S.MICHALCZYK
KOMUNIKOWANIE POLITYCZNE
PIERWOTNE FUNKCJE POLITYCZNE MEDIÓW
● Przedmiotem opracowania jest teoretyczna analiza funkcji politycznych mediów.
Pierwotne funkcje(prymarne) są to funkcje wynikające z samej istoty mediów oraz istoty roli, jaką pełnią w komunikowaniu publicznym i masowym.
W praktyce mamy do czynienia z funkcja wtórną, która powstaje w procesie przetworzenia i dostosowywani danej funkcji pierwotnej do rzeczywistości, w ramach konkretnego aktu komunikacji.
FUNKCJE MEDIÓW MASOWYCH
● M. Mrozowski zwraca uwagę na to, że pomimo dużego zainteresowania tematem i sporego dorobku badawczego, brakuje wyczerpującego opracowania, a w stosowanej terminologii wciąż panują niejasności, np.:
FUNKCJA - definiuje się ją jako:
całokształt działalności,
kierunek działań,
następstwo działalności,
proces działania,
działanie danego elementu, w ramach układu do którego należy(W.Pisarka)
● Kontrowersje budzi także klasyfikacja funkcji mediów:
wg H.Lasswella(1948)
obserwacja otoczenia, celem dostrzegania pojawiających się w nim zagrożeń oraz możliwości, które mogą wpłynąć na porządek, wartości lub strukturę danego społeczeństwa;
koordynacja reakcji poszczególnych elementów społeczeństwa na zmiany w jego otoczeniu
przekazywanie dziedzictwa społecznego z pokolenia na pokolenie,
P.F.Lazarsfeld i R.K.Merton(1948) - wyróżniają kolejno dwie funkcje i jedna dysfunkcję:
nadają sens osobom, instytucjom i kwestiom publicznym,
wzmacniają normy społeczne przez piętnowanie dewiacji,
uzależniają odbiorców od siebie,
Polska tradycja prasoznawcza:
f. informacyjne,
f. kształtowania opinii,
f. rozrywkowa,
f.agitacyjno-propagandową(w okresie socjalizmu),
ze względu na zakres oddziaływania prasy(czasami traktowane łącznie):
społeczne,
polityczne
w ramach funkcji społeczno-politycznych czasami wyróżniało się bardziej szczegółowe:
budzenie świadomości narodowej,
upowszechnianie kultury prawnej,
popularyzacja wiedzy,
językowa unifikacja społeczeństwa,
ze względu na stopień uświadomienia sobie celów przez nadawcę:
f. zamierzone; nadawca chce by ludzie o czymś wiedzieli,
f. niezamierzone; wpływ informacji nie jest celowy lub nawet niepożądany,
I.Tetelowska w latach 60-tych XX wieku:
f. intencjonalna; projektowanie przekazu przez nadawcę; jej treść określają ci ostatni,
f. nadana; potencjalna związana z tym czy przekaz jest w stanie pełnić dana funkcję; określa się ja poprzez analizę zawartości mediów,
f. pełniona; odpowiada rzeczywistemu wpływowi mediów; określana przez badania społeczne,
inne uznawane funkcje:
kontrolne,
organizatorskie,
wychowawcze,
propagandowe,
● Funkcje mediów wg R.Burkarta z Kommunikationwissenschaft z 1989r.:
Media działają w systemie społecznym, dlatego powinno się je rozpatrywać pod kątem zgodności lub niezgodności z określonymi działaniami ludzi, dlatego mogą one być wobec systemu społecznego:
funkcjonalne,
dysfunkcjonalne,
przy czym są to procesy równoległe i jednoczesne, i możemy o nich mówić w kontekście:
ich treści,
odbioru społecznego
|
A |
B |
a |
np. przekazywanie treści wychowawczych(?) |
np. przekazywanie kłamstw, treści demagogicznych czy manipulatorskich, |
b |
np. wywoływanie pożądanych funkcjonalnie zachowań |
np. wywołanie niepożądanych funkcjonalnie zachowań |
Wyróżnia on trzy zasadnicze, wzajemnie powiązane, funkcje:
SPOŁECZNE, wynikają ze struktury społecznej, w jej obrębie wyróżnia się:
f. socjalizacyjną(pierwszą)
media uczą zachowań społecznych, które nie mogą być kształtowane przez grupy pierwotne; są narzędziem transmisji kulturowej, socjalizacji, której siłą wynika z równomierności, regularności i ciągłości oddziaływania, oraz tworzenia poczucia tożsamości; socjalizację przez masowe komunikowanie można rozumieć jako:
pośrednictwo w dostarczaniu wzorów , wartości, norm, itp.,
pośrednictwo w przekazywaniu sposobów kształtowania relacji ze społeczeństwem,
kształtowanie orientacji społecznej(f. druga)
jako jeden z elementów procesów orientacyjnych , wspomagają rozwiązywanie codziennych problemów i dylematów,
f. rekreacyjna(trzecia)
wypełniają czas wolny,
POLITYCZNE, jako działanie w obrębie systemu politycznego;
w jej ramach F.Ronnenberg wyróżnił:
kształtowanie opinii publicznej; rozumianej nie jako zbiór jednostek ale zbiór informacji, najczęściej dotyczących spraw publicznych, rozpowszechnianych przez media; reguluje to relację opinii publicznej i władzy, wpływa na legitymizację władzy,
artykulacja; interesów różnorodnych grup,
socjalizacja polityczna; edukacja odbiorców w zakresie funkcjonowania systemu politycznego i udziału w nim, kształtuje postawy obywatelskie,
kształcenie polityczne; jako zdolność do przyjmowania rozwiązania i rozumienia informacji politycznej, kształtuje świadomość obywatelską,
krytyka i kontrola polityczna,
EKONOMICZNE; media oddziaływają na system ekonomiczny, którego są częścią, tą funkcję dzieli się na:
f. cyrkulacyjną; media wspomagają i udrożniają proces wymiany dóbr,
rola przekaźnika wiedzy ekonomicznej;
f. terapeutyczne; stanowiąc obrazkowy substytut rzeczywistości,
