Bujny J Administracyjnoprawne środki zapobiegania i zwalczania HIV AIDS (2005)

Administracyjnoprawne œrodki
zapobiegania i zwalczania
HIV/AIDS

AIDS I PRAWO

Seria pod redakcj¹ naukow¹
prof. dr. hab. Andrzeja J. Szwarca

Dotychczas wydano:

Wioletta Pigulska, Diagnostyka zaka¿eñ HIV a prawo karne,

Poznañ 1998

Rafa³ Szczepaniak, Odpowiedzialnoœæ odszkodowawcza za za-

ka¿enie HIV, Poznañ 1999

Bogus³aw Janiszewski, HIV i AIDS w zak³adach karnych. Pro-

blemy prawnokarne, Poznañ 1999

Tomasz Soko³owski, Problematyka AIDS w œwietle prawa ro-

dzinnego, Poznañ 2000

Agnieszka Liszewska, Wojciech Robaczyñski, AIDS a tajemni-

ca lekarska, Poznañ 2000

Stanis³aw Stachowiak, Problemy prawnoprocesowe zwi¹zane

z HIV/AIDS, Poznañ 2001

Leszek Kubicki, HIV/AIDS – odmowa leczenia i nieudzielenie

pomocy medycznej, Poznañ 2001

Jan Sandorski, Miêdzynarodowa ochrona praw cz³owieka

a HIV/AIDS, Poznañ 2002

Jan Sandorski, Dochodzenie praw osób z HIV/AIDS. Statuty

uniwersalne i miêdzynarodowe, Poznañ 2003

Andrzej Kijowski, Krzysztof Œlebzak, HIV/AIDS w œwietle pra-

wa pracy i prawa socjalnego, Poznañ 2004

Jêdrzej Bujny

Administracyjnoprawne

œrodki zapobiegania

i zwalczania HIV/AIDS

Wydawnictwo Poznañskie • Poznañ 2005

Redakcja i korekta: Magdalena Owczarzak

Nak³ad sfinansowany ze œrodków Ministerstwa Zdrowia

Egzemplarz bezp³atny

ISBN 83-7177-262-9

Wydawnictwo Poznañskie
61-701 Poznañ, ul. Fredry 8
Dzia³ handlowy: tel. (0-61) 852-38-44, faks (0-61) 853-80-75
Sekretariat: tel. (0-61) 852-66-05
e-mail: wydawnictwo@wydawnictwo-poznanskie.pl
http://www.wydawnictwo-poznanskie.pl

POZNAÑSKA DRUKARNIA NAUKOWA Sp. z o.o.
60-281 Poznañ, ul. Heweliusza 40

Spis treœci

Wprowadzenie .................................................................................

Rozdzia³ 1. Zagadnienia wstêpne .................................................. 12

1.1. Rola prawa w zapobieganiu i zwalczaniu HIV/AIDS

.......... 12

1.2. Rozwój ustawodawstwa polskiego w dziedzinie zwalczania

chorób zakaŸnych

................................................................. 18

Rozdzia³ 2. Zapobieganie i zwalczanie HIV/AIDS w œwietle

rozwi¹zañ konstytucyjnych ............................................................ 21

2.1. Uwagi ogólne

....................................................................... 21

2.2. Prawo do ochrony zdrowia

................................................... 24

2.3. Prawo do godnoœci

............................................................... 25

2.4. Prawo do prywatnoœci

.......................................................... 27

2.5. Inne prawa

............................................................................ 30

Rozdzia³ 3. Profilaktyka HIV/AIDS w œwietle przepisów usta-

wy o chorobach zakaŸnych i zaka¿eniach oraz wybranych ak-

tów normatywnych .......................................................................... 34

