Nieizolacyjne środki zapobiegawcze

€1. Poręczenie majątkowe

Istota poręczenia majątkowego polega na gwarancji majątkowej, mającej zapewnić określone zachowanie oskarżonego. Gwarancja majątkowa wywołuje taki stan, że oskarżony czuje się zobligowany do spełniania obowiązków wynikających z prawa karnego procesowego, a ich realizację zapewnia przymus psychiczny wywierany na oskarżonego w postaci groźby przepadku przedmiotu lub sumy poręczenia. Dlatego też wysokość poręczenia majątkowego, jego rodzaj i warunki muszą pozostawać w odpowiedniej proporcji do sytuacji materialnej oskarżonego lub składającego poręczenie, wysokości wyrządzonej szkody oraz charakteru popełnionego czynu.

€ Poręczenie majątkowe stanowią pieniądze, papiery wartościowe, zastaw lub hipoteka (art. 266 § 1 k. p. k. ). Poręczenie może obejmować jeden lub więcej przedmiotów, np. określoną kwotę pieniężną wpłaconą do depozytu oraz zabezpieczoną w postaci wpisu do księgi wieczystej, poszczególne przedmioty bowiem nie wykluczają się. € Najbardziej dogodną - z względu na nieskomplikowane czynności - formą poręczenia jest w postaci pieniędzy. Przedmiotem poręczenia mogą być zarówno pieniądze krajowe, jak i waluta obca.

Papierami wartościowymi są:

1. papiery, które opiewają na wierzytelności pieniężne (weksle, czeki, obligacje, losy, losy loteryjne, morskie polisy ubezpieczeniowe na zlecenie i na okaziciela, bony pieniężne itp.),

2. papiery zawierające uprawnienia do rozporządzania towarem, który znajduje się pod pieczą wystawcy dokumentu (konosamenty, dowody składowe domów składowych - rewersy, warranty itp.),

3. papiery, w których inkorporowane są prawa udziałowe (akcje w spółce akcyjnej), świadectwa udziałowe.

Poręczenie majątkowe może złożyć oskarżony albo inna osoba. Oskarżony może złożyć poręczenie osobiście lub przez pełnomocnika, np. tymczasowo aresztowany może upoważnić pełnomocnika do pobrania z jego konta kwoty poręczenia.

€ Poręczenie majątkowe stosuje sąd, a w postępowaniu przygotowawczym także prokurator (art. 250 § 4 k.p.k.). Ma formę postanowienia o zastosowaniu poręczenia majątkowego, w którym określa się jego wysokość, rodzaj i warunki, toteż ono stanowi podstawę dalszych działań, a nie odwrotnie. €

Przyjęcie poręczenia jest czynnością realną polegającą na umieszczeniu w depozycie lub na koncie sum depozytowych wartości majątkowych stanowiących przedmiot poręczenia albo dokonaniu wpisu hipotecznego. Ma formę protokołu (art. 143 § 1 pkt 9). Załącza się do niego pokwitowanie przyjęcia do depozytu pieniędzy, papierów wartościowych lub przedmiotu zastawu lub odpis z księgi wieczystej, stwierdzający dokonanie wpisu hipotecznego z tytułu poręczenia majątkowego.

Udzielającego poręczenia informuje się o treści zarzutu stawianego oskarżonemu (art. 273 § 1 in principio) oraz o tym, że będzie zawiadamiany o każdorazowym wezwaniu oskarżonego do stawiennictwa (art. 267), a także poucza się o obowiązkach wynikających z poręczenia i skutkach ich niedotrzymania (art. 273 § 1).

Skutkiem niewłaściwego zachowania oskarżonego jest przepadek stanowiących przedmiot poręczenia wartości majątkowe lub ściągnięcie zobowiązań ulegają przepadkowi albo ściągnięciu. Ma to miejsce obligatoryjnie w razie ucieczki lub ukrycia się oskarżonego, a fakultatywnie w wypadku utrudniania w inny sposób postępowania karnego ( art. 268 § 1 k.p.k.).

€ Objęte przepadkiem pieniądze i papiery wartościowe przechodzą na rzecz Skarbu Państwa z chwilą uprawomocnienia się postanowienia, kwota zaś zabezpieczona zastawem lub hipoteką podlega ściągnięciu na rzecz Skarbu Państwa (art. 269 § 1 k.p.k.).

