Antyk XIX wiek pne do V wieku naszej ery.
Babilon: 2000 pne, "Gilgameusz i Eunmalisz"
Grecja:

1. epika - Homer, rapsodowie, oidowie- śpiewacy
2. liryka- Symonides, Tyrtejos, Safona, Tespis
3. dramat -Ajschylos, Sofokles, Eurypides, Arystoteles
4. filozofi - Sokrates, Arystoteles, Zenon z Kition (stoicyzm)

Rzym:
1. literatura: Wergiliusz, Horacy, Owidiusz
2. filozofi: Seneka, Marek Aureliusz
Okresy rozwoju poezji i literatury:

1. Literatura grecka:
archaiczny IX - V wiek pne
klasyczny V - III wiek pne
hellenistyczny III pne - 0 ne
rzymski I - II wiek

chrześcijański II - V wiek
inny podział:
VIII wiek pne - epika
VI-V wiek pne - liryka

V wiek pne - dramat
IV wiek pne - wielcy filozofowie
III wiek pne - epigram
2. Literatura rzymska

archaiczny,
cyceroński,
augustowski,
cesarski,
Mit - opowieść wyjaśniająca w postaci alegorycznej i symbolicznej zjawiska natury, lub życia ludzkiego zgodnego z wierzeniami w

dawnych religiach pogańskich.-jest opowieścią o stałej warstwie fabularnej i wyrażającej wierzenia danej społeczności. Wyrażają: lęk,
niepokój, radość.
Funkcje mitu:
poznawcze, związane z wyjaśnieniami zjawisk przyrody

światopoglądowe, były podstawą do wierzeń religijnych
sakralne, informowały o powiązaniach bóstw i obrzędach.
Rodzaje mitów:
teogoniczne - opowiadające o bogach

antropologiczne - o człowieku
genealogiczne - o rodach królewskich
kosmogeniczne - o powstaniu świata
eschatologiczne - o pośmiertelnych losach człowieka
archetyp - mity podające wzory zachowań i postępowania

Bohaterowie mitów:
bogowie, półbogowie, ludzie, demony, herosi
Forma mitów wyraża się przez metafory, alegorie i symbole.
Pojęcia etymologiczne i bohaterowie mitów :

Achilles- wojownik walczący pod Troją, odporny na rany dzięki kąpieli w Styksie; pięta Achillesa - w przenośni słaby punkt, Achilles
ginie postrzelony w piętę, która nie była pomoczona wodami Styksu (za nią trzymała go matka).
Pandora- jedna z bogiń, trzymała w swojej puszcze wszystkie smutki świata; oznacza miejsce pełne nieszczęścia.
Herkules- bohater, za zabicie dzieci skazany na 12 prac; oznacza herkulesową siłę.

Ariadna- córka Minosa, uratowała życie Tezeusza, dając mu za radą Dedala nić, którą znaczył drogę z labiryntu; oznacza sposób
wyjścia z kłopotów.
Augiasz - król, posiadał olbrzymią stajnię, z której od 30 lat nie usuwano nieczystości; Herkules przepuścił przez ową stajnie potok i
wyczyścił wszystko w jeden dzień; oznacza symbol nieusprawiedliwionej buty.
Penelopa- miała córkę, która została strącona do Tartaru, została tam żoną Hadesa. Penelopa uprosiła bogów i Kora wyszła z

podziemi. Jednak przedtem zjadła kilka nasion granatu i na 3 miesiące musi powracać do swojego męża. Wtedy na Ziemi panuje
zima.
Prometeusz : ukradł z rydwanu boga słońca Heliosa promyk i zaniósł go ludziom. Za karę codzienne sęp wyjada mu wątrobę a w nocy
ona znowu odrasta. Oznacza heroiczne poświęcenie.

Ikar-syn Dedala, w ucieczce z Krety wykorzystał skrzydła ptaków; zginął bo wbrew poleceniom ojca wzniósł się za wysoko; oznacza
pęd do wiedzy, bunt...
Nike - bogini zwycięstwa.
Chaos, Uranos, Gaja, Okeanos, cyklopi, Kronos, Reja, Dzeus, Hades, Posejdon, Hera, Demeter, Hestia, Hektor,...

Homer- poeta grecki; żył w VIII wieku pne; pochodził prawdopodobnie z Azji Mniejszej; przypuszczalny twórca "Iliady" i "Odysei".
Epos - najstarszy gatunek epicki, wywodzący się z ludowych podań o legendarnych lub historycznych bohaterach z plemiennej
przeszłości; są to dłuższe utwory, najczęściej źródłem eposy były mity, podania i baśnie.
Wyznaczniki eposu homeryckiego:
zobrazowanie życia narodu na tle ważnego momentu w dziejach tej zbiorowości

Herosi jako czołowe postacie w twórczości Homera
obfitość scen batalistycznych
akcja eposu dzieje się na planie boskim i ziemskim
postępowanie bohaterów uzależnione od woli bogów
złożoność kompozycji: wielowątkowość, epizody..

patetyczny uroczysty styl
inwokacja na początku eposu
mnogość porównań homeryckich.
"Iliada" (spisana w IV wieku pne, jest epopeją bohaterską) :

Achilles "szybkonogi" Hektor "mężny"
mściwy, porywczy, uparty, dumny, nieustępliwy, gniewny, dziki, zacięty, pewny siebie, okrutny, nieuczciwy, oddany przyjaciel
odważny, szlachetny, kochający, potrafił opanować lęk, wybrał postawę odpowiedzialności za swoje czyny, walcząc tak jakby mógł
odmienić swój los, umiał pogodzić się z losem

Obydwaj znają swoje przeznaczenie; wiedzą, że czeka ich rychła śmierć. Cechuje ich męstwo i odwaga, waleczność, troska o honor i
pragnienie sławy pośmiertelnej.
O wyniku pojedynku decyduje nie osobiste męstwo, ale przeznaczenie "los Hektora dobiegł swego kresu"
"Odyseja" (połowa VIII, epopeja przygodowa): przedstawia dziesięcioletnią tułaczkę Odysa wracającego spod Troi po skończonej
wojnie. Odys zwiedza wiele egzotycznych krajów, przeżywa moc niezwykłych przygód, zanim dzięki swej mądrości i pomocy bogini

Ateny, będzie mógł wrócić do swej ojczystej Itaki i do czekającej go wiernej żony, Penelopy; retrospekcje, topos wędrówki
Arystoteles pomysłodawca dramatu satyrowego.
1. Poezja jest sztuka naśladowczą, nie wytwarza bowiem przedmiotów realnych, lecz tylko ich słowne podobieństwo.
2. W poezji istnieją rozmaite gatunki, które różnią się ze względu na sposób naśladowania.

