Prace oryginalne
Endokrynologia, Diabetologia i Choroby Przemiany Materii
Wieku Rozwojowego 2008, 14, 3, 193-198
ISSN 1234-625X
Zdrowotna gotowoS
ć szkolna dzieci z nadwagą i otyłoS
cią
na tle grupy rówieS
niczej
Health school readiness of overweight and obese children against a background of peers
Dorota Trzcińska, Elżbieta Olszewska, Piotr Tabor
AWF Józefa Piłsudskiego w Warszawie
Streszczenie
Cel pracy: Oszacowanie zakresu występowania zjawiska nadwagi i otyłoS
ci wS
ród dzieci ze S
rodowisk miejskiego i wiejskiego, przygotowujących
się do podjęcia obowiązków szkolnych, a także ocena sprawnoS
ci fizycznej oraz postawy ciała dziewcząt i chłopców o zawyżonych proporcjach wzro-
stowo-wagowych na tle grupy rówieS
niczej.
Materiał i metody: Zbadano 524 dzieci w wieku 6-7 lat (S
rednia wieku 6,86ą0,35 lat): 279 chłopców i 245 dziewcząt. Przeprowadzono pomiary wyso-
koS
ci i masy ciała, wyznaczono wskax
nik BMI oraz ustalono indywidualne pozycje centylowe (za zawyżone proporcje wzrostowo-wagowe uznano
pozycje powyżej 90 centyla). Przeprowadzono test sprawnoS
ci fizycznej  5 prób: skłon tułowia w siadzie, bieg 4x5m, skok w dal z miejsca, siady
z leżenia oraz rzut piłką lekarską 1kg.
Wyniki: Nadwagę lub otyłoS
ć stwierdzono u 10% dzieci, częS
ciej wS
ród chłopców (11,8%) niż dziewcząt (7,7%) oraz nieco częS
ciej w S
rodowisku
miejskim (10,3%) niż w wiejskim (9,5%). Dzieci obarczone nadmierną masą ciała wyrax
nie ustępują swym rówieS
nikom w zakresie sprawnoS
ci
fizycznej. Postawa ciała 6-7-letnich dziewcząt i chłopców z nadwagą lub otyłoS
cią charakteryzuje się na tle grupy rówieS
niczej gorszą jakoS
cią i doS
ć
wyrax
nie zarysowaną specyfiką. Szczególną uwagę zwraca ujawnienie się z większym nasileniem i częstoS
cią: koS
lawoS
ci kolan i palucha, uwypu-
klenia brzucha i poS
ladków, pogłębienia lordozy lędx
wiowej, płaskostopia i stóp płasko-koS
lawych.
Wnioski: W obrazie zdrowotnej gotowoS
ci szkolnej dzieci z nadwagą i otyłoS
cią zauważa się negatywne konsekwencje ich zaburzeń somatycznych. Efek-
ty te przejawiają się w postaci obniżonej na tle grupy rówieS
niczej sprawnoS
ci fizycznej oraz gorszej jakoS
ci postawy ciała. R
rodowiska rodzinne i szkolne
powinny podjąć przedsięwzięcia przeciwdziałające hiperbarii i działania wspierające posturogenezę dzieci obarczonych tym problemem zdrowotnym.
Słowa kluczowe: nadwaga i otyłoS
ć, sprawnoS
ć fizyczna, postawa ciała, zdrowotna gotowoS
ć szkolna, dzieci
Abstract
The aim of this work is to estimate the frequency of overweight and obesity phenomena among 6-7 y. o. rural and urban children and to assess physical
fitness and body posture of these girls and boys against a background of peers.
Material and methods: The researches were conducted on 524 children: 279 boys and 245 girls from village and city. The used methods were:
anthropometric measurements (body height and mass), simple physical fitness tests, the examination of body posture, poll technique and basic
statistical methods.
Results: Altogether 9,9% of children from examined group are burdened with overweight or obesity. The analysis shows that this phenomenon is more
typical for boys than for girls and that the frequency of overweight and obesity is similar in rural and urban environment. Generally socio-economic
and educational status of their families is an average or moderately profitable, in most. The physical fitness level of these children is lower as against
a group of peers. Crooked knees, deeper lordosis curve, emphasized stomach and buttocks, platypodia and flat  crooked feet occur more often
than among the rest 6-7 y.o. examined girls and boys.
Conclusions: Negative consequences of somatic disturbances were noticed in health school readiness of overweight and obese children. These effects
manifest themselves in lower physical fitness and worse quality of body posture, against a group of peers. Family and school environment should
make an effort to counteract overweight and obesity and to support posture genesis of children with this health problem.