€ W razie wykonania postanowienia o przepadku poręczenia lub ściągnięciu sumy poręczenia majątkowego ustawa daje pokrzywdzonemu możliwość zaspokojenia swoich roszczeń wynikających z przestępstwa, pod warunkiem że nie można uzyskać naprawienia szkody w inny sposób (art. 269 § 1 k. p. k.).

Poręczenie może być cofnięte, lecz staje się ono skuteczne dopiero z chwilą przyjęcia nowego poręczenia majątkowego, zastosowania innego środka zapobiegawczego lub odstąpienia od stosowania tego środka ( art. 269 § 3 k.p.k.).

O przepadku przedmiotu poręczenia lub ściągnięciu sumy poręczenia orzeka z urzędu sąd, przed którym postępowanie się toczy, a w postępowaniu przygotowawczym na wniosek prokuratora - sąd właściwy do rozpoznania sprawy ( art. 270 § 1 k.p. k.).

2. Poręczenie społeczne

Jest to poręczenie przyjmowane od: 1) pracodawcy, 2) kierownictwa szkoły, 3) kierownictwa uczelni, 4) zespołu pracowników, 5) zespołu studentów, 6) zespołu uczniów, 7) organizacji społecznej, 8) zespołu żołnierskiego. Może być przyjęte na ich wniosek ( art. 271 § 1 k. p.k.). Do wniosku o przyjęcie poręczenia zespół lub organizacja społeczna dołącza wyciąg z protokołu zawierającego uchwałę o podjęciu się poręczenia ( art. 271 § 2 k.p.k.). We wniosku o przyjęcie poręczenia należy wskazać osobę, która ma wykonywać obowiązki poręczającego; osoba ta składa oświadczenie o przyjęciu tych obowiązków ( art. 271 § 3 k. p. k.).

€ Istota tego poręczenia polega na zapewnieniu przez jeden z tych podmiotów, że oskarżony stawi się na każde wezwanie i nie będzie w sposób bezprawny utrudniał postępowania. Ma ono zapewnić pozostawanie oskarżonego do dyspozycji organu procesowego oraz zagwarantować takie jego zachowanie, które umożliwi sprawny przebieg postępowania karnego. €  Warunkiem wystąpienia przez którykolwiek z wyżej wymienionych podmiotów z poręczeniem jest przynależność oskarżonego do nich. I tak pracodawca, kierownictwo szkoły lub uczelni może to uczynić w stosunku do swego pracownika, ucznia lub studenta, zespół pracowniczy, uczniowski lub studencki do osoby, która w nim pracuje lub uczy się, organizacja społeczna w stosunku do jej członka, a zespół żołnierski do żołnierza, który pełni w nim służbę.

Zastosowanie poręczenia następuje w formie postanowienia, zaś jego przyjęcie w formie protokołu.

3. Poręczenie osobiste

Zwane jest też indywidualnym, osoby godnej zaufania

Treścią tego poręczenia jest przyjęcie od osoby zapewnienia, że ręczy za oskarżonego, iż stawi się na każde wezwanie i nie będzie w sposób bezprawny utrudniał postępowania karnego. Poręczenia tego nie można sprowadzać do wyrażenia poparcia dla oskarżonego o popełnienie przestępstwa. Polega ono przede wszystkim na przedsiębraniu starań, by oskarżony nie utrudniał w sposób bezprawny postępowania, co wymaga osobistych starań poręczającego, jakie okażą się potrzebne, a ewentualnie zostaną ustalone między poręczającym a oskarżonym.€

Poręczającym może być osoba, która daje gwarancję pomyślnego spełnienia funkcji poręczenia. Może to być osoba, która daje rękojmię, że będzie oddziaływała na oskarżonego w taki sposób, że stawi się na każde wezwanie i nie będzie w sposób bezprawny utrudniał postępowania karnego. Musi ona posiadać wysoki autorytet nie tylko w oczach oskarżonego, ale również organu procesowego. Oddany pod dozór osobisty ma obowiązek stosowania się do wymagań zawartych w postanowieniu sądu lub prokuratora. Obowiązek ten może polegać na zakazie wydalania się z określonego miejsca pobytu, zgłaszaniu się do organu dozorującego w określonych odstępach czasu, zawiadamianiu go o zamierzonym wyjeździe oraz o terminie powrotu, a także na innych ograniczeniach jego swobody niezbędnych do wykonywania dozoru ( art. 272 w zw. z art. 272 k. p. k.)..

