Po dmsanie traktatu wersalskiego przez Dmowskiego i Paderewskiego
JM. Petrycki
w dziesiątą rocznicę zjednoczenia i niepodległości
 Kto się zrzekał ziem zaboru pruskiego, ten się
w istocie zrzekał niepodległej Polski.
JeżelibyÅ›my w przyszÅ‚oÅ›ci z tych ziem co utra­
cili, znaczyłoby to, ie odbudowane Daństwo polskie
zaczyna znów upadać."
 Å»adna, najlepsza polityka nie osiÄ™gnie celu, je­
żeli naród za nią nie stanie, jeżeli jej swą postawą
nie poorze
Roman Dmowski
z sÅ‚ownika wyrazy niepodlegÅ‚ość i poli­
Trzy prądy wtedy ujęły ster dusz
L
tyka polska. KlÄ™ska powstaÅ„ zbroj­
polskich. StaÅ„czycy krakowscy, pozy­
Dążenie do niepodległości
nych wywołała to przekonanie, iż
tywiÅ›ci warszawscy i socjaliÅ›ci. Kie­
KlÄ™ska powstania w latach 1863 i 64 zbankrutowaÅ‚ także program odbudo­ runki te bardzo różniÅ‚y siÄ™ miÄ™dzy sobÄ…
wania niepodlegÅ‚ego paÅ„stwa polskie­
Wy wołała w narodzie polskim powsze- w każdej prawie dziedzinie, na jednem
go. Bankructwo sposobu działania,
ftme przygnÄ™bienie i rezygnacjÄ™. Po­ polu panowaÅ‚a tylko miÄ™dzy niemi
środka uznano za bankructwo celu.
lacy zaczÄ™li stronić od pracy politycz­ zgoda: przekreÅ›liÅ‚y one myÅ›l i pracÄ™ dla
Zaczęto też nawoływać do pogodzenia
nej, trważajÄ…c jÄ… za bezużytecznÄ…. Na odbudowania paÅ„stwa polskiego i prze­
siÄ™ z losem - niewolÄ… i do urzÄ…dzenia prowadzenie jednej polskiej polityki
pzoło życia polskiego wysunęli się lu-
sobie życia wr ramach danego zaboru.
iizie i kierunki całe, które wykreśliły narodowej bez względu na zabory
Komitet Narodowy Polski w Paryżu
Siedzą od lewej ku prawej. Maurycy Zamoyski, Roman Dmowski, Erazm Piltz. Stoją od lewej ku prawej: Stanisław Kozicki,
łan Rozwadowski. Konstanty Skirmunt, mjr. Fronczak, Władysław Sobański, Marjan Seyda, Józef Wielowieyski
szłem państwie Górny Śląsk, który
 Na wielkiej równinie, gdzie niema w r. 1907 szeregu przymierz pow&u
przed 600 laty odpadÅ‚ od macierzy Pol­
podziałów naturalnych, granice na­ blok paÅ„stw, skierowany przeciwko
ski. Praca wewnętrzna wszechpolaków
rodowości nie mogą zbyt odbiegać od Niemcom, i stało się widoczne, iż
zdążaÅ‚a do stworzenia jednolitego te- w najbliższych latach dojdzie do w oj­
linji prostej. W olny dostÄ™p do m o­
rza, posiadanie caÅ‚kowite głównej ar- rytorjum polskiego, któreby byÅ‚o pod­ ny miÄ™dzy FrancjÄ…, AngljÄ… i RosjÄ… z je­
terji wodnej kraju  WisÅ‚y, to wa­ stawÄ… odrodzonej paÅ„stwowoÅ›ci pol­ dnej strony a Niemcami i ich wasalem
runki konieczne prawie istnienia na­ skiej. I z tego zaÅ‚ożenia wychodzÄ…c, AustrjÄ… z drugiej strony, Roman
szego. Całe to pobrzeże Bałtyku od ziemie zachodnie były najważniejsze. Dmowski uzasadnił w książce swojej
W isÅ‚y aż do ujÅ›cia Niemna, tak nie­ Na tych ziemiach tysiÄ…c lat temu po­  Niemcy, Rosja i kwestja polska , iż na'
bacznie kiedyÅ› roztrwonione ze ÅšlÄ…­ wstaÅ‚o paÅ„stwo polskie i one byÅ‚y ko­ wypadek tego konfliktu miejsce dla
skiem przez paÅ„stwo polskie, musi lebkÄ… narodu polskiego. Istnienie paÅ„­ Polski jes*t po stronie wrogów Niemiec.
być odzyskane przez narodowość stwa polskiego bez tych ziem było nie Cała też polityka polska w parlamencie
polskÄ…. Wyrzeczenie siÄ™ tego dziedzi­ do pomyÅ›lenia. .A jednak przez pierw­ rosyjskim, t. j. w Dumie, zdążaÅ‚a do
ctwa i nieszczęśliwe ma­ tego celu, aby sprawa pol­
jaki  o podbojach na ska nie pogodziÅ‚a znów Ro­
wschodzie byÅ‚y przyczy­ sji z Niemcami. Tylko bo­
nÄ… naszego upadku poli­ wiem wojna tych dwóch
tycznego, i dzisiaj w pra­ potÄ™g głównych, które po­
cy odrodzenia te błędy dzieliły się ciałem Polski,
przygniatajÄ… nas swym mogÅ‚a dać nam niepodle­
ciężarem i wstrzymujÄ… gÅ‚ość, i to wtedy tylko, je­
w pochodzie ku lepszej żeli w tej rozprawie Niem­
przyszłości. Nasi politycy cy poniosą zupełną klęskę.
marzą jeszcze o Kijowie, Polityka polska musiała
ale o PoznaÅ„ mniej dba­ robić wszystko, aby Niem­
ją, o Gdańsku zapomnieli com nie ułatwiać icli gry,
prawie zupeÅ‚nie, a o Kró­ która zdążaÅ‚a do zerwania
lewcu i Opolu nie myślą związku między Rosją
zgoła. Czas już zerwać a Francją i Anglją.
z tÄ… tradycjÄ… . W książce wyżej wspom­
nianej, która ukazała się
Popławski więc już
w r. 1908, Dmowski wykÅ‚a­
w r. 1887 nawoÅ‚uje do zer­
wania z tradycją pochodu dał:
 Jedynie Niemcy
na Wschód i jako cel głów­
snÄ… stale v
ny wskazuje zainteresowa­
większą v
nie siÄ™ ÅšlÄ…sKlein, W ielko­
nia sÄ…sia
polskÄ…, Pomorzem i Prusa­
niezawod**.^
mi Wschodniemi. Był to
wywierać, a może już
głos dotychczas w wieku
dziÅ› wywierajÄ… najsil­
XIX w Polsce wyjÄ…tkowy
niejszy wpływ na losy
i oznaczaÅ‚ nowÄ… erÄ™ w poli­
narodu polskiego i na
tyce narodu polskiego.
dalszy rozwój kwetji pol­
Jeszcze wyraz
niej sfor­
skiej...
muÅ‚owaÅ‚ ten program Po­
Jerzy Clemenceau, prezes francuskiej Rady Ministrów i minister wojny tu rozstrzy­
pÅ‚awski na Å‚amach  Prze­ Od szeregu lat w umy­
gajÄ…cym okresie
glądu Wszechpolskiego słach Polaków rozwija
w roku 1899:
siÄ™ i utrwala przekona­
 A ta walka, która się toczy na nie, że główne niebezpieczeństwo dla
szą połowę wieku dziewiętnastego
naszych kresach zachodnich, nie jest ich bytu narodowego stanowiÄ… Niem­
w Polsce nie zda/wano sobie z tego
sprawą jednej dzielnicy, lecz sprawą cy i że walka z niemi jest głównym
sprawy.