Key words: overweight and obesity, physical fitness, body posture, health school readiness, children
S
nieniem tętniczym i wraz z nimi stanowią istotny czynnik za-
Wprowadzenie
grożenia chorobami układu ruchu, krążenia i zwyrodnienia-
Nadwaga oraz otyłoS
ć u dzieci okreS
lane są mianem za- mi kręgosłupa (2).
burzenia w dynamice harmonii rozwoju somatycznego (1). Z badań uczniów z nadwagą i otyłoS
cią  pacjentów Po-
Mogą współwystępować z licznymi jednostkami chorobowy- radni Fizjologii i Zaburzeń Rozwoju Stołecznej Przychodni
mi. NajczęS
ciej współwystępują z cukrzycą typu 2 i nadci- Medycyny Szkolnej  wynika, że dzieci te gorzej przystoso-
wują się do S
rodowiska szkolnego. W znacznym stopniu nie
są akceptowane przez grupę rówieS
niczą, a ich status spo-
Adres do korespondencji: dr Dorota Trzcińska
łeczny jest niższy niż dziewcząt i chłopców o prawidłowej ma-
Zakład Korektywy AWF Józefa Piłsudskiego
sie ciała. U dzieci z nadwagą i otyłoS
cią występuje obawa
ul. Marymoncka 34; 00-968 Warszawa
przed publicznymi wystąpieniami (stąd otrzymują one wyższe
tel.: [phone] w. 567, e-mail: [e-mail] 193
Dorota Trzcińska, Elżbieta Olszewska, Piotr Tabor Endokrynologia, Diabetologia i& 2008, 14, 3
oceny z prac klasowych niż z odpowiedzi przy tablicy). Więk- cjach wzrostowo-wagowych, nie wyróżniono dwóch odręb-
szoS
ć z nich ma trudnoS
ci na lekcjach wychowania fizyczne- nych kategorii nadwagi oraz otyłoS
ci lecz wymienione zabu-
go lub wręcz ich unika w związku z nieporadnoS
cią ruchową, rzenia rozwojowe rozpatrywano łącznie.
dużą męczliwoS
cią i wyglądem zewnętrznym, który jest " W celu okreS
lenia poziomu sprawnoS
ci fizycznej prze-
przedmiotem złoS
liwych uwag kolegów. Z opinii nauczycieli prowadzono test składający się z 5 prób: skłon tułowia w sia-
wynika, że u niektórych dzieci z zawyżonymi proporcjami dzie, bieg 4�5 m z przenoszeniem woreczka, skok w dal
wzrostowo-wagowymi występują zaburzenia sfery emocjo- z miejsca, siady z leżenia oraz rzut piłką lekarską 1 kg w przód.
nalno-społecznej, nadmierna impulsywnoS
ć i arogancja lub " Postawę ciała oceniano stosując oglądową metodę
zahamowanie i izolacja od grupy (1). punktowania. Badanie postawy obejmowało ukształtowanie
Przeciwdziałanie nadwadze i otyłoS
ci jest konieczne ze kręgosłupa i kończyn dolnych w płaszczyx
nie czołowej
względów medycznych, ekonomicznych i społecznych. Ni- i strzałkowej oraz wysklepienie stóp. Za poszczególne ele-
niejsza praca dotyczy głównie biologicznego aspektu tego menty postawy ciała przyznawano, w zależnoS
ci od wystę-
zjawiska, jakkolwiek problem został poddany badaniom powania i stopnia zaawansowania zmian, od 0 do 3 punktów
w S
wietle szczególnie istotnego dla dziecka wydarzenia spo- karnych. Możliwa do uzyskania liczba punktów wynosiła ma-
łecznego, czyli u progu podjęcia przez nie obowiązków ksymalnie 30 (5).
uczniowskich. W formule gotowoS
ci szkolnej, obok sfery " Ponadto, w celu oceny ogólnego stanu zdrowia oraz
psychicznej, emocjonalnej i społecznej, uwzględnia się rów- charakterystyki S
rodowiskowych uwarunkowań rozwoju
nież czynniki zdrowotne, somatyczne i motoryczne (3). i sprawnoS
ci fizycznej, posłużono się metodą sondażu dia-
gnostycznego (technika ankietowa). Ankieta została skiero-
wana do rodziców, a informacje pozyskane przy wykorzysta-
Cel pracy
niu tej techniki dotyczyły:
Celem ogólnym pracy jest okreS
lenie zakresu występo-  warunków społeczno-ekonomicznych rodziny bada-
wania zjawiska nadwagi i otyłoS
ci wS
ród dzieci ze S
rodowi- nych dzieci (dzietnoS
ć rodziny, wykształcenie rodziców, sta-
ska miejskiego i wiejskiego oraz ocena poziomu zdrowotnej tus ekonomiczny),
gotowoS
ci szkolnej dziewcząt i chłopców o nadmiernej  ogólnego stanu zdrowia dziecka (skala czterostopniowa).
względnej masie ciała na tle grupy rówieS
niczej. Termin " Uzyskane dane poddano analizie statystycznej, wyko-
 zdrowotna gotowoS
ć szkolna zbliżony jest do definicji zdro- rzystując podstawowe metody statystyki opisowej, standary-
wia, jaką przytacza WHO. I w niniejszej pracy jest rozumia- zację danych i obliczono współczynnik korelacji prostej (6).