3.1. Uwagi ogólne

....................................................................... 34

3.2. Znaczenie profilaktyki

.......................................................... 36

3.3. Programy zdrowotne

............................................................. 38

3.4. Obowi¹zki powszechne

........................................................ 40

3.4.1. Szczepienia ochronne

........................................................ 41

3.4.2. Hospitalizacja, izolacja, kwarantanna

................................ 41

3.4.3. Przymus leczenia

............................................................... 43

3.4.4. Nadzór epidemiologiczny

.................................................. 45

3.4.5. Udzielanie wyjaœnieñ

......................................................... 46

3.4.6. Badanie obowi¹zkowe

....................................................... 47

3.4.6.1. Kobiety i dzieci

.............................................................. 47

3.4.6.2. Osoby przyje¿d¿aj¹ce do Polski

..................................... 50

3.4.6.3. ¯o³nierze zawodowi

........................................................ 51

3.4.6.4. Cudzoziemcy

.................................................................. 53

3.5. Profilaktyka zaka¿eñ zawodowych i zak³adowych

.............. 55

3.6. Wymagania sanitarne

............................................................ 59

Rozdzia³ 4. Postêpowanie w przypadku podejrzenia lub rozpo-

znania HIV/AIDS oraz w przypadku stwierdzenia zgonu z po-

wodu AIDS ..................................................................................... 61

4.1. Obowi¹zki i prawa informacyjne

........................................ 61

4.2. Rejestry

................................................................................ 67

4.3. Dzia³ania zapobiegawcze

...................................................... 68

4.4. Zasady stwierdzania zgonu chorych na AIDS

...................... 74

4.5. Zasady postêpowania w razie stanu zagro¿enia epidemicznego

i epidemii

............................................................................. 77

4.6. Wniosek de lege ferenda

...................................................... 80

Rozdzia³ 5. Transplantacja i zasady wykorzystania krwi w me-

dycynie a profilaktyka HIV/AIDS ................................................. 81

5.1. Transplantacja

....................................................................... 81

5.2. Znaczenie publicznej s³u¿by krwi w zapobieganiu przenosze-

nia wirusa HIV

.................................................................... 84

5.2.1. Uwagi ogólne

.................................................................... 84

5.2.2. Zasady pobierania krwi

.................................................... 85

5.2.3. Krwiolecznictwo

................................................................ 91

5.2.4. Organizacja publicznej s³u¿by krwi

................................... 92

5.3. Dobra Praktyka Wytwarzania

............................................... 94

5.3.1. Uwagi ogólne

.................................................................... 94

5.3.2. Wytwarzanie produktów leczniczych pochodz¹cych z krwi

lub osocza ludzkiego

............................................................ 96

5.4. Dawstwo nasienia

................................................................. 98

Rozdzia³ 6. Przeciwdzia³anie narkomanii jako œrodek zapobie-

gania HIV/AIDS ............................................................................. 100

6.1. Uwagi ogólne

....................................................................... 100

6.2. Podmioty realizuj¹ce zadania w zakresie przeciwdzia³ania nar-

komanii

................................................................................ 102

6.3. Postêpowanie z osobami uzale¿nionymi

............................... 104

6.3.1. Uwagi ogólne

.................................................................... 104

6.3.2. Programy redukcji szkód

................................................... 106

6.3.2.1. Leczenie substytucyjne

................................................... 106

6.3.2.2. Programy wymiany igie³ i strzykawek

............................ 108

Rozdzia³ 7. Rola i zadania Pañstwowej Inspekcji Sanitarnej

w dziedzinie zapobiegania i zwalczania HIV/AIDS .................... 111

7.1. Uwagi ogólne

....................................................................... 111

7.2. Zadania i zakres dzia³ania Pañstwowej Inspekcji Sanitarnej

113

7.3. Organizacja Pañstwowej Inspekcji Sanitarnej

...................... 116

7.4. Uprawnienia Pañstwowej Inspekcji Sanitarnej

.................... 117

Literatura ......................................................................................... 122

Wprowadzenie

Publikacja Jêdrzeja Bujnego pt. Administracyjnopraw-

ne œrodki zapobiegania i zwalczania HIV/AIDS jest jedenastym
opracowaniem ukazuj¹cym siê w serii wydawniczej „AIDS
i Prawo”, której podstawowym celem jest upowszechnianie wie-
dzy o ró¿norodnych problemach prawnych zwi¹zanych z HIV
i AIDS.

Wieloaspektowoœæ tematyki zapobiegania i zwalczania HIV/

AIDS powoduje, ¿e jest ona przedmiotem zainteresowania ró¿-
nych dziedzin prawa

. Dotychczas wiêkszoœæ publikacji poœwiê-

conych prawnym aspektom HIV/AIDS dotyczy³a cywilnopraw-
nych i prawnokarnych problemów zwi¹zanych z ludzkim wiru-
sem upoœledzenia odpornoœci i zespo³em nabytego upoœledzenia
odpornoœci

. Podejmowane by³y tak¿e próby ujêcia wspomnia-

nych problemów z punktu widzenia prawa miêdzynarodowego

Jednoczeœnie nale¿y zauwa¿yæ, ¿e tematyka dotycz¹ca proble-
mów administracyjnoprawnych zwi¹zanych z HIV/AIDS nie by³a

Zob. Prawne problemy AIDS, red. A.J. Szwarc, Wydawnictwo Praw-

nicze, Warszawa 1990.