3. Poezja działa na odbiorcę nie dlatego, że przedstawiane przedmioty są odpowiednikami rzeczywistości, lecz dlatego, że
sposób ich przedstawienia rozbudza emocje odbiorcy.
Sofokles 496- 406 pne; tragediopisarz grecki, 120 sztuk, zachowało się 7; najważniejsze "Antygona", "Król Edyp", "Elektra"; zwrócił
uwagę na przeżycia bohaterów:

bohaterowie ze sfer królewskich a nawet bogowie
czystość gatunku literackiego, dialog jako wyznacznik dramatu
udział brali wyłącznie mężczyźni na koturnach i w maskach
koryfeusz- przewodnik chóru, ubrany w kozie skóry
w VII wieku pne Arion z Metyny nadaje cechy formy lirycznej

Cechy dramatu (od drama - dziać się)antycznego:
podział na epizodiony i stasimony
determinacja przez przeznaczenie
pieśni kultowe zwane dytyrambami (na cześć Dionizosa)

kult Dionizosa- boga winnej latorośli
1. Rzędy w teatrze były przeznaczone dla kapłanów boga
2. Dionizje - zabawy, 1. Dzień obchody, 2. Konkurs dytyrambiczny, 3,4,5 tetralogia (3 tragedie i 1 dramat satyrowy)
3. teatry znajdowały się koło miejsc kultu

twórcy: Ajschylos, Sofokles, Eurypides, Heraklit z Efezu (budowa dramatu), Tespis ,
Wyróżniki dramatu :
pojęcie tragizmu- polega na skłóceniu dwóch różnych racji, nie możność rozstrzygnięcia tragicznej winy (Kreon)
determinacja losów ludzkich (przeznaczenie)
w dramacie brak narratora a akcja rozgrywa się za pomocą dialogu

stosowanie udźwiękowienia
tekst zasadniczy i poboczny (didaskalia)
wyobrażalnym czasem, w którym ujęte są wydarzenia dramatu jest czas teraźniejszy
budowa akcji: ekspozycja, akcja, punkt kulminacyjny, perypetia, rozwiązanie

Rola chóru:
komentował wydarzenia na scenie, dialogi i monologi
chór nie wpływał na zmianę i rozwój akcji
"Antygona":

Prolog- rozmowa dwóch sióstr- ekspozycja dramatu (dialog)
Parodos- chór starców tebańskich, pieśń na wejście, radość z odparcia wroga.
Epizodion I - scena dialogowa, Kreon ogłasza wydany przez siebie zakaz grzebania ciała; wejście strażnika i informacja o pogrzebaniu
ciała Polinejkesa przez nieznanego sprawcę (ciało jego brata walczącego po stronie Teb zostało pochowane).
Stasimon I - pieśń chóru; pochwała ludzkiego rozumu, który może ujarzmić przyrodę, nie może pokonać śmierci.

Epizodion II - wzrasta napięcie dramatyczne, strażnik przyprowadza Antygonę, która pochwycił na grzebaniu ciała poległego brata.
Stasimon II - wypowiedz chóru na temat tragicznego losu rodu Labdakidów.
Epizodion III - Hajman prosi o łaskę dla Antygony.
Stasimon III - chór sławi potęgę Erosa.

Epizodion IV - chór odprowadza Antygonę do lochu śmierci
Stasimon IV -
Epizodion V - pojawienie się Tyrezjasza
Stasimon V - pieśń chóru na cześć patrona Teb

Exodos- Zwiastun wchodzi z wiadomością o samobójstwie syna, który na wieść o śmierci Antygony odbiera sobie życie. Kreon
dowiaduje się, że Eurydyka popełnia samobójstwo.
1. Konflikt tragiczny w"Antygonie":
Kreon reprezentujący prawo świeckie, interes państwa i zbiorowości oraz racje rozumu, społeczeństwo
Antygona reprezentująca prawo boskie i religijne oraz uczucia, jednostka

2. Dysproporcje między winą tragiczną a karą:
przyczyna śmierci Antygony był jej protest przeciwko prawu państwowemu, protest podjęty w imię prawa boskiego i miłości do brata
wina tragiczna Kreona wypływa z ograniczonego charakteru praw jednostki i z mniemania o nieograniczonej władzy
śmierć trojga bohaterów i beznadziejne życie czwartego
Wergiliusz 70 -19 rok pne - syn zamożnego garncarza, protektorat mecenasa Oktawiana Augusta, rozwinął swoje zdolności twórcze;

na nagrobku ma napis:
"opiewałem pastwiska, wieś, wodzów"
bukoliki (sielanki z życia pasterzy), georgiki ( poemat o rolnictwie)
"Eneida " (epopeja na wzór Homera)

Horacius (Horacy) 65 pne w Wenuzie - 8 ne pod Rzymem; syn wyzwolonego niewolnika, studiował w Rzymie i Atenach, po czym
walczył w armii Brutusa; bitwa pod Filipi; był wyższym urzędnikiem, początkowo miał mecenasa (Oktawian August) dzięki poparciu
Wergiliusza; pierwsze utwory satyryczne później liryczne; napisał: "Sztuka poetycka", jako liryk podejmował tematy o miłości,
wesołych biesiadnikach, przyjaźni, ojczyźnie oraz refleksje filozoficzne . Oparł się na filozofii Epikura i stoików - mistrz satyry.

O co poeta prosi Apollina:
o zdrowie i natchnienie
o łagodną starość
o dorobek literacki
o mądrość

o umiejętność cieszenia się z tego co się posiada
Oda: "Exegi monumentum aere perennius"
utwór opowiada o twórczości poetyckiej
przekonanie, że po śmierci autora jego dorobek literacki przetrwa wieki

związek pomiędzy poezją Horacego o poezją grecką i uznanie jej zwierzchności
poeta jako wychowawca, odgrywający ważna rolę w historii i nieśmiertelnego poprzez swoją twórczość
"pomnik ze spiżu" - symbol trwałości dla potomnych
"nie wszystek umrę" - przekonanie o sławie pośmiertelnej

"Biblia" - jest wyrazem monoteizmu
1. Pojęcie słowa:
bibilion = księga
bibilios = łodyga papirusowa
2. Biblia składa się ze:

Starego Testamentu XIII - I wiek pne
Nowego Testamentu 51 - 96 rok ne
3. Biblia jest trójjęzyczna:
grecki

staro-hebrajski
aramejski
4. Autorzy Biblii; ST: Salomon, Mojżesz, Dawid, anonimowe, NT: Jan, Marek, Łukasz, Mateusz
5. Przekłady:

Septuaginta (na język grecki) w Aleksandrii, obejmował ST, III - II wiek pne
Wulgata przekład św. Hieronima, IV wiek ne, po soborze trydenckim wykładnia oficjalna
6. Przekłady polskie:
Katolickie
Biblia królowej Zofii, zwana szaroszpatacką, XV wiek

Biblia Leopolity, 1561
Biblia Jakuba Wujka, NT 1593, całość pośmiertelnie w 1599
Innowiercze
Biblia Brzeska, kalwińska, 1563

Biblia nieświeska, Szymona Budnego, ariańsko-socyniańska, 1572
Biblia gdańska, luterańska, przekład przy współpracy kalwinów i braci czeskich, 1932
Biblia Tysiąclecia, tłumaczona z języków oryginalnych, 1965
7. Gatunki w Biblii: hymny, psalmy, poematy, przypowieści, eposy, kazania, modlitwy, dialogi filozoficzne, listy, kroniki

"Księga Rodzaju" - opis kolejnych czynności Boga - Stwórcy w ciągu 6 dni.
1. ziemia, niebo, światłość, ciemność, dzień, noc
2. woda, ląd, niebo, morze, rośliny
3. drzewa owocowe
4. gwiazdy, czas

5. zwierzęta
6. człowiek
"Księga Hioba" - autorstwo anonimowe; miejsce powstania Judea; akcja w Adonii; układ:
prolog - prozatorski

poemat - 6 części
opisuje związek pomiędzy Bogiem a człowiekiem
Hiob jako symbol wiary nigdy nie przemijającej
1. Monolog i dysputa z przyjaciółmi:

Elitoz z Temanem
Bilbob z Szumachem
1. Poemat o mądrości i monolog Hioba
2. Mowy Boga - Eliasz i prozatorski epilog
3. Arystotelowska koncepcja losów:

zmienność perypetii czyli od cierpienia do radości
cierpienie wyzwala heroizm, jest sensowne
1. Postawa Hioba jako lekcja godności ludzkiej, wierności Bogu, cierpliwości i godności, oraz winy człowieczej i
odpowiedzialności.
Hiob przywrócony do dawnego stanu, żyje w dostatku, wśród potomstwa. Stał się symbolem cierpienia oraz katastrofy, tragedii i

nieszczęścia. Dzieje Hioba są też symbolem ludzkiego heroizmu i cierpienia jako nieodzownego elementu życia i określenia pełni
człowieczeństwa. Cierpienia uszlachetnia człowieka, pozwala zrozumieć innych (wątki u romantyków i poetów okupacyjnych.
"Księga Psalmów"
Psalm to utwór poetycki o charakterze modlitewno-hymicznym; psalmy zbudowane są z wersetów a werset to całość treściowa

zbudowana z dwóch lub trzech członów.
Wyróżniamy psalmy: błagalne, dziękczynne, pochwalne, filozoficzne, mądrościowe,...
Psalm IIX
człowiek jako "władca nad dziełami rąk Twoich"

człowiek kochany jest przez Boga, "niewiele mniejszy od niebieskich mocy"
pochwała świata stworzonego przez Boga
Przypowieści biblijne - przysłowie, maksyma, aforyzm; utwór narracyjny o treści pouczającej; ubogi w postacie, zdarzenia i realia,
mający jednak ukryte znaczenie alegoryczne, symboliczne, odnoszące się do ogólnych prawideł egzystencji człowieka, ludzkich
postaw, wobec przypadków życiowych.

"O Siewcy" - opowiada o rolniku, który sieje zboże. Gdy ziarno upadnie na niegościnny grunt to nie wzrośnie. Ziarno porównane jest
do wiary. Kiedy ono stąpi na człowieka o czystym sercu, w pełni się rozwinie i wyda swoje owoce.
"O synu marnotrawnym" - pewien człowiek miał dwóch synów, jednak młodszy zabrał swoją część majątku i stracił ją żyjąc
rozrzutnie. Gdy powrócił do ojca, ten przyjął go jak zmartwychwstałego. Drugi syn oburzył się, że jego nie traktuje podobnie. Syn jest

symbolem człowieka, który błądzi a jednak odnajduje wiarę i receptę na dobre życie.
"O miłosiernym Samarytaninie" - pewien Żyd został napadnięty przez zbójców, którzy go pobili i ograbili. Drogą na której leżał
przejeżdżało dwóch Żydów; między nimi był rabin; nie pomogli napadniętemu... Dopiero samarytanin pomógł mu i zapewnił pieniądze
na najbliższy czas. Miłosierny samarytanin jest symbolem człowieka, który nawet wrogom udziela pomocy.

"Księga Koheleta"
"wszystko marność i gonienie za wiatrem ( venitas venitatum et venitas)"
-podejmuje motyw rozważań na temat życia człowieka jego szczęścia i egzystencji. Mottem księgi jest powyższy cytat. Człowiek jest
istota kruchą i przemija, podczas gdy Ziemia trwa wiecznie. Prawo przemijania powoduje, że człowiek nie zaznaje szczęścia, a życie
jest tylko "gonieniem za wiatrem"

"Apokalipsa św. Jana" powstała w latach 94 - 96 ne za panowania cesarza Dominicjana; wzorowana na wcześniejszych tekstach
Ezechiela, Daniela i Zachariasza - z greckiego apokalypssos - objawienie, odsłonięcie; to szczególny rodzaj opowieści biblijnej
opisującej tajemnicę czasów ostatecznych. W Nowym Testamencie jest ostatnią księgą Biblii, zamykającą całość historii świętej.
Katastrofizm; obraz kresu ludzkości, sąd boży, śmierć...


Barok 1620 - 1764
Renesans Barok
tradycje literackie Starożytność średniowiecze

postawa filozoficzna humanizm (człowiek) fideizm (dusza)
język ojczysty nawrót do łaciny
kanon piękna spokój, harmonia, równowaga formy i treści przejaskrawienie i przerost formy
nauka laicyzacja, rozkwit nauki zahamowanie rozwoju nauki przez jezuitów
Geneza i cechy:

1. Sytuacja polityczna i gospodarcza Polski
rozkład polityczny w kraju - liberum veto
najazdy szwedzkie i wojny wschodnie
ucieczka Jana Kazimierza, królowie elekcyjni, zdrada magnatów

trudna sytuacja miast, wzrost ucisku feudalnego, bunty chłopskie
2. Geneza światopoglądowa
kontrreformacja po soborze trydenckim. Święta Inkwizycja
uniwersalizm - szkoły jezuickie z językiem łacińskim

priorytet kultury sakralnej
powrót do łaciny. Dominacja Kościoła Katolickiego
ekspansja sztuki (relatywizm)
3. Geneza polityczna
absolutyzm, silna władza królewska; Francja, Prusy, Rosja

demokracja szlachecka w Polsce
4. Geneza społeczna
potęga feudalizmu
kontrasty społeczne

wybuch rewolucji burżuazyjnej w Anglii
5. Geneza historyczno - filozoficzna:
teoria Kartezjusza, powstanie racjonalizmu
"Cogito ergo sum" - myślę więc jestem

zmysły mają znaczenie wyłącznie praktyczne, funkcję poznania spełnia tylko rozum
empiryzm - doświadczenie
sensualizm - źródłem poznania są zmysły
racjonalizm - teoria poznania, niezależność wiedzy od wiary
mistycy hiszpańscy - św. Teresa, św. Ludwik z Grenady, św. Loyola

teorie Pascala - człowiek jest trzciną, najsłabszą w przyrodzie, ale jest to trzcina myśląca
6. Kanon estetyczny baroku
motywy śmierci i sądu ostatecznego
motywy zegara, sielankowe, panegiryki
motywy miłosierdzia - o własnej grzeszności

motywy marności - nicości
motywy zegara - symbol przemijania
7. Widzenie świata:
powrót "dance makabre" - dualizm

religijny pietyzm - dążenie do osiągnięcia wewnętrznego pokoju, rezygnacja z aktywności do zjednoczenia z Bogiem
8. Malarstwo i rzeźba
iluzjonizm, wyrażający się w możliwie wiernym odtworzeniu i uwypukleniu przestrzeni, budowy anatomicznej. Kontrast świata i cienia.
diagonalizm - kształtowanie obrazów wzdłuż linii podkreślenia kolorów

dynamika - przesada, ukazanie gestów i ruchów
łączenie tematyki mitologicznej - napięcie uczuć, niepokój, rozwietrzenie szat, światłocienie, kontrast kolorów, wieloznaczność
symboli
malarze: Valazguez, El Greco, Rubens, Rembrandt
9. Muzyka

monumentalizacja, dramatyzacja, powtórzenia
kontrast, patos
gatunki muzyczne: sakralne, kantata, opera
koncert skrzypcowe: Vivaldi