żywotnÄ… caÅ‚ego narodu.  GÅ‚upia Pol­ momentem walki o byt i przyszÅ‚ość
Wiedzieli o tem bardzo dobrze Niem­
ska bez Poznania , mówi przysłowie, narodu .
cy, a zwłaszcza Bismarck i Bulów.
które utworzyli ojcowie nasi po roz­
Bismarck robił też wszystko, aby nie
To stanowisko uzasadnił memorjał
biorze kraju na Kongresie WiedeÅ„­
dopuÅ›cić do wznowienia kwestji pol­
Dmowskiego na zjez
dzie polityków pol­
skim. Tak, marnÄ… byÅ‚aby ta przy­
skiej. Wiedział bowiem, iż odrodzenie
skich ze wszystkich dzielnic w Krako­
szÅ‚a Polska, dla której żyjemy i dzia­
Polski jest możliwe po oderwaniu od
wie w r. 1912, kiedy zanosiło się na
Å‚amy, ta Polska, której nie doczeka­
Niemiec ziem zagrabionych nam przez
wojnÄ™ miÄ™dzy AustrjÄ… i Niemcami a Ro­
my się zapewne, ale którą oglądać
Prusy. W roku 1894 Bismarck powie­
sją. Dmowski wykazał w tym m em o
będą dzieci i wnuki nasze  nietylko
dział:  Gdańsk dla państwa polskiego,
rjale, iż w razie zwyciÄ™stwa paÅ„stw nie­
bez Poznania, ale i bez ÅšlÄ…ska, bez
koncentrujÄ…cego siÄ™ w Warszawie, jest
mieckich AustrjÄ… nie odegra w sprawie
dostÄ™pu do morza, a wiÄ™c bez GdaÅ„­
jeszcze bardziej naglÄ…cÄ… potrzebÄ…, ani­
polskiej poważniejszej roli, ponieważ
ska i Królewca. Te prowincje, które
żeli PoznaÅ„. JeÅ›liby nas Niemców spot­
jest zupełnie uzależniona od Rzesz
dziś do Prus należą, są koniecznym
kał pogrom w Europie, to wy Niemcy
Niemieckiej, Niemcy zaÅ› w razie zv.
warunkiem istnienia paÅ„stwa pol­
zachodnio-pruscy będziecie w Gdańsku
cięstwa będą dążyli do podziału Kr
skiego .
jeszcze bardziej zagrożeni, aniżeli w Po­
lestwa Kongresowego i że nie leży w i
W myÅ›l swojego programu narodo­ znaniu . Politycy niemieccy rozumieli,
interesie odbudowanie prawdziwie nie­
wego wszechpolajcy myÅ›leli o odbudo­ co im grozi w razie powstania paÅ„stwa
podlegÅ‚ej Polski. Orjentacja wiÄ™c nie­
waniu takiego paÅ„stwa polskiego, polskiego. Dlatego to Bulów uzasad­
miecka nie może być orjentacją narodu
w którem władcą byłby naród polski.
niał politykę antypolską słowy:  my
polskiego. Przewidywania Dmowskie­
Nie dążyli więc do stworzenia Polski
walczymy z całym narodem polskim .
go znalaizÅ‚y zupeÅ‚ne potwierdzenie pod­
w granicach z przed r. 1772, zwłaszcza
Nic też dziwnego, iż, kiedy po w oj­
czas wypadków wielkiej wojny.
na Wschodzie, a chcieli widzieć w przy- nie rosyjsko-japońskiej i po zawarciu
Dmowski wręcza w miejscowości Sauli (dep. Marne) sztandar pułkowi polskiemu w obecności Gen. Gouraud.
6 sierpnia 1914 r. Józef Piłsudski na
Jasną było rzeczą, iż ten program
Istniały jednak grupy polityczne
czele  Strzelców wyruszył z Krakowa
mógł się urzeczywistnić tylko w razie
w Polsce, które realizacjÄ™ hasÅ‚a nie­
do Kongresówki, której część chwilowo
pogromu Niemiec. Polacy powinni byli
podległości widziały po stronie państw
opróżniÅ‚y wojska rosyjskie. Józef PiÅ‚­
wszystko zrobić, aby nie uÅ‚atwiać zwy­
centralnych i przygotowywały się do
sudski w dniu 14 sierpnia ogÅ‚osiÅ‚ ode­
cięstwa Niemcom i Austrji, ale, wprost
wywołania powstania w Królestwie
zwę, twierdząc w niej, iż w Warszawie
przeciwnie, czynnie przyczynić się do
Polskiem przeciwko Ro3ji w razie w oj­
powstał tajny rząd narodowy, który na
ich pogromu.
ny rosyjsko-niemieckiej. Była to prze-
niego przelaÅ‚ wÅ‚adzÄ™ i oddaÅ‚ mu ko­
dewszystkiem t. zw.  Tymczasowa Ko­
III. mendÄ™ nad akcjÄ… wojskowÄ…. Akcja ta
misja skonfederowanych stronnictw
Wojna światowa i konferencja zmierzała do wywołania powstania
niepodległościowych , która powstała
pokojowa zbrojnego narodu polskiego przeciwko
na zjez
dzie w Zakopanem w r. 1908.
Rosji. W odezwie tej czytaliśmy:
Grupie tej przewodniczył Józef Piłud-
Nadeszła długo oczekiwana przez
 Z dniem dzisiejszym cały naród
ski, który w porozumieniu z sztabem
Polaków chwila wybuchu wojny Å›wia­
generalnym austrjackim przygotowy­ skupić siÄ™ winien w jednym obozie
towej. Pd jednej stronie frontu zna­
pod kierownictwem RzÄ…du Narodo­
waÅ‚ na terenie Galicji kadry powstaÅ„­
lazły się Rosja, Francja, Anglja i Bel-
wego. Poza tym pozostanÄ… tylko
cze. Program tej grupy głosił dążenie
gja, a póz
niej przyłączyły się W łochy
zdrajcy, dla których potrafimy być
do niepodległości choćby na małem te-
i Ameryka, a z drugiej Niemcy z Au-
bezwzględni .
rytorjum. Zgóry grupa ta rezygnowała
strjÄ…, TurcjÄ… i BuÅ‚gar jÄ…. PaÅ„stwa koa­
z ziem zachodnich i chciaÅ‚a rekompen­
Na szczęście naród polski zrozu­
licyjne tak na froncie jak i w polityce
saty na Wschodzie. A
udzili siÄ™ ci lu­
miał, iż jego miejsce jest po stronie
nie miały jednej komendy, tymczasem
dzie, iż Niemcy lub Austrja chcÄ… roz­
państw koalicyjnych, a przeciwko
państwa centralne podlegały zupełnie
strzygnąć sprawę polską przynajmniej
Niemcom. Akcja PiÅ‚sudskiego nie uda­
komendzie niemieckiej. Jasną było
w pewnym zakresie.
