiecie zdobywa nowych uznanych priorytetów terapeutycznych, z le-
tyczny to placebo. zwolenników, zarówno wS
ród pacjentów, jak karskiego punktu widzenia nic nie może prze-
Przedstawiona w nim metaanaliza została i lekarzy, którzy przy pomocy fizyków szuka- słonić zasady primum non nocere. n
oparta na 21 badaniach dotyczących leków ją wyjaS
nienia mechanizmu działania leku
PiS
miennictwo
1. Wawer I., Fizykochemiczne badania leków homeopa-
homeopatycznych, wybiórczo dobranych ze homeopatycznego odwołując się do osią-
tycznych,  Standardy Medyczne , 2004: 4 7.
110 ocenianych prac (19%), porównywanych gnięć m.in. fizyki kwantowej [2]. Tym sa-
2. Molski M. NielokalnoS
ć a homeopatia.  Zeszyty PTHK
do 8 badań terapii konwencjonalnej (9%). mym homeopatia wkracza w etap uwiary- 2007,2(3):3 7.
3. Norkwski J., Dlaczego nie należy palić homeopatów na
Kryterium doboru wynikało z najwyższej ja- godniania się [1].
stosie?  Pediatria Praktyczna , 2004,12(4).
koS
ci metodologicznej i liczebnoS
ci badanych Czy brak naukowych dowodów mechani-
4. Kleijnen J., Knipschild P., Riet G., Clinical trials of ho-
grup pacjentów. zmu działania terapii homeopatycznej uza- meopathy. BMJ. 1991,302:316 323.
5. Boissel J.P., Cucherat M., Haugh M. i in., Overview of
W opinii autora komentarza, autorzy ar- sadnia jej wykluczenie? Homeopatia, podob-
data from homeopathic medicine trials: report of the ef-
tykułu ukierunkowali dobór publikacji dla nie jak medycyna konwencjonalna, rozwinęła
ficacy of homeopathic intervention over no treatment or
placebo.  Report to the European Commission , 1996,
uzyskania argumentów przemawiających się na podstawie spostrzeżeń empirycznych,
D.G.XIII.
za postawioną a priori tezą, że skutecz- z tym że tylko ta druga rozwija się znacznie
6. Linde K.  Clausius N., Ramirez G. i in., Are the clinical
noS
ć leku homeopatycznego jest równo- dłużej w oparciu o inny paradygmat [9]. effects of homeopathy placebo effects? A meta-analysis
of placebo-controlled trials.  Lancet 1997,350 (9082):
znaczna z efektem placebo. Autor komen- Mimo że homeopatia niejednokrotnie pod-
834 843.
tarza wskazuje, że nie można przyjąć jed- kreS
la jako swoją specyfikę holistyczne po-
7. Bellavite P., oprac. Księżopolski R. Czy homeopatia to
placebo?,  Zeszyty PTHK 2007, 2(3): 20-25.
nakowego kryterium dla obu porównywa- dejS
cie do pacjenta, sądzę, że nie powinno
8. Bellavite P., Complexity science and homeopathy: a
nych rodzajów terapii. W omawianej me- ono być obce żadnemu lekarzowi, również
synthetic overview.  Homeopaty 2003,92:203 212.
taanalizie nie przedstawiono też działań ukształtowanemu na zasadach obowiązują- 9. Shang A., Huviler-M�ntener K., Nartey I. i in., Are the
clinical effects of homoeopathy placebo effects? Compa-
niepożądanych i kosztów leczenia, para- cych w medycynie akademickiej opartej na
rative study of placebo-controlled trials of homoeopathy
metrów dających przewagę homeopatii. faktach (EBM  Evidence Based Medicine).
and allopathy,  Lancet 2005,366:726 732.
Na możliwoS
ć nie w pełni obiektywnego W pediatrii zawsze aktualna pozostaje zasa- 10. Norkowski J., Empiria czy teoria? Pytanie o homeopa-
tię w S
wietle metodologii nauk przyrodniczych, Materiały
wnioskowania autorów artykułu opubliko- da, że leczy się  chore dziecko , a nie np. tyl-
z XX Nauk. Zjazdu Polskiego Tow. Farmaceutycznego, Ka-
wanego w 2005 r. w  Lancecie zwracał ko biegunkę czy wymioty. W podejS
ciu do
towice, 25 28.09.2007.
30 czerwca 2008 r.