ny jako przygotowanie dziecka do podjęcia obowiązku szkol-
nego pod kątem rozwoju fizycznego i motorycznego oraz
Wyniki
prawidłowej postawy ciała. Realizacji celu głównego podpo-
rządkowana jest analiza następujących szczegółowych zaga-
Oszacowanie częstoS
ci występowania zjawiska nadwagi
dnień poznawczych:
i otyłoS
ci w badanej grupie
1. Oszacowanie częstoS
ci występowania zjawiska
nadwagi i otyłoS
ci w badanej grupie z uwzględnieniem płci W badanej zbiorowoS
ci nadwagą lub otyłoS
cią obarczo-
i stopnia urbanizacji miejsca zamieszkania. nych było ogółem 9,9% dzieci. Zjawisko to jest bardziej ty-
2. Ocena ogólnego stanu zdrowia dzieci z zawyżonymi powe dla chłopców (11,8%) niż dla dziewcząt (7,7%) oraz wy-
proporcjami wzrostowo-wagowymi oraz charakterystyka S
ro- stępuje nieznacznie częS
ciej w S
rodowisku miejskim (10,3%)
dowiskowych uwarunkowań procesów rozwojowych. niż w wiejskim (9,5%). Rezultaty dotyczące łącznej często-
3. OkreS
lenie poziomu sprawnoS
ci fizycznej dziewcząt S
ci występowania ponadnormatywnej masy ciała (wskax
nik
i chłopców obarczonych nadwagą lub otyłoS
cią. BMI powyżej 90 centyla) w badanej grupie wydają się być
4. Charakterystyka postawy ciała badanych dzieci. zgodne z oczekiwaniami i są względnie optymistyczne. W ba-
daniach własnych wykazano, że nadwaga (otyłoS
ć) jest sta-
nem bardziej typowym dla chłopców niż dla dziewcząt, co
Badana grupa
można uzasadniać płciową odrębnoS
cią w zakresie ekosen-
Badaniami objęto łącznie 524 dzieci w wieku 6-7 lat (S
re- sytywnoS
ci, tj. wrażliwoS
ci na bodx
ce S
rodowiskowe.
dnia wieku wynosi 6,86ą0,35 roku), w tym 136 chłopców
Ocena ogólnego stanu zdrowia dzieci z nadwagą/otyłoS
cią
i 126 dziewcząt wiejskich (uczęszczających do klas  zero-
oraz charakterystyka S
rodowiskowych uwarunkowań
wych w szkołach gminnych województw mazowieckiego,
procesów rozwojowych
podlaskiego i S
więtokrzyskiego) oraz 143 chłopców i 119
dziewcząt z przedszkoli warszawskich. Łącznie liczba dzie-
Z ankiety skierowanej do rodziców wynika, że ogólny stan
ci miejskich i wiejskich była wyrównana i wynosiła po 262
zdrowia dzieci z nadwagą lub otyłoS
cią, oceniany w cztero-
osoby. SpoS
ród całej diagnozowanej grupy wyselekcjonowa- stopniowej skali (bardzo dobry/dobry/przeciętny/zły), jest
no 52 dzieci z nadwagą lub otyłoS
cią. Badania przeprowa- najczęS
ciej okreS
lany jako dobry. Takiej odpowiedzi udzieli-
dzone zostały w miesiącach wiosennych 2006 i 2007 r.
ło 77% respondentów  opiekunów 40 spoS
ród 52 dzieci wy-
selekcjonowanych z całej ponad 520-osobowej badanej gru-
py. Pozostali rodzice dziewcząt i chłopców okreS
lali stan zdro-
Metody
wia swoich dzieci jako bardzo dobry lub przeciętny (ryc. 1).
W pracy zastosowano następujące metody badawcze:
Z danych ankietowych wynika również, że żadne z dzie-
" Wykonano pomiary wysokoS
ci i masy ciała oraz wyzna- ci z nadwagą/otyłoS
cią nie jest pod stałą opieką lekarza spe-
czono wskax
nik wzrostowo-wagowy BMI. Następnie ustalo- cjalisty z zakresu zaburzeń rozwojowych. 19 dzieci (36,5%)
no indywidualne pozycje centylowe (nadwadze lub otyłoS
ci
znajduje się pod stałą kontrolą przychodni specjalistycz-
odpowiadały pozycje powyżej 90 centyla BMI) (4). Z uwagi
nych (najczęS
ciej wymieniano poradnię alergologiczną, na-
na przeciętną liczebnoS
ć grupy dzieci o zawyżonych propor- stępnie ortopedyczną oraz laryngologiczną, okulistyczną
194
Zdrowotna gotowoS
ć szkolna dzieci z nadwagą i otyłoS
cią na tle grupy rówieS
niczej
i kardiologiczną). U 15 z nich (28,8%), we wczeS
niejszych
badaniach bilansowych lub przesiewowych, wykryto niepra-
widłowoS
ci w zakresie postawy ciała  w przeważającej
większoS
ci dotyczące ustawienia kolan i wysklepienia stóp.
SpoS
ród kulturowych modyfikatorów rozwoju wymienia się
najczęS
ciej dzietnoS
ć rodzin, ich warunki materialne oraz po-
ziom wykształcenia obojga rodziców, okreS
lając te zmienne
wspólnym mianem statusu społeczno-ekonomicznego i edu-
kacyjnego. Procentową charakterystykę liczby dzieci w ro-
dzinie badanych przedstawiono na rycinie 2.
Przeważająca większoS
ć (ponad 86%) dziewcząt i chłop-
ców z nadwagą/otyłoS
cią pochodzi z rodzin o niskiej dziet-
noS
ci (1 lub 2 dzieci). Pozostałe dzieci (ok. 13%) wychowu-
ją się w rodzinach z 3 (poniżej 10%) oraz z 4 dzieci (prawie
Ryc. 1. Ogólny stan zdrowia badanych dzieci z nadwagą lub otyłoS
cią
4%). Kategoria wykształcenia rodziców mieS
ci w sobie syn-
Fig. 1. General health condition of overweight or obesity children
tetyczną opinię o domowych warunkach, zarówno higienicz-
nych jak i wychowawczych, w jakich dziecko wzrasta. Struk-
turę wykształcenia rodziców przedstawiono na rycinie 3.