10. Teatr
potęgowanie ekspresji scenicznej (efekty świetlne)
personifikacja: cnoty i występków
oprawa ekspresyjna (gest, ruch, taniec)

11. Literatura
we Włoszech - liryka i kunsztowne erotyki
w Hiszpanii - liryka refleksyjna i mityczna
Cechy literatury:
przerost formy nad treścią

dążenie do bogacenia i niezwykłości formy
nadmierna dekoracyjność, przeładowanie ornamentyką, kontrastem, mowa potoczna
nadmiar środków stylistycznych, przenośni, epitetów, wyszukanych porównań;
oksymoron epitety, określenia przeciwstawne

peryfraza omówienie, opis charakterystyki, metafory
metafora figura stylistyczna, przenośnia
alegoria przenośnia, za pomocą personifikacji
animacja uduchowienie, dusza w przedmiotach, ożywienie

personifikacja uosobienie; nadanie przedmiotom, zwierzętom cech ludzkich
symbol znak zastępujący; czegoś niewidzialnego
anafora powtórzenie tego samego zwrotu na początku zdań
antyteza kontrast, przeciwieństwo
paradoks rozumowanie sprzeczne, oryginalne przedstawienie fałszu

relatywizm względny, warunkowy subiektywizm
paralelizm porównanie, zestawienie cech podobnych
makaronizmy wyraz obcy, zwrot, wpleciony w tekst w języku ojczystym
koncept trafny pomysł, szczęśliwa myśl. Projekt

Nurty tematyczne w polskiej literaturze barokowej:
1. Kryzys renesansowych założeń i poglądów
walka o przywrócenie Kościołowi dawnej świetności
2. Mieszanie się elementów renesansowych z wczesnobarokowymi i średniowiecznymi w literaturze polskiej

3. Wyłonienie się 4 nurtów w poezji
metafizyczny - Sęp-Szarzyński
dworski - A. Morsztyn, Wacław Potocki
sarmacki - Pasek
mieszczańsko - plebejski z nurtem sowizdrzalskim

Przedstawiciele baroku:
1. Mikołaj Sęp-Szarzyński 1550 - 1581
2. Jan Andrzej Morsztyn 1613 - 1693
3. Wacław Potocki 1621 - 1696

4. Jan Chryzostom Pasek 1630 - 1701
Mikołaj Sęp-Szarzyński - prekursor myśli barokowej
1. Pisał psalmy, sonety
2. Studia w Wittemberdze i Lipsku. Staranne wykształcenie humanistyczne

3. Przejście z protestantyzmu na katolicyzm (konwertyta)
4. Wpływ Jana Kochanowskiego, Horacego, Petrarki na postawę poety
5. Utwory cechuje brak prostoty i jasności
6. Utwory Sępa-Szarzyńskiego wydał jego brat Jakub 20 lat później
Mikołaj Sęp - Szarzyński

Za najbardziej reprezentatywne można uznać wiersze z cyklu sonetów. Już same ich tytuły oddają istotę rzeczy: "o krótkości i
niepewności na świecie żywota człowieczego", "O wojnie naszej, którą wiedziemy z szatanem, światem i ciałem", "O nietrwałej miłości
rzeczy świata tego". Wyrażają one rozterki i niepokoje człowieka zawieszonego między Bogiem, światem a ciemnością. Kondycja
duchowa człowieka jest trudna do utrzymania, ponieważ jest istota ludzka wątła, rozdwojona w sobie. Dlatego życie jednostki to ciągła
walka, nie dająca szczęścia. Przemijanie, śmierć to zjawiska, które burzą harmonię świata, a życie czynią nieustanną wojną o

przetrwanie. Jedyną ostoją człowieczeństwa jest wtedy Bóg, jako jedyny dający pocieszenie
Twórczość: Rymy albo wiersze polskie:
"O nietrwałej miłości świata tego"
"O wojnie naszej, którą wiedziemy z szatanem, światem i ciałem "

Cechy poezji Szarzyńskiego:
relatywizm
dualizm barokowy
walka dobra ze złem

żarliwa religijność
przestawność rymów
peryfraza
erudycja
kontrasty

elipsy - przestawne
Filozofia poety na tle renesansu:
1. Odejście od optymizmu renesansowego, uznającego harmonię i prawidłowość w życiu człowieka w kierunku pesymizmu (życie
zmierzające do śmierci - życie jako wojna).

2. Odcięcie się od epikurejskiej afirmacji życia doczesnego, przejście do relatywizmu (względna i krótkotrwała wartość życiowych
przyjemności, pozostawiających zawsze niedosyt).
3. Wizja człowieka jako istoty kruchej, rozdartej wewnętrznie, nieostrożnej, nie zdającej sobie sprawy z zawiłości życia.
4. Bóg jako jedyna ostoja człowieka "Wieczna, prawa piękność" i "cel miłości" (zgodność z ideą kontrreformacji)

5. Tragiczne przekonanie o braku harmonii, nie tylko w człowieku, ale i we wszechświecie. Walka między Bogiem a szatanem,
która ma na celu ingerencję w sprawy ludzkie
6. Śmierć jako wyzwolenie, wygrana życiowa
7. Pesymizm płynący z marności życia, ale równocześnie wiara w wieczną wartość życia (spokój i szczęście w niebie)
Stosowane figury stylistyczne: przerzutnie, inwersja, oksymoron, kontrast, koncept

Wizja świata i człowieka
Jan Kochanowski Mikołaj Sęp-Szarzyński
Kompozycja świata doskonały, harmonijny twór Boga; statyczny pełen chaosu i dysharmonii na skutek ingerencji szatana;
dynamiczny

Pojęcie czasu stoicki dystans wobec upływu czasu kompleks upływu czasu jako symbol przemijania, marności świata;
koncepcja śmierci decyduje o tragizmie człowieka
Życie ludzkie afirmacja dla przejawów życia ludzi; możliwość osiągnięcia ziemskiej Arkadii; pochwała Boga tragizm życia -
wiecznej walki; odrzucenie możliwości pokoju w życiu doczesnym

Kompozycja śmierci dystans wobec przemijania a więc i śmierci; reminiscencje z antyku iluzja i refleksja śmierci;
reminiscencje ze średniowieczem; śmierć jako przejście w stan beztroski
Życie wieczne łatwość osiągnięcia szczęścia wiecznego niebo jako arkadia, trudna do osiągnięcia; Niebo - wieczny spokój
Koncepcja człowieka humanistyczna duma z osiągnięć ludzkości; człowiek harmonijny w swej cielesności, cieszący się życiem;
religijność naturalna, człowiek realizujący się wśród ludzi człowiek tragiczny, świadomy własnej niedoskonałości; typ religijnego

mistyka; człowiek rozdarty wnętrzem; człowiek samotny, realizujący się wobec Boga
Koncepcja miłości Miłość jako źródło radości; miłość pozwala realizować swoje człowieczeństwo miłość - źródło tragicznej
dysharmonii;
Koncepcja Boga Deus rideus, Deus faber; Bóg upersonifikowany, brak szatana; wyobrażenie leżące poza ortodoksyjnym katolicyzmem

Bóg jako Chrystus król; Bóg jako idea; pojawienie się szatana; katolicyzm potrydencki
Jan Andrzej Morsztyn
1. Poeta, zręczny polityk i dyplomata, dworzanin Władysława IV i Jana Kazimierza
2. Piastował urząd podskarbiego koronnego