18
1
8
tekst
Monika Zboralska-Piesto
raport
radca prawny
Status prawny leku homeopatycznego
w Polsce
W Polsce status prawny leku homeopatycznego okreS
la ustawa Prawo Farmaceutyczne
z 6 wrzeS
nia 2001 r. z póx
niejszymi zmianami, która weszła w życie 1 pax
dziernika 2002 r. Ostat-
nia nowelizacja ustawy z 30 marca 2007 r., dostosowująca przepisy krajowe do dyrektywy europej-
skiej 2004/27/WE, obowiązuje od 1 maja 2007 r.
rzyjęte w Polsce unormowania Zawarta w ustawie Prawo Farmaceu- gan państwowy pozwala wyciągnąć wnio-
prawne dotyczące leku home- tyczne definicja produktu homeopatycz- sek, iż lek ten przynależy do medycyny
opatycznego mają zatem swe nego czy kwestie dotyczące uproszczonej oficjalnej, a nie do obszaru metod medycy-
korzenie w regulacjach euro- procedury dopuszczenia do obrotu wyni- ny alternatywnej (czyli stojącej w opozycji
Ppejskich i zostały wprowadzo- kają z uregulowań unijnych. do medycyny konwencjonalnej).
ne z uwagi na koniecznoS
ć dostosowania Zgodnie z zapisami ustawy, rejestracja OdnoS
nie do lekarzy stosujących home-
polskiego prawa do norm ustalonych leku wymaga udokumentowania jego opatię często przywoływany jest ż 57. Ko-
w Unii Europejskiej. Polska z chwilą przy- bezpieczeństwa i jakoS
ci. Postępowanie deksu Etyki Lekarskiej, zgodnie z którym
stąpienia do UE (1 maja 2004 r.) i podpisa- toczy się w Urzędzie Rejestracji Produk- lekarzowi nie wolno się posługiwać meto-
nia traktatu akcesyjnego przyjęła zapisy tów Leczniczych, Wyrobów Medycz- dami uznanymi przez naukę za szkodliwe,
dyrektywy europejskiej 2004/27/WE z 31 nych i Produktów Biobójczych i kończy bezwartoS
ciowe lub nie zweryfikowanymi
marca 2004 r. w sprawie wspólnotowego wydaniem przez Ministra Zdrowia po- naukowo. Pozostawiając na boku dyskusje
kodeksu odnoszącego się do produktów zwolenia na dopuszczenie do obrotu. Re- o charakterze homeopatii, trzeba odpowie-
leczniczych stosowanych u ludzi. jestracja leku homeopatycznego przez or- dzieć sobie na pytanie, czy z prawnego
30 czerwca 2008 r. 19
1
9
tekst
lek. mgr filozofii
raport Jacek Norkowski OP
punktu widzenia można czynić leka-
rzowi zarzut działania niezgodnego z pra-
wem w sytuacji, gdy zgodnie ze wskaza-
Leczenie metodą
niami stosuje produkt leczniczy dopusz-
czony do obrotu.
Prawa i obowiązki lekarza, także
w zakresie wyboru metody leczenia i
homeopatyczną
stosowanych leków, okreS
la ustawa z 5
grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i le-
karza dentysty (Dz.U. z 2005 nr 226,
poz.1943 ze zm.). Zgodnie z art. 45. pkt.
jako problem etyczny
1. powyższej ustawy, lekarz może ordy-
nować te S
rodki farmaceutyczne i mate-
riały medyczne, które są dopuszczone
do obrotu na terenie Rzeczypospolitej
Czy lekarzowi wolno stosować metody, których nie poznał
Polskiej na zasadach okreS
lonych w od-
w czasie studiów na wydziale medycznym? Czy w ogóle wolno sto-
rębnych przepisach.
W związku z powyższym należy
sować metody, których mechanizm nie jest do końca poznany?
stwierdzić, iż nie można lekarzowi sta-
wiać zarzutu stosowania homeopatii ja-
ko działania niezgodnego z etyką zawo-
dową, gdyż leki homeopatyczne są pro-
duktami leczniczymi dopuszczonymi do
obrotu na podstawie decyzji kompetent-
nego organu państwowego. Poza tym
należy zauważyć, że regulacja art. 6.
Kodeksu Etyki Lekarskiej przyznaje le-
karzom swobodę w wyborze metod po-
stępowania, które uznają za najskutecz-
niejsze. n
rocedury uproszczone odnoszą
się do tych grup produktów, dla
których konieczne jest udoku-
Pmentowanie jakoS
ci oraz bezpie-
czeństwa stosowania, natomiast nie jest
wymagane przedstawienie dowodów
skutecznoS
ci działania ze względu na
swoje zastosowanie (np. produkty leczni-
cze homeopatyczne stosowane do indy-
widualnej terapii lub roS
linne stosowane
tradycyjnie w lecznictwie, a swoją sku-
tecznoS
ć dokumentują na podstawie wie-
loletniego stosowania terapeutycznego
w lecznictwie).
Wszystkie pozwolenia na dopuszcze-
nie do obrotu dla produktów leczni-
czych, uzyskane zgodnie z ustawą Pra-
wo Farmaceutyczne, mają taką samą
wagę prawną.
Są prowadzone badania kliniczne, które
mają za zadanie udokumentowanie sku-
tecznoS
ci produktów leczniczych home-
opatycznych. Wyniki tych badań załącza-
ne są do dokumentacji homeopatycznej
produktów leczniczych oraz publikowane
w literaturze fachowej.
Dr Elżbieta Wojtasik,
wiceprezes ds. produktów leczniczych
w URPLWMiPB
30 czerwca 2008 r.