Zob. AIDS i prawo karne, red. A.J. Szwarc, Poznañ 1996; W. Pigul-

ska, Diagnostyka zaka¿eñ HIV a prawo karne, Poznañ 1998; R. Szczepa-
niak, Odpowiedzialnoœæ odszkodowawcza za zaka¿enie HIV, Poznañ 1999;
B. Janiszewski, HIV i AIDS w zak³adach karnych. Problemy prawnokarne,
Poznañ 1999; T. Soko³owski, Problematyka AIDS w œwietle prawa rodzin-
nego, Poznañ 2000; A. Liszewska, W. Robaczyñski, AIDS a tajemnica le-
karska, Poznañ 2001; S. Stachowiak, Problemy prawnoprocesowe zwi¹-
zane z HIV/AIDS, Poznañ 2001; L. Kubicki, HIV/AIDS – odmowa leczenia
i nieudzielanie pomocy medycznej, Poznañ 2001.

Zob. J. Sandorski, Miêdzynarodowa ochrona prawa cz³owieka a HIV/

AIDS, Poznañ 2002; J. Sandorski, Dochodzenie praw osób z HIV/AIDS, Po-
znañ 2003.

przedmiotem szerokiego zainteresowania polskiej myœli prawni-
czej. Prezentowane opracowanie stawia sobie za cel wype³nienie
istniej¹cej luki poprzez kompleksowe zaprezentowanie instru-
mentów administracyjnoprawnych wykorzystywanych w walce
z „d¿um¹ XX wieku”. Potrzeba upowszechnienia wiedzy na ten
temat wynika przynajmniej z trzech wzglêdów.

Po pierwsze – w rodzimym porz¹dku prawnym nie ma

kompleksowego aktu normatywnego dotycz¹cego HIV/AIDS.
Podstawowym aktem okreœlaj¹cym zasady i tryb postêpowania
w zakresie zapobiegania, wykrywania, leczenia i zwalczania
HIV/AIDS jest ustawa z 6 wrzeœnia 2001 r. o chorobach zakaŸ-
nych i zaka¿eniach

, która zast¹pi³a dekret z moc¹ ustawy z 16

kwietnia 1946 r. o zwalczaniu chorób wenerycznych (Dz.U.
z 1949 r. Nr 51, poz. 394 ze zm.), ustawê z 22 kwietnia 1959 r.
o zwalczaniu gruŸlicy (Dz.U. Nr 27, poz. 170 ze zm.) oraz usta-
wê z 13 listopada 1963 r. o zwalczaniu chorób zakaŸnych
(Dz.U. Nr 50, poz. 279 ze zm.). Wspomniany akt normatywny
wszed³ w ¿ycie z dniem 1 stycznia 2002 r. Donios³oœæ problema-
tyki zapobiegania i zwalczania HIV/AIDS wymaga, aby roz-
wi¹zania przyjête w tej ustawie omówione zosta³y pod k¹tem ich
przydatnoœci w zwalczaniu i zapobieganiu HIV/AIDS.

Po drugie – zgodnie z wol¹ ustrojodawcy wyra¿on¹ w art.

68 ust. 4 Konstytucji RP w³adze publiczne zobowi¹zane s¹ do
zwalczania chorób epidemicznych. Tym samym na administra-
cji publicznej spoczywa konstytucyjny obowi¹zek podejmowa-
nia dzia³añ zmierzaj¹cych do powstrzymania rozprzestrzeniania
siê zaka¿enia HIV i choroby AIDS. W niniejszym opracowaniu
zosta³a podjêta próba scharakteryzowania tych dzia³añ.

Po trzecie – niektóre administracyjnoprawne œrodki zapo-

biegania i zwalczania HIV/AIDS ograniczaj¹ wybrane konsty-
tucyjne prawa i wolnoœci osoby ludzkiej. Z tego wzglêdu nie-
zbêdne jest precyzyjne przedstawienie sytuacji, w których
dochodzi do ograniczeñ praw i wolnoœci jednostki. Autor pre-
zentowanej monografii podejmuje ten trud.