3. Działalność przeciwko królowi Sobieskiemu. Agent Ludwika XIV
4. Ucieczka z kraju do Francji
5. Pisał fraszki i pieśni miłosne
Cechy stylu Morsztyna:
1. Wyszukana forma wiersza i skłonność do przesady (hiperbolizacja)

2. Niezwykłość i sztuczność metafizyki (epitety - strzała miłości, śmierci)
3. Konceptyzm, elegancja formy i igranie słowem
4. Stosował styl barokowy, który polegał na przeroście środków stylistycznych i wersyfikacyjnych nad treścią
5. Bogactwo środków artystycznych, szczególnie stosowanie kontrastu (piękno - brzydota)

Twórczość: "Nagrobek Perlisi", "Do trupa" - sonety
" Pieśń w obozie pod Żwańcem"
"Nagrobek Perlisi"
1. Utwór charakterystyczny dla baroku. Przewaga formy nad treścią

2. Nazwanie psa najcenniejszą perłą świata, po śmierci którego panna pragnie wystawić mu nagrobek
3. Przesadne ujęcie rozpaczy po śmierci Perlisi, psa maltańczyka
4. W nawale porównań zatraca się swoistą, jednostkową treść
"Cuda miłości"
1. Motyw ognia - miłość jako żywioł - kontrast ognia i wody

2. Zmysłowy charakter wiersza
"O sobie"
1. Wiersz jest manifestacją stylu barokowego
2. Dwuczłonowa konstrukcja:
wyliczająca zjawiska i ich ilość, różnorodność

jednowierszowa, zaskakująca, wyrażająca uczucie żalu do ukochanej Katarzyny
3. Autor wykazał znajomość obyczajów całej Europy. Umieścił w poezji kulturę dworów królewskich (intrygi w Wiedniu, targi we
Frankfurcie, weneckie gondole)
4. Wzmocnienie wyliczeniowej części utworu przez anaforę "nie tyle", wieloczłonowa konstrukcja jednego zdania

5. Sensualistyczny sposób prezentacji doznań miłosnych
6. Forma ikonu, obrazu
"Do trupa" - sonet; realizacja założeń artystycznych baroku
1. Szokujący pomysł zestawienia życia, miłości i śmierci

2. Parabola uwzględniająca podobieństwo i różnice dwóch zjawisk, jako typowy schemat kompozycyjny
3. Paradoksalny sens utworu uwydatniającego szczęście zmarłego w zestawieniu z nieszczęściem kochanka
4. Wiersz jest barokową hiperbolą, a budowa opiera się na jaskrawych antytezach
5. Użycie gradacji, kontrastu i przerzutni. Wiersz sylabiczny (5+6)
"Pieśń w obozie nad Żwańcem"

1. W 1653 Jan Kazimierz, stanąwszy pod Żwańcem (na Podolu) został otoczony przez połączone wojska Chmielnickiego i
Tatarów. Poeta z ironią wystąpił przeciwko egoizmowi, małoduszności i pijaństwu szlachty
2. Obraz życia obozowego szlachty; podkreślenie braku zainteresowania losami kraju
3. Oskarżenie szlachty o zbytek (picie najdroższych trunków)

4. Pozorna solidarność poety z rozpijaczoną szlachtą
Wacław Potocki
1. Urodził się w rodzinie ariańskiej.
2. Edukacja w szkole ariańskiej w Raciborzu. Śmierć ojca i dziada

3. Wstąpienie do wojska na Ukrainie
4. Ożenek z Katarzyną Morsztynówną. Majątek w Łużnej
5. Udział Potockiego w wojnie przeciwko Szwedom i Rakoczemu
6. Proces przeciwko ariańskiej rodzinie Potockiego (najazd)
7. Przejście na katolicyzm dla uniknięcia prześladowań

8. Śmierć syna Stefana w wojnie chocimskiej (1673)
9. Śmierć córki Zofii i żony
10. Śmierć syna Jerzego w wyprawie tureckiej (1690)
"Wojna Chocimska"

Inwokacja
Mowa Chodkiewicza
Szturm Turków
1. Pamiętnik Jakuba Sobieskiego jako źródło informacji wykorzystane przez poetę w poemacie

2. Poeta w inwokacji wzywa Boga, aby poszczęścił obrońcom wiary chrześcijańskiej w walce
3. Mowa Chodkiewicza jako wyraz patriotyzmu wodza:
do obowiązków żołnierzy należy obrona rodzin, poddanych i majątków ojczyzny
wódz zapewnia, że "zwycięzców czeka sława"
charakterystyka armii wroga, jako niedołężnej, jedynie pstro przybranej, na mułach, osłach i wielbłądach

przypomnienie sławy przodków i rycerskiej postawy Polaków - jako wzór do naśladowania
4. Szturm Turków odparty przez Kozaków i wojska koronne Chodkiewicza
zwątpienie Osmana; ucieczka Turków
zajęcie obozu tureckiego

zwycięstwo Turków nad rozproszonymi oddziałami kozackimi
5. Poemat homerycki - inwokacja, utwór epicki - wierszowany, fabuła epizodyczna, porównanie homeryckie, opisowość, patos
języka, wydarzenie historyczne
Potocki:

1. Krytykował ówczesne społeczeństwo za brak patriotyzmu, nietolerancję religijną i egoizm
2. Duchowieństwu zarzucał gromadzenie bogactw, zachłanność, zakłamanie i brak obowiązkowości
3. Ostrzegał przed upadkiem Rzeplitej, za brak wojska winił szlachtę i wykazywał nieprzydatność pospolitego ruszenia
4. W problematyce społecznej poruszył:
konieczność zrównania stanów wobec prawa

z nierówności wynika niesprawiedliwość
Wartości artystyczne
1. Język potoczny, dosadne zwroty i neologizmy
2. Styl: podniosły, kontrasty, przenośnie, przestawny szyk wyrazów, wtrącanie równoważników

Jan Chryzostom Pasek
1. Pochodził z Mazowsza, osiadł w krakowskim
2. Zawadiaka, gardłował na sejmikach, łgarz i pieniacz
3. Wychowanek jezuitów z Rawy

4. Walczył w dywizji Stefana Czarnieckiego
5. Przedstawiciel sarmatyzmu
"W obozie"
1. Ilustracja mentalności szlacheckiej:
niesubordynacja, łamanie dyscypliny wojskowej (pojedynki, pijaństwo)

niski poziom kultury umysłowej
fanatyzm religijny wśród szlachty (karanie w kategoriach religijnych)
skłonności do burd i pijaństwa
2. Krytyka pojedynkowania się
3. Utwór ma charakter moralizatorski

4. Język: makaronizmy, zwroty wtłoczone w składnię polską, barwność i plastyka w opisach
5. Duża rola pamiętnika dla potomnych: Mickiewicz i Sienkiewicz
Sarmatyzm - dawniej - oznaczał rycerskość, dzielność, waleczność odwagę, gościnność i życzliwość
w baroku - oznaczał prywatę, pijaństwo, głupotę, warcholstwo, brak ducha rycerskiego i patriotyzm, megalomania