f. legitymizacyjne, rozumiane jako tworzenie kryteriów zakupu towarów i pomoc w tym,
FUNCKJE SPOŁĘCZNE |
FUNKCJE POLITYCZNE |
FUNKCJE EKONOMICZNE |
FUNKCJA INFORMACYJNA |
||
▪ socjalizacja,
▪ orientacja społeczna,
▪ rekreacja,
|
▪ kształtowanie opinii publicznej, ▪ artykulacja,
▪ socjalizacja polityczna, ▪ kształcenie polityczne, ▪ krytyka i kontrola, |
▪ cyrkulacja,
▪ nośnik wiedzy ekonomicznej, ▪ terapia socjalna, ▪pomoc legitymizacyjna, |
● Na pierwszy plan działalności mediów wysuwa się FUNKCJA INFORMACYJNA która integruje wszystkie szczegółowe funkcje, dzięki której odbiorcy zdobywają wiedzę, redukując niepewność. Jest to funkcja zrelatywizowana, dla każdego dana informacja i sam proces komunikowania może mieć inną wartość i może być inaczej odebrany. Informacja kształtuje ludzkie doświadczenia, które możemy podzielić na:
pierwotne, nabyte przez bezpośrednie kontakty ze zjawiskami,
wtórne, zdobywane poprzez przekaz symboliczny, którego głównym nośnikiem są media; na tej płaszczyźnie przeżywany całe obszary życia, jak polityka, gospodarka czy w dużej części kultura,
● Media niewątpliwie spełniają także FUNKCJĘ INTEGRACYJNĄ w ramach systemu społecznego, lecz nie jest najważniejszym elementem integracji społecznej, która w większym stopniu zachodzi poprzez rozmaite organizacje i bezpośrednie interakcje ludzkie.
Integracje rozumiemy tutaj jako scalanie, jednak nie w sensie ujednolicania grupy ale skupiania różnorodności.
System definiujemy jako zorganizowany układ elementów, zdolny do funkcjonowania
Integracja systemu zależy od poziomu integracji jego elementów, który z kolei zależy od siły procesów scalających w ramach stosunków międzyludzkich. Sama integrację można rozumieć zarówno jako proces jak i skutek - wynik tego procesu, który cały czas trwa, jako ze ma kryteriów uznających go za spełniony.
Te dwie cechy, relatywności i stopniowalność są stałymi jakościami systemu społecznego.
Proces ten zachodzi na kilku płaszczyznach:
przestrzenna(horyzontalna) - rożne poziomy rozpatrywania(lokalny, narodowy, międzynarodowy, itp.),
społeczny - zachodzi między jednostkami i grupami społecznymi,
społeczno-przestrzenna - między określonymi kulturami i obszarami językowymi,
systemowa - między organizacjami i w ramach społeczeństwa,
Funkcja integracyjna realizuje się dzięki bardzo szerokiemu zakresowi obszarów objętych działaniami mediów i całościowego działania systemu medialnego. Konkretne efekty zależą jednak od odbioru i indywidualnej oceny treści medialnych. Tym niemniej rozpowszechnianie określonych wartości, norm i wzorów zachowania powoduje zarówno realne jak i symboliczne scalenie grup społecznych na różnych poziomach życia zbiorowego.
Duży wpływ mediów wynika tutaj z ich dynamiki i elastyczności w dostosowywaniu się do sytuacji społecznej.
Występuje jednak sporo trudności zarówno z empiryczną weryfikacją jak i określeniem na poziomie abstrakcyjnym rezultatów integracji, wynikających z realizacji tej funkcji mediów. Wynika to z niejasności stosowanej terminologii w tej zakresie i rozmywania się wpływów rożnych elementów struktury społecznej.
Bezpośrednie efekty faktycznie widoczne są tylko w sferze polityki, gdzie poparcie społeczne danej opcji politycznej, w ogromnej mierze zależy od działalności mediów.
REKONSTRUKCJA RZECZYWISTOŚCI PRZEZ MEDIA
● W związku z wielością zdarzeń na świecie, większość z nich nie może znaleźć odzwierciedlenia w mediach, powoduje to problemy związane z selekcją w procesie informacyjnym. Dokładniejsza selekcja występuje w radiu i TV, mniejsza w prasie, co przy roli informacji w w nowoczesnej demokracji, odgrywa kluczową rolę.
Problem selekcji rodzi zasadniczy konflikt pomiędzy postulatem „pełności” informacji a „rzeczowości” z technicznymi możliwościami rozpowszechniania, ostatecznie zawsze prowadzi to do redukcji i zubożenia informacyjnego.
N.Luhmann:
„komunikacja jest procesem, w którym selekcja jest selektywna, przez co sama zasada selekcji zostaje wzmocniona.”
W.Lippman w Public Opinion:
„Każda relacja o danym wydarzeniu nie jest dokładny odbiciem rzeczywistości. Każde postrzeganie zjawiska przez obserwatora jest już jednocześnie jego interpretacją.”
Selekcja dziennikarska jest wynikiem wielu czynników, wpływów zewnętrznych, zapotrzebowaniem rynku czy po prostu czasem, każda wiadomość wpisuje się w pewien kanon, jest wynikiem stereotypizacji i rutyny.
Medioznawstwo wypracowało wiele metod i narzędzi badania zawartości treści informacyjnych, prowadzenia badań praktyczny i teoretycznych pod kątem ich zgodności przekazywanej treści z rzeczywistością.
Ważnym zagadnieniem pozostaje także obiektywność mediów, rozpatrywany głównie w kontekście działalności dziennikarskiej. W tej materii, generalnie można mówić o obiektywizmie:
naiwnym,
krytycznym,
Treść mediów i ich analiza
● W.Shulz w artykule „Media masowe a rzeczywistość. Ujęcie ptolemeuszowe i kopernikańskie”, zadał pytanie:
Jakiej natury są wzajemne stosunki pomiędzy mediami a rzeczywistością?