rzeczą, iż w razie zwycięstwa państw ła się. Musiał on pójść na kompromis
ze stronnictwami galicyjskiemi, które
Wybuch wojny światowej w r. 1914 centralnych o sprawie polskiej będą
nastÄ™pnie skupiÅ‚y siÄ™ wokoÅ‚o krakow­
zastaÅ‚ spoÅ‚eczeÅ„stwo polskie podzielo­ decydowaÅ‚y Niemcy. Bynajmniej zaÅ›
ne na dwie części. Grupa PiÅ‚sudskiego nie byÅ‚o można powiedzieć, iż Rosja skiego Naczelnego Komitetu Narodo­
mówiÅ‚a o niepodlegÅ‚oÅ›ci, nie zastana­ wÅ›ród paÅ„stw koalicyjnych bÄ™dzie wego. Ten tak samo prowadziÅ‚ akcjÄ™
po stronie państw centralnych, ale nie
wiajÄ…c siÄ™ nad realnemi tej niepodle­ miaÅ‚a jedynie gÅ‚os w kwestji polskiej.
głości warunkami; obóz Dmowskiego Niewszyscy jednak Polacy to zrozu- godził się z metodą rewolucyjno-po-
chciaÅ‚ zaÅ› dojść do niepodlegÅ‚oÅ›ci przez mieli: byli tacy, którzy sprzÄ™gli losy wstaÅ„czÄ…. NastÄ™pstwem tego kompro­
zjednoczenie ziem polskich i przez uzy­ Polski z powodzeniem oręża paÅ„stw misu byÅ‚y legjony, które walczyÅ‚y póz
­
skanie dostępu do morza. centralnych a głównie Niemiec. Dnia niej po stronie państw niemieckich.
Cała ta akcja była prowadzona bez Niemcy były panami na wschodzie bny pokój Rosji z Niemcami i Austrją.
żadnych zobowiÄ…zaÅ„ co do losów Pol­ Europy po wybuchu rewolucji bolsze­ Tak siÄ™ nie staÅ‚o  bo olbrzymia
ski ze strony rządów Niemiec i Austrji. wickiej, w pokoju brzeskim (w lutym większość narodu polskiego poszła za
PaÅ„stwa te chciaÅ‚y tylko wyzyskać r. 1918) krajaÅ‚y organizm Polski. Co wskazaniami Dmowskiego i jego zwo­
żywe siÅ‚y narodu polskiego dla swoich byÅ‚oby sdÄ™ staÅ‚o z PolskÄ…, gdyby Niem­ lenników. Stronnictwa odnoÅ›ne, zgru­
celów militarnych i politycznych, zi cy byÅ‚y zwyciężyÅ‚y także na froncie powane w zrzeszeniach miÄ™dzypartyj­
ry przygotowawszy siÄ™ na podziaÅ‚ Kon­ zachodnim? nych, dążyÅ‚y przedewszystkiem do po­
gresówki miÄ™dzy siebie i na przekre­ Wyobraz
my sobie, że po myÅ›li zwo­ gromu Niemiec przez koalicjÄ™.
Å›lenie w razie swojego zwyciÄ™stwa lenników paÅ„stw centralnych powsta­ W pierwszym okresie woji: v :iia
kwestji polskiej jako całości. Wypadki mówiły one świadomie głośr. o
nie Kongresówka przeciwko Rosji.
póz
niejsze o tern zaÅ›wiadczyÅ‚y najle­ Wtedy Niemcy mogliby wszystkie podlegÅ‚oÅ›ci, by Rosji nie wpychać
w objęcia Niemiec, a podkreślały tem
piej. Po zajęciu Kongresówki przez swoje siły militarne przerzucić na front
silniej program zjednoczenia ziem pol­
wojska austrjackie i niemieckie podzie­ zachodni przeciwko Francji. Wiadomo
skich w jedną całość wraz z dostępem
lili jÄ… okupanci miÄ™dzy sobÄ…. Wpraw­ przecież, iż ofensywa rosyjska w Pru­
do morza, zdajÄ…c sobie sprawÄ™, że urze­
dzie w r. 1916 w dniu 5 listopada ogÅ‚o­ sach Wschodnich w pierwszych mie­
czywistnienie tego celu musi w kon­
szono manifest dwóch cesarzy o two­ siÄ…cach wojny przyczyniÅ‚a siÄ™ do po­
rzeniu paÅ„stwa polskiego na ziemiach, sekwencji przynieść z sobÄ… niepodle­
wstrzymania pochodu wojsk niemiec­
podlegÅ‚ych dotÄ…d panowaniu rosyjskie­ gÅ‚ość.
kich w gÅ‚Ä…b Francji i stworzyÅ‚a wa­
mu, ale nie oznaczono jego granic i nie W czasie największych zwycięstw
runki dla pierwszej bitwy nad MamÄ….
myślano go wcielać w życie. Było to niemieckich Dmowski nie odstępował
w której Niemcy ponieśli klęskę. W ten
posuniÄ™cie, które zdążaÅ‚o do wyciÄ…gniÄ™­ ani na chwilÄ™ od swoich wytycznych.
sposób ich program militarny rozbici '
cia z Kongresówki okoÅ‚o pół miljona Niemcy i Austrjacy zajÄ™li już caÅ‚Ä… Kon­
wojsk koalicyjnych w pierwszych mie­
żołnierzy polskich dla użycia ich na gresówkę, posuwali się w głąb Rosji,
siÄ…cach wojny nie udaÅ‚ siÄ™ i to zade­
placu boju. Å»oÅ‚nierz polski byÅ‚ im po­ a Dmowski w paz
dzierniku r. 1915
cydowało o przebiegu całej wojny.
trzebny, bo wÅ‚asnego zaczynaÅ‚o już nie- w  Sprawie Polskiej , tygodniku wy­
Ważniejsza, że powstanie w Królestwie
chodzącym w Petersburgu, pisał, ii
wystarczać. Póz
niej jednak, kiedy pociÄ…gnęłoby za sobÄ… niechybnie oso­
Mianowanie generała Hallera wodzem naczelnym wojska Dolskiego, dokonane przez wiceprezesa Komitetu Narodowego Polskiego w Paryżu Maurycego Zamoyskiego.
StojÄ… od lewej ku prawej:
Jan Rozwadowski, mjr. Fronczak, gen. Józef Haller, Maurycy Zamoyski, Tadeusz Romer, Józef Wielowieyski, Stanisław Grabski, Stanisław Kozicki.
Gen. Haller składa przysięgę, jako naczelny wódz wojska polskiego.
