Nowoczesne gałęzie przemysłu na świecie (elektromaszynowy, chemiczny)
Przemysł - dział gospodarki narodowej obejmujący przetwarzanie dóbr przyrody na produkty służące zaspokajaniu potrzeb społeczeństwa. Różni się od innych działów gospodarki narodowej masowym zastosowaniem maszyn, daleko posuniętym, społecznym podziałem pracy, dużą skalą produkcji oraz dużą niezależnością od warunków przyrodniczych jak klimat, gleba itp.
PRZEMYSŁ ELEKTROMASZYNOWY
Przemysł elektromaszynowy wytwarza rozległą gamę skomplikowanych wyrobów, wykorzystując w tym celu nowoczesne urządzenia technologiczne, zaawansowaną myśl techniczną i wysoko wykwalifikowane kadry. Do najważniejszych jego gałęzi zalicza się: produkcję środków transportu , obrabiarek, turbin i silników elektrycznych, różnorodnych instalacji dla przemysłu chemicznego i spożywczego, maszyn budowlanych i rolniczych oraz produkcję bogatego asortymentu urządzeń elektronicznych.
Przemysł elektromaszynowy ma podstawowe znaczenie dla rozwoju gospodarczego kraju. O jego randze świadczy między innymi to, że dostarcza on ponad 17% wartości produkcji globalnej przemysłu i zatrudnia prawie 1/3 wszystkich pracowników przemysłu w Polsce. Poziom jego rozwoju decyduje o rozwoju całej gospodarki i wpływa na wszystkie dziedziny funkcjonowania państwa, w tym między innymi na obronność.
Przemysł elektromaszynowy jest jedną z głównych płaszczyzn rywalizacji międzynarodowej w dziedzinie poszukiwania nowych rozwiązań technologicznych. Ma to istotny wpływ na rozmieszczenie tego przemysłu.
Głównym czynnikiem lokalizacji jest wykwalifikowana siła robocza oraz zaplecze naukowo-badawcze. Zakłady przemysłowe lokuje się więc głównie w dużych ośrodkach miejsko-przemysłowych. Ze względu na dużą różnorodność i złożoność produkcji, zakłady produkujące wyroby finalne współpracują z wieloma zakładami dostarczającymi półfabrykaty. Najlepsze warunki do kooperacji i specjalizacji istnieją w dużych ośrodkach miejskich. Aglomeracje miejsko-przemysłowe stanowią jednocześnie chłonny rynek zbytu dla wytworów tego przemysłu.
W produkcji większości wyrobów przemysłu elektromaszynowego przodują kraje wysoko rozwinięte (KWR), przy czym jej skala jest zazwyczaj proporcjonalna do liczby ludności i ogólnych rozmiarów gospodarki tych krajów, które determinują chłonność ich rynków zbytu. Niekiedy rozmiary produkcji w wybranych dziedzinach są nieproporcjonalnie duże w stosunku do potrzeb wewnętrznych, co zazwyczaj oznacza zaawansowaną specjalizację oraz rozległą kooperację i wymianę towarów za granicą. I tak: Niemcy specjalizują się w produkcji różnego typu obrabiarek i samochodów oraz instalacji dla przemysłu chemicznego; Japonia - sprzętu elektronicznego, samochodów, statków i urządzeń fotooptycznych; Włochy - urządzeń dla przemysłu spożywczego i chemicznego; Szwajcaria - urządzeń precyzyjnych, zegarków i turbin; Finlandia - urządzeń przeładunkowych i wyposażenia zakładów celulozowo-papierniczych; Szwecja - urządzeń do pozyskiwania i obróbki drewna, narzędzi i łożysk tocznych; Holandia i Belgia - wyposażenia zakładów przemysłu chemicznego; Wielka Brytania - maszyn budowlanych i włókienniczych oraz obrabiarek i maszyn rolniczych; wreszcie Dania, Holandia, Szwecja i Nowa Zelandia - w produkcji sztucznych dojarek oraz urządzeń do przechowywania i przetwórstwa mleka.
Zaawansowana specjalizacja wielu krajów w przemyśle elektromaszynowym wynika z chęci osiągania wielkiej skali produkcji i minimalizowania jej kosztów przeciętnych.