Poprawna odpowiedz, wg niego, dać może tylko analiza naukowa zawartości mediów.
Przez zawartość mediów rozumiemy wszystkie materiały znajdujące się w mediach, które są przenoszone od nadawcy do odbiorcy w postaci drukowanej, fonicznej lub obrazowej. Socjologiczna analiza zawartości wychodzi z założenia, że na podstawie zawartości da się, opisać rzeczywistość(stosunek 1:1)
W.Shulz rozróżnia dwa typy stosunku media-rzeczywistość:
ptolemeuszowskie, inaczej naiwne, zakładające że media odzwierciedlają rzeczywistość,
kopernikańskie, wychodzące z założenia, że media nie są obiektywne, jako że należą do systemu społecznego i nie są wolne od jego naleciałości, media kształtują rzeczywistość wtórną,
Oba podejścia mają znaczenie w analizie, będącej instrumentem opisu ilościowego treści. Najczęściej są to treści manifestujące się, co rzutuje względnością obiektywności samej metody, której bliższym określeniem byłaby intersubiektywność.
Rzeczywistość medialną tworzą wydarzenia medialne, czyli szczególnie ważne tematy i konteksty budzące zainteresowanie opinii publicznej, chociaż mają(mogą mieć) nikłą wagę społeczną. Można je sklasyfikować:
TYP WYDARZENIA |
CECHA CHARAKTERYSTYCZNA |
PRZYKŁAD |
Wydarzenie ważne |
Funkcjonalność wobec systemu społecznego |
Posiedzenia parlamentu, obrady rządu, |
Wydarzenia zmediatyzowane |
Nastawienie na cele strategiczno-komunikacyjne |
Zjazdy partyjne |
Pseudowydarzenia |
Wyłącznie na użytek mediów |
Konferencje prasowe, oświadczenia, akcje |
Wydarzenia zainscenizowane |
Inspiracja medialna |
Relacje o innych mediach, dyskusje telewizyjne |
● Na początku XX wieku powstała semiotyka(Ch.S.Pierce i F. de Saussure):
jest ona ogólną teorią znaków i systemy znaków w kontekście komunikacyjnym i bada kulturowe uwarunkowania procesów komunikacyjnych.
Jej znaczenie wzrasta wraz z tendencja do pośredniczenia w przekazie informacji przez znaki i symbole, oraz tworzenia się czegoś co badacze nazywają światem semiotycznym lub semiostezą. Szczególnie w sferze polityki.
Przykład jednej z niemieckich partii, która wykorzystała połączenie obrazu dużej dyni i tekst „znów mamy silny wzrost gospodarczy” - analiza semiotyczna może wykazać zarówno pozytywne jak i negatywne skojarzenia.
+ Schemat 16
● Od lat 70-tych, analizie zawartości treści medialnej towarzyszą tzw. studia kulturowe(kultura w odniesieniu do codzienności i kultury wyższej). Wszystkie wykorzystywane osiągnięcia ludzkości mogą być rozumiane jako teksty, które da się czytać i interpretować w rożny sposób(w zależności od miejscowych uwarunkowań) - mają charakter otwarty.
Sztandarowym przykładem są tu opery mydlane, które w zależności od konkretnej kultury, są różnie postrzegane. Generalnie zaś spełniają funkcję terapeutyczna.
Medialna selekcja informacji
● Kryteria selekcyjne - ujęcie klasyczne, oparte na badaniach(nurtu gatekeeper research) amerykańskich uczonych(m.in. D.Manning White) sformułowało 5 zasadniczych konstatacji, będących kierunkami dalszych refleksji. Selekcja informacji zależny od:
subiektywnych i indywidualnych orientacji poszczególnych dziennikarzy,
organizacyjnych i technicznych możliwości redakcji,
stosunków wewnątrzredakcyjnych, presji koleżeńskiej i przełożonych,
linii redakcyjnej, wynikającej z poglądów dziennikarzy lub wydawców,
jakości i ilości wykorzystywanej informacji agencyjnej,
● Generalne pytania studiów selekcyjnych dotyczą czynników wpływających na obraz rzeczywistość w mediach, i jego relację z realnymi zdarzeniami. Pod tym kątem, analizy czynników selekcyjnych podjął się J.Galtung i M.Holboe Ruge, wskazując 12 cech wiadomości, decydujących o medialnym rozpowszechnianiu:
czas pomiędzy zdarzeniem a ukazaniem się informacji w mediach,
intensywność wydarzenia,
jednoznaczność lub wieloznaczność wydarzenia,
znaczenie społeczne wydarzenia,
zgodność z oczekiwaniami publiczności,
zaskoczenie opinii publicznej, rzadkość i nieprzewidywalność zdarzenia,
ciągłość(kontynuacja) wydarzeń,
komplementarność informacji,
odniesienie do narodów elitarnych,
odniesienie do osób zaliczanych do elity,
personifikacja i identyfikacja aktorów zdarzeń,
negatywizm,
Sformułowali oni też 3 zasady ogólne:
im bardziej odległy naród, tym większa tendencja do pokazywania tylko jego elity;
im wyższa pozycja społeczna osób, tym silniejsza tendencja do pokazywania negatywnych stron ich funkcjonowania,
dystans kulturowy między miejscem wydarzenia a miejscem odbioru informacji ma wpływ na społeczną ocenę zdarzeń,
Cechy te zweryfikowano podczas badań w Norwegii(klasyfikowano które wydarzenia są ważne, później przeprowadzano sondaż), najważniejszym, dla opinii publicznej, okazał się czynnik kontynuacji.