Sarmatyzm w literaturze: upadek literatury - zwichrzona treść, napuszony styl; makaronizmy, ważniejsza forma, upadek życia
umysłowego i nauki.
Daniel Naborowski
pisze o człowieku, jego życiu oraz czasie -jego niszczącej sile - w wierszu "Krótkość żywota". Podkreśla nietrwałość ludzkiego życia,

przemijalność całych pokoleń człowieka. Wiersz zmusza do refleksji nad sprawą, o której człowiek nie pamięta i nie chce sobie jej
uświadomić, a jest nią fakt, że człowiek jest śmiertelny, a życie to bezustanne przemijanie i dążenie do nieuchronnej śmierci.
Naborowskiego fascynowało zjawiska przemijania, czasu, nicości i śmierci. Wiersz "Cnota - grunt wszystkiemu" zaczyna od słów "nic
to, cóż jest niczym". "Niczym" są różne ziemskie wartości, do których człowiek przykłada wagę, są nietrwałe (uroda kobiet, bogactwo,
pyszne jadło, kosztowny pałac). Inaczej jest z cnotą. "Cnota" rozumiana jako prawość życia i wierność Bogu. Tylko to zapewnia

nieśmiertelność i ogranicza wewnętrzny niepokój. Takie refleksje są powtórzone w wierszu "Marność". Życie ludzkie według
Naborowskiego jest marnością, czyli niczym wobec śmierci. W utworach tego poety motyw przemijania nabiera akcentów
dramatycznych, wzmacnia się motyw melancholii, świat odczuwany jest jako dręcząca zagadka. Naborowski zauważa bezsilność
człowieka wobec potęg.


Odrodzenie 1506 - 1622 - epoka odkryć
Przyczyny odrodzenia:
wyprawy krzyżowe

odkrycie Ameryki
teoria Kopernika
wynalezienie druku
skutki odkryć:
wzbogacenie się miast na szlakach handlowych (Wenecja)

wyodrębnienie stany mieszczańskiego
powstanie zalążków ustroju kapitalistycznego (manufaktury)
zanik drabiny feudalnej
nowy pogląd na świat: "Człowiekiem jestem" Terencjusza

sprzeciwienie się dogmatom Kościoła
podróże po Europie, dążenie do wykształcenia
budowanie się krytycyzmu, patriotyzmu i humanizmu
wrażliwość na niesprawiedliwość społeczną

rola przyrody
wiara w ludzki rozum, wpływ kultury antycznej
świecki charakter sztuki starożytnej (wzory antyczne), sztuka tworzona jest dla człowieka
Geneza polityczna:
stopniowa utrata władzy politycznej przez Kościół, który pozostaje jako ośrodek religijny

Pierwsze przejawy reformacji
Czechy - husycyzm,
Anglia - anglikanie,
Niemcy - luteranizm,

Francja - hugenoci,
Szwajcaria - kalwini,
Polska - arianie
wzmocnienie władzy świeckiej w Europie

Odrodzenie obejmowało 3 prądy :
renesans - określenia w kulturze, sztuce i filozofii
humanizm - w literaturze prąd stawiający człowieka w centrum
reformacja - w religii, przekształcenie doktryn i praktyk Kościoła
Geneza kulturowa:

specyficzna kontynuacja "jesieni średniowiecza"
pogłębienie wiedzy o starożytności, wiedza o kulturze antycznej
popularność nauk humanistycznych
powstanie uniwersytetów

Filozofia epoki i jej wpływ na światopogląd ludzi:
kontynuacja tomizmu i franciszkanizmu
stosowanie filozofii antycznej, stoicyzmu i epikureizmu
filozofia eklektyczna czyli niejednolita

głównym prądem epoki jest humanizm
Założenia humanizmu:
Hasło Terencjusza:
Homo sum et nil humanum alienum ad me esse puto
Człowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce

człowiek w centrum zainteresowania
wszechstronność zainteresowań życiem politycznym, miłością, pięknem
zainteresowanie się kulturą antyczną, sięganie do źródeł kulturowych
twórczość w języku ojczystym
Ideały humanizmu:

antropocentryzm zamiast teocentryzmu
"Carpe diem" zamiast "Memento mori"
"nic co ludzkie..." Terencjusza - zachwyt nad pięknem ciała i życiem wewnętrznym
piękno przyrody

kult sławy
wyobrażenie Boga nie karzącego lecz genialnego artysty i dawcy dobra ludzkiego
Filozofia renesansowa:
humanizm

empiryzm - przeciwstawia się średniowiecznej scholastyce; do poznania dąży się przez doświadczenie; twórcą był Franciszek Bacon
irenizm - twórcą był Erazm z Roterdamu; odrzucenie wojny i nienawiści (pokój), stąd też powstanie utopii ( Tomasz Moore "Utopia" ) o
idealnym państwie i idealnym władcy ( Machavelli "Książe" )
Dzięki filozofii wykształcił sikrytycyzm i demokratyzacja w myśli etyki.
Cechy kultury epoki oświecenia :

1. Kultura odrodzenia w opozycji do kultury średniowiecznej.
2. Przeniesienie antycznego ideału piękna i jego znaczenie we wszystkich dziedzinach sztuki.
3. Antropocentryzm - człowiek ośrodkiem i celem wszechświata; budowa pałaców, powstanie muzyki świeckiej; powrót do
antycznego kanonu piękna, symetrii, jasności, harmonii, mentalności.

4. Cechy architektury renesansowej i jej zabytki:
symetria, wielość okien, harmonia, prostota
Budowle renesansowe we Włoszech: Bazylika św. Piotra, Pałac Medyceuszy we Florencji
Literatura renesansowa:

nawiązanie do antyku
krytycyzm
afirmacja życia
gatunki:
religijne: apokryfy, misteria, moralitety, kazania, pieśni

świeckie: pieśni miłosne, liryka prowansalska, epika rycerska, utwory biesiadne, fraszki
Na zachodzie odrodzenie zapoczątkowali:
Dante Alighieri 1265 - 1321
Petrarka 1304 - 1347

Jan Boccacio 1313 1375
Erazm z Roterdamu - Holandia
Wiliam Szekspir - Anglia
Franciszek Rabelass - Francja

Michał Anioł 1475 - 1564
Rafał Santi 1483 - 1520
Leonardo da Vinci 1452 - 1519
Dante Alighieri - poeta z Florencji
1. Kontynuator postępowych osiągnięć średniowiecza

2. Boska komedia to suma średniowiecznej wiedzy filozoficznej, w której dał obraz walki pomiędzy feudałami a wzbogaconym
mieszczaństwem: gibelinami a gwalfami
3. Pisał w języku narodowym
"Boska komedia" składa się z 3 części: "Czyściec", "Piekło", "Raj", każda po 33 pieśni.