Analizując odpowiedzi na pytanie ankietowe dotyczące
struktury statusu edukacyjnego rodziców badanych dzieci
z nadwagą, stwierdzono najczęstsze występowanie wykształ-
cenia S
redniego, a następnie wyższego wS
ród matek oraz za-
wodowego, a następnie S
redniego wS
ród ojców. Najrza-
dziej deklarowaną u obojga rodziców kategorią wykształce-
nia był poziom podstawowy.
Przedstawiona na rycinie 4 charakterystyka sytuacji ma-
terialnej rodzin wskazuje, że większoS
ć dzieci z nadwa-
gą/otyłoS
cią (ponad 60%) wzrasta w przeciętnych warun-
kach ekonomicznych. Blisko 30% stanowią rodziny o do-
brym statusie materialnym. Poziom zły oraz 2 skrajne
Ryc. 2. Liczba dzieci w rodzinach badanych dziewcząt i chłopców z nadwagą/otyłoS
cią
kategorie (bardzo zły oraz bardzo dobry) zadeklarował nie-
Fig. 2. Number of children in families of overweight and obese girls and boys
wielki odsetek ankietowanych.
OkreS
lenie poziomu sprawnoS
ci fizycznej dziewcząt
i chłopców z nadwagą/otyłoS
cią
Dzieci z nadwagą i otyłoS
cią ustępują swoim rówieS
nikom
we wszystkich przeprowadzonych próbach (dziewczęta) lub
w większoS
ci z nich (chłopcy) (ryc. 5). Szczególną uwagę
zwracają istotnie słabsze wyniki biegu wahadłowego 4�5
m oraz siadów z leżenia. W pierwszej z wymienionych prób
(o charakterze szybkoS
ciowo-zwinnoS
ciowym) statystycznie
znamienną różnicę w odniesieniu do grupy rówieS
niczej wy-
kazano u obojga płci, ze szczególnym nasileniem wS
ród
dziewcząt (p<0,001). W sprawdzianie siły mięS
ni brzucha po-
nownie odnotowano istotnie słabsze wyniki (p<0,01) w gru-
pie dziewcząt z nadwagą i otyłoS
cią w stosunku do dzieci
Ryc. 3. Wykształcenie rodziców badanych dzieci z nadwagą/otyłoS
cią
o masie ciała poniżej 90 centyla. Rezultaty w próbie siadów
Fig. 3. Educational status of parents of overweight and obese children
Ryc. 4. Warunki materialne rodzin badanych dzieci z nadwagą i otyłoS
cią Ryc. 5. WartoS
ci unormowane prób sprawnoS
ci fizycznej
Fig. 4. Economic status of families of overweight and obese children Fig. 5. Normalized values of physical fitness trias
195
Dorota Trzcińska, Elżbieta Olszewska, Piotr Tabor Endokrynologia, Diabetologia i& 2008, 14, 3
z leżenia oraz w skoku w dal z miejsca chłopców o nadmier- karne, występuje ponad 2,5-krotnie częS
ciej wS
ród dzieci
nej względnej masie ciała na tle rówieS
ników nie osiągnęły z nadwagą niż wS
ród pozostałej częS
ci badanej grupy. Inne
poziomu znamiennoS
ci statystycznej (p<0,05), ale wyrax
nie typowe dla analizowanego okresu rozwojowego elementy
zbliżyły się do tej granicy i wyniosły p=0,06. W pozostałych postawy ciała, takie jak: odstające łopatki, wysunięte do
testach sprawnoS
ci (skłon tułowia w siadzie oraz rzut piłką przodu barki oraz labilnoS
ć (chwiejnoS
ć) u dziewcząt i chłop-
lekarską 1 kg) chłopcy osiągnęli nieznacznie lepsze (różni- ców o nadmiernej względnej masie ciała, ujawniły się
ce poniżej 0,3 SD), a dziewczęta nieco słabsze wyniki (róż- w mniejszym zakresie.
nice poniżej 0,2 SD) niż dzieci o prawidłowych proporcjach
wzrostowo-wagowych.
Omówienie wyników
Weryfikacja powiązań między wartoS
cią BMI, a wynika-
mi przeprowadzonych testów sprawnoS
ci wykazała staty- Rezultaty badań własnych dotyczące częstoS
ci występo-
stycznie istotną dodatnią korelację wyłącznie w odniesieniu wania zawyżonych proporcji wzrostowo-wagowych wydają
do próby rzutowej w grupie chłopców (r=0,211*, df=277) się być zgodne z oczekiwaniami. Można poniekąd uznać je
oraz ujemną (r=0,224*, df=243) dotyczącą sprawdzianu za optymistyczne, zwłaszcza jeS
li uczynimy to w kontekS
cie
biegowego w grupie dziewcząt. Oznacza to, że można do- doS
ć powszechnie głoszonych alarmujących poglądów, we-
szukiwać się pozytywnych związków między wysokim BMI dług których nadwaga i otyłoS
ć przyjmują obecnie rozmiary
a odległoS
cią rzutu piłką lekarską oraz oczekiwać gorszych epidemii i zaliczane są do chorób cywilizacyjnych (7).
rezultatów w konkurencji szybkoS
ciowo-zwinnoS
ciowej Wyrax
nie (prawie 2-krotnie) wyższy odsetek zwiększone-
w przypadku zawyżonych proporcji wzrostowo-wagowych. go poziomu wskax
nika BMI odnotowano w reprezentatyw-
nych ogólnopolskich badaniach 400 dzieci czteroletnich.