● Zagadnieniem tym zajmował się także K.E. Rosengren, który twierdził, że ażeby stwierdzić w jakim stopniu media odzwierciedlają rzeczywistość, badać trzeba nie tylko treść przekazu ale konfrontować ją z realnymi wydarzeniami. Przedstawia on dwie różne kategorie:
ekstra-media-faktów -fakty i wydarzenia mogące się stać przedmiotem relacji medialnej; można opisać za pomocą badan statystycznych, naukowych, itd.,
intra-media-faktów - rzeczywiste relacje o faktach i wydarzeniach; są rezultatem subiektywnego podejścia dziennikarzy,
● Czynniki informacyjne - ujęcie współczesne. Na podstawie analizy programów TV i radiowych, W. Shulz zmodyfikował tradycyjne kryteria selekcyjne, redukując je do sześciu:
czas; jako przedział czasu między zdarzeniem a relacją i jako kontynuację,
bliskość; przestrzenna, polityczna, kulturowa,
status; regionalny, państwowo-polityczny, związany z udziałem we władzy,
dynamika; w tym jednoznaczność i stopień nowości,
wartościowość; w tym negatywizm(konflikt, kryminalność, szkody) i pozytywizm(postęp),
identyfikacja; personalizacja zdarzenia,
Jest to tylko próba klasyfikacji, bardzo obszernego tematu.
● D. McQuail, w swoich badaniach, gatekeeping definiuje jako wielofazowy proces selekcji informacji o wydarzeniach, w którym media decydują które wydarzenia staja się wiadomościami medialnymi, a które nie. Nieuchronnym skutkiem tego zjawiska, wynikającym z kontekstu społecznego, jest zniekształcenie rzeczywistości medialnej.
W oparciu o prace J.B.Manheima, M.Fishmana i G.Tuchmana, wskazał on 3 główne czynniki selekcyjne:
ludzie - personalizacja realna, czynnikiem przyciągającym uwagę jest zaangażowanie w wydarzenia dużej ilości ludzi, najlepiej wpływowych,
miejsce - identyfikacja publiczności z lokalizacją wydarzenia, prowadzi to do wzrostu wpływów miediów lokalnych,
czas - w związku z tym, wiadomości dzielą się na:
twarde, umiejscowione konkretnie w czasie,
miękkie, ponadczasowe, nie wiążące się z czasem,
w tej kategorii można mówić jeszcze o podziale na:
spoty informacyjne,
wiadomości rozwojowe,
wiadomości trwające,
Ostatecznie głosi on 8 czynników: siła i rozgłos danego wydarzenia, osobiste kontakty reportera, miejsce wydarzenia, powiązanie z władzą, zdolność przewidywania i rutyna, bliskość w stosunku do publiczności, świeżość i krótki czas od wydarzenia, powtarzalność wydarzenia.
● Inną klasyfikacją ze względu na czas zaproponowana przez G.Tuchmana jest podział na wiadomości:
zaplanowane, związane z kalendarzem i przewidywalne,
nieoczekiwane,
niezaplanowane, nie powiązane z konkretnym czasem,
Związek między wszytki typami przedstawia schemat:
|
ASPEKTY CZASOWE WIADOMOŚCI |
|||
TYPY WIADOMOŚCI |
|
Zaplanowane |
Nieoczekiwane |
niezaplanowane |
|
Twarde |
● |
● |
|
|
Miękkie |
|
|
● |
|
Spoty |
|
● |
|
|
Rozwojowe |
|
● |
|
|
Trwające |
|
● |
|
● wg H.J.Molotcha i M.J.Lestera z punktu widzenia komunikowania politycznego, gdzie głównym kryterium jest nierutynowość wydarzenia, można wskazać:
przypadki, zwyczajne sytuacje,
skandale, nadzwyczajne sytuacje,
zdarzenia losowe, sytuacje kreowane,
Problem mediów obiektywnych
● Obiektywizm informacji, rozumiany jako zaprzeczenie stronniczości i intencjonalności, jest wyznacznikiem jakości i jako taki opiera się na zasadzie wolności i niezależności mediów. Jego brak krzywi obraz rzeczywistości medialnej.
W szczególny sposób odnosi się on do komunikacji politycznej, będącej sferą konfliktu rożnych grup interesów.
Fundamentem obiektywności jest relacja pomiędzy mediami a środowiskiem w jakim funkcjonują.
Dwojaką rolę odgrywa tu publiczność, jako ważny element środowiska, z jednej strony wymaga obiektywności, z drugiej strony, sama wpływa na to skrzywienie, formułując żądania. Zmusza to media do lawirowania między wymogami obiektywności a realnymi możliwościami, najczęściej na niekorzyść tego pierwszego.
Trudno jest zdefiniować samo pojęcie obiektywizmu medialnego:
● wg J.Westerstahl,na obiektywizm składa się kategoria:
faktu, charakteryzowanego przez kryteria prawdy, informatywności, trafności,
bezstronności, rozumianej jako równowaga i neutralność,
● D. McQuail formułuje 3 normatywne zasady obiektywizmu:
media powinny dostarczać wszechstronnej i trafnej informacji wraz z tłem relacjonowanych wydarzeń,
informacja powinna być obiektywna w sensie dokładności, rzetelności, pełności, kompletności, prawdy i oddzielenia faktów od opinii,
informacja powinna zachować równowagę i uczciwie przedstawiać alternatywne perspektywy, bez nastawienia na sensację,
● M.Ruhl i U.Saxer dzielą obiektywizm na:
medialny, niewykrzywiane obrazu rzeczywistości przez media,
dziennikarski, realizacja pierwszego postulatu w praktyce,
podział ten uwypukla różnice między społeczny a personalnym aspektem problemu, zaś autorzy podkreślają że struktura rzeczywistość medialnej powinna odpowiadać rzeczywistości obiektywnej,
● Zasady obiektywizmu zostały zebrane w formie katalogu postulatów:
prawdy - operowanie faktami,
kompletności - całościowe oddanie problemu,
rozdzielności - oddzielenie opinii od faktów,
strukturyzacji - informacja powinna być odbiciem rzeczywistości,
prezentacji - wyraźnie podkreślone opinie,
jawności - odnośnie źródeł,
prezentacji(?) - podkreślanie sprzeczności w źródłach,
unikania emocji,
neutralności,
unikania tendencyjności,
lista ta nie wyczerpuje jednak całości zagadnień,
● występuje także krytyczne pojmowanie obiektywizmu wg G.Bentle:
obiektywizm to pojęcie leksykalne, lub tylko zaprzeczeni subiektywności,
podstawowymi cechami i zasadami tekstów dziennikarskich powinny być: poprawność i pełność, kryterium oceny: sprawdzalność,
postulat sprawdzalności prowadzi dalej do postulatu dbania o formę prezentacji,
dziennikarstwo obiektywne jest uwarunkowane czynnikami społecznymi,
● Ważnym zagadnieniem jest polityczne odchylenie(political bias).