20
2
0
raport
en, kto takie pytania stawia, na
ogół nie jest S
wiadom kilku rze-
czy. Po pierwsze  od strony
metodologicznej homeopatia od
Tsamego początku może być
wzorem właS
ciwie stosowanego podejS
cia
empirycznego, systematycznie prowadzonych
obserwacji i badań, sporządzania opracowań
statystycznych itd. Po drugie  medycyna cią-
gle odkrywa coS
nowego w dziedzinach, które
wydawały się już na wskroS
poznane. Wresz-
cie po trzecie  tak się zwykle dzieje, że braku-
je nam pełnej znajomoS
ci mechanizmów dzia-
łania leków, których efekty terapeutyczne są
nam dobrze znane od strony praktycznej.
Dlatego też homeopatia nie jest tak  nie-
naukowa , ani medycyna alopatyczna tak
 naukowa , jak mogłoby się wydawać.
W medycynie zawsze praktyka wyprzedzała
teorię i nie ma powodu, aby się tym zbytnio
martwić. Medycyna to dziedzina bardziej
praktyczna niż teoretyczna i jako taka jest
zorientowana przede wszystkim na dobro
chorego, a nie na odkrycia naukowe.
JeS
li wziąć pod uwagę naczelne hasło me-
dycyny: Primum non nocere, zalety leczenia
homeopatycznego stają się jeszcze wyrax
-
niejsze. Niewątpliwie ewentualne działania
uboczne leków homeopatycznych są mniej
uciążliwe dla pacjenta niż w medycynie alo-
patycznej. Pozbawienie pacjenta możliwoS
ci
leczenia homeopatycznego, które jest jemu
potrzebne, byłoby wyrządzeniem mu wiel-
kiej szkody. Z drugiej strony nie chodzi też
o to, aby pacjenta leczyć wyłącznie jedną
metodą; nie musi on być leczony wyłącznie
homeopatycznie, ale powinien być leczony
z uwzględnieniem możliwoS
ci, które daje
homeopatia.
Nie zauważają tego problemu doS
ć liczni
puryS
ci, którzy  uprzedzeni do homeopatii
z powodu niezrozumienia jej unikalnoS
ci,
a zarazem nie dostrzegający pewnego za-
mknięcia się medycyny klasycznej w  mole-
kularnym paradygmacie, czasem też z po- łopolskiego Stowarzyszenia Homeopatów. tii? A może to jej największa zaleta? Nauka
wodu obaw, że homeopatia działa na zasa- Odpowiedx
tę, w imieniu i za zgodą papieża, S
miało wkracza na coraz nowe tereny, na
dzie magicznej  odrzucają ją i krytykują. wystosował ks. Jan Ptasznik, członek Sekcji których odkrywa istnienie zjawisk nielinio-
Wiele osób krytykujących homeopatię na Polskiej Sekretariatu Stanu, w specjalnym li- wych i nielokalnych w organizmach ży-
gruncie religijnym nie wie o tym, że obecny S
cie z 22 czerwca 2004 r., w którym stwier- wych. Uczestnicy różnych sympozjów orga-
papież Benedykt XVI leczy się homeopa- dził, że  KoS
ciół nie zabrania stosowania ho- nizowanych przez stowarzyszenia homeopa-
tycznie (pisze o tym Peter Seewald w książ- meopatii w leczeniu . Powinno to rozwiać tów w Polsce mieli okazję zapoznać się z ty-
ce  Benedykt XVI. Ein Portr�t aus der obawy niektórych wiernych KoS
cioła kato- mi nowymi odkryciami już niejednokrotnie.
N�he , Berlin 2005, s. 33.), a papieże od lickiego, jednak większoS
ć z nich nie wie Dla oceny homeopatii, jak zawsze w ży-
Grzegorza XVI (1831 1846) do Piusa XII o istnieniu tego listu. Z tego typu problema- ciu, potrzebna jest spora doza roztropnoS
ci.