Charakterystyka postawy ciała badanych dzieci
OtyłoS
ć występowała aż u 7%, a nadwaga u 12% dziewcząt
Gorszą jakoS
ć postawy 52 dzieci o zawyżonych propor- i chłopców, najczęS
ciej u dzieci, które nie uczęszczały do
cjach wzrostowo-wagowych, wyselekcjonowanych z całej przedszkola, mieszkały na wsi, były jedynakami, a ich matki
badanej grupy, wykazano na podstawie porównania S
redniej miały wykształcenie podstawowe lub zawodowe. Diety ba-
iloS
ci punktów karnych. Punkty przyznano za zaobserwowa- danych czterolatków charakteryzowały się zbyt dużą S
re-
ne nieprawidłowoS
ci sylwetki dzieciom z normatywną oraz dnią wartoS
cią energetyczną, zawartoS
cią białka, tłuszczu
ponadnormatywną względną masą ciała oraz w oparciu i sacharozy wynikającą w dużej mierze ze spożycia zbędnych
o ogólną i uszczegółowioną analizę odsetkową tych punktów przekąsek (8).
uzyskanych przez grupę badanych z nadwagą (otyłoS
cią) Z przekrojowych badań antropologicznych dzieci i mło-
w odniesieniu do całej badanej grupy. R
rednia liczba punk- dzieży krakowskiej wynika natomiast, że nadwaga i otyłoS
ć
tów karnych wS
ród dziewcząt i chłopców o wskax
niku BMI dotyczy około 15% szeS
ciolatków i występuje częS
ciej
powyżej 90 centyla była większa (wynosiła 7,9 pkt.) niż u chłopców niż u dziewcząt. JednoczeS
nie zauważono, że
wS
ród dzieci z BMI nie przekraczającym zakresu szerokiej międzynarodowe standardy Cole a (9), w stosunku do kra-
normy (6,2 pkt.). Maksymalna iloS
ć punków karnych w wy- kowskich norm centylowych BMI, są bardziej rygorystyczne
branej podgrupie wynosiła 19, minimalna  2. Badani, dla dzieci młodszych oraz dla chłopców niż dla dziewcząt.
których względna masa ciała wyrax
nie przekraczała warto- Stwierdzono również, że w lokalnej populacji nie ma dosta-
S
ci przeciętne, uzyskali wyższą od oczekiwanej (tj. wartoS
ci tecznych podstaw do przypisywania zwłaszcza otyłoS
ci epi-
proporcjonalnej do częstoS
ci występowania zjawiska nadwa- demicznego charakteru występowania. Nie jest to jednak ar-
gi i otyłoS
ci, wynoszącej 9,9%) ogólną, zsumowaną dla wszy- gument za zaniechaniem obowiązku monitorowania tego
stkich analizowanych elementów postawy, wartoS
ć procen- zjawiska i profilaktyki w jego zakresie (10). Tymczasem wy-
tową punktów karnych (12,3%). Wskazana wielkoS
ć odset- niki badań z ostatnich lat pochodzące z Europy, głównie Za-
kowa bliska 10%, stanowiła więc kryterium odniesienia dla chodniej oraz z Ameryki, podkreS
lają alarmujący wzrost od-
oceny zakresu ujawniania się zaburzeń statyki ciała. WS
ród setka młodego pokolenia obarczonego tym problemem zdro-
dziewcząt i chłopców o nadmiernej względnej masie ciała wotnym (11-16), w tym dzieci w wieku przedszkolnym (17,
nieprawidłowoS
ci dotyczące pogłębienia wygięcia lordotycz- 18). Nadmierna masa w okresie dzieciństwa niesie ze sobą
nego kręgosłupa i elementów towarzyszących oraz związa- niebezpieczeństwo wystąpienia otyłoS
ci w dorosłym życiu.
ne z ukształtowaniem osi kończyn dolnych i wysklepieniem Prawdopodobieństwo, że dziecko otyłe będzie także otyłe
stóp zaobserwowano częS
ciej niż wS
ród pozostałych dzieci jako osoba dorosła, wynosi: 25% dla wieku 6 lat i 75% dla
i częS
ciej niż wynikałoby to z proporcji liczebnoS
ci obu pod- wieku 12 lat (19).