To wynikające z subiektywnego lub ideologicznego podejścia, stronnicze prezentowanie rzeczywistości, jest skutkiem powiązania dziennikarzy z establishmentem.
J.Street wyróżnia 4 typy odchylenia:
stronnicze - jawne popieranie jednej opcji,
propagandowe - celowe ukazywanie preferowanej opcji w lepszym świetle, krytyka opozycji,
niezamierzone - wynika z struktury i formy przekazywania informacji,
ideologiczne - odniesienie do nrom i wartości preferowanej ideologii,
Dla odbiorców trudne jest odczytanie intencji nadawców, oraz w dużym stopniu niemożliwe zweryfikowanie informacji.
W niektórych badaniach, dochodzono do wniosków, iż informacja medialna zawsze ma jakieś odchylenie ideologiczne lub polityczne, wynikające z aktualnego położenia w czasie i przestrzeni społecznej.
KSZTAŁTOWANIE OPINNI PUBLICZNEJ
● Opinia publiczna jest jedną z najważniejszych kategorii komunikacji społecznej. Nie ma jednak jednoznacznej definicji:
D.McQuail
zbiorowy sąd dotyczący znaczących spraw sfery publicznej; jest dynamiczną i zmienną siła,
S.Kuśmierski
dynamicznie zmieniający się stan świadomości dużych grup społecznych, składający się z poglądów i przekonań mniej lub bardziej trwałych, odnoszących się do kwestii zazwyczaj dyskusyjnych, których rozwiązanie ma bezpośredni lub pośredni wpływ na aktualne bądź przyszłe interesy społeczeństwa,
J.Habermas
sieć komunikacyjna, której treścią są sądy i opinie ludzi,
J.Gerhards
składa się z dużej liczny wieź komunikacyjnych, do których dostęp jest otwarty, niezwiązany z żadnym formalnym członkostwem, w którym funkcjonują aktorzy polityczni i publiczność,
wg W.Ph.Davisona
nie ma ogólnie akceptowanej definicji opinii publicznej
problem opinii publiczne, to w gruncie rzeczy problem normatywny, nie deskryptywny, w tym kontekście, mowa jest o tym jak opinia publiczna powinna być, jakie funkcje powinna spełniać:
powinna pełnić rolę zbiorowego suwerena politycznego procesu politycznego, ogniskującego rozproszone dyskusje i argumentacje obywateli
● Aktorzy biorący udział w komunikacji politycznej dążą:
wykreować siebie i zwrócić na uwagę opinii publicznej na swoje interesy,
do wykreowania swoich poglądów na ogólne, powszechne,
Wyróżnia się 3 funkcje opinii publicznej z punktu widzenia komunikowania politycznego:
prezentacyjna,
wartościująca,
orientująca,
Sama opinia publiczna funkcjonuje na 3 płaszczyznach:
poziom interpersonalny; spontaniczne opinia publiczna oparta na interakcje poszczególnych jednostek; ulotność kontaktów,
poziom tematyczno-zgromadzeniowy; koncentruje się na konkretnych tematach i problemach, artykułuje konkretne postulaty,
poziom medialny; systematyczny i zorganizowany wpływ na opinię publiczną, dzieli się na elitarną i popularną,
Poziomy te różnią się wewnętrznym stopniem selekcji tematów i problemów, najwięcej w interpersonalnej, najmniej w medialnej.
Dalszy podział obejmuje opinię publiczną:
pasywna - bierne sporadyczne uczestnictwo w procesie politycznym,
aktywną - aktywne uczestnictwo,
W analizie, wykształciły się trzy poglądy dotyczące tego kto wyraża opinię publiczną: media, elity lub ludzie.