(1939 1958), po rozwianiu pewnych począt- mi musi się wciąż mierzyć homeopatia. Ocena działań lekarza homeopaty powinna
kowych obaw, homeopatię wręcz popierali Pozostaje przyznać jedno  homeopatia bazować na jego wynikach leczenia, przeba-
(odsyłam do publikacji  Divina Omeopatia: jest dla nauki, filozofii, teologii i samej me- danych bezstronnie i z uwzględnieniem spe-
le falsita di quark i  La disinformazione su dycyny akademickiej pewnym wyzwaniem. cyfiki tej metody. Takie analizy wypadają
Vaticano e omeopatia w:  Anthropos & Ia- Prowokuje do stawiania na nowo pytań, któ- zdecydowane na korzyS
ć homeopatii. JeS
li
tria , (annoV), Gennaio-Marzo 2001). Pozy- re nauczyliS
my się pomijać, zmusza do uzna- tak jest, możemy być pewni, że realizuje ona
tywna była również odpowiedx
Jana Pawła II nia faktów, które nie pasują do czysto  che- szczytne hasło medycyny: Bonum aegroti
na pytania dotyczące homeopatii, skierowa- micznej i  mechanistycznej wizji życia.  lex suprema, czyli  Dobro chorego  naj-
ne do niego przez lekarza należącego do Ma- Czy jednak na pewno jest to wada homeopa- wyższym prawem . n
30 czerwca 2008 r. 21
2
1
STANOWISKO nr 7/08/V
NACZELNEJ RADY LEKARSKIEJ
z 4 kwietnia 2008 r. w sprawie stosowania
homeopatii i pokrewnych metod przez lekarzy
i lekarzy dentystów oraz organizowania szkoleń
w tych dziedzinach
aczelna Rada Lekarska negatywnie Naczelna Rada Lekarska uważa, że działania takie sto-
ocenia zjawisko stosowania home- ją w sprzecznoS
ci z art. 57 Kodeksu Etyki Lekarskiej, któ-
opatii i pokrewnych nienaukowych ry mówi:  Lekarz nie może posługiwać się metodami
metod przez niektórych lekarzy uznanymi przez naukę za szkodliwe, bezwartoS
ciowe lub
i lekarzy dentystów, a także orga- niezweryfikowanymi naukowo. Nie może także współdzia-
Nnizowanie szkoleń w tych dziedzi- łać z osobami zajmującymi się leczeniem, a nie posiadają-
nach przez instytucje i organizacje mające sprawo- cymi do tego uprawnień. , jak również ze stanowiskiem Na-
wać pieczę nad prawidłowym wykonywaniem zawo- czelnej Rady Lekarskiej nr 24-02-IV z dnia 8 listopada
dów medycznych. 2002 r. w sprawie tzw. medycyny alternatywnej.
Stale narasta liczba dowodów oraz przekonanie S
rodo- Zapisy te zobowiązują Naczelną Radę Lekarską, inne
wisk naukowych w medycynie, że homeopatię należy za- organy samorządu lekarskiego oraz wszystkich jego
liczać do nienaukowych metod tzw. medycyny alternatyw- członków nie tylko do przeciwstawiania się ww. tenden-
nej, która proponuje stosowanie bezwartoS
ciowych pro- cjom, ale również do popierania działań tych lekarzy, le-
duktów o niezweryfikowanym naukowo działaniu. karzy dentystów i organizacji lekarskich, których celem
Rada wyraża zaniepokojenie, że częS
ć lekarzy i le- jest troska o zachowanie racjonalnego charakteru medy-
karzy dentystów, jak również niektóre organizacje le- cyny praktykowanej w naszym kraju oraz racjonalnego wy-
karskie i uczelnie medyczne angażują się w popula- datkowania prywatnych i publicznych S
rodków przezna-
ryzację homeopatii i pokrewnych metod, służąc po- czanych na leczenie.
mocą w organizacji szkoleń i działań mających na ce- Sekretarz Prezes
lu legitymizowanie oraz promocję homeopatii. Mariusz Janikowski Konstanty Radziwiłł
30 czerwca 2008 r.
22
2
2
raport
Stanowisko zespołu ekspertów Naczelnej Rady Lekarskiej w sprawie stosowania
oraz promowania metod homeopatycznych
espół ekspertów NRL w składzie: lokrotne rozcieńczanie pierwotnej substan- wanych, zgodnych z przyjętymi i sprawdzo-
prof. Włodzimierz Buczko (AM Biały- cji, zwykle wodą lub słabym roztworem alko- nymi zasadami nauki.
stok), prof. Tadeusz ChruS
ciel (NRL holu, często aż do rozcieńczenia ,,symbo-
ZWarszawa), prof. Zbigniew Gaciong licznego . Twierdzenie, że dopiero home- 11. Obecnie brak jest wysokiej jakoS
ci dowodów
(AM Warszawa), prof. Paweł Górski (UM Łódx
), opatyczne rozcieńczanie substancji pozwala przeprowadzonych według zasad medycyny
prof. Wiesław Jędrzejczak (AM Warszawa), dr na uzyskanie bodx
ca ( potencji ), który jest opartej na dowodach (EBM) dokumentują-
hab. Romuald Krajewski (NRL Warszawa), prof. zdolny uaktywnić zaburzone funkcje organi- cych skutecznoS
ć kliniczną leczenia home-
Jerzy Kruszewski (NRL Warszawa), prof. Cezary zmu do walki z chorobą, jest nie do zaak- opatycznego przewyższającą placebo.
Szczylik (WIM Warszawa), prof. Piotr Zaborowski ceptowania na gruncie współczesnej fizjolo-
(AM Warszawa), po zapoznaniu się z obecnym gii. Ponieważ wiadomo, że reakcje chemicz- 12. Żadne z wytycznych opracowanych przez
stanem wiedzy o założeniach, skutecznoS
ci, bez- ne i receptorowe wymagają stężeń substra- ekspertów polskich naukowych towa-
pieczeństwie i konsekwencjach praktyk home- tu powyżej 1:107, nie jest możliwe działanie rzystw medycznych nie zalecają stosowa-
opatycznych stwierdza, że ta metoda leczenia nie leków otrzymanych poprzez rozcieńczenie nia metod homeopatycznych.