€ Stosowanie poręczenia osoby godnej zaufania, podobnie jak poręczenia majątkowego i społecznego, obejmuje podjęcie decyzji przez organ procesowy o zastosowanie tego poręczenia oraz przyjęcie poręczenia.

Z inicjatywą przyjęcia tego poręczenia powinna wystąpić osoba, która chce poręczyć za oskarżonego. € Samo przyjęcie poręczenia następuje w formie protokołu.

4. Dozór Policji

€ Istotą dozoru Policji jest stosowanie się przez oddanego pod dozór do wymagań zawartych w postanowieniu sądu lub prokuratora; ograniczają one wolność osobistą oskarżonego. Dozór zapewnia prawidłowy tok postępowania karnego przez ograniczenie swobody oskarżonego, polegającej na systematycznym kontroli pozostawania oskarżonego do dyspozycji sądu lub prokuratora w czasie trwania postępowania. Ograniczenie to powinno odpowiadać konieczności zapewnienia prawidłowego toku postępowania karnego.

Organem upoważnionym do sprawowania dozoru jest Policja, a jedynie w stosunku do oskarżonego żołnierza przełożony wojskowy; (art. 275 § 1 k. p. k.). €

Od oddanego pod dozór wymaga się, by oskarżony zachowywał się według określonych reguł. Określa je sąd lub prokurator w postanowieniu o zastosowaniu dozoru Policji, a są one przykładowo wymienione w art. 275 § 2 k.p.k. Na to, że katalog zakazów lub obowiązków, jakie mogą być nałożone na poddanego dozorowi, nie jest wyczerpujący, wskazuje dopuszczenie możliwości stosowania innych niż wymienione wcześniej (art. 275 § 2 in fine k.p.k.). Wymagania te mogą polegać na:

- zakazie opuszczania określonego miejsca pobytu, np. ze stałego miejsca zamieszkania,

- zgłaszaniu się do organu dozorującego w określonych odstępach czasu,

- zawiadamianiu organu dozorującego o zamierzonym wyjeździe oraz o terminie powrotu,

- innych ograniczeniach swobody oskarżonego niezbędnych do wykonywania dozoru; mogą one polegać na: zakazie wychodzenia porą nocną, uczęszczania do pewnych miejsc lub lokali lub obowiązku powstrzymywania się od przebywania w nich, a także obowiązku powstrzymywania się od nadużywania alkoholu.

W art. 14 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy
w rodzinie(Dz. U. Nr 180, poz. 1493. przewidziano środek zapobiegawczy w postaci dozór Policji, który można określić mianem warunkowego dozoru Policji. Określenie tego dozoru jako warunkowego uzasadnione jest tym, że jego zastosowanie uzależnione jest od spełnienia przez oskarżonego warunku, jakim jest opuszczenie przez niego lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym, w wyznaczonym przez sąd terminie i określenie miejsca pobytu. Zgodnie z art. 14 ust. 1 i 2 cyt. ustawy zastosowanie tego dozoru jest możliwe
w sytuacji, gdy:

1) zachodzą przesłanki dla zastosowania tymczasowego aresztowania,

2) oskarżony jest o przestępstwo popełnione z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej wobec członka rodziny,

3) zamiast tymczasowego aresztowania,

4) następuje pod warunkiem że oskarżony opuści lokal zajmowany wspólnie
z pokrzywdzonym, w wyznaczonym przez sąd terminie i określi miejsce pobytu.

Jego orzeczenie może mieć miejsce wobec oskarżonych ( podejrzanych) należących do członków rodziny pokrzywdzonego w rozumieniu tej ustawy. Członkiem rodziny - zgodnie z art. 2 pkt 1 cyt. ustawy - jest osoba najbliższa w rozumieniu art. 115 § 11 k. k., a także inna osoba wspólnie zamieszkującą lub gospodarującą. W myśl art. 115 § 11 k. k. osobą najbliższą jest małżonek, wstępny, zstępny, rodzeństwo, powinowaty w tej samej linii lub stopniu, osoba pozostająca w stosunku przysposobienia oraz jej małżonek, a także osoba pozostająca we wspólnym pożyciu. powrotu, a także na innych ograniczeniach jego swobody, niezbędnych
do wykonywania dozoru.

