Las jako forma:
1. Prawna
2. Przyrodnicza
3. Społeczno-gospodarcza
człowiek
metody
rośliny
selektywne
zwierzęta
użytkowe
grzyby
chwasty
pasożytnicze
składniki zwierzęta
mineralne roślinożerne
opryskiwanie
nawożenie w razie potrzeby
mineralne
zwierzęta
mięsożerne
dobór gleby,
reducenci
zmianowania itd.
nawożenie
organiczne
szczÄ…tki
biologiczne zwal-
czanie szkodników
zwierzęta nawozy
glebowe zielone
możliwy wpływ w zintegrowanym systemie
obieg substancji
Czynniki powodujÄ…ce choroby nieinfekcyjne dzielimy na:
" atmosferyczne
zanieczyszczenia atmosfery,
temperatura,
wilgotność,
światło,
grad i wichura,
niedobór tlenu.
" glebowe
niedobór lub nadmiar składników pokarmowych,
niedobór lub nadmiar wody,
niekorzystny odczyn gleby.
" pochodzenia antropogenicznego
Metody ochrony roślin przed chorobami
qðhodowla odpornoÅ›ciowa
qðkwarantanna
qðagrotechniczna
qðfizyczna
qðchemiczna
qðintegrowana
qðbiologiczna
Metody biologiczne polegajÄ… na:
1. bezpośrednim wykorzystaniu szczepów bakterii i grzybów
do ochrony roślin przed chorobami,
2. stymulowaniu odporności roślin,
3. wykorzystaniu substancji roślinnych.
Bakterie i grzyby wykorzystywane do biologicznej ochrony
roślin to tzw. czynniki ochrony biologicznej.
Czynniki ochrony biologicznej oddziałują na patogena przez:
1. antybiozÄ™,
2. pasożytnictwo (nadpasożytnictwo),
3. konkurencjÄ™.
Czynniki ochrony biologicznej oddziałują na roślinę przez:
1. symbiozÄ™ (zjawisko mikoryzy),
2. stymulowanie wzrostu i rozwoju,
3. indukcję odporności.
ISTOTNA JEST TAKŻE PROFILAKTYKA:
Profilaktyka dyspozycyjna
" Metoda hodowli odpornościowej
" Selekcja z populacji egzemplarzy najmniej podatnych
" Krzyżowanie
" Metoda hylotechniczna (zabiegi techniczno-hodowlane w leśnictwie)
" kształtowanie korzystnych warunków środowiska dla rozwoju drzew
" produkcja wysokiej jakości materiału sadzeniowego
" drzewostany mieszane
" nie uszkadzanie i nie osłabianie drzew
" właściwe zagospodarowanie gruntów porolnych
" płodozmian
" racjonalne nawożeniae
Profilaktyka infekcyjna
" niedopuścić do zawleczenia patogena na dany teren (kwarantanna zewnętrzna
i wewnętrzna)
" niedopuścić do zakażenia rośliny przez patogeny, które na danym terenie
występują
Metody mechaniczne usuwanie patogena lub porażonej rośliny
- usuwanie z
ródeł materiału zakaz
nego: np. zgorzel siewek- usuwanie chorych
siewek do woreczków foliowych, Opieńka huba  pniaki, opanowane drzewa.
- usuwanie patogena z gospodarza: np. usuwanie raka na gałęziach  rak
modrzewia, chirurgia drzew.
- usuwanie gospodarzy o heterogenicznym łańcuchu zarazkowym: usuwanie
drugiego gospodarza, rdze.
Metody fizyczne
stosowanie temperatury:
wysokiej- odkażanie nasion, gleby, zrzezów
niskiej - ogranicza rozwój patogena
promienie Rtg
mikrofale
ultradz
więki
Np. przy epifitozie mumifikacji żołędzi, której sprawcą jest Ciboria batschiana,
prawie w całej Polsce nie można było wyhodować dębów. Wysoka temperatura
tzn. 3,5 godzinna kąpiel w 41o C eliminuje pasożyta, należy jednak wygotowane
żołędzie zabezpieczyć chemicznie przed innymi patogenami, wykorzystującymi
wilgotność nasion.