spełnia wymagań stawianych metodom stosowa- do potencji np. C12 (co odpowiada 1:1013)
nym we współczesnej medycynie i że jej zasady i większych, gdy np. w rozcieńczeniu D22 13. Fakt, że polskie przepisy prawne nie prze-
nie są zgodne z aktualną wiedzą medyczną. (1:1022) w 100 ml  leku może występo- widują koniecznoS
ci przedstawienia dowo-
W szczególnoS
ci zespół zwraca uwagę, że: wać zaledwie 1 cząsteczka pierwotnej sub- dów skutecznoS
ci i bezpieczeństwa oraz
stancji, a tym bardziej przy jego jeszcze dal- uzasadnienia wskazań do stosowania  le-
1. Podstawy homeopatii są sprzeczne ze szym rozcieńczaniu (homeopaci stosują na- ków homeopatycznych przed ich rejestra-
współczesną wiedzą na temat patogenezy wet preparaty o  potencji D200). cją i dopuszczeniem do wprowadzenia na
chorób oraz patofizjologii. rynek nie zwalnia lekarza od odpowiedzial-
7. Zwiększanie siły działania leku home- noS
ci za możliwe skutki zaniechania lecze-
2. Założenie homeopatii, że pobudzanie organi- opatycznego poprzez tzw. potencjalizowa- nia metodami zgodnymi ze współczesną
zmu do walki z chorobą można uzyskać przez nie, czyli np. wstrząsanie nim w okreS
lony wiedzą medyczną.
stosowanie homeopatycznych dawek sub- sposób nie da się wyjaS
nić na gruncie jakie-
stancji jest sprzeczne ze znanymi i dobrze udo- gokolwiek efektu znanego w fizyce lub che- 14. Zasady etyki lekarskiej nakazują lekarzom
wodnionymi mechanizmami działania S
rod- mii. Przytaczane analogie z medycyną aka- stosowanie wyłącznie metod zweryfikowa-
ków leczniczych. Według dostępnej wiedzy, po- demicką w aspekcie zalecania wstrząsania nych naukowo. Ponieważ zastosowania
twierdzonej w ogromnej liczbie przeprowadzo- leków przed użyciem jest mylące, bowiem metod homeopatycznych nie da się uza-
nych zgodnie z wymogami nauki badań, wstrząsanie służy jednie uzyskaniu jedno- sadnić naukowo, w przypadku niekorzyst-
wszystkie substancje w  dawkach symbolicz- rodnej zawiesiny. nego wyniku leczenia lub braku efektu le-
nych są po prostu pozbawione działania. czenia zarzut niewłaS
ciwego postępowa-
8. Stwierdzenie homeopatów, że działania ich le- nia byłby trudny do oddalenia.
3. Homeopatyczna zasada  podobne leczyć ków nie da się wyjaS
nić utartymi, obecnymi
podobnym nie znajduje potwierdzenia na uniwersyteckimi wyobrażeniami powoduje, że 15. Nie da się również uzasadnić postępowa-
gruncie empirycznym. często szukają oni tłumaczenia mechanizmu nia opartego na stwierdzeniu, że  lek ho-
działania produktów homeopatycznych po- meopatyczny nie zaszkodzi . W przypad-
4. Twierdzenie homeopatów, że ta sama choro- przez tworzenie spekulatywnych koncepcji, ku schorzeń skutecznie leczonych lekami
ba u każdego pacjenta przebiega zupełnie ina- odwołujących się do magii. W tych spekula- stosowanymi w medycynie, obowiązkiem
czej i że dlatego w tych samych schorzeniach cjach nie jest ważna obecnoS
ć materialnej lekarza jest zastosowanie postępowania
należy u różnych pacjentów stosować odmien- substancji w podawanych lekach, ale pozo- zgodnego ze współczesną wiedzą me-
ne leki jest sprzeczne z wiedzą medyczną. Tak stawione przez nią  piętno ,  pamięć lub dyczną. Jeżeli zaS
zdaniem lekarza zasto-
rozumiane  indywidualizowanie postępowa-  informacja , bowiem to ona ma mieć zasad- sowanie leku nie jest konieczne, użycie
nia uniemożliwia obiektywną weryfikację sku- nicze znaczenie dla uzyskania efektu leczni- metod homeopatycznych niepotrzebnie
tecznoS
ci leczenia homeopatycznego. czego. Jest to sprzeczne z wiedzą z zakresu naraża pacjenta na koszty i może podwa-
chemii, fizyki, fizjologii i farmakologii. żać zaufanie do lekarzy i medycyny.