W art. 14 ust. 2 cyt. ustawy przewidziano dodatkowy obowiązek polegający na powstrzymywaniu się od kontaktu z pokrzywdzonym w określony sposób. Jest to obowiązek fakultatywny; sąd nie musi go orzekać w każdym wypadku zastosowania warunkowego dozoru Policji. Jest to ograniczenie związane tylko z tego rodzaju dozorem Policji, a nie jest możliwe stosowanie go w wypadku, gdy podstawą prawną dozoru jest tylko art. 275 § 1 k. p. k., gdyż w art. 14 ust. 2 in principio cyt. ustawy mowa jest o tym,
że orzeczenie tego obowiązku jest dopuszczalne tylko w razie opuszczenia lokalu związanego
z warunkowym dozorem Policji. Nie ma możliwości orzeczenia tego obowiązku w ramach innych ograniczeń swobody, o których mowa w art. 275 § 2 k. k. Organem uprawnionym do jego stosowania - co explicite wynika z art. 14 ust. 1 cyt. ustawy - jest sąd.

5. Zawieszenie oskarżonego w czynnościach

€Środek ten przybiera postać: 1) zawieszenia w czynnościach służbowych, 2) zawieszenia w wykonywaniu zawodu, 3) nakazu powstrzymania się od określonej działalności, 4) nakazu powstrzymania się od prowadzenia określonego rodzaju pojazdów. Nie ma przeszkód do kumulowania postaci tego środka lub z innymi środkami zapobiegawczymi €.

Zawieszenie w czynnościach służbowych ze względu na obawę utrudniania w sposób bezprawny postępowania może mieć miejsce w wypadku, gdy istnieją dane wskazujące, że zajmując dalej dotychczasowe stanowisko oskarżony będzie utrudniał postępowanie, np. zmuszał świadków do składania korzystnych dla niego zeznań. Zawieszenie w czynnościach służbowych ze względu na obawę popełnienia nowego ciężkiego przestępstwa może wchodzić w grę w wypadku, gdy zachodzi obawa, że oskarżony przy popełnieniu przestępstwa nadużyje stanowiska. W takim bowiem wypadku odsunięcie go od wykonywania czynności daje gwarancję niepopełnienia nowego przestępstwa.

€ Orzeczenie środka zapobiegawczego w postaci zawieszenia w wykonywaniu zawodu może mieć miejsce wówczas, gdy oskarżony stoi pod zarzutem popełnienia zbrodni lub umyślnego występku i zachodzi obawa, że wykonując dalej zawód, popełni ciężkie przestępstwo przeciwko życiu lub zdrowiu albo bezpieczeństwu powszechnemu; przestępstwo to musi wiązać się z wykonywanym zawodem. €

W art. 276 mowa jest ogólnie o działalności, co wskazuje, że nie ograniczono jej do działalności gospodarczej, aczkolwiek ona ma tu podstawowe znaczenie.

€ Istota środka w postaci nakazu powstrzymania się od prowadzenia określonego rodzaju pojazdów polega na tym, by oskarżony nie prowadził pojazdów wskazanych w postanowieniu o jego zastosowaniu. Chodzi o to, by prowadząc tego rodzaju pojazdy nie dopuścił się nowego ciężkiego przestępstwa; środek ten ma uniemożliwić mu popełnienie takiego przestępstwa przez odsunięcie go od udziału w ruchu. Ustawa nie określa, jakich pojazdów ma dotyczyć ten środek, a jedynie zawiera wskazówkę, że organ procesowy ma określić ich rodzaj. Mogą to być pojazdy mechaniczne lub niemechaniczne, i to każdej ze stref ruchu, tj. ruchu lądowego, wodnego i powietrznego. Zakres przedmiotowy tego środka zależy od tego, prowadzenie jakiego rodzaju pojazdów stwarza obawę popełnienia nowego ciężkiego przestępstwa. Jego orzeczenie może nastąpić w razie istnienia obawy, że prowadzenie przez oskarżonego pojazdu może być przyczyną popełnienia nowego ciężkiego przestępstwa. Środek ten ma zapobiegać temu przez uniemożliwienie oskarżonemu prowadzenia określonego rodzaju pojazdów. Nieprowadzenie pojazdu zapobiega popełnieniu przestępstwa związanego z ruchem pojazdu. W grę mogą wchodzić przede wszystkim przestępstwa określone w rozdziale XXI k. k.

Stosując ten środek sąd lub prokurator nie jest uprawniony do zatrzymania dokumentu stwierdzającego uprawnienia do prowadzenia pojazdów, objętych nakazem powstrzymania się od ich prowadzenia.