Dz.U. Nr 126, poz. 1384 ze zm.

Wœród przedstawianych przez Autora opinii i wniosków do-

tycz¹cych administracyjnoprawnych œrodków zapobiegania i zwal-
czania HIV/AIDS na szczególn¹ uwagê zas³uguje teza o potrzebie
wprowadzenia do polskiego systemu prawnego aktu normatywne-
go o randze ustawy poœwiêconego wy³¹cznie tematyce HIV/
AIDS. Zdaniem Autora wieloaspektowoœæ HIV/AIDS, mnogoœæ
podmiotów zaanga¿owanych w zapobieganie i zwalczanie tej
plagi, charakterystyczne aspekty AIDS (nieuleczalnoœæ i skala
wystêpowania) odró¿niaj¹ce zespó³ nabytego upoœledzenia od-
pornoœci od innych chorób zakaŸnych sk³aniaj¹ do sformu³owa-
nia takiej tezy. Wydaje siê, i¿ powy¿szy dezyderat de lege feren-
da zas³uguje na rozwa¿enie i krytyczn¹ analizê.

Powszechne zainteresowanie problemami prawnymi zwi¹-

zanymi z zaka¿eniem HIV i chorob¹ AIDS pozwala ¿ywiæ na-
dziejê, ¿e i tym razem kolejna publikacja z serii „AIDS i Pra-
wo” spotka siê z szerokim odzewem osób ze œrodowisk skupio-
nych wokó³ problematyki walki z HIV/AIDS. Oddaj¹c do r¹k
czytelników przedmiotowe opracowanie chcia³bym wyraziæ
pogl¹d, ¿e bêdzie ono sprzyja³o jak¿e po¿¹danemu upowszech-
nianiu wiedzy na temat prawnych problemów zwi¹zanych z za-
ka¿eniem HIV i chorob¹ AIDS.

Andrzej J. Szwarc

Rozdzia³ 1

Zagadnienia wstêpne

1.1. Rola prawa w zapobieganiu
i zwalczaniu HIV/AIDS

Z prognoz opracowanych w ramach Wspólnego Progra-

mu ONZ do spraw HIV/AIDS (UNAIDS) wynika, ¿e jeœli nie
nast¹pi prze³om w pracach nad szczepionkami, to do koñca tej
dekady ponad 100 milionów osób ulegnie zaka¿eniu HIV,
z czego 80 milionów w piêciu tylko krajach: Rosji, Chinach, In-
diach, Nigerii, Etiopii

. Raporty UNAIDS sk³aniaj¹ te¿ do nie-

pokoj¹cych wniosków zwi¹zanych z nieustaj¹cym wzrostem
zasiêgu wystêpowania HIV w krajach ba³tyckich, Federacji Ro-
syjskiej (przyjmuje siê, ¿e ok. miliona osób z HIV w wieku
15-49 lat ¿yje na terenie Federacji), na Bia³orusi i na Ukrainie
(ok. pó³ miliona osób z HIV/AIDS)

. Gwa³towny wzrost zaka-

¿eñ w pañstwach za wschodni¹ granic¹ RP czyni niezwykle ak-
tualn¹ refleksjê nad œrodkami zapobiegania i zwalczania HIV/
AIDS przewidzianymi przez polskie prawo. Mimo ¿e w Polsce
sytuacja epidemiologiczna jest stabilna, wystêpuje niewielka
dynamika zaka¿eñ i niskie wskaŸniki prewalencji, konieczne
jest bezwzglêdne kontynuowanie dzia³añ prewencyjnych, po-
niewa¿ nawet krótkotrwa³e za³amanie strategii przeciwdzia-
³ania epidemii prowadzi do szybkiego wzrostu liczby nowych za-

HIV (ang. Human Immunodeficiency Virus) – ludzki wirus upoœle-

dzenia odpornoœci, AIDS (ang. Acquired Immunodeficiency Syndrom) –
zespó³ nabytego upoœledzenia odpornoœci.

Krajowy Program Zapobiegania Zaka¿eniom HIV, Opieki nad ¯y-

j¹cymi z HIV i Chorymi na AIDS na lata 2004-2006, Warszawa 2004, s. 10-11.