Metoda biologiczna
" wykorzystanie innych mikroorganizmów
antybioza- wytwarzanie substancji antybiotycznej hamującej rozwój grzyba
patogenicznego
Actnomyces, Bakterie-np. Pseudomonas fluorescens; Trichoderma,
Penicillium
konkurencja- korzystanie z tej samej bazy pokarmowej
Heterobasidion spp. -Phlebia giganthea
Lophodermium seditiosum- Lophodermium conigenum
Lophodermella sulcigena- Hendersonia acicola nadpasożytnictwo
Cronarctium ribicola-Tuberculina maxima
Microsphaera alphitoides-Ampelomyces quisqualis
liczne patogeny glebowe-Trichoderma
" wykorzystanie mikotrofizmu
Phlebia giganthea
METODA CHEMICZNA
Zasady stosowania preparatów chemicznych
Øðw pierwszej kolejnoÅ›ci stosować profilaktyczne,
hodowlane, mechaniczne, biologiczne i inne nie chemiczne
metody ochrony lasu, a stosowanie środków chemicznych
traktować jako ostateczność i ograniczyć do niezbędnego
minimum.
ØðDobór chemicznych Å›rodków ochrony, terminy ich
stosowania oraz sposób aplikacji powinien być taki, aby
umożliwić jak największą integrację działania z naturalnymi
czynnikami oporu środowiska.
ØðPrzy wyborze Å›rodków ochrony roÅ›lin zawsze kierować siÄ™
bezpieczeństwem ludzi, zwierząt i środowiska. Spośród
dostępnego asortymentu pestycydów dobierać do zwalczania
szkodników takie, które są najbardziej selektywne dla fauny
pożytecznej (drapieżców, parazytoidów i owadów
zapylajÄ…cych)
ØðDobierać optymalne terminy zwalczania szkodników, a
zabiegi wykonywać w warunkach meteorologicznych
(szczególnie termicznych) najbardziej korzystnych dla
skuteczności działania środków ochrony roślin.
ØðZabiegi ochrony roÅ›lin należy wykonywać sprawnÄ…
technicznie aparaturÄ…, przystosowanÄ… do rodzaju danego
zabiegu i gwarantującą możliwie najmniejsze zanieczyszczenie
środowiska (gleby, wody, powietrza, innych roślin).
 Organizmy kwarantannowe" to obiekty szczególnie groz
ne,
dotychczas nie występujące na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej
lub których występowanie nie jest szeroko rozpowszechnione
(Ustawa o ochronie roślin, Dz.U. nr 61, poz. 571, 2004).
Do tej ustawy Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi wydał
rozporzÄ…dzenie w sprawie zapobiegania wprowadzaniu i
rozprzestrzenianiu się organizmów kwarantannowych (Dz.U. nr 61,
poz. 571, 2004).
infekcje pierwotne
od powierzchni ścięcia
owocniki
martwe drewno
infekcje pierwotne
od strony korzeni
infekcje wtórne kontakt
korzeni
infekcje wtórne kontakt
korzeni
Proekologiczny model hodowli lasu
Ogólne założenie:
cele hodowlane osiągać przez:
" Dążenie do pełnej zgodności składu gatunkowego (i ekotypowego) z siedliskiem
" Przebudowę drzewostanów w celu odtworzenia naturalnego składu gatunkowego
" Maksymalne wykorzystanie naturalnego odnowienia (docelowo około 25 %)
" Maksymalne wykorzystanie procesów dynamicznych (sukcesja, regeneracja)
" Odchodzenie od zbyt intensywnego przygotowania gleby
" Pielęgnowanie gleby, drogą optymalnego kształtowania składu gatunkowego i
fitoklimatu leśnego
" Odchodzenie od dużych zrębów zupełnych (które należy traktować jako
katastrofalne zaburzenie wekosystemie leśnym)
" Preferowanie rębni złożonych (częściowych, stopniowych, ciągłych)
zapewniających stałą osłonę wnętrza drzewostanu i kontynuację funkcji lasu
" Modyfikowanie rębni pod kątem zachowania różnorodności organizmów
(stare drzewa, kępy drzew)
" Zaniechanie zbędnych zabiegów melioracyjnych
(uproduktywnienia siedlisk) i pozostawianie użytków ekologicznych
" Maksymalne wykorzystanie lokalnych ras rodzimych gatunków drzew
leśnych
(regionalizacja pozyskania nasion)
" Stosowanie w szkółkach: biologicznych metod ochrony, racjonalnego
nawożenia, mikoryzowania sadzonek
DOKUMENTY REGULUJ
CE ÅšRODKI OCHRONY:
Ustawa z dnia 18-12-2003r. zajmuje się w części środkami ochrony roślin i wymienia
dopuszczone do użytku.
Dyrektywa UE 2007/25/WE z dnia 23-04-2007r. wskazuje ona na preparaty, które
należy wycofać a które uzyskały przedłużenie stosowania np. o 10 lat.