ÅšlÄ…ska autor sympatyzujÄ…cy zresztÄ…
W roku 1917 rozwój wypadków jest
Niemcy muszą być rozgromione, i że
z PiÅ‚sudskim, StanisÅ‚aw SzpotaÅ„ski, dla Polski korzystny. W Rosji wybu­
rozgromienie Niemiec wtedy bÄ™dzie zu­
w tych słowach: cha rewolucja, a rząd tymczasowy ks.
pełne, jeżeli od Prus będą oderwane
Lwowa 30 marca 1917 r. wypowiada siÄ™,
i włączone do Polski Wielkopolska,
 Czyn legjonowy, budzÄ…cy w Pol­
dziÄ™ki inicjatywie polskiej, za stworze­
Górny Śląsk, Pomorze, i jeżeli Polska
sce wiarÄ™ w siebie, bÄ™dÄ…cy krystali­
niem niepodległego państwa polskiego.
będzie miała swój naturalny port, t. j.
zacjÄ… energji, uciekajÄ…cej siÄ™ dotÄ…d
Deklaracja ta rozwiÄ…zuje rÄ™ce paÅ„­
Gdańsk.
w poezję i marzenie, czynił niemniej
stwom koalicyjnym. Akcja polska po
Z końcem listopada 1915 r. Dmowski
jeszcze trudniejszem poruszenie
stronie Ententy nabiera rozmachu
wyjeżdża do Londynu i od tego czasu
sprawy polskiej na arenie Ententy.
i wieÅ„czÄ… jÄ… coraz lepsze skutki. Z koÅ„­
zaczyna siÄ™ nowy okres polityki pol­
Wszelkie argumenty natury moral­
cem marca 1917 r. Dmowski składa
skiej po stronie państw koalicyjnych.
nej, wszelkie najsÅ‚uszniejsze poli­
Balfourowi program terytorjalny paÅ„­
Dmowski wespół z Maurycym Zamoy­
tyczne wywody nie miały tam tej
stwa polskiego. Na zachodzie Dmow­
skim, Marjanem Seydą, Stanisławem
wymowy, jaką miał nagi fakt, że
ski żądaÅ‚ wcielenia do paÅ„stwa pol­
Kozickim, Janem Rozwadowskim,
tylu a tylu legjonistów walczy prze­
skiego Wielkopolski, Górnego Śląska,
Erazmem Piltzem, Konstantym Skir-
ciw rosyjskiemu sojusznikowi. Pa­
Pomorza z Gdańskiem, części Prus
muntem i innymi politykami różnych
trzano na nas z niechÄ™ciÄ… i podda­
Wschodnich, a z reszty Prus W schod­
odcieni zaczyna akcję wśród państw
wano siÄ™ niechÄ™ci tej tem skwapli­
nich projektowaÅ‚ utworzenie samo­
koalicyjnych, która zmierza do uÅ›wiado­
wiej, że jej przyczyna jakby uwalnia­
dzielnej rzeczypospolitej, zwiÄ…zanej
mienia rządów państw zachodnich
ła od wzięcia nas w obronę .
z PolskÄ… unjÄ… celnÄ…. Na wschodzie do
o koniecznoÅ›ci wskrzeszenia niepodle­
Polski miały należeć Grodzieńszczy-
gÅ‚ego, zjednoczonego paÅ„stwa polskie­ Dmowski i jego towarzysze nie zra­
zna, WileÅ„szczyzna, część ziemi miÅ„­
go z dostÄ™pem do morza. AkcjÄ™ tÄ™ za­ żali siÄ™ trudnoÅ›ciami. PracÄ™ jego bar­
skiej z Mińskiem, zachodni Wołyń
poczÄ…tkowaÅ‚ od zÅ‚ożenia w lutym 1916 dzo wybitnie wsparli Polacy w Ame­
i dwa powiaty podolskie (Kamieniec
roku memorjaÅ‚u ambasadorowi rosyj­
ryce pod wodzą Paderewskiego i Smól-
i Płoskirów). Program ten był póz
niej
skiemu w Paryżu, Izwolskiemu. W me-
skiego. Pierwszy gÅ‚os, który byÅ‚ rezul­
podstawÄ… dla delegacji polskiej na kon­
morjale tym wykazaÅ‚ Dmowski ko­
tatem pracy polityków polskich anty-
ferencję pokojową w Paryżu.
nieczność uznania przez RosjÄ™ niepod­
niemieckich, odezwał się z Ameryki.
ległego państwa polskiego.
Prezydent Stanów Zjednoczonych W il­
Wreszcie powstaje Komitet Narodo­
son w orędiziu z dnia 22 stycznia 1917 r.
DziaÅ‚alność ta byÅ‚a bardzo trudna. wy Polski w Paryżu, który poszcze­
Nie byÅ‚a zadowolona z niej Rosja, jasno zaznaczyÅ‚, iż Polska musi po­
gólne rzÄ…dy koalicyjne uznajÄ… za urzÄ™­
a utrudniaÅ‚a jÄ… akcja legjonowa. Pisze wstać jako paÅ„stwo niepodlegÅ‚e i zje­
dowÄ… reprezentacjÄ™ Polski. Komitet
o tem w broszurze  Sprawa Górnego dnoczone. Narodowy organizuje samodzielną poi-
pierw legła u stóp zwycięzców Bułga- nowiły o losach Europy i świata. Dało
&kÄ… armjÄ™ narodowÄ… we Francji pod
rja, następnie Turcja, Austrja, a póz
­ nam to bardzo wiele. Najlepiej Å›wiad­
opiekÄ… caÅ‚ej koalicji do walki z Niem­
cami, armjÄ™, której naczelnym wo­ niej Niemcy. Rozgromienie byÅ‚oby je­ czy zestawienie zdobyczy terytorjal-
dzem mianowaÅ‚ nastÄ™pnie generaÅ‚a Jó­ szcze wiÄ™ksze, gdyby plan pochodu na nycli Polski i innych paÅ„stw na Niem­
zefa Hallera. Wskutek energicznych Berlin i Wiedeń sztabu francuskiego cach. Oto cyfry:
zabiegów Komitetu Narodowego Pol­ byÅ‚ wykonany. Dnia 11 listopada 1918
Z«r4c.no Polsce: O b "! .
skiego, po pokonaniu przezeÅ„ bardzo roku nastÄ…piÅ‚o zawarcie rozejmu miÄ™­
Z Poznańskiego.................. 26 041 1946 46 i
dzy Niemcami a państwami koalicyj-
wielkich przeciwnoÅ›ci, paÅ„stwa koali­
Z Prus Zachodnich . . . 15 853
964 0?
cyjne wydajÄ… 3 czerwca 1918 r. wspól­ nemi.
Z Górnego Śląska . . . 3 214 891 669
ną deklarację, iż  utworzenie Polski Z Średniego Śląska . . . 511 26 240
Klęska Niemiec była bardzo wielka.
Z Prus Wschodnich . . . 501 24 "87
zjednoczonej i niepodległej z dostępem
Po stronie narodów, które byÅ‚y zwy­
Z Pom eranji...................___________ 9 224
do morza, stanowi jeden z warunków
cięzcami, znalazła się i Polska dzięki
Polska otrzymała razem 46 129 3 853 423
pokoju, trwałego i sprawiedliwego oraz
polityce Dmowskiego i Komitetu Naro­
przywrócenia panowania prawa w Eu­
dowego w Paryżu. Dzięki tej polityce
Zwrócono Francji
ropie . A dnia 28 września 1918 r. rząd
przedstawiciele Polski zasiedli na kon­
AlzacjÄ™ i LotaryngjÄ… . . 14 521 1 874 014
francuski zawarÅ‚ z Komitetem Narodo­ Zwrócono Danji:
ferencji pokojowej w Paryżu, która za­
Z Szlezwigu-Holsztynu 3 992 166 348
wym Polskim w Paryżu konwencjÄ™ m i­
kończyła się podpisaniem traktatu
Oddano Litwie:
litarną, uznającą siły zbrojne polskie,
wersalskiego w dniu 29 czerwca 1919 r.