Zob. AIDS epidemic update: December 2003, UNAIDS/WHO, Ge-

neva 2003, s. 14-17.

ka¿eñ HIV

. Profilaktyka i zwalczanie AIDS, jak trafnie zauwa¿y³

J. Borkowski, powinny byæ prowadzone z u¿yciem wszystkich
dostêpnych œrodków prawnych i dzia³añ faktycznych

W tym miejscu nale¿y zadaæ pytanie na temat roli i skuteczno-

œci prawa w dziedzinie zapobiegania i zwalczania HIV/AIDS.
W literaturze podkreœla siê, ¿e rola ta jest zró¿nicowana

. Zda-

niem Z. Leoñskiego istnienie regulacji prawnych w tym zakresie
wynika z dwóch przyczyn. Pierwsza jest efektem tego, ¿e walka
z HIV/AIDS wymaga niekiedy ingerencji w sferê wolnoœci oby-
watelskich (vide nakaz okreœlonego zachowania, zakaz pewnych
dzia³añ). W praworz¹dnym pañstwie takie dzia³ania odbywaj¹
siê na podstawie upowa¿nienia ustawowego. Druga przyczyna
jest zwi¹zana z faktem, i¿ wspó³czeœnie ciê¿ar walki z pandemi¹
HIV/AIDS spoczywa g³ównie na organach administracji pu-
blicznej, których zadania i kompetencje nie s¹ kszta³towane do-
wolnie, lecz s¹ normowane przez odpowiednie przepisy

. W po-

dobnym tonie wypowiada siê R. Roemer, która kreœl¹c funkcje
prawa w dziedzinie zdrowia publicznego – a wiêc tak¿e w dzie-
dzinie zapobiegania i zwalczania HIV/AIDS – wskazuje, ¿e prze-
pisy prawa mog¹ zakazywaæ szkodliwych dla zdrowia dzia³añ i
zachowañ, mog¹ równie¿ nakazywaæ wykonanie okreœlonych
czynnoœci, a tak¿e formu³uj¹ zadania administracji publicznej
w tej dziedzinie oraz prawa i obowi¹zki osób korzystaj¹cych ze
œwiadczeñ zdrowotnych czy wykonuj¹cych zawód medyczny

Z kolei A.J. Szwarc zwraca uwagê na wzglêdn¹ skutecznoœæ

Krajowy, s. 17.

J. Borkowski, AIDS – problemy administracyjnoprawne profilaktyki

i zwalczania, „Organizacja – Metody – Technika” 1989, nr 4, s. 9.

Z. Leoñski, Administracyjnoprawna regulacja zapobiegania i zwal-

czania chorób zakaŸnych, „Organizacja – Metody – Technika” 1988, nr
11-12, s. 8; H.-J. Albrecht, Rola i skutecznoœæ prawa oraz jego egzekwo-
wania w redukcji szkód IDU i HIV/AIDS, w: Niezamierzone konsekwencje:
polityka narkotykowa i prawa cz³owieka, red. K. Malinowska-Sempruch,
Warszawa 2005, s. 95.

Z. Leoñski, Administracyjnoprawna regulacja, s. 8.

R. Roemer, Comparative National Public Health Legislation, w: Oxford

Textbook of Public Health, New York 1997, wyd. 3, vol. 1, s. 351-369.

i posi³kow¹ funkcjê prawa karnego w walce z HIV/AIDS

. Po-

dobnie uwa¿a H.-J. Albrecht, który podkreœla, ¿e prawo i sposo-
by jego egzekwowania powinny zwracaæ siê w stronê strategii
zmniejszaj¹cych ryzyko zaka¿enia wirusem HIV

Wieloaspektowoœæ tematyki zapobiegania i zwalczania

HIV/AIDS powoduje, ¿e jest ona przedmiotem zainteresowania
ró¿nych dziedzin prawa

. Wypada przychyliæ siê do opinii

sformu³owanej przez Z. Leoñskiego, w œwietle której tematyka
ta jest domen¹ prawa administracyjnego, jako ¿e punkt ciê¿ko-
œci w zapobieganiu i zwalczaniu HIV/AIDS spoczywa na admi-
nistracji publicznej

. Trzeba zaznaczyæ, ¿e aktywnoœæ w³adz

publicznych w zakresie ochrony zdrowia jest ich konstytucyj-
nym obowi¹zkiem: wszak zgodnie z art. 68 ust. 4 Konstytucji
s¹ one zobowi¹zane do zwalczania chorób epidemicznych

A.J. Szwarc, Karnoprawne problemy AIDS, w: Prawne problemy

AIDS, red. A.J. Szwarc, Warszawa 1990, s. 107.