Medialna opinia publiczna
● Koncepcję medialnej opinii publicznej rozwinął W.Shulz;
Wg niego opinia publiczna obejmująca wszystkich obywateli, w rzeczywistości jest tylko modelem idealnym, i nie jest możliwe jego urzeczywistnienia, poza małymi lokalnymi wspólnotami. Wskazuje on, że w życiu publicznym bierze udział nikły odsetek obywateli, dlatego funkcję tworzenia opinii publicznej przejęły media. Występują dwie zasadnicze różnice pomiędzy modelem idealnym(dalej MI) a medialną opinią publiczną(dalej MOP):
odmienne role aktorów,
w MI każdy uczestnik jest zarówno odbiorcą jak i nadawcą komunikatów; jest aktywnym podmiotem,
w MOP rolę nadawcy przejmują media, większość obywateli jest pasywna; ogranicza się do odbioru komunikatów, mniejsze szanse uczestnictwa,
struktura interakcji(?),
w MI ograniczona do interakcji bezpośrednich, w ramach organizacji, itp.; bardziej stabilna
w MOP uwarunkowana wieloma czynnikami, społecznymi, technicznymi, strukturalnymi; dynamiczna i zmienna,
Medialna opinia publiczna ma kilka aspektów:
czasowy - kluczowe znaczenia ma moment rozpowszechnienie komunikatu(różne dla rożnych rodzajów mediów), który zmienia się wraz z dostępnymi środkami technicznymi,
demograficzny - treść medialna trafia do zróżnicowanej, niezorganizowanej i ananimowej publiczność, medialna opinia publiczna nie jest jednolita,
przestrzenno-geograficzny - istnieje co najmniej 5 poziomów MOP: lokalny, regionalny, krajowy, europejski, światowy; na każdym z poziomów decydującą rolę w tworzeniu MOP odgrywają media danego szczebla;
istnienie pierwszych trzech poziomów jest realne, na tych poziomach istnieją dominujące media docierające do większości obywateli; co do kolejnych dwóch występują liczne wątpliwość,
poziom europejski - wg G.Koppera, nie istnieje jedna europejska opinia publiczna, a wg U.Hasebrink i A.Herzog jest to spowodowane brakiem jednolitej publiczności medialnej; dominuje tematyka narodowa,
poziom światowy - nie ma jednego światowego systemu medialnego, istnieje jednak wiele mediów pełniących rolę informatora i opiniodawcy w skali świata; ważna role odgrywa internet;
● W.Ph.Davison - wstępne warunki światowej opinii publicznej:
jednostki w rożnych krajach muszą zwrócić uwagę na jedno wydarzenie,
muszą mieć środki komunikacji i możliwość podejmowania interakcji,
musi istnieć mechanizm wyrażający wspólne poglądy w działaniu,
Schemat 20 - powiązanie i przenikanie się poziomów. Wyższe poziomy zawieraj w sobie niższy, i występuje między nimi przepływ informacji.
● Wg W.Shulza ekspansja MOP wynika z ekspansji mediów, im więcej mediów:
tym większe szanse politycznego uczestnictwa obywateli,
tym wyższe kompetencje polityczne obywateli,
tym pełniejsza reprezentacja rożnych interesów opinii publicznej,
SOCJALIZACJA POLITYCZA
● Socjalizacja polityczna polega na przygotowaniu jednostek do pełnienia ról społeczno politycznych wynikających z charakteru państwa demokratycznego; dostosowywanie do warunków systemu, wyróżniamy socjalizację:
pierwotna - dzieci,
wtórna - dorosłych ludzi,
stanowi ona przedmiot zainteresowań wielu nauk.
● Wh H.Hymana(1959) media spełniały tylko rolę pomocniczą względem socjalizacji wewnątrz rodziny i szkoły, ale wraz z rozwojem mediów, relację tę zaczęto przeformułowywać(S.H.Chaffe, S.L.Ward, L.P. Tipton), a w latach 90-tych, media uznano za centralną instancję socjalizacji(F.Ronnenberg).
Występują trzy koncepcje ujmowania i umiejscawiania badań socjalizacji w ramach dziedzin badań:
komunikacji; wpływ mediów, jako niezależnego czynnika socjalizacji ,na ludzi,
publiczności; uwzględnia wpływ jednostki na dobór mediów i socjalizację,
funkcji mediów; rozpatrywanie socjalizacji w kontekście innych zadań mediów,
Niezależnie od tego badacze skupili się na kilku wątkach dotyczących socjalizacji politycznej
● Wykorzystanie politycznych treści mediów
TV zaczyna zastępować rodzinę i szkołę w socjalizacji dzieci.
Wraz z wiekiem zauważa się tendencję do ograniczania selekcji treści politycznych.
Wykształcenie wpływa na socjalizację:
wpływa na poziom wiedzy,
określa poziom zainteresowania treściami politycznymi,
może podważać wpływ socjalizacyjny innych jednostek(rodziny, itp)
ludzie wykształceni czerpią informacje z gazet, mniej wykształceni z TV,
płeć wpływa na zainteresowanie treściami politycznymi, dominują tu mężczyźni,
● Uzyskiwanie wiedzy politycznej
Nie ulega wątpliwości ze media są źródłem wiedzy politycznej, rozumianej jako znajomość faktów, wydarzeń oraz rozumienia mechanizmów procesów politycznych.
Jej uzyskiwanie wynika i jest uzależnione od zainteresowania polityką, które z kolei jest uwarunkowane czynnikami społecznymi, przez które wiedza polityczna obywateli jest bardzo zróżnicowana. Bardziej zainteresowani są ludzie w wieku 40 - 59 lat, wykształceni, dominują mężczyźni.
Osoby posiadające większą wiedzę lepiej poruszają się w przestrzeni społecznej, wywiązują się z roli obywatela. Zróżnicowanie na tym polu można tłumaczyć teorią „przepaści wiedzy”, która dzieli ludzi na:
uprzywilejowanych - posiadających dostęp do wiedzy, podejmujący jej selekcję i wartościowania, w dłuższym okresie daje im to przewagę,
nieuprzywilejowani - nie posiadający wiedzy ani możliwości jej pogłębienia,
● Kluczowe typy relacji między mediami a uzyskiwaniem wiedzy politycznej:
związek między korzystaniem z mediów a przyrostem wiedzy politycznej - badania tej materii nie dały jednoznacznych wyników,
związek szerokości oferty medialnej i przyrostu wiedzy politycznej obywateli - paradoksalnie im większy wybór tym większe zróżnicowanie zakresu wiedzy,
intensywność korzystania z mediów i przyrostu wiedzy politycznej - za optymalne uznano oglądanie TV 2h/24h,
● Media a kultura polityczna.
G.A.Almon i B.G.Powell rozróżnili obszary:
struktury politycznej - materialna struktura i model funkcjonowania instytucji politycznych,
kultury politycznej - funkcjonuje w sferze psychologicznej, jako wzorzec indywidualnych dla danego systemu, orientacji i nastawień politycznych; składa się na nią orientacja poznawcza, afektywna i oceniająca,
które łącznie tworzą system polityczny.
Z perspektywy analizy historycznej, rozwój ekonomiczny, społeczny i mediów powodował wzrost zainteresowania polityką.
Schemat 21- wzajemne oddziaływanie czynników.