Z Prus Wschodnich . . . 2 708 140 746
utworzone w celu walczenia po stronie
Traktat wersalski daÅ‚ nam obecne gra­
1 914
W. m. G d a Å„ sk .................. 330 630
Aljantów, za  jednÄ… jednolitÄ… armjÄ™ sa­
nice zachodnie. Nie odpowiadajÄ… one
Oddano Belgji:
1 035
modzielną, sprzymierzoną i współwal- 60 003
w zupełności naszym żądaniom, które
Oddano Czechosłowacji:
czÄ…cÄ… pod jednÄ… komendÄ… polskÄ… wraz
szÅ‚y znacznie dalej, niemniej przeto za­
286
Z Górnego Śląska . . . 45 396
z armjami sprzymierzonemi przeciw
sadniczy plan polityki Komitetu Naro­
powyższe państwa otrzym.raz. 24 456 2617 137
Niemcom. JednoczeÅ›nie rzÄ…d francu­
dowego zostaÅ‚ zrealizowany. W spra­
Polska więc zdobyła na Niemcach
ski uznaÅ‚, że najwyższÄ… wÅ‚adzÄ… poli­
wie granic wschodnich traktat wersal­
wiÄ™cej, niż wszystkie inne paÅ„stwa ra­
tycznÄ… dla armji polskiej jest Komitet
ski nie zawieraÅ‚ żadnych klauzul, prze­
zem. Ma się rozumieć, iż to są cyfry
Narodowy Polski. Z racji tej konwen­ widujÄ…c tylko, iż ustanowiÄ… je póz
niej
zdobyczy na Niemcach w Europie z po­
cji Polska mogła póz
niej jako państwo mocarstwa główne. Traktat wersalski
minięciem kolonij. Pozatem jednak
«przymierzone i walczÄ…ce już w czasie wprowadziÅ‚ nas do grona paÅ„stw nie­
państwa .oalicyjne pomogły nam
wojny z Niemcami uczestniczyć w kon­ podlegÅ‚ych i jest podstawÄ… prawnÄ… na­
w organizowaniu państwa, przedewszy-
ferencji pokojowej. szego odrodzenia.
stkiem armji przez dostarczenie nam
NadszedÅ‚ czas pogromu paÅ„stw cen­ Tak to dziÄ™ki postawie caÅ‚ego naro­
ekwipunku, uzbro enia i instruktorów
tralnych przez niezmordowane, boha­ du i polityce Dmowskiego Polska uzy­
terskie wojska sprzymierzone pod ge­ skaÅ‚a niepodlegÅ‚ość i znalazÅ‚a siÄ™ po
nialnÄ… wodzÄ… marszaÅ‚ka Focha. Naj­ stronie paÅ„stw zwyciÄ™skich, które sta­
Wojsko polskie tu Francji w defiladzie wojsk sprzymierzonych na placu Zgody w Paryżu. 14 lipca 1918.
Naczelnik państwa Józef Piłsudski
wysłał gen. Dowbór-Muśnicki część
IV.
i jego otoczenie zdążali do federacji,,
wojska poznaÅ„skiego, a do wyswobodze­
Walka o charakter narodowy
za którÄ… oprócz lewicy polskiej opowie­
nia MaÅ‚opolski Wschodniej przyczyni­
i jednolity państwa
ły się wojska polskie z Francji, które dzieli się wielcy właściciele ziemscy
Zwycięstwo państw koalicyjnych
z terenów wschodnich. W Komitecie
w kwietniu 1919 r. przybyły do Polski
na frontach wywołało zupełne rozpad-
Narodowym Polskim w Paryżu zjawili
i odrazu poszły w bój. Ostatecznie
niÄ™cie siÄ™ Austrji i rozgromienie Nie­
w maju 1919 r. wyparto UkraiÅ„ców siÄ™ już zwolennicy federacji. Na pod­
miec, które objawiło się w rewolucji.
z całej Małopolski Wschodniej poza stawie umowy Paderewskiego z Piłsud-
Dnia 9 listopada nastąpiła abdykacja
Zbrucz. Cała Małopolska
Wilhelma II, i Niemcy ogłosiły się
w ten sposób znalazła się
rzeczpospolitą,. Klęska Niemiec na
w rękach Polski, a przez to
frontach i rewolucja wewnątrz rozbiły
uzyskaliśmy bezpośrednią
zupełnie siłę niemiecką i wprowadziły
granicÄ™ z Rumun jÄ…. Walka
całkowite rozluz
nienie w szeregi wojsk
jednak o MaÅ‚opolskÄ™ W scho­
niemieckich zwłaszcza na terenach
dniÄ… na terenie miÄ™dzynaro­
okupowanych. Następstwem tego było,
dowym byÅ‚a bardzo upor­
iż 27 paz
dziernika 1918 r. w Krakowie
czywa.
utworzono KomisjÄ™ LikwidacyjnÄ…, któ­
Wojska niemieckie, które
ra objęła wÅ‚adzÄ™ nad GalicjÄ… Zachod­
okupowały ziemie wschodnie,
nią i Śląskiem Cieszyńskim w dniu
zaczęły się powoli usuwać,
30 paz
dziernika. W tym samym mniej
a na ich miejsce wchodziły
wiÄ™cej czasie wyzwalaÅ‚a siÄ™ z pod oku­
czerwone oddziaÅ‚y bolszewic­
pacji ta część Kongresówki, która była
kie, które zajęły całą Litwę
we wÅ‚adaniu Austrji. Dnia 10 listopa­
historycznÄ…, bez Litwy etno­
da zaczÄ™to w Warszawie rozbrajać w oj­
graficznej, a więc Białoruś,
ska niemieckie. W rozbrajaniu tern
a nawet Wilno i doszły aż pod
wzięły udziaÅ‚ oddziaÅ‚y t. z w. Wehr­
Grodno. Świeżo organizujące
machtu, dowborczycy, legjoniÅ›ci i har­
się oddziały wojska polskiego
cerze. Dnia 11 listopada już caÅ‚a W ar­
z poczÄ…tkiem wiosny r. 1919
szawa była w rękach polskich, a za nią
ruszyÅ‚y przeciwko bolszewi­
bardzo szybko zrzuciÅ‚a jarzmo okupan­
kom, aby ich odeprzeć. W oj­
tów reszta Kongresówki. W dniu 11 li­
ska polskie posuwaÅ‚y siÄ™ zwy­
stopada przybyÅ‚ do Warszawy z wiÄ™­
ciÄ™sko i w dniu 19^tym kwie­
zienia magdeburskiego Józef PiÅ‚sud­
tnia 1919 r. weszÅ‚y nasze od­
ski i w jego rÄ™ce po kilku dniach odda­
działy do Wilna.