Zawieszenie oskarżonego w czynnościach służbowych lub w wykonywaniu zawodu albo nakazanie powstrzymania się od określonej działalności lub od prowadzenia określonego rodzaju pojazdów, podlega - zgodnie zart.63 § 2 k. k. - zaliczeniu na poczet odpowiadających im rodzajowo orzeczonych środków karnych, tj. odpowiednio zakazu zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej ( art. 41 k. k.) albo zakazu prowadzenia pojazdów ( art. 42 k. k.).

6. Zakaz opuszczania kraju

€ Środek ten ma przeciwdziałać wyjazdowi oskarżonego za granicę. € Zakaz opuszczania kraju - zgodnie z art. 277 § 1 k.p.k. - może mieć postać:

1)zakazu prostego opuszczania kraju (interdictio simplex),

2)zakazu złożonego opuszczania kraju (interdictio multiplex):

a) połączonego z zatrzymaniem dokumentu uprawniającego do przekroczenia granicy lub

b) połączonego z zakazem wydania takiego dokumentu.

Zakaz prosty opuszczania kraju jest wyrażoną w procesowej formie dyrektywą organu procesowego zabraniającą oskarżonemu wyjazdu poza granice kraju. W okresie jego trwania oskarżony z żadnego powodu nie może opuścić kraju. W wypadku gdyby ważne względy przemawiały za jego wyjazdem za granicę, może to nastąpić po uchyleniu tego środka. Gwarancją, iż oskarżony będzie stosował się do zakazu, jest groźba zmiany tego środka na surowszy.

Zakaz złożony opuszczania kraju występuje w dwóch formach:

a)zakazu połączonego z zatrzymaniem paszportu lub innego dokumentu uprawniającego do przekroczenia granicy (art. 277 § 1),

b)połączonego z zakazem wydania takiego dokumentu (art. 277 § 1 in fine).

Forma zakazu uzależniona jest od tego, czy oskarżony posiada paszport lub inny dokument uprawniający do przekroczenia granicy. Jeżeli sprawca posiada tego rodzaju dokument, to zakaz może być połączony z jego zatrzymaniem, a w wypadku nieposiadania go zakaz opuszczania kraju może również zawierać zakaz jego wydania.

Zapewnienie prawidłowego toku postępowania polega w tym wypadku na pozostawaniu oskarżonego w kraju. Jego pobyt w kraju umożliwia stawiennictwo na każde wezwanie organu prowadzącego postępowanie karne. Z zabezpieczeniem prawidłowego toku postępowania pozostaje w związku szczególna przesłanka stosowania tego środka. Jest ona expressis verbis wyrażona w art. 277 § 1 k.p.k. słowami „w razie uzasadnionej obawy ucieczki”. Przesłanka ta ma charakter zobiektywizowany. Obawa ucieczki musi istnieć w rzeczywistości i nie jest zależna od subiektywnego przekonania sądu lub prokuratora. Taki jej charakter nakłada na organ stosujący ten środek obowiązek wskazania faktów potwierdzających uzasadnioną obawę ucieczki. Zakaz opuszczania kraju ma samodzielną przesłankę, sformułowaną w art. 277 § 1 k.p.k. ; do środka tego nie mają zastosowania przesłanki określone w art. 258 k.p.k., gdyż zostają one wyłączone na zasadzie lex specialis, a nadto odpowiednie stosowanie przesłanek wymienionych w tym przepisie pozwala na uznanie, że żadna z nich nie jest adekwatna dla tego środka.

€ Przed zastosowaniem tego środka może dojść do zatrzymania paszportu. Polega ono  na fizycznym jego odebraniu od oskarżonego i ma ono z reguły poprzedzać wydanie postanowienia o zakazie opuszczania kraju połączonego z zatrzymaniem paszportu. Może one trwać nie dłużej niż 7 dnia ( art. 277 § 2 k.p.k.). Tymczasowe zatrzymanie paszportu należy do kompetencji tych organów prowadzących postępowanie karne, które nie mogą stosować zakazu opuszczania kraju. Organami tymi są: Policja, która uprawniona jest do prowadzenia śledztw lub dochodzeń oraz inne organy uprawnione do prowadzenia dochodzeń na podstawie przepisów szczególnych.

7. Poszukiwanie oskarżonego

Poszukiwanie oskarżonego, podobnie jak poszukiwanie listem gończym, nie jest środkiem zapobiegawczym, lecz jest ściśle z nimi związany€.