H.-J. Albrecht, Rola i skutecznoœæ prawa, s. 109.

Tematyka dotycz¹ca problemów administracyjnoprawnych zwi¹za-

nych z HIV/AIDS nie by³a przedmiotem szerokiego zainteresowania pol-
skiej myœli prawniczej. Poza opracowaniami J. Borkowskiego wiêkszoœæ
publikacji poœwiêconych prawnym aspektom HIV/AIDS dotyczy³o cywil-
noprawnych i prawnokarnych problemów zwi¹zanych z HIV/AIDS: zob.
AIDS i prawo karne, red. A.J. Szwarc, Poznañ 1996; W. Pigulska, Diagno-
styka zaka¿eñ HIV a prawo karne, Poznañ 1998; R. Szczepaniak, Odpo-
wiedzialnoœæ odszkodowawcza za zaka¿enie HIV, Poznañ 1999; B. Jani-
szewski, HIV i AIDS w zak³adach karnych. Problemy prawnokarne,
Poznañ 1999; T. Soko³owski, Problematyka AIDS w œwietle prawa rodzin-
nego, Poznañ 2000; A. Liszewska, W. Robaczyñski, AIDS a tajemnica le-
karska, Poznañ 2001; S. Stachowiak, Problemy prawnoprocesowe zwi¹-
zane z HIV/AIDS, Poznañ 2001; L. Kubicki, HIV/AIDS – odmowa leczenia
i nieudzielanie pomocy medycznej, Poznañ 2001. Podejmowane by³y tak¿e
próby ujêcia wspomnianych problemów z punktu widzenia prawa miêdzy-
narodowego: zob. J. Sandorski, Miêdzynarodowa ochrona prawa cz³owie-
ka a HIV/AIDS, Poznañ 2002; J. Sandorski, Dochodzenie praw osób z HIV/
AIDS, Poznañ 2003, oraz prawa pracy: zob. A. Kijowski, K. Œlebzak,
HIV/AIDS w œwietle prawa pracy i prawa socjalnego, Poznañ 2004.

Z. Leoñski, Administracyjnoprawna regulacja, s. 8.

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U.

Nr 78, poz. 483).

Mo¿na postawiæ tezê, i¿ obowi¹zki administracji publicznej
w zakresie walki z HIV/AIDS wynikaj¹ wprost z prawa ka¿de-
go cz³owieka do ochrony zdrowia, które jest „prawem wielo-
aspektowym na pograniczu wielu dziedzin prawa; raz jest to
prawo podmiotowe, gdy dotyczy ochrony osoby, raz jest norm¹
gwarancyjn¹, gdy chodzi o zorganizowanie jej dostêpu do
s³u¿by zdrowia”

. Nale¿y dodaæ, ¿e przy realizacji zadañ zwi¹-

zanych z ochron¹ zdrowia administracja publiczna musi u-
wzglêdniaæ prawnomiêdzynarodowe zobowi¹zania Rzeczypo-
spolitej Polskiej

. Próbuj¹c zdefiniowaæ pojêcie „ochrona zdro-

wia” M. Dercz i H. Izdebski wskazuj¹, ¿e termin ten wystêpuje
zarówno w ustawach z zakresu prawa ustrojowego

(two-

rz¹cych podstawy funkcjonowania okreœlonych organów i in-
stytucji administracji publicznej), jak i w niektórych ustawach
ze sfery prawa materialnego (okreœlaj¹cych kompetencje i for-
my dzia³ania organów i instytucji w danej dziedzinie, np. usta-
wa z 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego)

Na podstawie zawartych w tych aktach normatywnych roz-
wi¹zañ mo¿na przyj¹æ, i¿ zakres pojêcia „ochrona zdrowia”
obejmuje opiekê zdrowotn¹, dzia³alnoœæ prewencyjn¹, informa-
cyjn¹ i wychowawcz¹ oraz promocjê zdrowia

. Dzia³ania z za-

Ch. Byk, Prawo do zdrowia jako prawo konstytucyjne, „Pañstwo

i Prawo” 2000, nr 9, s. 26.