5. Tłumaczenie mechanizmu działania leków
homeopatycznych jest sprzeczne z zasada- 9. NiewłaS
ciwe jest okreS
lanie preparatów ho- Biorąc pod uwagę powyższe stwierdzenia,
mi współczesnej chemii, farmakologii i im- meopatycznych mianem  leki , ponieważ które nie wyczerpują wszystkich problemów
munologii, zwłaszcza z zasadą zależnoS
ci nie mają one udowodnionej skutecznoS
ci związanych ze stosowaniem metod home-
efektu leczniczego od dawki leku. Zasada oraz nie spełniają wymagań stawianych przy opatycznych, zespół zgodnie stwierdza, że le-
ta sprawdziła się w odniesieniu do wszyst- rejestracji produktom leczniczym. karze nie powinni stosować tych metod. Obo-
kich leków stosowanych w medycynie, któ- wiązkiem lekarzy jest rzetelne informowanie
rych skutecznoS
ć wielokrotnie potwierdzo- 10. Brak zgodnoS
ci co do rodzaju, dawek oraz pacjentów domagających się stosowania pro-
no w S
ciS
le kontrolowanych warunkach. jakoS
ci produktów stosowanych w home- duktów homeopatycznych o braku ich sku-
opatii i brak jasnych kryteriów stosowania tecznoS
ci leczniczej. Lekarze, lekarze denty-
6. Współczesna wiedza z zakresu chemii i fi- leczenia uzupełniającego czynią metody S
ci, instytucje i organizacje medyczne nie po-
zjologii wskazuje, iż nieprawdziwym jest homeopatyczne praktykami tzw. medycyny winny organizować szkoleń i innych działań
twierdzenie, że lek homeopatyczny ma na- alternatywnej lub naturalnej oraz uniemoż- promocyjnych w zakresie homeopatii i metod
n
bywać właS
ciwą siłę działania poprzez wie- liwiają przeprowadzenie badań kontrolo- wywodzących się z homeopatii.
30 czerwca 2008 r. 23
2
3
raport
Instytucjonalne
Smok
oszustwo
W Polsce powinno się za-
czyli m e
bronić lekarzom praktyko-
wania homeopatii  uważa
prof. Zbigniew Gaciong, krajo-
Z profesorem
wy konsultant w dziedzinie
Kazimierzem Ostrowskim,
chorób wewnętrznych, kierow-
członkiem rzeczywistym
nik Katedry i Kliniki Chorób
PAN i doktorem honoris
Wewnętrznych i NadciS
nienia
causa Warszawskiego
Tętniczego Uniwersytetu Me-
Uniwersytetu Medycznego,
dycznego w Warszawie.
rozmawia Marcin Wełnicki.
Pytany przez  SZ , powiedział: Przeciwnicy homeopatii często sięgają po
Homeopatia to historyczny kierunek argumenty etyczne. Typowym przykładem
w medycynie, powstały w czasach, kiedy jest przeciwstawienie leków homeopatycz-
opierała się ona wyłącznie na spekula- nych i chemioterapii. Dyskusyjny jest jed-
cjach. Wraz z rozwojem nauki wiele z tych nak sens znoszenia efektów ubocznych
kierunków zostało zweryfikowanych  chemii dla tych kilku dodatkowych mie-
i odeszło w niepamięć. Tymczasem home- sięcy, jakie daje leczenie w przypadku raka
opatia  pozostała. Wielu zwolenników płuc czy trzustki. Homeopatia na pewno nie
homeopatii podkreS
la, że jest ona wciąż zaszkodzi, czemu nie miałaby być jedną
praktykowana, ponieważ nie szkodzi. z możliwoS
ci leczenia paliatywnego?
Tymczasem szkodzi, ponieważ oszukuje  Naturalnie. JeS
li istnieje metoda, któ-
chorych. Ludzie płacą za lek homeopa- ra osobie krytycznie chorej może przy-
tyczny nie dlatego, że nie szkodzi, ale dla- nieS
ć ulgę, należy po nią sięgać. Leczenie
tego, że wierzą, iż im pomoże. To instytu- paliatywne jest sensowne i celowe. Nieko-
cjonalne oszustwo, ponieważ leki te sprze- niecznie musi to być homeopatia, której
dawane są w aptekach. Duża popularnoS
ć efekty są najprawdopodobniej tożsame
homeopatii wynika z tego, że ludzie wie- z działaniem placebo. Mechanizmy działa-
rzą w cuda. Homeopatia wszystko tłuma- nia placebo są nadal niewyjaS
nione, przez
czy, nie stwarza wątpliwoS
ci, nie daje po- co może powstać wrażenie, że homeopatia
wikłań. Medycyna często nie potrafi odpo- działa. Nie jest to prawda.
wiedzieć na pytanie, czy przyjęta metoda
nie przyniesie komplikacji lub powikłań. We Francji, w Niemczech, w Anglii założe-
Poza tym niejednokrotnie mówi prawdę, nia terapii homeopatycznej są wykładane
niekiedy bolesną. na uczelniach medycznych. Jest to swego
Fakt, że leki homeopatyczne przepisują typu kontrola jakoS
ci informacji, jakie na
chorym lekarze kształceni w nowoczesnej temat homeopatii zdobywają dyplomowa-
medycynie uważam za zachowanie kary- ni lekarze. Czemu nie stosujemy takiego
godne. Wielu lekarzy tłumaczy to wymu- podejS
cia w Polsce?