W 1995 roku największą wartość produkcji przemysłowej osiągnęły: Stany Zjednoczone, Japonia, Chiny, Niemcy, Włochy, Francja, Rosja i Wielka Brytania. Uwzględniając strukturę gałęziową przemysłu , można szacować, że największa wartościowo produkcję w przemyśle elektromaszynowym wytworzyły: Stany Zjednoczone, Japonia, Niemcy, Francja, Wielka Brytania, Chiny, Włochy i Rosja.
Niezwykle dynamiczny rozwój przemysłu w Chinach jest niewątpliwie największym fenomenem w gospodarce światowej końca XX wieku. Wiąże się on bezpośrednio z szybkim awansem cywilizacyjnym Azji Południowo-Wschodniej oraz z przekształceniami struktury gospodarki krajów wysoko rozwiniętych, które zasilają gospodarkę chińską kapitałami i technologiami. Wymagał jednak otwarci się na świat samych Chin.
Jedną z podstawowych gałęzi przemysłu elektromaszynowego jest produkcja obrabiarek. Wachlarz produkowanych na świecie obrabiarek jak również różnego rodzaju instalacji przemysłowych i linii technologicznych jest tak szeroki, iż niemożliwe jest ustalenie jednoznacznej listy potentatów. Oceny oparte na porównaniach wartości produkcji przemysłu obrabiarkowego wskazują jednak, że przodują tutaj: Japonia, Niemcy, Stany Zjednoczone, Włochy i Wielka Brytania. Przemysł obrabiarkowy w Rosji - po rozpadzie ZSRR - przeżywa wyraźny zastój.
Produkcja obrabiarek, ze względu na jej skalę i stopień złożoności technicznej, koncentruje się w wielkich okręgach przemysłowych i dużych miastach, gdzie korzysta z rozległego zaplecza techniczno-ekonomicznego i badawczego. Ważnymi czynnikami są ponadto zasoby wykwalifikowanej siły roboczej i rynek zbytu. Ten ostatni odgrywa szczególną rolę w lokalizacji produkcji ciężkich maszyn, np. górniczych, w rezultacie czego odpowiednie zakłady są wyraźnie zbliżone do ośrodków wydobycia i wstępnej obróbki surowców.
Przemysł środków transportu należy do najważniejszych gałęzi przemysłu elektromaszynowego. W wielu krajach (Stany Zjednoczone, Japonia) odgrywa większą role niż przemysł obrabiarkowy.
Produkcja samochodów na świecie jest skoncentrowana w kilkunastu wielkich ośrodkach w Stanach Zjednoczonych, Europie Zachodniej i Japonii. Udział producentów spoza tych regionów jest niewielki.
W produkcji samochodów, pomimo jej spadku w tych krajach, dominującą rolę odgrywają wciąż: Japonia, Stany Zjednoczone, Niemcy i Francja. W 1994r. wytworzyli oni łącznie ponad 21 mln samochodów osobowych ( 61% produkcji światowej - liczonych bez samochodów montowanych).
W eksporcie samochodów osobowych przodują: Japonia, Niemcy, Francja, Włochy, Hiszpania, Korea Południowa. Eksport Stanów Zjednoczonych i Kanady jest niewielki, z uwagi na ogromną chłonność rynku wewnętrznego w tych krajach oraz dominację w strukturze produkcji samochodów dużych, nie znajdujących większe ilości nabywców za granicą, szczególnie na chłonnym rynku europejskim.
W przemyśle lotniczym przodują koncerny amerykańskie - Boening, Douglas i Lockheed. Wytwarzają one samoloty wojskowe, pasażerskie i śmigłowce oraz rakiety, sztuczne satelity i promy kosmiczne. Głównymi ośrodkami tego przemysłu są: Seattle, Antipole Valley K. Los Angeles, Denver, San Diego, Dallas - Forth, Saint Louis i Atlanta. We Francji przemysł lotniczy skoncentrował się głównie w Paryżu i Tuluzie; w Rosji w Jekatierinburgu; w Wielkiej Brytanii w Londynie, Coventry i Bristolu, a w Japonii w Tokio. Duże znaczenie w tej dziedzinie mają również: Niemcy, Włochy i Kanada.