Zob. wyrok Naczelnego S¹du Administracyjnego z 13 lipca 1994 r.,

sygn. S.A./KA 30/94.

Zob. art. 33 ust. 1 ustawy z 4 wrzeœnia 1997 r. o dzia³ach admini-

stracji rz¹dowej (Dz.U. z 2003 r. Nr 159, poz. 1548 ze zm.), art. 7 ust. 1
ustawy z 8 marca 1990 r. o samorz¹dzie gminnym (Dz.U. z 2001 r. Nr 142,
poz. 1591 ze zm.), art. 4 ust. 1 pkt 2 ustawy z 5 czerwca 1998 roku o sa-
morz¹dzie powiatowym (Dz.U. Nr 91, poz. 578 ze zm.), art. 14 ust. 1 usta-
wy z 5 czerwca 1998 r. o samorz¹dzie województwa (Dz.U. z 2001 r. Nr
142, poz. 1590 ze zm.).

M. Dercz, H. Izdebski, Organizacja ochrony zdrowia w Rzeczypo-

spolitej Polskiej w œwietle obowi¹zuj¹cego ustawodawstwa, Warsza-
wa-Poznañ 2001, s. 15.

Zob. J. Bujny, Prawo do ochrony zdrowia w dokumentach europej-

skich, w: Europa w nowych granicach czy Europa bez granic?, red.
Z. Drozdowicz, Poznañ 2004, s. 291.

kresu zapobiegania i zwalczania ludzkiego wirusa upoœledzenia
odpornoœci i zespo³u nabytego upoœledzenia odpornoœci wpi-
suj¹ siê w tak definiowan¹ ochronê zdrowia.

Uzasadnienia dla spoczywaj¹cego na administracji publicz-

nej obowi¹zku ochrony zdrowia mo¿na szukaæ nie tylko w pol-
skim systemie prawnym, lecz tak¿e w prawie wspólnotowym.
Z uwagi na potrzebê ograniczenia rozmiarów niniejszej pracy
zasygnalizowaæ jedynie wypada, ¿e kompetencje Wspólnoty
w zakresie ochrony zdrowia zosta³y okreœlone w art. 129 Trak-
tatu o Unii Europejskiej podpisanego w Maastricht 7 lutego
1992 r.

Na mocy art. 129 Wspólnota bêdzie dzia³aæ na rzecz

zapewnienia wysokiego poziomu ochrony zdrowia ludzkiego
poprzez promowanie wspó³pracy pomiêdzy krajami cz³onkow-
skimi i udzielanie wsparcia ich dzia³aniom w razie potrzeby.
Dzia³ania Wspólnoty bêd¹ mia³y na celu zapobieganie choro-
bom o szczególnie du¿ym znaczeniu spo³ecznym, z narkomani¹
w³¹cznie, poprzez promocjê badañ naukowych dotycz¹cych
przyczyn powstawania i szerzenia siê chorób, a tak¿e poprzez
informacjê i edukacjê zdrowotn¹.

Dzia³ania administracji publicznej w zakresie zapobiegania

i zwalczania HIV/AIDS realizowane s¹ od 1996 roku na pod-
stawie Krajowych Programów Zapobiegania Zaka¿eniom HIV,
Opieki nad ¯yj¹cymi z HIV i Chorymi na AIDS, które nie maj¹
charakteru aktów powszechnie obowi¹zuj¹cych. Do najwa¿-
niejszych efektów tych dzia³añ, zdaniem autorów aktualnie
obowi¹zuj¹cego Programu, mo¿na zaliczyæ stabilnoœæ sytuacji

Rozwiniêcie kompetencji Unii Europejskiej w dziedzinie zdrowia

publicznego nast¹pi³o w wyniku podpisania 2 paŸdziernika 1997 r. Trakta-
tu Amsterdamskiego. W nastêpstwie jego uchwalenia zosta³a dokonana re-
wizja przywo³anego wy¿ej art. 129, który zosta³ oznaczony numerem 152.
Zgodnie z treœci¹ tego artyku³u dzia³anie Wspólnoty – uzupe³niaj¹ce krajo-
we polityki – bêdzie ukierunkowane na poprawê w zakresie zdrowia pu-
blicznego, zapobieganie ludzkim chorobom i niedomaganiom oraz zmniej-
szenie Ÿróde³ zagro¿eñ dla ludzkiego zdrowia. Dzia³alnoœæ ta bêdzie
skierowana na walkê przeciw g³ównym zagro¿eniom zdrowotnym poprzez
wspieranie badañ nad przyczynami ich powstawania, drogami szerzenia
siê i sposobami prewencji, a tak¿e informacjê i edukacjê zdrowotn¹.