Przesłanką poszukiwania jest niewiedza co do miejsca pobytu oskarżonego lub osoby podejrzanej. Nie wchodzi w grę ukrywanie się oskarżonego, wówczas bowiem może być zarządzone poszukiwanie listem gończym (art. 279 k.p.k.), Nie uzasadnia poszukiwania ukrywanie się oskarżonego i unikanie w ten sposób kontaktu z organami wymiaru sprawiedliwości. Poszukiwanie takiej osoby byłoby bowiem nieskuteczne. Zarządza się je bowiem verba legis wtedy, gdy „miejsce pobytu oskarżonego lub osoby podejrzanej nie jest znane” (art. 278).

W celu odnalezienia oskarżonego można przeprowadzić przeszukanie, z zachowaniem warunków przewidzianych w k.p.k. €

8. Poszukiwanie listem gończym

€Należy odróżnić sam list gończy od postanowienia o poszukiwaniu listem gończym. Poszukiwanie listem gończym uregulowane jest w art. 279 k.p.k. , listu gończego dotyczy art. 280 k.p.k. . List gończy jest dokumentem, który podlega rozpowszechnianiu, postanowienie zaś o poszukiwaniu listem gończym jest decyzją procesową stanowiącą podstawę do jego sporządzenia i rozpowszechnienia. €

Poszukiwanie listem gończym może być zarządzone w stosunku do osoby: 1) która występuje w roli oskarżonego (podejrzanego), 2) w stosunku do której zostało wydane postanowienie o tymczasowym aresztowaniu, 3) która ukrywa się.

€ Warunkiem sine qua non zarządzenia poszukiwań listem gończym jest uprzednie wydanie postanowienia o tymczasowym aresztowaniu. Przesłankę zastosowania tymczasowego aresztowania stanowi art. 258 § 1 pkt 1, k.p.k. pozwalający na podjęcie takiej decyzji, w sytuacji gdy zachodzi m.in. uzasadniona obawa ukrywania się oskarżonego. W wypadku konieczności poszukiwania oskarżonego listem gończym obawa ukrywania się oskarżonego przekształca się w pewność; nie jest to tylko duże prawdopodobieństwo takiego zachowania się, ale już wiadomo, że oskarżony ukrywa się. Tymczasowe aresztowanie przed wydaniem listu gończego może być zastosowane niezależnie od wagi przestępstwa. Ze względu na to, że podstawą jego stosowania jest ukrywanie się oskarżonego, nie wchodzi w grę przewidziany w art. 259 § 3 zakaz stosowania tego środka, jeżeli przestępstwo zagrożone jest karą pozbawienia wolności nie przekraczającą roku (art. 259 § 4 k. p. k. ). Postanowienie o tymczasowym aresztowaniu może być - zgodnie z art. 279 § 2 k. p. k. - wydane bez przesłuchania podejrzanego; wiąże się to z tym, że ze względu na ukrywanie się podejrzanego dokonanie tej czynności jest niemożliwe. Przepis ten przewiduje wyjątek od zasady wyrażonej w art. 249 § 3 k. p. k., iż przed zastosowaniem środka zapobiegawczego przesłuchuje się podejrzanego.

Ustawa nie określa, na jaki okres ma być w takiej sytuacji zastosowane tymczasowe aresztowanie; jest oczywiste, że musi być oznaczony w granicach terminu określonego w art. 263 § 1 k. p. k.. Nie ma formalnych przeszkód, by określić go na maksymalny okres, tj. na 3 miesiące. Względy pragmatyczne przemawiają, by oznaczać go nie określoną datą, ale w sposób opisowy, np. do 7 dni od dnia zatrzymania. €€

Organem uprawnionym do zarządzenia poszukiwania listem gończym expressis verbis wymienionym w art. 279 § 1 k. p. k. jest sąd lub prokurator. To uprawnienie sądu jest ograniczone wyłącznie do postępowania jurysdykcyjnego, a prokuratora do postępowania przygotowawczego.