ła władzę Rada Regencyjna, która z rąk
Wtedy wysunęła siÄ™ kwe­
państw centralnych dzierżyła pozory
stja, jak urządzić ziemie
wÅ‚adzy. Dnia 27 grudnia 1918 r., naza­
wschodnie, i zaczęła się
jutrz po przyj ez
dzie Paderewskiego,
w spoÅ‚eczeÅ„stwie walka miÄ™­
wybuchÅ‚o w Poznaniu powstanie wiel­
dzy zwolennikami programu
kopolskie, które uwolniło znaczną część
General Józef Haller
inkorporacyjnego (zupełnego
Wielkiego Księstwa Poznańskiego.
wcielenia) a szermierzami
W Poznaniu Naczelna Rada Ludowa,
skim w skład Komitetu Narodowego
programu federacyjnego. Obóz naro­
z której ramienia t. zw. Komisarjat
dowy nie dążyÅ‚ do odzyskania granic weszÅ‚o w styczniu 1919 r. kilku przed­
sprawował rządy, oddała generałowi
Polski na wschodzie z przed 1772 r. Ro­ stawicieli naczelnika paÅ„stwa. W ich
Dowbór-MuÅ›nickiemu, twórcy I. kor­
zumiaÅ‚ on, iż paÅ„stwo polskie może imieniu na posiedzeniu Komitetu Na­
pusu wschodniego, dowództwo nad ar-
wcielić na wschodzie te ziemie, na któ­ rodowego, na którem obradowano nad
mjÄ… wielkopolskÄ…. Armja ta bardzo
rych żywioÅ‚ Polski miaÅ‚ silne stanowi­ uzgodnieniem programu co do granic,
szybko siÄ™ organizowaÅ‚a i pod wzglÄ™­
sko liczebne, i gdzie kultura polska wy­ wschodnich, prof. Sujkowski, uzasadr
dem dyscypliny, uzbrojenia i bojowo-
cisnęła swoje silne piÄ™tno. WedÅ‚ug niajÄ…c zbawienne skutki paÅ„stwa fede­
Å›ci przedstawiaÅ‚a siÄ™ znakomicie. Pro­
obozu narodowego tylko takie państwo racyjnego, sięgającego za Dz
winf
wadziła ona z Niemcami przez szereg
mogÅ‚o być zdolne do życia i do rozwo­ i Dniepr, okreÅ›liÅ‚ stosunek paÅ„stw, fe­
miesięcy wojnę, którą przerwał rozejm
ju. Na wytworzenie paÅ„stwa litew­ deracyjnie z PolskÄ… zwiÄ…zanych, w spo­
zawarty przy nacisku paÅ„stw koalicyj­
sób następujący:
skiego i ukraiÅ„skiego, zwiÄ…zanych fe­
nych. Powiaty wielkopolskie i Pomo­
deracyjnie z PolskÄ…, nie byÅ‚o stać no­
rze, których nie objęło powstanie, we­
 Federacja polegałaby przedewszy-
wego państwa polskiego, a ludy, które
szÅ‚y w skÅ‚ad Polski w nastÄ™pstwie trak­
stkiem na wspólnych sprawach w oj­
na tych terytorjach mieszkajÄ…, nie mia­
tatu wersalskiego w styczniu i lutym
skowych, tj. na sztabie, na wspólnem
r. 1920. Å‚y i nie majÄ… tyle poczucia narodowe­
ministerjum spraw zagranicznych i star
go i wyrobienia organizacyjnego, aby
Konferencja pokojowa w Paryżu zo­
no wiÅ‚aby jeden obszar celno-gospodar­
same mogły się urządzić.
stawiła w zawieszeniu sprawę granic
czy .
wschodnich paÅ„stwa polskiego. Gra­
Przytem takie państwo federacyjne
Na powyższe wywody odpowiedział
nice te musiaÅ‚ zdobywać sobie oręż pol­
w nowożytnych czasach było wprost
Dmowski:
ski. W Galicji Wschodniej generaÅ‚o­
nie do pomyÅ›lenia. StaÅ‚oby siÄ™ ono te­
wie austrjaccy zorganizowali UkraiÅ„­
renem nieustannych walk narodowo­
 Nie popełniajmy tego błędu, który
ców przeciwko Polsce. ToczyÅ‚y siÄ™ tu­
Å›ciowych i religijnych, a przytem byÅ‚y­
zabiÅ‚ paÅ„stwo rosyjskie. CechÄ… paÅ„­
taj kilka miesiÄ™cy zaciÄ™te boje, w któ­
by tÄ™ tereny powodem wiecznych za­
stwa rosyjskiego byÅ‚o to, że miaÅ‚o sil­
rych zwÅ‚aszcza obroÅ„cy Lwowa zapi­
targów i konfliktów z Rosją. Federa- niejszy apetyt, niż żołądek. A
aknęło
sali się złotemi zgłoskami w historji
cja zmniejszyłaby znaczenie Polaków dużo, nie mogąc strawić. Wiem, że
niepodległej Polski.
w państwie, zaplątałaby całą naszą apetyt i my mamy, ale jesteśmy za-
MaÅ‚opolska Wschodnia wraz z Lwo­
uwagę i energję na wschodzie i odwró- chodnim narodem i mamy hamulec na
wem znajdowała się w bardzo cięż-
ciÅ‚a ekspansjÄ™ polskÄ… od BaÅ‚tyku i za- nasze apetyty. Trzeba te apetyty po­
kiem położeniu. Na odsiecz Lwowa
chodu, hamować, bo inaczej stworzymy przy-
 11 
s z ły m pokoleniom taką Ojczyznę, że
siÄ™ przy niej nie utrzymajÄ… .
Za federacjÄ… oÅ›wiadczyÅ‚y siÄ™ 4 prze­
ciwko 10 głosom. Ponieważ państwa
koalicyjne nie rozstrzygnęły kwestji
wschodnich granic Polski, wykuwały
te granice losy oręża polskiego i wola
narodu.
PiÅ‚sudski, jako naczelny wódz i na­
czelnik państwa, przy posuwaniu się
wojsk polskich na wschód, stwarzał
fakty dokonane: kiedy wojska polskie
weszły do Wilna w dniu 19 kwietnia
1919 r., ogÅ‚osiÅ‚ trzeciego dnia do ludno­
ści b. Wielkiego Księstwa Litewskiego
odezwÄ™, w której oznajmiaÅ‚, iż miesz­
kaÅ„com tego obszaru da możność wy­
powiedzenia siÄ™ w sprawie jego urzÄ…­
dzenia i stosunku do paÅ„stwa polskie­
go. W następstwie tej odezwy powołał
do życia Tymczasowy zarząd ziem
wschodnich, który miał sprawować
wÅ‚adzÄ™ na zajÄ™tych przez wojska pol­
skie terenach aż do czasu wypowiedze­
nia się ludności. Zdążało to wszystko
do stworzenia federacyjnego państwa
biaÅ‚oruskiego, Litwini bowiem na żad­
nÄ… federacjÄ™ nie godzili siÄ™.