Przemysł stoczniowy doznał w latach 70-tych i 80-tych silnych wstrząsów związanych początkowo ze spadkiem zapotrzebowania na zbiornikowce, a następnie na masowce. Z grona wielkich potentatów z kryzysu zwycięsko wyszła jedynie Japonia, dzięki niskim przeciętnym kosztom produkcji, związanym z jej ogromnym skalą i koncentracją oraz wyższą niż gdzie indziej wydajnością pracy. Statki japońskie dystansowały też rywali nowoczesnością rozwiązań konstrukcyjnych i bezpieczeństwem użytkowania. Ponadto gospodarka japońska, stosunkowo najbardziej zależna od importu surowców, stwarzał znaczny popyt na produkcję własnych stoczni. W tym czasie dokonano także na wielką skalę przemieszczenia kapitałów związanych z produkcją statków do Korei Południowej, gdzie korzystały one z taniej siły roboczej.
W 1994 roku zwodowano statki o ogólnym tonażu 21,5 mln, z tego w Japonii - 43%, zaś w Korei Pd. - 25%. Gdyby uwzględnić produkcję trzeciego potentata w przemyśle stoczniowym, czyli Chin ( wraz z Tajwanem), to okazałoby się, że w tej części Azji koncentruje się prawie 75% światowej produkcji stoczniowej. W tymże roku Europa Zachodnia dała łącznie tylko 16% zwodowanego tonażu statków. Trzeba jednak zauważyć, że stocznie europejskie wykorzystały okres dekoniunktury lat 70-tych i 80-tych, dokonując poważnej modernizacji swej produkcji i zmian jej profilu. Rozwinęły produkcję bardziej opłacalnych ( a zarazem lżejszych ) jednostek wyspecjalizowanych ( Ro-ro, chłodni, kontenerowców, chemikaliowców ) oraz sprzętu do poszukiwań i eksploatacji surowców na szelfach kontynentalnych ( platform wydobywczych i batyskafów).
Przemysł stoczniowy Japonii koncentruje się w południowej części Honsiu, w wielkich kompleksach produkcyjnych: Hiroshima-Kure, Osaka, Kobe, Yokohama i Nagoja. W Korei Pd. największe znaczenie mają stocznie w Pusan i Inczhon, zaś w Chinach - w Szanghaju i Dalianie. W Niemczech wielkie stocznie pracują w Hamburgu i Bremie; w Danii - w Kopenhadze i Ålborgu; we Włoszech - w Genui, Savonie i La Spězii. Następnymi w kolejności producentami statków były w 1994 roku: Polska, Hiszpania i Wielka Brytania.
Największymi eksporterami statków są od lat Japonia i Korea Pd. Mniejsze znaczenie mają Niemcy, Chiny ( z Tajwanem ) i Polska.
Współcześnie najbardziej dynamiczną gałęzią przemysłu jest elektronika. Produkcje w tej dziedzinie można podzielić zasadniczo na 2 rodzaje - elektronikę konsumpcyjną oraz profesjonalną, chociaż ich rozgraniczenie sprawia wiele trudności. Do urządzeń elektroniki konsumpcyjnej należą przede wszystkim : sprzęt audio-video, komputery osobiste, kalkulatory, zegarki elektroniczne, cyfrowe telewizory, telefony komórkowe, aparaty fotograficzne, pagery, nagrywarki, palmtopy, nootebooki i laptopy. W elektronice profesjonalnej oferowane są przede wszystkim różnorodne konfiguracje komputerów, systemy sterowania procesami produkcji i dystrybucji, urządzenia poligraficzne i techniki laserowej, przyrządy pomiarowe, nowoczesny sprzęt medyczny ( tomografy komputerowe ), elektroniczne systemy komunikacyjne i nawigacyjne oraz cała gama innych urządzeń, opartych na wykorzystaniu mikroprocesorów. Centrum przemysłu elektronicznego w Stanach Zjednoczonych jest Kalifornia. Pomiędzy San Francisco a San Jose leży "Krzemowa Dolina", gdzie na obszarze ponad 300mil kwadratowych skoncentrowało się kilka tysięcy różnej wielkości zakładów branży elektronicznej, wytwarzających podzespoły i linie technologiczne do ich produkcji, różnorodny sprzęt komputerowy i oprogramowanie. Poza tym do wielkich ośrodków przemysłu elektronicznego w tym kraju należą: Los Angeles, Dallas, Houston, Phoenix, Chicago i Nowy Jork.