€ List gończy powinien zawierać (elementy obligatoryjne):

1) oznaczenie sądu lub prokuratora, który wydał postanowienie o poszukiwaniu listem gończym,

2) dane o osobie, które mogą ułatwić jej poszukiwanie, a przede wszystkim personalia, rysopis, znaki szczególne, miejsce zamieszkania i pracy, z dołączeniem w miarę możliwości fotografii poszukiwanego. Dane te wymienione są przykładowo, o czym świadczy użycie przed ich wyliczeniem słowa ,,przede wszystkim”. Informacje te mają być pomocne do rozpoznania poszukiwanego. Można podać używane pseudonimy, ostatnie kontakty i stosunki koleżeńskie, a także nazwiska i adresy najbliższych i znajomych oraz prawdopodobne miejsce przebywania oskarżonego. W wypadku gdy nie można uzyskać fotografii, można dołączyć tzw. portret pamięciowy,

4) informację o treści zarzutu postawionego oskarżonemu oraz o postanowieniu o jego tymczasowym aresztowaniu albo o zapadłym wyroku; informacja ta może być podana w formie skróconej i nie musi pokrywać się dosłownie z treścią zawartą w postanowieniu o przedstawieniu zarzutów, akcie oskarżenia lub sentencji wyroku

5) wezwanie każdego, kto zna miejsce pobytu poszukiwanego, do zawiadomienia o tym najbliższej jednostki Policji, prokuratora lub sądu. Jest to tylko apel, jego realizacja bowiem nie jest obowiązkiem prawnym, obwarowanym sankcją, a jedynie obowiązkiem moralnym (officium boni vivi);

5) ostrzeżenie o odpowiedzialności karnej za ukrywanie poszukiwanego lub dopomaganie mu w ucieczce. Zachowania takie są formą utrudniania postępowania karnego i stanowią przestępstwo stypizowane w art. 239 § 1 k.k.

€ W liście gończym może być zamieszczona (elementy fakultatywne) informacja o wyznaczeniu nagrody za ujęcie lub przyczynienie się do ujęcia poszukiwanego, a także zapewnienie o utrzymaniu tajemnicy co do osoby informującej (art. 280 § 2 k. p. k.). Nieistotne jest źródło pochodzenia nagrody; może być ufundowana przez Policję, pokrzywdzonego lub inną instytucję, np. zakład pracy pokrzywdzonego. Organ składający to zapewnienie powinien jednak dysponować tą nagrodą, by po spełnieniu wskazanych warunków mógł ją zrealizować; nie wystarczy tu zapewnienie fundatora, iż wypłaci nagrodę, obowiązek bowiem wywiązania się z tej obietnicy bierze na siebie organ zarządzający poszukiwanie listem gończym.

€ Ustawa określa sposoby rozpowszechniania listu gończego, lecz mają one jedynie charakter przykładowy, na co wskazuje użyty przed ich wyliczeniem wyraz „w szczególności”; wybór sposobu zależy od konkretnych potrzeb. Może to nastąpić - w myśl art. 280 § 3 k. p. k. - przez rozesłanie, rozplakatowanie lub opublikowanie za pomocą prasy, radia lub telewizji. Treść tego przepisu wskazuje, że preferowane jest rozpowszechnianie listu gończego w pisemnej formie. W dobie rozwoju technicznych środków komunikowania się coraz większego znaczenia nabierać będą inne formy, np. poprzez Internet. Rozpowszechnianie listu gończego może nastąpić w jednej formie, jak też mogą one być kumulowane, a nawet zastosowane wszystkie razem.

List gończy może być rozpowszechniony w zależności od potrzeby na terenie całego kraju lub na określonym terenie, a także poza jego granicami za pomocą Interpolu. Rozpowszechniając list gończy nie powinno podawać się ze względu na ochronę dóbr osobistych danych pokrzywdzonego.

9. List żelazny

List żelazny nie jest środkiem zapobiegawczym sensu stricto, gdyż nie został wymieniony w ramach przepisów o tych środkach ani też nie został określony tym mianem. Jest on procesowym środkiem przymusu spełniającym cele podobne jak środki zapobiegawcze, gdyż z jednej strony gwarantuje udział oskarżonego w toczącym się postępowaniu, a z drugiej strony wchodzi on niejako w miejsce tymczasowego aresztowania, przy czym jego wydanie może być uzależnione od złożenia poręczenia majątkowego, które bezspornie jest przecież środkiem zapobiegawczym €

List żelazny jest wydawany po to, aby oskarżony lub podejrzany przebywający za granicą stawił się i umożliwił kontynuowanie procesu. W ten sposób unika się skomplikowanej procedury ekstradycyjnej €.