szaniem przez pacjentów ordynowania an-  Uczelnie medyczne powinny uczyć
tybiotyków. Wolą zatem zapisać lek home- medycyny naukowej, gdyż tylko taka ma
opatyczny, a nie antybiotyk. Jest to jednak rację bytu. Homeopatia w zakres medycyny
zwyczajne oszustwo, które nie może odby- Samorząd lekarski w kwietniu br. zaka- naukowej nie wchodzi. Medycyna alterna-
wać się w majestacie medycyny. Polskie zał lekarzom stosowania homeopatii. Po- tywna nie istnieje  to nie jest medycyna.
prawo uznaje lek homeopatyczny. W Pra- winien jednak zostać wprowadzony praw- Powołam się tutaj na cytat naszego wybit-
wie farmaceutycznym mamy nawet jego ny zakaz jej stosowania przez lekarzy. Za- nego, niestety nieżyjącego, Kolegi Stanisła-
definicję. JeS
li jednak prawo akceptuje broniona powinna być też współpraca leka- wa Lema:  Wyróżnia się trzy rodzaje smo-
oszustwo, to znaczy, że wymaga zmiany. rzy medycyny z tymi, którzy zajmują się ków: dodatnie, ujemne i zerowe. Żaden
Lekarz nie może zalecać też suplementów uzdrawianiem. z tych rodzajów nie istnieje, ale każdy
diety nie wiadomo na co. Notowała Halina Pilonis w zupełnie inny sposób . Homeopatia, na-
30 czerwca 2008 r.
24
2
4
raport
alternatywny,
edycyna zerowa
kładanie rąk czy leczenie polem elektroma-
gnetycznym  to takie alternatywne smoki.
Jedyna istniejąca medycyna to tylko ta, któ-
ra jest oparta na naukowych przesłankach,
sprawdzonych i rygorystycznie zgodnych
z przyjętymi zasadami. Sposoby leczenia
i teorie medyczne zwane alternatywnymi
mają szansę wejS
ć do arsenału medycyny
naukowej po spełnieniu warunków i rygo-
rów narzuconych badaniom naukowym.
Homeopatii nie powinno się więc nauczać
na uczelniach medycznych, co więcej  stu-
dentom należy przekazywać krytyczne
uwagi dotyczące tzw. medycyny alterna-
tywnej.
Skąd w S
rodowiskach akademickich nie-
chęć do podstawowego założenia terapii ho-
meopatycznej:  podobne leczyć podob-
nym ? Terapia odczulająca, sprowadzająca
się do ekspozycji uczulonej osoby na niskie
stężenia alergenów, okazała się przecież
skuteczna i jest powszechnie stosowana.
 Nie można zestawiać prawdziwych da-
nych naukowych z homeopatią. Similia simi-
libus curantur jest wzięte  z sufitu . Odczu-
lanie jest naukowo popartą metodą z pełnym
uzasadnieniem immunologicznym. Na tym
koniec i kropka.
Terapii homeopatycznej zarzuca się brak
rzetelnych dowodów skutecznoS
ci. W dzi-
siejszych czasach podstawą wszelkiego
rodzaju standardów jest EBM. Z drugiej
strony  badania kliniczne, sponsorowane
przez firmy farmaceutyczne, mogą być
przecież tendencyjne. Czy dane EBM mo-
gą być uznawane za bezsprzeczne?
 Wyłącznie terapie sprawdzone zgod-
nie z przyjętymi na całym S
wiecie schema-
tami, poddane pełnej procedurze kontrol-
nej, punkt po punkcie, obejmujące kolejno
wszystkie fazy badań  mogą być uznawa-
ne za bezsprzeczne i obowiązujące. Spon-
sorowanie przez firmy farmaceutyczne
wybiórczych faz badań często kończy się
póx
niejszym wycofywaniem leku z rynku.
Leki homeopatyczne nie dysponują wyma-
ganą dokumentacją.
30 czerwca 2008 r. 25
2
5
raport
Zwolennicy homeopatii odwołują się mi-
mo to do kilku badań dowodzących, że
działanie leków homeopatycznych jest róż-
ne od działania placebo. Przywoływana jest
choćby treS
ć raportu Boissel a dla Komisji
Unii Europejskiej. Sceptycy, jak choćby
Shang, na łamach pisma  Lancet , zwraca-
ją z kolei uwagę na liczne uchybienia tech-
niczne tych badań. Poszukiwanie dowodów
skutecznoS
ci homeopatii trwa, jednak od-
wróćmy pytanie: Czy istnieją badania do-
wodzące, że homeopatia nie działa?
 Znamy jedynie efekty działania place-
bo, nie znamy jego mechanizmu. W związ-
ku z tym odpowiedx
na pana pytanie nie
istnieje. Istnieje natomiast niesamowita
presja ekonomiczna związana z  home-
opatycznym przemysłem farmaceutycz-
nym . Dziesiątki tysięcy ludzi żyje i zara-
bia w ten sposób i z tym argumentem dys-
kutować jest wyjątkowo trudno.