Program federacyjny rozciągnięto
nastÄ™pnie i na UkrainÄ™. Kiedy osta­
tecznie zerwaÅ‚y siÄ™ rokowania z bolsze­
wikami w kwietniu 1920 r. o zawarcie
pokoju, ponieważ bolszewicy nie zgo­
dzili się na Borysów, jako miejsce per-
fcraktajnyj. rmozelne dowództwo zarzÄ…­
dziÅ‚o ofensywÄ™ na Kijów. WoÅ‚yÅ„ i Po­
dole zajęły wojska polskie. Oddziały
polskie pod wodzą Rydza-Śmigłe go we-
" zły dnia 8 maja 1920 r. do Kijowa.
 na północy doszliśmy już przedtem
nad BerezynÄ™ i Dz
winÄ™. Przed rozpo­
częciem ofensywy na Kijów nastąpił
układ z atamanem Petlurą, którego
rząd miał objąć władzę nad Ukrainą,
rwiÄ…zanÄ… z PolskÄ… federacjÄ…. Petlura
«rzekÅ‚ siÄ™ pretensyj do MaÅ‚opolski
Wschodniej i zachodniego kawałka
Marszałek Foch * twem otoczeniem przed wagonem, w którym podpisano rozejm między Koalicją
WoÅ‚ynia. RzÄ…d Petlury miaÅ‚ tymcza­
a Niemcami 11 listopada 1918
sową siedzibę w Kamieńcu Podolskim.
Puszczenie jednak wojsk polskich
prawie zupeÅ‚nie. W ojska polskie za­
dzących z Wilna i ziemi wileńskiej,
tak daleko okazaÅ‚o siÄ™ manewrem tak­
częły odbierać utracone tereny. wyparły Litwinów z tych terenów.
tycznym ze strony sztabu rosyjskiego.
Już przed ofensywą polską zaczęły Z obszarów tych utworzono tak zwaną
Już 14 maja wojska bolszewickie prze­
siÄ™ pertraktacje miÄ™dzy PolskÄ… & So­ LitwÄ™ ÅšrodkowÄ… ze specjalnym rzÄ…­
szÅ‚y do ofensywy na froncie północ­
wietami. Rokowania toczyÅ‚y siÄ™ naj­ dem. Litwa Åšrodkowa miaÅ‚a być eta­
nym, a dnia 8 czerwca Budienny na
pierw w Mińsku. Póz
niej przeniesiono pem do nawiązania stosunków z Litwą
czele kawalerji przerwał front i dostał
je do Rygi, gdzie dnia 12 paz
dziernika
Kowieńską i do stworzenia federacji
siÄ™ na nasze tyÅ‚y. Dnia 11 czerwca w oj­
1920 r. podpisano preliminar ja (tym­ miÄ™dzy LitwÄ… a PolskÄ…. Litwa jednak
ska polskie wyszły z Kijowa, i wtedy
czasowe warunki) pokoju. Dnia 18-go nie godziÅ‚a siÄ™ na żadne warunki i żą­
zaczął się odwrót, który przemienił się
marca 1921 r. podpisano ostateczne wa­ daÅ‚a oddania jej W ilna i WileÅ„szczy­
w popłoch i trwał aż do 14 sierpnia.
runki pokojowe w Rydze, które Sejm zny. Wtedy z początkiem roku 1922
W ojska rosyjskie podeszły pod Lwów,
polski zatwierdziÅ‚ dnia 15 kwietnia. zebraÅ‚ siÄ™ Sejm wileÅ„ski, który wiÄ™k­
Warszawę, Włocławek i Brodnicę. W
Pokój w Rydze ustaliÅ‚ dzisiejsze grani­ szoÅ›ciÄ… uchwaliÅ‚ wcielenie WileÅ„szczv-
tym czasie na linji W isÅ‚y pomaÅ‚u odbu­
ce Polski na wschodzie. zny do Polski. Sejm warszawski
dowywał się front polski i w obliczu
W ojska polskie, posuwając się uchwałę tę zatwierdził i w. ten sposoL
niebezpieczeÅ„stwa armja polska, pod­
w zwyciÄ™skim pochodzie po bitwie pod ostatecznie zwyciężyÅ‚ program jednoli­
niesiona na duchu przez jedność naro­
WarszawÄ… na wschód, nie zajęły W il­ tego, narodowego paÅ„stwa polskiego
du polskiego i zasilona wielkÄ… liczbÄ…
na i Wileńszczyzny, którą to ziemię Życie samo przekreśliło dążenia fede-
ochotników, na podstawie opracowane­
objÄ™li w posiadanie Litwini na podsta­ racyjne.
go planu przez sztab polski pod kierow­
wie układu z bolszewikami z dnia 12-go Kosztowały one jednak Polskę bar
nic! ; 5 B Piłsudskiego, w dniu 14 I 15
lipca 1920 r. Dnia 9 paz
dziernika 1920 dzo dużo. Wojska bolszewickie zni­
sierpnia wyruszyła do ataku, odparła
r. oddziaÅ‚y generaÅ‚a Å»eligowskiego, szczyÅ‚y poÅ‚owÄ™ kraju, tysiÄ…ce ludzi zgi­
bolszewików od stolicy i rozbiła ich
zÅ‚ożone przeważnie z żoÅ‚nierzy, pocho­ nęły, straciliÅ›my olbrzymiÄ… ilość mate-
i
 12 
rjału wojennego, a przedewszystkiem miał je bowiem kto i czem uprawiać.
rębne rządy. W Małopolsce powstała
im zawdziÄ™czamy zÅ‚y wynik plebiscytu TysiÄ…ce wsi i miasteczek leżaÅ‚y w gru­
Komisja Likwidacyjna. W Lublinie
na W armji i Mazurach, niepowodzenie zach. PrzemysÅ‚ Niemcy zrujnowali zu­
dnia 7 listopada ogłoszono  Republikę
na ÅšlÄ…sku CieszyÅ„skim a także zagro­ peÅ‚nie, wywożąc w gÅ‚Ä…b Rzeszy maszy­
LubelskÄ… z rzÄ…dem socjalistycznym
żony był wynik plebiscytu na Górnym ny i robotnika polskiego. Zniszczenie
na czele. W Warszawie rezydowała
ÅšlÄ…sku. ZwyciÄ™stwo pod WarszawÄ… Polski, zwÅ‚aszcza ziem wschodnich, by­
Rada Regencyjna, utworzona przez
podniosÅ‚o ducha na Górnym ÅšlÄ…sku, Å‚o olbrzymie. Tylko maÅ‚ej części kra­
władze okupacyjne. Józef Piłsudski,
gdzie wybuchło powstanie w sierpniu ju nie dosięgła bezpośrednio burza wor-
otrzymawszy z rÄ…k Rady Regencyjnej
jenna.