Istotą listu żelaznego jest zapewnienie oskarżonemu przebywania na wolności aż do prawomocnego ukończenia postępowania karnego, jeżeli spełni określone w ustawie warunki. Oskarżony nie może być aresztowany w postępowaniu, w którym wydano list żelazny, jak też za przestępstwo nie objęte nim; ma on odpowiadać z wolnej stopy. Nie dotyczy to przestępstwa popełnionego po przyjeździe do kraju, gdyż list żelazny nie gwarantuje niestosowania tymczasowego aresztowania za przyszłe zdarzenia przestępne.

€Kodeks postępowania karnego (art. 281) uzależnia wydanie listu żelaznego od:

1) przebywania oskarżonego za granicą,

2) złożenia oświadczenia przez oskarżonego.

List żelazny może być wydany wyłącznie oskarżonemu przebywającemu za granicą. Istotny jest pobyt za granicą i to niezależnie od tego, czy ma on charakter stały, czy czasowy. Nie ma znaczenia obywatelstwo; może więc być wydany obywatelowi naszego państwa, jak i państwa obcego oraz bezpaństwowcowi. Nie jest możliwe jego wydanie w stosunku do osoby pozostającej na terenie naszego kraju, która ukrywa się przed wymiarem sprawiedliwości, a poinformuje sąd lub prokuratora, że stawi się w celu dokonania czynności procesowych, w których jego udział jest niezbędny, jeśli zagwarantuje się jej, że nie zostanie aresztowana.

Wydanie listu żelaznego uzależnione jest od zapewnienia przez oskarżonego, że stawi się do sądu lub prokuratora w oznaczonym terminie pod warunkiem odpowiadania z wolnej stopy. Oskarżony musi podać, w jakim terminie może stawić się do sądu lub prokuratora, jednakże ten termin nie jest wiążący dla sądu, który może określić go we własnym zakresie. Oskarżony może też wskazać miejsce, w którym będzie przebywał po przyjeździe do kraju.

Ustawa przewiduje dwie postaci listu żelaznego:

1) list żelazny bezwarunkowy, gdy jego wydanie nie jest uzależnione od poręczenia majątkowego (art. 282 § 1 k. p. k.),

2) list żelazny warunkowy, którego wydanie jest uzależnione od złożenia poręczenia majątkowego (art. 283 § 1 k. p. k.).

€ Organem uprawnionym do wydania listu żelaznego jest sąd okręgowy (art. 281k. p. k. ). Sąd ten jest właściwy do podjęcia decyzji w tej kwestii zarówno w postępowaniu przygotowawczym, jak i sądowym. Nie ma znaczenia właściwość rzeczowa sądu do merytorycznego rozpoznania sprawy; może nim być sąd okręgowy lub rejonowy.

€ Lista żelazny zawiera dwie gwarancje: 1) dla oskarżonego - że pozostawanie na wolności aż do prawomocnego ukończenia postępowania, 2) dla sądu lub prokuratora - że nie będzie utrudniał postępowania.

Oskarżony jest - zgodnie z art. 282 § 1 k.p.k. - obowiązany:

1. stawiać się w oznaczonym terminie na wezwanie sądu, a w postępowaniu przygotowawczym także na wezwanie prokuratora.

2. obrać sobie miejsce pobytu w kraju i nie wydalać się z niego bez pozwolenia sądu. Z ustawowego sformułowania tego obowiązku wynika, że oskarżony musi obrać sobie miejsce pobytu w kraju. Skoro nie może jego zmieniać bez pozwolenia, to jest jasne, że powinien niezwłocznie po przybyciu do kraju poinformować sąd o tym miejscu, jeśli tego nie uczynił w oświadczeniu.

nie nakłaniać świadków do fałszywych zeznań lub wyjaśnień albo w inny bezprawny sposób utrudniać postępowania karnego.

€€Odwołanie listu żelaznego następuje w razie naruszenia przez oskarżonego warunków jego wydania. Następuje to z urzędu albo na wniosek sądu lub prokuratora prowadzącego sprawę, w której wydano list żelazny. W art. 282 § 2 k.p.k. wyeksponowano, pośród innych warunków, nieusprawiedliwione niestawiennictwo oskarżonego, mimo że obowiązek stawienia się w oznaczonym terminie na wezwanie sądu lub prokuratora jest jednym z nich, lecz ten zabieg legislacyjny został podyktowany koniecznością podkreślenia, że ma to być nieusprawiedliwione niestawiennictwo.

---