Wg P.F.Lazarsfelda, B.Berlsona i H.Gaudeta jest to tzw. efekt aktywacji
● Polityczna kultura komunikacyjna(PKK) - koncepcja teoretyczna.
PKK jest częścią kultury politycznej w każdym państwie, a relacje między polityką a mediami są istotnym wyznacznikiem legitymizacji i stabilizacji procesów demokratycznych, określający styl i jakość dyskursu politycznego.
PKK odgrywa centralną rolę w tematyzacji opinii publicznej i (Wg G.A.Almonda i S.Verby) posiada aspekt szerzej pojmowanej kultury obywatelskiej społeczeństwa, czyli zespołu subiektywnych orientacji politycznych regulujących i warunkujących proces demokratyzacji.
● B.Pfetsch definiuje PKK jako empirycznie opisywalne stosunki między aktorami komunikowania medialnego wraz z wynikającymi z nich typami i sposobami ich komunikowania się z publicznością polityczną.
PKK jest konstruowana, z jednej strony, przez względnie stały układ stosunków pomiędzy komunikatorami politycznymi a dziennikarzami, z drugiej zaś, przez napięcia między tymi grupami, krzyżując te kategorie, można dokonać klasyfikacji:
|
Duży dystans między komunikatorami politycznymi a dziennikarzami. |
Mały dystans między komunikatorami politycznymi a dziennikarzami. |
Dominacja logiki medialnej (władza mediów jako cel pierwotny) |
Zorientowane medialnie PKK |
Zorientowane na PR PKK |
Dominacja logiki politycznej (władza polityczna jako cel pierwotny |
Strategiczna PKK |
(partyjna) polityczna PKK |
Ogólnie rzec biorąc PKK jest uwarunkowana zarówno zmianami w systemie politycznym jak i medialnym.
Z drugiej strony określony PKK ma wpływ na jakość dyskursu politycznego:
Typ PKK |
Uwarunkowania strukturalne |
Możliwe następstwa w publicznym dyskursie politycznym |
Zorientowane medialnie PKK |
Komercyjne, autonomiczne media/słabe partie |
Odpublicznienie |
Zorientowane na PR PKK |
Dualne, polityczne media/słabe partie |
Dominacja polityki symbolicznej |
(partyjna) polityczna PKK |
Dualne, polityczne media/silne partie |
Dominacja opcji politycznych i politycznych tematów zastępczych |
Strategiczna PKK |
Komercyjne media/silne partie |
Dominacja tematów populistycznych |
Koncepcja ta podejmuje próbę wyjaśnienia interakcji między polityką z mediami w nowoczesnej demokracji, w ramach narodowych i międzynarodowych. Skupia się ona na strukturalnych uwarunkowaniach kształtowania się PKK. Wymaga ona weryfikacji.
UDZIAŁ MEDIÓW W KAMPANIACH WYBORCZYCH
Decyzje podejmowane w wyborach, będących jedną z najważniejszych form bezpośredniego udziału obywateli w polityce, opierają się na informacjach uzyskanych przez ludzi, na temat wybieralnych opcji. Dlatego komunikacja wyborcza ma decydującą rolę na jakość demokracji.
Tendencje we współczesnej komunikacji wyborczej.
● Amerykanizacja to kierunek zmian społecznych pod wpływem zmian i trendów w USA, dostrzegalny na wielu płaszczyznach działalności człowieka: kulturowej, politycznej, cywilizacyjnej, itp.; jej początku upatrujemy po zakończeniu II wojny światowej, kiedy to USA stały się jedna z dominujących potęg, tendencja ta nasiliła się dodatkowo po zakończeniu „zimnej wojny”. W jego ramach postępują zarówno pozytywne jak i negatywne procesy.
Trudno jest oddzielić typowo amerykańskie zachowania ze sceny np. europejskiej.
M.G.Muller - znawczyni procesów politycznych USA, wskazuje na 4 cechy fizyczne takich kompani:
koncertowanie się na kandydatach, nie partiach,
finansowanie kampanii przez kandydatów,
wypieranie dyskusji tematycznych przez personalne,
dominacja spotów TV, odejście od prasy i radia,
do tego zwraca uwagę na tzw. czynnik czasu - w USA kapanie parlamentarne trwają cały czas, prezydenckie zaczynają się z 2 letnim wyprzedzeniem.
W związku z dominacja mediów telewizyjnych, charakterystyczna cechą kampanii w USA są tzw. strategie obrazów, czyli agitacja wyborcza poprzez operowanie obrazem, wizualizacjami w ramach płatnych form reklamy wyborczej, realizowane przez komercyjne firmy. Wypierają one formy tekstowej czy werbalnej agitacji.
M.G.Muller wskazuje na 9 podstawowych strategii - przedstawiania kandydata w określony sposób, eksponując pewna cechę:
milczenia,
rodowa,
bohatera,
Common-Man,
ekonomiczna,
rodzinna,
emocjonalna,
negatywna,
edukacyjna,
● Stereotypy - to pewne uogólnione, uproszczone i powierzchowne, często przesadzone, zawierające elementy zarówno prawdy jak i fałszu, obrazy zakotwiczone w umysłach obywateli (wyborców). Są fragmentaryczne i nacechowane emocjonalnie.
Wg W.Lippmanna ich powstawanie jest nieuniknione, w wyniku natłoku informacji, człowiek musi operować sądami uprzedzającymi,
Media biorą duży udział w kształtowaniu takich obrazów, formułując pewien obraz świata.
● Personalizacja - jest elementem strategii wyborczej, polegającej na eksponowaniu konkretnego kandydata(tzw. „konia wyborczego”) a nie partii.
Przedstawienie kandydata jest prostsze niż zaprezentowanie programu partii. Bywa też łatwiejsze w odbiorze, co dla mediów nie pozostaje bez znaczenia. Wpisuje się to w ramy teatralizacji polityki.