grup. SpoS
ród licznych analizowanych elementów postawy CzęstoS
ć występowania nadmiernej relatywnej masy cia-
ciała w płaszczyx
nie czołowej, strzałkowej i poprzecznej ła w badaniach własnych jest zbliżona do statystyk okreS
la-
szczególną uwagę zwraca ujawnienie się z większym nasile- jących rangę tego problemu w populacji dzieci i młodzieży
niem i częstoS
cią następujących zaburzeń: w Niemczech (10-20%) (20). Graf i wsp. przestrzegają, że
" kolana koS
lawe (dzieci z nadwagą/otyłoS
cią uzyskały nadwaga i otyłoS
ć są przyczyną schorzeń kardiologicznych
20,1% wszystkich punktów karnych w całej badanej grupie), i ortopedycznych, współwystępują najczęS
ciej z obniżoną
" uwypuklone poS
ladki (19,5%), sprawnoS
cią fizyczną oraz stanowią ryzyko licznych proble-
" paluch koS
lawy (19,2%), mów zdrowotnych w póx
niejszym życiu. Także inni autorzy
" uwypuklony brzuch (18%), udokumentowali w swoich pracach, że nadmierne otłuszcze-
" pogłębiona lordoza lędx
wiowa (15,3%), nie, w szczególnoS
ci wisceralne, ma wyjątkowo negatywne
" stopy o obniżonym wysklepieniu, płaskie i płasko-ko- skutki zdrowotne (21). Burdukiewicz i Janusz zwracają z ko-
S
lawe (14,4%). lei uwagę na fakt, że odróżnienie dzieci otłuszczonych w gru-
Warto również podkreS
lić, że ostatnia z wymienionych nie- pie osobników z nadwagą, powinno uwzględniać nie tylko
prawidłowoS
ci (stopy płasko-koS
lawe), wada za występowa- ocenę proporcji wzrostowo-wagowych, dokonaną przy po-
nie której ze względu na jej istotę przyznawano aż 3 punkty mocy siatek centylowych oraz pomiary otłuszczenia podskór-
196
Zdrowotna gotowoS
ć szkolna dzieci z nadwagą i otyłoS
cią na tle grupy rówieS
niczej
nego, ale również charakterystykę masywnoS
ci budowy wanej podgrupy dzieci o podwyższonym BMI. Istnieje bo-
(szkieletu i umięS
nienia) (22). wiem, potwierdzony w piS
miennictwie, pogląd, że z uwagi na
Oddzielnego omówienia wymaga dymorficzne zróżnico- zwiększenie iloS
ci codziennych bodx
ców ruchowych, wzra-
wanie częstoS
ci występowania ponadnormatywnej masy cia- stanie dzieci w rodzinach mających więcej niż 1 dziecko,
ła. W badaniach własnych wykazano, że nadwaga (otyłoS
ć) wpływa pozytywnie na sprawnoS
ć fizyczną, chociaż wywie-
jest stanem bardziej typowym dla chłopców niż dla dziew- ra negatywny wpływ na przejawy rozwoju somatycznego i na
cząt, co można uzasadniać płciową odrębnoS
cią w zakresie procesy dojrzewania (23).
ekosensytywnoS
ci, tj. wrażliwoS
ci na bodx
ce S
rodowiskowe. Postawa ciała 6-7-letnich dziewcząt i chłopców obarczo-
Wielokrotnie udokumentowano, że różnorodne negatywne nych nadwagą lub otyłoS
cią charakteryzuje się na tle grupy
bodx
ce zewnętrzne, np. obniżony status społeczno-ekono- rówieS
niczej gorszą jakoS
cią i doS
ć wyrax
nie zarysowaną
miczny i edukacyjny, na ogół zarysowują się ostrzej u płci specyfiką. NieprawidłowoS
ci dotyczą przede wszystkim po-
męskiej i przejawiać się mogą w postaci zaburzeń w przebie- większenia wygięcia lordotycznego kręgosłupa oraz zabu-
gu procesów rozwojowych (23, 24). Zróżnicowanie eko- rzeń ustawienia kończyn dolnych i stóp. Według badań Dem-
sensytywnoS
ci w odmiennym stopniu dotyczy poszczegól- czuk-Włodarczyk masywny typ budowy ciała oraz duża po-
nych właS
ciwoS
ci morfologicznych. Do cech somatycznych, wierzchnia stopy nie sprzyjają prawidłowemu jej wysklepieniu
bardziej podatnych na wpływy czynników S
rodowiskowych, (28). Autorka podkreS
la, powołując się także na wyniki prac
zaliczyć można parametry szerokoS
ciowe oraz wymiary cech innych autorów, że nadwaga i otyłoS
ć oraz długotrwałe ob-
miękkich (np. obwody mięS
niowe, gruboS
ć podS
ciółki tłu- ciążenia statyczne stóp są podstawowymi czynnikami zabu-
szczowej, a także ogólną masę ciała), a do mniej ekosensy- rzającymi ich architekturę. Potwierdzeniem tej opinii są rezul-
tywnych  cechy długoS
ciowe i tzw. wymiary kostne (np. wy- taty badań dzieci wiejskich z wadami postawy. Wykazano
sokoS
ć ciała) (25). w nich współwystępowanie płaskostopia z ponadnormatyw-
Przedstawione rezultaty sondażu diagnostycznego na te- ną masą ciała i wysokim poziomem otłuszczenia (29).
mat ogólnego stanu zdrowia dziewcząt i chłopców z zaburze- Należy sądzić, że postawa ciała dzieci u progu podjęcia
niami proporcji wzrostowo-wagowych sugerują, że nadwa- obowiązków szkolnych wymaga starannej diagnostyki
ga/otyłoS
ć nie jest postrzegana w opiniach rodziców jako i szczególnej dbałoS
ci o prawidłowoS
ć jej przebiegu z uwa-
problem zdrowotny. gi na występowanie na tym etapie rozwoju okresu krytyczne-
Stwierdzony odsetek różnorodnych zaburzeń w stanie go posturogenezy, czyli szczególnej wrażliwoS
ci na bodx
ce
zdrowia wybranej grupy dzieci, a dotyczący przede wszyst- zewnętrzne. Zagadnieniu temu poS
więcili wczeS
niej swoje
kim problemów alergologicznych, ortopedycznych laryngo- badania: Dega, Wolański oraz Lichota (30-32). Wydaje się
logicznych, należy uznać za istotny. Z przedstawionych da- natomiast, że u dziewcząt i chłopców z nadwagą i otyłoS
cią
nych wynika bowiem, że przeciętnie co 3 dziecko o nadmier- podłożem wzmożonej podatnoS
ci na zniekształcenia nie jest
nej względnej masie ciała jest pacjentem przychodni (tak jak w przypadku dzieci o smukłym lub normalnym typie
specjalistycznej oraz że u co 3-4 z nich wczeS
niej wykryto budowy) labilnoS
ć sylwetki lecz narażenie wiotkiego jeszcze
wady dotyczące statyki ciała. Czynniki społeczne (modyfika- aparatu ruchu na przeciążenia wywołane ponadnormatywną
tory kulturowe), takie jak: dzietnoS
ć rodzin, wykształcenie, masą ciała.