Poza Stanami Zjednoczonymi duże znaczenie w produkcji elektroniki profesjonalnej mają: Japonia, Holandia, Wielka Brytania, Francja, Niemcy, Szwecja i Szwajcaria. Rośnie też szybko udział azjatyckich "tygrysów" i Chin.
Przemysł chemiczny
Przemysł chemiczny jest rozległą dziedziną wytwarzania, obejmującą produkcję związków nieorganicznych i organicznych i chemię organiczna.
Przemysł związków nieorganicznych reprezentują tradycyjne dziedziny wytwarzania, a zwłaszcza produkcja kwasu siarkowego i solnego, sody i nawozów sztucznych. Wspólna ich cechą jest wysoka materiałochłonność i energochłonność oraz związana z tym duża agresywność wobec środowiska naturalnego. Dlatego też, jak również z uwagi na zawężanie się rynków zbytu na wyroby "ciężkiej chemii" w krajach wysoko rozwiniętych obserwuje się stagnację bądź nawet spadek produkcji w tej dziedzinie.
Podstawą rozwoju chemii nieorganicznej oraz wielu innych gałęzi gospodarki jest produkcja kwasu siarkowego. Związek ten stosuje się w szczególności do wytwarzania nawozów fosforowych, materiałów wybuchowych i zapałek, przy produkcji barwników, celulozy i papieru, w procesach rafinacji ropy naftowej, w przemyśle spożywczym oraz w akumulatorach. W wydobyciu siarki rodzimej przodują: Polska (Tarnobrzeg, Jeziórko, Osiek), Stany Zjednoczone (w rejonie Nowego Orleanu i Houston) i Rosja (w rejonie Samary).
W produkcji siarki z pirytów na czoło wysunęły się Chiny, Hiszpania i Japonia.
W produkcji nawozów azotowych przodują: Chiny, Stany Zjednoczone i Indie; nawozów fosforowych natomiast: Stany Zjednoczone, Chiny, Rosja i Indie.
W wydobyciu fosforytów czołowe miejsca zajmują: Stany Zjednoczone (Floryda), Rosja (Płw. Kolski), Maroko, Chiny, Jordania i Tunezja.
Sól kamienna pozyskiwana jest w większości krajów świata. Poza tradycyjnym wykorzystywaniem soli kamiennej w gospodarstwach domowych i przemyśle spożywczym, stosuje się ją do produkcji sody i chloru. Soda (wodorotlenek sodu) służy do wytwarzania środków piorących i mydła, sodu i jego związków oraz przy produkcji sztucznego jedwabiu, celulozy i papieru. Do największych producentów sody kaustycznej należą: Stany Zjednoczone, Niemcy, Japonia, Chiny i Rosja.
Produkcja związków organicznych, zwłaszcza podstawowych, jest na ogół związana z ośrodkami rafinacji ropy naftowej (zakłady rafineryjno-petrochemiczne), bardziej złożonych natomiast - z rejonami wielkich miast, z ich chłonnym rynkiem zbytu, zapleczem naukowo-badawczym i zasobami wykwalifikowanej siły roboczej.
Zakłady chemii organicznej wytwarzają niezmiernie szeroką gamę produktów bazowych oraz złożonych wyrobów finalnych. Do najważniejszych można zaliczyć: etylen, propylen, polietylen, polipropen, polistyren oraz nylon, stilon, elanę, anilanę, żywice winylowe i wiele innych.
W produkcji tworzyw sztucznych dominują: Stany Zjednoczone, Japonia, Niemcy, Francja i Korea Pd.
W przemyśle farmaceutycznym prym wiodą: Stany Zjednoczone, Szwajcaria, Wielka Brytania, Belgia, Niemcy oraz Szwecja, Francja i Japonia .
Written by mari@icpnet.pl