Naukowcy zajmujący się homeopatią, tłu-
macząc mechanizmy działania swoich le-
ków, odwołują się między innymi do fizyki
kwantowej. Teoria  pamięci wody brzmi
tajemniczo, z drugiej strony  jeszcze kilka
lat temu wielu naukowców negowało ist- Tak powstałą informację cyfrową wysłał dów i działań, biorą jednak za nie pełną
nienie prionów. DziS
się wydaje, że białko drogą radiową do zaprzyjax
nionego labora- odpowiedzialnoS
ć moralną i finansową.
może być noS
nikiem informacji genetycz- torium w Chicago, w celu uzyskania degra-
nej. Brak wiedzy na temat mechanizmów nulacji przechowywanych tam komórek Przez setki lat medycyna była jednak dzie-
niektórych zjawisk może być przyczyną fru- tucznych. DoS
wiadczenie się nie powiodło, dziną eksperymentalną i zwolennicy ho-
stracji, jednak nie zmienia ich istoty. Czy a Harvard powtórnie uhonorował francu- meopatii poniekąd odwołują się właS
nie
to, że nie rozumiemy, jak miałaby działać skiego doktora nagrodą  ignobla . do tej tradycyjnej empirii.
homeopatia, oznacza, że nie działa? To doS
wiadczenie oparte było o mniema-  Zgadza się, niegdyS
metodę i lekarza oce-
 Pytanie więcej niż filozoficzne. Fizyka nie autora, że nawet w bardzo wysokich niano na podstawie obserwacji samopoczucia
kwantowa z trudem jest rozumiana przez rozcieńczeniach leku homeopatycznego, pacjenta. Była to trwająca do połowy 20. wie-
specjalistów zajmujących się tym zagadnie- w niektórych wypadkach bezsensowne 10 ku era medycyny paliatywnej. Poprawa samo-
niem od czasów Bohra i Einsteina. Nauko- do minus 30   semikrystaliczna struktura poczucia nie dowodzi jednak prawidłowego
wych dowodów efektywnoS
ci  pamięci wo- wody (chodzi o asymetryczny kształt czą- sposobu leczenia. Dzisiejsza medycyna na-
dy , a więc dających się obiektywnie spraw- steczek H2O)  zachowa w tej krystalicznej ukowa, wymagająca twardych dowodów sku-
dzić, i powtarzalnych wyników próbował strukturze pamięć kształtu rozcieńczonej tecznoS
ci i poprawnoS
ci stosowanej terapii,
dostarczyć francuski badacz dr Benevist. substancji. Istnienie prionów zostało udo- odwołuje się do podstawowej zasady  pri-
Wybrał prosty układ doS
wiadczalny doty- wodnione, natomiast teoria  pamięci wo- mum non nocere.
czący komórek tucznych, których iloS
ć i de- dy  skompromitowana chyba w wystar- Bez przeprowadzenia ustalonej przez
granulację pod wpływem rozcieńczonej im- czający sposób. międzynarodowe gremia procedury, żaden
munoglobuliny E łatwo jest kontrolować lek ani nowa procedura nie może być ofi-
pod zwykłym mikroskopem S
wietlnym. Dla wielu osób jednak sam fakt poszuki- cjalnie włączona do medycyny. Tej medy-
Wyniki doS
wiadczenia Benevista, po testach wania mechanizmów działania homeopatii cyny, której naucza się w przebiegu studiów
przeprowadzonych przez specjalnie powo- oraz wzrastająca iloS
ć publikacji dotyczą- na wydziałach lekarskich.
łaną w tym celu komisję, zostały opubliko- cych tego tematu jest dowodem, że ta
wane i skomentowane na łamach prestiżo- metoda staje się eksperymentalna. Zda- Czy dostrzega Pan sytuację, gdy home-
wego czasopisma  Nature . Te wyniki były niem profesora Kazimierza Wardyna  ho- opatia może być stosowana bez łamania
oczywiS
cie negatywne, a publikacja koszto- meopatia nie może być dłużej dyskwalifi- tej zasady?
wała Benevista posadę w CNRS (Centre kowana w całoS
ci.  Leki homeopatyczne  ze względu na
National de la Recherche Scientifique  Na-  Każda dziedzina, którą chcielibyS
my bezsensowne rozcieńczenie  są na ogół nie-
rodowy OS
rodek Badań Naukowych). Ba- wprowadzić do medycyny naukowej, musi szkodliwe. Mogą natomiast spowodować
dania francuskiego uczonego zostały także być w sposób systematyczny opisana błędy wynikające z zaniechania. Nie wolno
uhonorowane nagrodą  ignobla (ignorance i przebadana według ustalonych schema- nadawać homeopatii aureoli medycyny na-
nobel). Doktor Benevista posunął się jednak tów. JeS
li dana metoda nie przynosi nauko- ukowej. Ten rodzaj terapii może być nato-
dalej, tworząc przy pomocy informatyka wo potwierdzonych efektów, pozostaje do- miast z powodzeniem stosowany, jeS
li pożą-
przestrzenną numeryczną strukturę immu- meną eksperymentujących lekarzy. Mają dany jest jedynie efekt placebo, np. u termi-
noglobuliny E w układzie kartezjańskim. oni oczywiS
cie prawo do tego typu poglą- nalnie chorych pacjentów. n
30 czerwca 2008 r.
26
2
6