status społeczno-ekonomiczny, w znacznym stopniu wywie-
rają wpływ na rozwój i funkcjonowanie dziecka. W piS
mien-
Wnioski
nictwie odnotowano, że niska dzietnoS
ć rodzin sprzyja osią-
ganiu wyższych wartoS
ci podstawowych parametrów rozwo- Przeprowadzone analizy prowadzą do następujących
ju fizycznego  wysokoS
ci i masy ciała (23). Ogólne konkluzji:
tendencje dotyczące statusu edukacyjnego rodziców dziew- " W badanej grupie dzieci miejskich i wiejskich zjawisko
cząt i chłopców o nadmiernej względnej masie ciała są zbli- nadwagi i otyłoS
ci ujawniło się w przeciętnym wymiarze.
żone do struktury wykształcenia matek i ojców w całej bada- Stwierdzony umiarkowany zakres jego występowania nie
nej grupie (26). Mięsowicz, powołując się na wyniki badań podważa jednak zasadnoS
ci systematycznego monitorowa-
własnych oraz na prace innych autorów twierdzi, że gradien- nia i profilaktyki w tym zakresie oraz wdrażania rozwiązań za-
ty społeczne przemawiają za częstszym występowaniem pobiegających dorax
nym i długofalowym skutkom a także
nadwagi i otyłoS
ci wS
ród dzieci, których rodzice legitymują efektom ubocznym nadmiernych proporcji wzrostowo-wago-
się niskim poziomem wykształcenia (podstawowym lub zawo- wych.
dowym) (1). " W obrazie zdrowotnej gotowoS
ci szkolnej dzieci
Badania własne wykazały, że ponadnormatywna względ- z nadwagą i otyłoS
cią zauważa się negatywne konsekwencje
na masa ciała wyrax
nie współwystępuje z obniżoną spraw- zaburzeń somatycznych. Efekty te przejawiają się w posta-
noS
cią fizyczną. Osiński, oceniając wielokierunkowe związ- ci obniżonej, na tle grupy rówieS
niczej, sprawnoS
ci fizycznej
ki zdolnoS
ci motorycznych i parametrów morfologicznych oraz w gorszej jakoS
ci postawy ciała. R
rodowiska rodzinne
stwierdził, że nie można wyznaczyć wspólnej kategorii opty- i szkolne powinny podjąć kroki przeciwdziałające hiperbarii
malnych wymiarów ciała dla różnych przejawów sprawnoS
ci i wspierające posturogenezę dzieci obarczonych tym proble-
(25). W piS
miennictwie zwraca się również uwagę na fakt, że mem zdrowotnym.
tzw. zmienne społeczne różnicują, często w sposób niejed-
noznaczny, dynamikę rozwoju motorycznego dziecka (5,
23, 25). Niższy, na tle grupy rówieS
niczej, poziom sprawno-
Zródło finansowania: projekt badawczy BW. I. 14
S
ci fizycznej dzieci z nadwagą i otyłoS
cią można próbować
Doniesienie zostało zaprezentowane na VII Konferencji Naukowej  Postępy
uzasadniać także innymi czynnikami niż zaburzenia soma-
w ocenie zaburzeń rozwoju fizycznego . Temat wiodący:  Niedobór wzrostu
tyczne. Elementem współwystępującym ze słabszą motory-
w przewlekłych zapaleniach stawów  Warszawa 31.05.2008.
ką jest wzrastanie w rodzinach o niskiej dzietnoS
ci. Prawidło-
woS
ć tę stwierdzono w przeważającej częS
ci wyselekcjono- Praca wpłynęła do Redakcji: 15.07.2008. Zaakceptowano do druku: 26.08.2008 197
,
Dorota Trzcińska, Elżbieta Olszewska, Piotr Tabor Endokrynologia, Diabetologia i& 2008, 14, 3
PiS
miennictwo
1. Mięsowicz I.: Uczeń z otyłoS
cią prostą. [w:] Auksologia a promocja Zdrowia. t. 17. Kalies H., Lenz J., von Kries R.: Prevalence of overweight and obesity and trends
2, Jopkiewicz A. (red.), PAN, Kielce 2000, 265-276. in body mass index in German pre-school children, 1982-97. Int. J. Obes., 2002,
2. www.wikipedia.org:  otyłoS
ć . 26, 1211-1217.
3. Szmigielska B. DojrzałoS
ć szkolna. [w:] Encyklopedia psychologii. W. Szewczuk 18. Ogden C.L., Troiano R.P., Briefel R. i wsp.: Prevalence of overweight among pre-
(red.), WSSE, Fundacja Innowacja, Warszawa 1998, 64-67. school children in the United States, 1971 through 1994. Pediatrics, 1997, 4, E 1.