1920 r. pod dowództwem Korfantego.
ster nawy państwowej, podporządko-
Plebiscyt w roku 1921 daÅ‚ takie wyniki, Pozatem paÅ„stwo polskie organizo­
wT sobie władzę w poszczególnych
ał
że paÅ„stwa zachodnie znacznÄ… część waÅ‚o siÄ™ w czasie fermentu rewolucyj­
dzielnicach i zlikwidowaÅ‚ rzÄ…d lubel­
ÅšlÄ…ska wÅ‚Ä…czyÅ‚y do Polski. W czerw­ nego, który objÄ…Å‚ wszystkie kraje ota­
ski. Niestety Naczelnik Państwa nie
cu 1922 r. wojska polskie zajęły przy­ czajÄ…ce. W Rosji wÅ‚adzÄ™ ujÄ™li bolsze­
doprowadziÅ‚ do konsolidacji poszcze­
znaną nam część Górnego Śląska. W ter. wicy, którzy marzyli o pochodzie
gólnych odłamów społeczeństwa przez
sposób zamknÄ™liÅ›my okres walki o gra­ w gÅ‚Ä…b Europy przez PolskÄ™. Austrja
powołanie do pracy odrazu wszystkich
nice naszego paÅ„stwa. siÄ™ rozpadÅ‚a, a na WÄ™grzech przez ja­
stronnictw polskich; a były przecież
Dnia 15 marca 1923 r. za rzÄ…dów ge­ kiÅ› czas ster wÅ‚adzy dostaÅ‚ siÄ™ w rÄ™ce potemu wzory w CzechosÅ‚owacji i w in­
nerała Sikorskiego państwa zachodnie komunistów z Belą Kunem na czele. nych państwach. Oddanie rządów
uznaÅ‚y nasze granice na wschodzie. W Niemczech fala rewolucji to podno­ w rÄ™ce jednostronnego gabinetu socja­
Mimo iż obóz narodowy nie rzÄ…dziÅ‚ siÅ‚a siÄ™, to opadaÅ‚a. Rewolucje, które listycznego, pod kierownictwem MOra­
szalały dookoła Polski, wpłynęły silnie
w Polsce, przeprowadził swój program czewskiego, wpłynęło bardzo ujemnie
terytorjalny na zachodzie i wschodzie, na nastroje społeczeństwa polskiego na dalszy rozwój sił wewnętrznych
odniósÅ‚ zwyciÄ™stwo w walce wewnÄ™trz­ i wywarÅ‚y wpÅ‚yw na wiele poczynaÅ„ paÅ„stwa. RzÄ…d Moraczewskiego prze*-
nej o charakter jednolity i narodowy politycznych i spoÅ‚ecznych w pierw­ radykalne pociÄ…gniÄ™cia polityczne,
Polski. szym okresie organizowania siÄ™ nasze­ przez tworzenie m ilicji ludowej, ordy­
go paÅ„stwa. nacjÄ™ wyborczÄ… do Sejmu, zadekreto­
wanie szeregu ustaw w zakresie spo­
Nie bez ujemnego znaczenia na or­
V .
łecznym, pchnął państwo w kierunku
ganizację i konsolidację wewnętrzną
Praca nad organizacją państwa
skrajnego radykalizmu społecznego
byÅ‚y walki orjentacyjne w czasie w oj­
w pierwszem dziesięcioleciu
i politycznego. Wprawdzie rzÄ…d Mora­
ny jak i zmagania siÄ™ miÄ™dzy kierun­
Praca nad organizacją wewnętrzną
czewskiego sprawował władzę przez
kiem federacyjnym a narodowym
państwa odbywała się wśród bardzo
kilka tygodni, ale byÅ‚ to poczÄ…tek orga­
w okresie wykreÅ›lania i ustalania gra­
[wielkich trudnoÅ›ci wewnÄ™trznych i ze­
nizowania się państwa i póz
niej bardzo
nic Polski na Wschodzie. Przy tern
wnętrznych. Złożył się na to szereg trudno można było powstrzymać kolo,
wszystkiem mieliÅ›my do przezwyciÄ™­
przyczyn.
rozpędzone w skrajnym kierunku.
żenia głębokie różnice na wszystkich
i\z,ćju Moraczewskiego wywołał też
Polska powstaÅ‚a do życia samodziel­ poiaoii w uii zaooracn.
nego po wielkiej wojnie światowej, walki wewnętrzne, które przybierały
Pracowały też wpływy zewnętrzne
która przez dÅ‚uższy okres czasu toczy­ bardzo skrajny czasami charakter.
i uruchomiÅ‚y podziemne siÅ‚y, aby utru­
Å‚a siÄ™ na ziemiach polskich. Armje
dnić a nawet uniemożliwić konsolida­
Pewne uspokojenie nastąpiło przez
paÅ„stw w ojujÄ…cych nieustannie prze­
cję wewnętrzną narodu.
powołanie do władzy Paderewskiego
suwaÅ‚y siÄ™ przez tery torja polskie. Ope­
Pod wpÅ‚ywem tych rozmaitych czyn­
i przez zwoÅ‚anie Sejmu Konstytucyj­
racje te zniszczyły olbrzymie połacie
ników spoÅ‚eczeÅ„stwo polskie w pierw­
nego. Sejm Ustawodawczy, który się
kraju prawie zupeÅ‚nie. Z koÅ„cem ro­
szych miesiÄ…cach tworzenia siÄ™ paÅ„­
zebrał w Warszawie dnia 9 lutego 1919
ku 1918 przeszÅ‚o półtora miljona budyn­
stwa rozbiło się, a zwłaszcza zaogniły
roku, staÅ‚ siÄ™ punktem centralnym, wo­
ków było zniszczonych, wiele mil jonów
siÄ™ wielce walki klasowe. W poszcze­
koło którego skupiła się cała Polska,
mórg pola stało nieuprawionego, nie
gólnych dzielnicach utworzyÅ‚y siÄ™ od­
W dniu 20 lutego tego roku uchwalił
Sejm t. zw. małą konstytucję, która
okreÅ›laÅ‚a kompetencje Naczelnika PaÅ„­
stwa i rzÄ…du, oraz prawa Sejmu..  Kon­
stytucja maÅ‚a bardzo silnie ograni­
czyła znaczenie władzy wykonawczej
na rzecz ustawodawczej. Naczelnikiem
PaÅ„stwa Sejm obraÅ‚ Józefa PiÅ‚sudskie­
go. Sejm Ustawodawczy był powołany
do uchwalenia Konstytucji. Walki
stronnictw, wojny o granice państwa,
bieżące potrzeby wewnÄ™trzne odwle­
kały uchwalenie Konstytucji. Sejm
jednak ustawodawczy pod znakomitem
kierownictwem marszałka Trąmpczyń-
skiego położył niespożyte zasługi na
polu organizacji paÅ„stwa. WielkÄ… za­
sługą jego jest, iż  wbrew nawet
( czynnikom oficjalnym  w pierwszych
tygodniach swoich obrad uchwalił
ustawę o poborze sześciu roczników,
a przez to stworzył prawne warunki
dla zorganizowania staÅ‚ej armji. Sej­
m owi temu względnie jego nielicznej
większości zawdzięczamy, iż państwo
polskie posiada jednolity ustrój admi-
nistcącyjny. W sprawie włączenia Wi-
Kamien pamiątkowy, położony w miejscu, gdzie podpisano rozejm z Niemcami.
, -15'1tżż
1
w historycznym rozwoju od początków aż po dzień
dzisiejszy
116 rycin
2 plany, dotychczas nieznane
13 wiek: Stary Poznań na prawym brzegu
Warty
16 wiek: Poznań na lewym brzegu Warty
119 str. %2 zł - Nakładca: Drukarnia PolskaT. A.
w Poznaniu, św. Marcin 70.
Najwięcej ulubione pismo ilustrowane!
Najtańsze tego rodzaju!
Zdobywa z każdym dniem
nowych przyjaciół!
Przyczyń się i Ty, aby polskie pismo ilustrowane miało
wszędzie pierwszeństwo /
W ydaw nictw o: Drukarnia Polska T . A . w Poznaniu, św. Marcin 70
www.cbw.pl
A B W