W latach 90-tych było stosowanych ponad 850 substancji, obecnie jest
ich od 200 do 300.
IBL rokrocznie wydaje broszury  środki ochrony roślin stosowanych w leśnictwie .
Prognozy chorób umieszczane są na stronach WWW.
Wzrasta udział terenów leśnych objętych certyfikacją (PEFC), na których mogą być
ograniczane środki ochrony, pomimo, że UE zezwala na ich stosowanie.
ZarzÄ…d FSC Polska
zarekomendował wyłączenie powierzchni szkółek leśnych z zakresu certyfikatu FSC na
podstawie procedury przewidzianej politykÄ… FSC-POL-20-003
PRAKTYCZNE WYKORZYTSTANIE MIKORYZY
Przykłady interakcji między
populacjami
w biologicznych metodach ochrony
drzew
Zakłócenie funkcji życiowych
roślin w procesie chorobowym
Definicja choroby rośliny
Zaburzenia podstawowych procesów fizjologicznych
* zakłócenia wzrostu i rozwoju roślin
* zakłócenia fotosyntezy przez patogeny
* zaburzenia intensywności oddychania
* zaburzenia transportu wody i substancji odżywczych
* zaburzenia przepuszczalności membran komórkowych
* zaburzenia transkrypcji i translacji
Proces chorobowy a zakłócenie
metabolizmu komórki
Rodzaj komórek lub tkanek zaatakowanych determinuje
typ najwcześniej zaburzonych funkcji fizjologicznych np.
infekcja liści zakłóca fotosyntezę, infekcja kwiatów
zaburza reprodukcjÄ™.
Skutkiem kontaktu rośliny z czynnikiem
chorobotwórczym są dostrzegalne zmiany
histochemiczne, tworzÄ…ce symptom choroby.
Zdrowa roślina  optymalnie przeprowadza swoje
podstawowe funkcje fizjologiczne m.in.. podziały
komórkowe i ich różnicowanie (wzrost i rozwój),
pobieranie wody i związków mineralnych z gleby oraz ich
przewodzenie, fotosynteza i translokacja tych produktów
do komórek (ich metabolizm oraz magazynowanie,
oddychanie, transpiracja, tworzenie nasion i in. organów
rozmnażania, transkrypcja i translacja informacji
genetycznej.
Zmiany w roślinie mogą być:
* progresywne  hiperplazja; powiększanie się
komórek, zwiększenie ich liczby (tworzą narośle)
*regresywne  degeneracja i nekroza komórek
oraz tkanek (atrofia  skarłowacenia, zdrobnienia)
Zmiany właściwości chemicznych protoplazmy
Zmiany te dotyczą komórek, do których pasożyt
wniknął w formie strzępek lub ssawek, jak i
komórek w sąsiedztwie strzępek rozwijających się
międzykomórkowo (zmiany nawet w trzech
pierwszych warstwach).
Zmiany w cytoplazmie
Wpływ ssawek strzępek śródkomórkowych i
międzykomórkowych; ich toksyn.
Ssawki grzybów rdzawnikowych powodują zmiany
w strukturze organelli komórkowych np.
- zwiększa się liczba i aktywność aparatu
Golgiego,
- zwiększa się liczba mitochondriów i skupiają się
w agregaty co hamuje przemiany energetyczne i
cały metabolizm komórki
-ssawki rdzy zmieniają chloroplasty: powiększają się
i są kuliste, otaczająca błona ulega uszkodzeniu,
tylakoidy rozpraszajÄ… siÄ™-Erysiphales
-jądro komórkowe przemieszcza się w sąsiedztwo
ssawki, ulega degeneracji i wymieszaniu z
cytoplazmą (jądro komórki zaatakowanej przez
okolicznościowego pasożyta nie zmienia miejsca
położenia, błona jego ulega destrukcji i
nukleoplazma przemieszcza siÄ™ do cytoplazmy,
* roślina porażona przez Botrytis  zmniejszenie się
jąder komórkowych, ostatecznie zanik (ale
powiększanie się jąder w komórkach porażonych
przez patogeny powodujące narośle),
* wzrost przepuszczalności błon
biologicznych  wzmożone przenikanie soli
nieorganicznych i związków organicznych z
komórek do środowiska(5-krotnie wyższe
wymywanie s. org. z komórek porażonych
przez Puccinia niż w kontroli).