● Profesjonalizacja - polega ona na angażowaniu w kampanie wyborcze, często apolitycznych, grup specjalistów od politycznego marketingu, których celem jest nie przejęcie władzy a wygranie wyborów przez zleceniodawców; towarzyszy temu deideologizacja kampanii wyborczych,
Oprócz apolitycznych doradców, funkcjonuje też rola tzw. spin doctors - czyli zaangażowanych politycznie doradców do spraw medialnych, zajmujących się kształtowaniem opinii publicznej.
Medializacja komunikacji wyborczej
● Medializacja komunikacji to bezpośredni udział mediów w rozpowszechnianiu treści wyborczych, wyróżnia się na tym obszarze 3 zadania:
wyrażają potrzeby i opinie obywateli; umożliwiają włączenie ich do procesu polityczno-decyzyjnego,
pełnia role samodzielnych aktorów w komunikacji wyborczej i kształtują kompetencje polityczne obywateli,
mobilizują obywateli,
Schemat 23 przedstawia udział partii, wyborcy i mediów w komunikacji wyborczej.
Między partiami a wyborcami występuje zarówno komunikacja:
bezpośrednia; przekonywanie i mobilizowanie wyborców w ramach różnego typu zebrań, spotkań, itp.,
pośrednia; działania partii na media i wpływ na treść medialną zgodnie z linią polityczną
● Typologia wyborców wg J.R.Daltona
Wyszedł on z założenia, że wraz ze wzrostem wykształcenia i orientacji politycznej, zmniejsza się poziom przywiązania do partii. Ludzie lepiej wykształceni mają większy dostęp do zróżnicowanych źródeł informacji i są bardziej świadomi swoich interesów.
Na tym spostrzeżeniu oparł swoją typologie wyborców, krzyżując dwa kryteria, związek z partią i mobilizacje kognitywną, na którą składa się wykształcenie i zainteresowanie polityką,
|
ZWIĄZEK Z PARTIĄ |
||
MOBILIZACJA KOGNITYWNA |
|
SILNY/BARDZO SILNY |
BRAK/SŁABY |
|
WYSOKA |
partyjne przekonanie |
niezależni |
|
NISKA |
partyjne przyzwyczajenie |
apolityczni |
Działania partyjne skierowane są na grupę apolitycznych i niezależnych.
● Jednym z głównych narzędzi oddziaływania staje się reklama wyborcza, czyli inaczej tzw. spoty wyborcze, konstruowane w taki sposób by wpływały na jak największą liczbę wyborców.
Znaczenie spotów można rozpatrywać na kilku płaszczyznach:
pod kątem liczby spotów wyprodukowanych przez daną partię i liczby ich emisji,
od strony formalno-treściowej,
przekaz poszczególnych spotów:
kształtujące (pozytywny)wizerunek partii,
eksponujące kandydatów(i ich pozytywne cechy),
spoty „negatywne”(względem opozycji),
spoty tematyczne, wskazujące jedynie pewne kwestie, bez pogłębiania ich,
● Zmiany cywilizacyjne wpływają także na komunikacje wyborczą, zmiany idą w następujących kierunkach:
rosnące znaczenie i wykorzystanie internetu,
utrzymanie znaczenia tradycyjnych form agitacji; plakat, formy pocztowe, itp.,
wykorzystanie jak najszerszego wachlarza środków informacji i komunikacji,,
szczególny nacisk kładziony na przekaz telewizyjny w kampaniach,
Wyborcze znaczenie komunikowania politycznego
Komunikację wyborczą należy rozpatrywać jako jeden z nurtów permanentnego komunikowania politycznego.
Media ewidentnie wpływają na decyzje wyborcze obywateli, stanowiąc najważniejsze źródło informacji. W tym sensie polityka jest na media skazana, a media nie mogą być wobec polityki obojętne.
Skuteczność komunikacji wyborczej wyjaśnia framing-effect, mówiący iż aktywność poznawcza wyborców jest następstwem jakości dziennikarstwa politycznego. Efekt ten dotyczy z reguły ludzi o małej wiedzy politycznej, na nich nakierowują się partyjni stratedzy, próbujący ich pozyskać poprzez swoje framing-strategy.
Badający to zjawisko S.Shah, D.domke i D.Wackman, stwierdzili iż wyborcy o małej wiedzy politycznej podejmują decyzje wyborcze na podstawie:
zgodności kandydata/programu z indywidualnymi kryteriami etyczno-moralnymi,
przydatności kandydatów i ich programów w bieżącej polityce,
sama opcja polityczna kandydata, nie odgrywa dla nich dużej roli.
Ważne jednak pozostaje początkowe nastawienie wyborcy. Powoduje to że framing-strategy nie przynosi spodziewanych efektów w przypadku ludzi o radykalnym nastawieniu.
Inne badania wskazały że decyzje wyborcze są podejmowane na podstawie doświadczeń osobistych, a nie medialnej interpretacji spraw i problemów.
Tak czy inaczej, w długim okresie, rośnie rola dziennikarskiej sprawozdawczości wyborczej, choć niekoniecznie będzie się to przekładać na wyniki wyborcze.
● na koniec postawiono pytanie:
skąd u ludzi bierze się niechęć do polityki?
G.Leshner i M.McKean stwierdzili, w wyniku badań, że jest to cecha indywidualne, niezależna od działania mediów.
E.Weintraub Austin i B.Pikleton podważyli te ustalenia, wprowadzając rozróżnienie pomiędzy czynnikami negatywnego nastawienia wobec polityki:
cynizm polityczny, jako brak zaufania do całego systemu politycznego,
apatia polityczna, jako brak zainteresowania polityką,
negatywizm, jako sceptycyzm wobec działań medialnych w kampaniach wyborczych
Zatem brak zainteresowania polityka jest skutkiem zarówno pierwotnych nastawień, jak i postrzeganym nieuczciwym oddziaływaniem mediów, zwłaszcza w sytuacjach wyborczych.