4. Palczewska I., Niedx
wiecka Z. (oprac.): Siatki centylowe do oceny rozwoju so- 19. Klish W.J.: Childchood obesity. Pediatr. Rev., 1998, 19, 312-315.
matycznego dzieci i młodzieży. IMiDz, Warszawa 1999. 20. Graf C., Tokarski W., Predel H.G. i wsp.: Overweight and obesity in childchood
5. Chrzanowska M., Gołąb S. (red.) Dziecko krakowskie 2000. Studia i Monografie  how can physical activity help? Phys. Educ., 2006, 50, 73-78.
nr 22, AWF, Kraków 2003, 20-23. 21. Kopelman P.G.: Obesity as a medical problem. Nature, 2000, 404, 635-643.
6. Stupnicki R.: Biometria. Krótki zarys. Margos, Warszawa 2000, 31-32, 52-56, 90-91. 22. Burdukiewicz A., Janusz A.: O kryteriach nadwagi i otyłoS
ci u dzieci i młodzieży.
7. Charzewska J., Bergman P., Kaczanowski K., Piechaczek H. (red.): OtyłoS
ć epi- [w:] Auksologia a promocja Zdrowia. t. 2. A. Jopkiewicz (red.), PAN, Kielce 2000,
demią XXI wieku. AWF, Warszawa 2006, 5. 207-220.
8. Rogalska-Niedx
wiedx
M., Charzewska J., Wajszczyk B. i wsp.: OtyłoS
ć i nadwaga 23. Przewęda R., Dobosz J.: Growth and physical fitness of Polish youth. Studia i Mo-
u dzieci czteroletnich. [w:] OtyłoS
ć epidemią XXI wieku. J. Charzewska, P. Bergman, nografie nr 98, AWF, Warszawa 2003, 84-113.
K. Kaczanowski, H. Piechaczek (red.), AWF, Warszawa 2006, 63-73. 24. Osiński W.: Antropomotoryka. AWF, Poznań, 2000, 94-98.
9. Cole T.J., Bellizzi M.C., Flegal K.M., Dietz W.H.: Establishing a standard definition 25. Osiński W.: Wielokierunkowe związki zdolnoS
ci motorycznych i parametrów
for child overweight and obesity worldwide: international survey. Br. Med. J., morfologicznych. Monografie nr 261, AWF, Poznań 1988, 218-222.
2000, 320, 1240-1246. 26. Łajp-Ziółkowska E.: Studia tendencji przemian cech morfologicznych. Uwarun-
10. Chrzanowska M.: Nadwaga i otyłoS
ć dzieci i młodzieży Krakowa na tle standardów kowania i skutki w S
wietle badań wieloletnich. AWF, Poznań 1999, 46.
międzynarodowych. [w:] OtyłoS
ć epidemią XXI wieku. J. Charzewska, P. Berg- 27. Trzcińska D., Olszewska E. Tabor P.: Dzieci wiejskie u progu podjęcia obowiązku
man, K. Kaczanowski, H. Piechaczek (red.), AWF, Warszawa 2006, 32-41. szkolnego  rozwój fizyczny. [w:] Uwarunkowania rozwoju dzieci i młodzieży wiej-
11. Flegal K.M.: The obesity epidemic in children and adults: current evidence and skiej. H. Popławska (red.), AWF, Biała Podlaska (w druku).
research issues. Med. Sci. Sport Exerc., 1999, 31, supl. 11, 509-514. 28. Demczuk-Włodarczyk E.: Budowa stopy w okresie rozwoju progresywnego czło-
12. Flegal K.M., Carrol M.D., Kuczmarski M.J. Johnson C.L.: Overweight and obesity wieka. Studia i Monografie, AWF, Wrocław 2003, nr 66, 67-80, 106-107.
in United States: prevalecnce and trends. Int. J. Obes. Rel. Metab. Disord., 1998, 29. Górniak K.: Rozwój biologiczny dzieci wiejskich z wadami postawy. AWF, War-
22, 39-47. szawa 2006, 46-51, 82-115, 154.
13. Foldmark C.E., Lissau I., Moreno L.A. i wsp.: New insights into the field of chil- 30. Dega W.: Zagadnienie postawy ciała dziecka w pierwszym roku szkolnym.
dren and adolescents obesity: the European perspective. Int. J. Obes., 2004, 28, Wychowanie Fizyczne, 1934, 9-10, 453-462.
1189-1196. 31. Wolański N.: Krytyczny wiek w kształtowaniu postawy ciała. Chir. Narz. Ruchu,
14. Joliffe D.: Extent of overweight among US children and adolescents from 1971 1958, 23, 129-134.
to 2000. Int. J. Obes., 2004, 28, 4-9. 32. Lichota M.: Pierwszy okres krytyczny posturogenezy w badaniach postawy
15. Livingstone B.: Epidemiology of childchood obesity in Europe. Eur. J. Pediatr., ciała wybranej grupy dzieci z Białej Podlaskiej. Praca doktorska, AWF, Gdańsk
2000, 159, supl. 1, S14-S34. 2003, 89-100.
16. Wang Y., Lobstein T.: Worldwide trends in childchood overweight and obesity.
Int. J. Ped. Obes., 2006, 1, 11-25.
198