" wzrost przepuszczalności protoplazmy (pod
wpływem toksyn grzyba)  umożliwia patogenom
Å‚atwe zdobywanie substancji pokarmowych (ale
przepuszczalność protoplazmy czyli większa jej
lepkość-fizykochemiczny wskaz
nik odporności,
toksyny Botrytis cinerea u wrażliwych odmian
zmniejszały lepkość protoplazmy
-działanie patogenów powoduje rozkład
substancji wysokocząsteczkowych w komórce, to
uwalnianie elektrolitów, wzrasta lepkość soku
komórkowego.
-Pasożyty okolicznościowe  dezorganizacja
jądra, chloroplastów
Proces chorobowy a zakłócenie
funkcji życiowych rośliny
" Zakłócenia wzrostu i rozwoju roślin
" Zakłócenia fotosyntezy przez patogeny
" Zaburzenia intensywności oddychania
" Zaburzenia transportu wody i substancji odżywczych
" Zaburzenia przepuszczalności membran
komórkowych
" Zaburzenia transkrypcji i translacji
Zakłócenia wzrostu i rozwoju roślin
Wzrost i rozwój roślin odbywa się przez podział
komórek; ich wydłużanie i różnicowanie.
Jest regulowany przez fitohormony (endogenne regulatory
wzrostu): * auksyny, * cytokininy, * gibereliny,
* etylen, * kwas abscysynowy, * kwas jasmonowy.
Patogeny też wytwarzają regulatory wzrostu:
* enzymy, * toksyny, * polisacharydy, * hormony
(stymulują lub hamują syntezę fitohormonów).
Auksyny  wzrost w komórkach roślin porażonych
przez wirusy, bakterie, fitoplazmy, grzyby i nicienie.
Wzrost spowodowany jest wzmożoną syntezą w
zainfekowanej roślinie oraz produkcja przez patogeny
Wysokie stężenie auksyn hamuje proces lignifikacji
- ściany tkanek są wtedy łatwo trawione przez enzymy.
Spadek auksyn  porażenie Diplocarpon rosae (czarna
plamistość róży), Blumerella jaapi (drobna plamistość
liści drzew pestkowych).
Cytokininy  wzrost w komórkach roślin
porażonych przez wirusy, bakterie i grzyby.
Wzrost cytokinin wskutek porażenie przez:
- Plasmodiophora, Agrobakterium tumefaciens
(guzowatość korzeni), - Corynebacterium fascians
Spadek cytokinin wskutek porażenia przez
Verticillium albo-atrum
Gibereliny pierwsze wyizolowano z grzyba Gibberella
fujikuroi. Siewki ryżu porażone tym patogenem
wytwarzającym różne gibereliny charakteryzują się
nadmiernym wzrostem.
Puccinia punctiformis  stymulował wzrost Cirsium
arvense.
Niektóre grzyby i wirusy wywołują obniżenie
giberelin i zwiÄ…zane z tym zahamowanie
wzrostu roślin.
Etylen jest syntetyzowany przez grzyby i bakterie np. owoce
banana zainfekowane przez Pseudomonas - podwyższała się
zawartość etylenu i żółkły owoce.
Podwyższone wydzielanie etylenu powoduje starzenie się
roślin, tworzeniu epinastii oraz przedwczesną defoliację.
Zwiększenie zawartości etylenu uruchamia
mechanizm obronny w komórkach roślinnych poprzez:
* indukuje powstawania fitoaleksyn,
* podwyższa aktywność lub syntezę niektórych enzymów,
biorących udział w przemianach związków fenolowych,
* indukuje syntezę sygnalnych związków indukujących
powstawanie chitynaz i glukanaz oraz inhibitorów
proteinaz grzybowych
Zakłócenia fotosyntezy
Fotosynteza to przekształcenie energii
świetlnej w energię chemiczną czyli synteza
związków organicznych (cukrów)
z substancji mineralnych (CO2 i wody)
z udziałem energii świetlnej i barwników
asymilacyjnych.
Intensywność fotosyntezy może spaść o 75% wskutek:
* ograniczenia powierzchni asymilacyjnej (zniszczenie
zielonych organów roślin-plamy, nekrozy, oraz zahamowanie
ich wzrostu),
* spadku zawartości chlorofilu lub degeneracji
chloroplastów (chlorozy, białaczki, żółtaczki),
* zaburzenia funkcjonowania aparatów szparkowych.