Wergiliusz i Bice oprowadzają poetę po wszechświecie. Człowiek poznaje zło i dobro. Pragnie odrodzić moralnie świat. Wszystkich
przeciwników politycznych skazał Dante na męki piekielne. Celem Dantego było ukazanie człowiekowi możliwości odrodzenia
moralnego, oczyszczenia z win, a taką szansę stwarza miłość (humanizm).
Petrarka - poeta prozaik, twórca sonetów "Do Laury " (kobieta idealna). Pisał wiersze miłosne i refleksyjne, w języku włoskim i w

klasycznej łacinie. Wzorował się na Horacym.
Boccacio - Poeta prozaik, napisał "Dekameron" zawierający 100 nowel o tematyce miłosnej w nastroju pogodnym, wesołym i
frywolnym; opowiadanie "Sokół"
Cervantes - romans pasterski "Galatea" , a najbardziej znany to "Don Kichot", który stał się synonimem nieżyciowego idealisty.
Kalimach - nauczyciel króla Jana Olbrachta

Szekspir -
"Makbet" - dramat o mechanizmie władzy
krytyka władców feudalnych
zdemaskowanie zbrodnii

żądza władzy bez względu na dobro narodu
antymonarchizm
szekspirowska koncepcja losów ludzkich - pisarz twierdził, że kształtowanie się losów człowieka zależy od istniejącej sytuacji
historycznej

Makbet jako utwór antyfeudalny : ukazał zbrodnię, intrygi, jako metodę zdobywania władzy oraz tyranię jako metodę jej
sprawowania.
Dramat antyczny Dramat szekspirowski
zasada 3 jedności złamanie 3 jedności - zachowanie akcji
fabuła mitologiczna fabuła historyczna

podział na epeisodia i stasimona podział na akty i sceny
małe ilości postaci duża ilość postaci
chór w roli komentatora wydarzeń brak chóru
czystość gatunkowa wprowadzenie elementu komediowego
o losach decyduje przeznaczenie (fatum, mojra) indywidualizm, bohater sam kształtuje swój los

jednolitość psychiczna złożoność psychiczna postaci
realizm fantastyka, nastrój, rola przyrody
jednolitość zmienność nastroju, szybkość akcji
język potoczny język pełen ozdób retorycznych

Jan Kochanowski - II pokolenie twórców
1. okres studiów
2. okres dworski
3. okres czarnoleski

Twórczość:
1. fraszki (błahostki): krótki utwór wierszowany wyniesiony z antycznego epigramatu
autobiograficzne
autotematyczne
filozoficzne

obyczajowe
filozoficzno-refleksyjne
miłosne
patriotyczne

2. pieśni:
V "O spustoszeniu Podola"
IX - nieuleganie namiętności, stoicyzm i epikureizm w jednym, rozumne korzystanie z uciech życia
XXIV - nawiązanie do antyku, epikureizm i stoicyzm, parafraza "Ody do mecenasa" Horacego

XII - utwór ma charakter refleksyjny, pierwsze wersy o sławie i cnocie, której nie można kupić
"Czego chcesz od nas Panie" - pochwała Boga
"Serce roście" - zmiana pór roku radością podmioty lirycznego, szczęście, refleksja nad tym jak żyć aby być szczęśliwym
"Pieśń świętojańska o Sobótce" - cykl 12 pieśni śpiewanych przez 12 panien,
pieśń panny XII - jest to parafraza utworu Horacego "Wsi spokojna wsi wesoła" , życie na wsi daje radość, arkadia, sielanka, idealizacja

obrazu
pieśń panny VI - ukazuje wieś w okresie żniw i suszy, przewaga opisów krajobrazu nad opisami ludzi, podmiot liryczny raz jest współ
wykonawcą a raz obserwatorem, uprawdopodobniony obraz arkadyjski
Idealny wzorzec osobowy to oracz.

3. dramat:
"Odprawa posłów greckich" - wystawiono 12 stycznia 1578 na ślubie Jana Zamoyskiego i Krystyny Radziwiłłówny, na weselu obecni
byli posłowie i para królewska, sztuka powstała prawdopodobnie 1565-6 , nie jest to więc tekst okolicznościowy co świadczy o
uniwersalizmie utworu, nawiązaniem do antyku jest sama forma: dramat (nie ma Exodosu i Paradosu), wykorzystanie mitu i "Iliady"

jako źródła mitu, Troja może symbolizować każde państwo i miasto, główny problem to odpowiedzialność jednostki za państwo,
zestawione są dwie postawy: Aleksandra (Parysa) i Antenora. Parys jest partia wojny, chce zatrzymać Helenę nie licząc się z losem
państwa. Po przegranej Antenora w rodzie jest on do końca wierny ojczyźnie.
Ważne są wypowiedzi chóru: "Ci, którzy Rzeczpospolita władacie..."
Cechy:

zachowanie 3 jedności
postać posłańca, który właściwie gra kilka ról
uniwersalizm
4. treny: utwór antyczny, oddaje żal po śmierci. Bohaterem trenów Kochanowskiego jest dziecko co jest ewenementem (oprócz

Urszulki bohaterem jest też ojciec Kochanowskiego). 1578(9) umiera Urszula a później jej siostra Helena, wcześniej Ojciec i brat
Kacper, jest to okres załamania wartości przekazanych w pieśniach
Tren I - pierwiastek antyczny w bezpośrednim zwrocie do twórców antycznych; Urszula - ptaszek zabity przez smoka
Tren V - Urszula - Oliwka, postać Persefony(antyk)

Tren VI - porównanie Urszula - Safona; Urszula była dziedziczką talenty Kochanowskiego, Postać Urszuli jest udoroślona
Tren IX - wyraz kryzysu, wzrastająca żałość, rozum i zwątpienie w niego
Tren X - wyraz kryzysu, łańcuch pytań "Gdzie jesteś Urszulo..", odwołanie do różnych wyobrażeń filozoficznych o życiu po śmierci;
"Gdziekolwiek jesteś jeśli jesteś.." - zwątpienie w religię
Tren XI - fraszka "O cnocie" jest nic nie warta, pobożność jest zła, nie warto być dobrym, negacja optymizmu

Tren XIX - (sen) ukazuje się Kochanowskiemu jego zmarła matka z Urszulą na rękach, śmierć Urszulki była dla niej samej dobra,
uchowała ją przed smutkami życia, wartości renesansu mogą pomóc w cierpieniu
5. "Psałterz Dawidów" - zaczęty w 1571, wydany 1579. Tłumaczenie psalmów, połączenie chrześcijaństwa i antyku; Bóg
gromowładny, Bóg jako ojciec wszystkich ludzi; pytania retoryczne, zdanie wykrzyknikowe podkreślają emocjonalny charakter

wypowiedzi; Psalmy to właściwie parafrazy, teksty o wysokiej wartości artystycznej
Religijność poety to nie tylko tolerancja, ale także poszukiwanie zgody pomiędzy różnorodnymi systemami teologicznymi i
filozoficznymi.
Kochanowski to poeta - humanista, wielostronna twórczość pod względem tematyki i formy.

Mikołaj Rej
"Krótka rozprawa między 3 osobami: panem, wójtem i plebanem" - wydane w 1543 pod pseudonimem Ambroży Korcz -
Obrożek. Ukazany jest obraz (smutny) Rzeczypospolitej [literatura społeczna]
"Wizerunek własny - żywot człowieka poczciwego" - 1558 - nawiązanie do twórczości antycznej; pierwsza próba wyłożenia
poglądu na świat ze stanowiska świeckiego

"Zwierzyniec" - zbiór 8 wersowych epigramatów, galeria ówczesnego życia politycznego i kulturalnego (wzory, anegdoty, przykłady)
"Żywot człowieka poczciwego" - utwór składa się z 3 ksiąg, które ukazują 3 okresy życia człowieka: dzieciństwo i młodość, wiek
dojrzały, starość. Księga I rozważa problem wychowania dzieci, II wybór stanu i obowiązków z tego płynących, III problemy etyczne
widziane z perspektywy eschatologicznej (zza grobu)
Człowiek wpisany jest w naturę i rozumnie czerpie z niej korzyści, jest ogniwem w biologicznym cyklu nieustannego odnawiania.