Zakłócenia syntezy chlorofilu oraz rozkład
chlorofilu:
*zaburzenia w funkcjonowaniu chloroplastów
(Erysiphe po wytworzeniu ssawek fotosynteza
gwałtownie spada, a zasychanie liści  spada do zera,
zmniejszenie rozmiarów i liczby tylakoidów
chloroplstów) Taphrina deformans (kędzierzawość
brzoskwini)  spadek fosforylacji fotosyntetycznej i
asymilacji CO2,
* wskutek toksyn bakteryjnych i grzybowych:
Pseudomonas syringae pv. tabaci (tabatoksyna)-uszkadza
membrany tylakoi-dów chloroplastów, P. syringae pv.
glycinea - o 35% obniżona zawartość chlorofilu, Alternaria
alternata (tentotoksyna)  zakłóca rozwój chloroplastów i
hamuje aktywność enzymów fosforylacji fotosyntetycznej,
AM-toksyna  straty chlorofilu , Uromyces phaseoli 
rozpad chlorofilu, Helminthosporium sacchari (wiktoryna)
 uszkodzenie wewnętrznej membrany chloroplastu -
ogranicza asymilacjÄ™ CO2,
* Ograniczona fotosynteza na etapie
karboksylacji:
- wskutek niższego stężenia CO2 - patogeny
naczyniowe: Ceratocystis sp., Fusarium sp., Verticillium
sp., bakterie Ervinia i Pseudomonas zakłócają
funkcjonowanie aparatów szparkowych, co powoduje
zachwianie gospodarki wodnej, zamknięcie szparek,
- wskutek redukcji ilości i aktywności
karboksylazy -Verticillium albo-atrum - rybulozo-1-
5-dwufosforanu.
Zaburzenia intensywności
oddychania
Oddychanie to złożony, wieloetapowy proces uwalniania
energii w wyniku enzymatycznego kontrolowanego utleniania
węglowodanów i kwasów tłuszczowych.
Energia pochodzÄ…ca z ATP wytworzona podczas
glikolizy w procesie oddychania jest wykorzystana:
* do wszystkich procesów komórkowych: wzrostu i
podziału, akumulacji i mobilizacji związków, syntezy bialek,
aktywacji enzymów,
* bierze udział w podwyższonym metabolizmie chorej
rośliny: stymulacja wzrostu w chorej części rośliny,
przyśpieszenie przepływu protoplazmy, podwyższenie syntezy
substancji, translokacji i akumulacji,
* w mechanizmie obronnym rośliny przed patogenem,
Wzajemne oddziaływanie roślina-patogen
powoduje odchylenia od normalnego przebiegu
oddychania; zmniejszenie efektywności fosforylacji
Intensywność oddychania wzrasta zaraz po infekcji
oraz podczas namnażania się i sporulacji patogena, a następnie
obniża się do normalnego poziomu lub niższego niż u roślin
zdrowych.
Intensywność oddychania u chorych roślin wzrasta np.
porażenie przez Botrytis cinerea to 50-200%
zwiększenie oddychania, co powoduje szybsze
zużycie substancji zapasowych tj. węglowodanów
(wzrost podczas inkubacji i zarodnikowania, już po
wystÄ…pieniu objawow normalizuje siÄ™, a nawet spada).
Oddychanie roślin
* systemicznie porażonych - nasila się w
zaawansowanym stadium infekcji,
* z lokalnymi objawami zawirusowania - nasila
się bezpośrednio po infekcji.
Zwiększenie aktywności oddychania występuje
podczas porażenia prowadzącego do śmierci
rośliny, ale i gdy roślina przezwycięża patogena.
U roślin odpornych na patogeny - intensywność
oddychania zwiększa się bardzo szybko, bo dużo energii jest
potrzebne do syntezy związków biorących udział w
mechanizmie obronnym komórek rośliny. Po osiągnięciu
maksimum aktywność szybko spada.
U roślin wrażliwych na patogeny - mechanizmy
obronne przeciwko patogenom nie sÄ… uruchamiane,
oddychanie wzrasta powoli po inokulacji i stale siÄ™
podwyższa, a po osiągnięciu maksimum pozostaje przez długi
czas na wysokim poziomie.
Zwiększonej aktywności oddechowej rośliny
towarzyszy:
*synteza enzymów biorących udział w tym procesie
*akumulacja i utlenianie związków fenolowych związanych z
mechanizmami obronnymi
*zwiększenie aktywności szlaku pentozowo-fosforanowego
(w warunkach stresu glikoliza jest zastępowana przez ten szlak
choć mniej wydajna jeśli chodzi o energię, za to cenny szlak
syntezy związków fenolowych np. kwasu salicylowego
(induktor ekspresji genow biaÅ‚ek chitanaz i 1-3 ß-glukanaz).
*zwiększona fermentacja w celu wyprodukowania dodatkowej
energii niż w tlenowym oddychaniu