Kluczem do zrozumienia życia jest zrozumienie, że życie człowieka związane jest z ziemią, jej uprawą i prawami.
Styl : występują zwroty o silnym zabarwieniu emocjonalnym, paralelizm szyków składniowych [czyli powtarzanie danych wyrazów i ich
ciągłym rozszerzaniu w następnym powtórzeniu]
Publicystyka renesansowa:

1. Andrzej Frycz - Modrzewski -"O poprawie Rzeczypospolitej" - problem nierówności obywatela wobec prawa
2. Piotr Skarga - "Kazania sejmowe" - wydane w 1597 w większym zbiorze "Kazania na Niedzielę i święta całego roku"; jest
to traktat polityczny;
Choroby Rzplitej:

brak miłości ojczyzny
spory wewnętrzne
tolerowanie herezji
słaba władza króla
zły system prawny

grzechy i złości jawne
W kazaniu II Ojczyzna ukazana jest jako matka z tymi chorobami lub jako tonący okręt; obywatele dostawali wszystko a sami nie
dawali nic. Antyteza [ długie zdanie a następnie negujące je krótkie]
Odwołania do Biblii

3. Sęp Szarzyński -"O wojnie naszej, którą wiedziemy z szatanem światem i ciałem" - obraz świata i człowieka, który
jest wątły, rozdwojony w sobie.

Na czym polegają różnice pomiędzy dramatami antycznym i szekspirowskim?

Chodzi głównie o zasady działania fatum, z czego wypływa, niż o samą budowę
w Antyku mamy:
FATUM , czyli bohaterowie tragedii są uwikłani w konflikt miedzy własnymi racjami a siłami wyższymi: losem, prawami historii,
interesem społecznym, normami moralnymi, itp. . O ich losie decyduje przeznaczenie
KONFLIKT TRAGICZNY - konflikt racji (miłość i posłuszeństwo prawom boskim kolidują z racją stanu). Konflikt tragiczny polega na

istnieniu przeciwstawnych, równorzędnych racji
IRONIĘ TRAGICZNĄ - losy bohatera układają się tak, że popełnia on nieszczęśliwe zbłądzenie (Arystoteles). Bohater nie wie, że
popełnia zbrodnię, lub czyn niegodny. Takie przeciwieństwo między samoświadomoścą bohatera a jego rzeczywistą sytuacją
nazywamy właśnie ironię tragiczną.

TRAGIZM - kategoria estetyczna. Wywołuje tę jakość szczególny sposób konstrukcji losów bohateów, usytuowanych w konflikcie
tragicznym.Bohater niezależnie od siły charakteru, szlachetnych intencji, sprowadza na siebie zgubę, śmierć lub klęskę swoich idei.
BUDOWANIE TRWOGI -poprzez konflikt tragiczny i ironię tragiczną. Trwogę bowiem budzi tylko nieszczęście człowieka, który jest do
nas podobny.

POSTACIE są symbolami pewnych postaw, idei. Kreon to racja stanu, Antygona to religia i miłość do brata Starcie uczucia , rozumu i
siły wyższej z wolnością człowieka (Antygona).
Każda postać tragedii antycznej cierpi (Kreon, Antygona, Hajmon - syn Kreona i narzeczony Antygony).
(na podstawie tekstu :"Rozwój tragedii antycznej. Jej cechy i funkcje",
niestety nie znam nazwiska autora.

U Szekspira jest tak:
Jego twórczość odchodzi od klasycznych założeń dramatu
brak jedności akcji, miejsca i czasu
wielowątkowość

BRAK FATUM - ludzkie namiętności, człowiek decyduje sam o sobie, jest targany sprzecznymi myślami i uczuciami
silna psychologizacja postaci
zachwianie decorum (dopasowania odpowiedniego języka do odpowiedniej treści)
indywidualizacja języka

elementy ludowe i fantastyczne
wiele punktów kulminacyjnych (w Antyku byl tylko jeden wieńczący cały dramat)
stopniowanie napięcia
wprowadzenie rozbudowanej scenografii (w Antyku były dopiero zaczątki)
didaskalia (teksty poboczne - nowość)

podział na akty i sceny
ograniczenie roli chóru
pojawienie się (!) kobiet jako aktorek (w końcu :) )
grano bez masek i koturnów, wprowadził także NISKICH aktorów

przemieszane kategorie estetyczne, np. tragizm z liryzmem
bohaterów cechował swoisty apsychologizm (zmienność i łatwość poddawania się skrajnie emocjonalnym stanom - od miłości do
nienawiści, od wierności do zdrady)
współbieżność losów ludzkich i historii.

wprowadzenie zjawisk atmosferycznych (burze, chmury, wiatry i błyskawice)
konstrukcja jego sztuk jest utrzymana w stylu tzw. dramatu elżbietańskiego
SYMBOLIZM
początek datuje sie na 1886 r - artykuł w gazecie "Le Figaro"
reakcja na filozofię pozytywizmu, estetykę naturalizmu i sztukę impresjonizmu.

poznanie irracjonalnej rzeczywistości poprzez INTUICJĘ, PRZEŻYCIE EMOCJONALNE, STANY MISTYCZNE
główny środek wyrazu artystycznego to SYMBOL, który kryje zamysły autora, przez to sens nie jest do końca określony
niedopowiedzenie, metafora i alegoria
przeświadczenie, ze świat materialny jest jedynie złudną zasloną przykrywającą idealny obraz świata
wieczność, duchowość, jedność

przykładem jest wiersz Paula Varline "Sztuka Poetycka", gdzie prawdziwy sens wiersza przykryty jest przez swoistą "woalkę",
intryguje i zmusza do myślenia, wnioski są trudne do zdefiniowania, odrzucony zostaje szablonowy rym,
innym prekursorem byl francuz Charles Baudelaire - przełamał konwencje, odkrył nowe tematy
w Polsce np. Jacek Malczewski

SECESJA
dosłownie -> oddzielenie, odłączenie, autonomia, dotyczy wszystkich dziedzin sztuki/życia
w sztuce to tzw. styl wężowaty, linearny, kwiatowy zw. z malarstwem, dekoratorstwem, modą, (takze edytorstwo)
charakteryzuje sie specyficznymi barwami (wygaszone pastele, ciemne kontury, wielość elementów kwiatowych)

smukłe formy kobiece, pełna asymetria i brak harmonii
nowe techniki druku
nazywana też ART NOUVEAU, MODERNIZM
miała odbicie w architekturze wnętrz - swoboda kompozycji, stylizacja i dekoracyjność, giętkie i płynne linie
trwa ok. 40 lat, powstaje jednocześnie w kilku miejscach i szybko sie rozprzestrzenia

oderwanie od starych idei, nieodparta chęć tworzenia czegoś nowego
integracja - uwspółcześnianie cech w jednej epoce
sztuka staje sie tania -> łatwo i szeroko dostępna, duża liczba odbiorców, oszczędność materiałów
dekoracyjność - motywy falistych linii, kielichy, świat zwierząt, skrzaty, amory, satyry, kobiety (młode) {fragment ten wcale nie

świadczy o jedynie dekoracyjnej funkcji kobiet :) }
współpraca z przemysłem - seryjność, masowość, pojawia się konflikt artysty z producentem
wezwanie do różnorodności i wszechstronności, otwarcie na nowe pomysły.