epidemiologicznej zaka¿eñ HIV, spadek zaka¿eñ drog¹ werty-
kaln¹ u dzieci urodzonych przez matki zaka¿one HIV, a tak¿e,
dziêki wdro¿eniu postêpowania po ekspozycji na zaka¿enie
HIV (dostêp do leków antyretrowirusowych), brak zaka¿eñ t¹
drog¹

Skala i charakter zagro¿eñ zwi¹zanych z pandemi¹ HIV/

AIDS wymaga jednak, aby dzia³ania administracji publicznej
odbywa³y siê na podstawie aktu powszechnie obowi¹zuj¹cego,
ustawy b¹dŸ rozporz¹dzenia. Z aprobat¹ nale¿y odnotowaæ, i¿
11 maja 2005 r. zosta³ przekazany do uzgodnieñ miêdzymini-
sterialnych projekt rozporz¹dzenia Rady Ministrów w sprawie
Krajowego Programu Zwalczania AIDS i Zapobiegania Zaka¿e-
niom HIV

. W uzasadnieniu projektu znalaz³o siê stwierdzenie,

¿e przygotowany akt normatywny daje podstawy do utrzymania
stabilnej sytuacji epidemiologicznej i bycia równoprawnym part-
nerem w realizacji programów zdrowia publicznego Unii Euro-
pejskiej. Wyra¿ono tak¿e pogl¹d, ¿e wieloaspektowoœæ HIV/
AIDS oraz rosn¹ce zagro¿enie za wschodnimi granicami RP
wymusza szczególne potraktowanie tej problematyki, czego
efektem jest projekt rozporz¹dzenia.

Celem niniejszego opracowania jest analiza przepisów kon-

stytuuj¹cych administracyjnoprawne œrodki zapobiegania i zwal-
czania HIV/AIDS. Uwzglêdniaj¹c rolê administracji publicznej
w tej dziedzinie, nale¿y zastanowiæ siê, czy œrodki przewidzia-
ne przez prawo s¹ skutecznym i wystarczaj¹cym instrumentem
w walce z t¹ plag¹. Rzecz jasna, œrodki prawne nie stanowi¹
idealnego remedium na problemy zwi¹zane z pandemi¹ HIV/
AIDS, niemniej przy odpowiedniej konstrukcji i w³aœciwym
stosowaniu mog¹ byæ efektywnym narzêdziem w profilaktyce
HIV/AIDS.

Krajowy, s. 6.

Termin zg³aszania uwag up³yn¹³ 10 czerwca 2005 r. Projekt roz-

porz¹dzenia wraz z uzasadnieniem jest dostêpny na stronie internetowej
Ministerstwa Zdrowia http://www.mz.gov.pl. Rozporz¹dzenie, przyjête
przez Radê Ministrów 13 wrzeœnia br., wesz³o w ¿ycie 15 paŸdziernika
2005 r. (zob. Dz.U. Nr 189, poz. 1590).

1.2. Rozwój ustawodawstwa polskiego
w dziedzinie zwalczania chorób zakaŸnych

Ludzkoœæ zmaga siê z pandemi¹ HIV/AIDS ju¿ od po-

nad dwóch dekad. Pierwszy przypadek wykrycia wirusa HIV
w Polsce zanotowano w 1985 roku, eo ipso trudno uznaæ doro-
bek rodzimego prawodawcy dotycz¹cy tej plagi za okaza³y.
Bior¹c jednak pod uwagê, i¿ AIDS jest chorob¹ zakaŸn¹ oraz ¿e
w prawie polskim nie ma odrêbnego aktu normatywnego po-
œwiêconego HIV/AIDS, warto pokrótce przedstawiæ stopniowy
rozwój polskiego ustawodawstwa w dziedzinie zwalczania cho-
rób zakaŸnych.

Pierwsza w tym zakresie by³a ustawa w przedmiocie zwal-

czania chorób zakaŸnych oraz innych chorób wystêpuj¹cych na-
gminnie, zosta³a przyjêta 25 lipca 1919 r. (Dz.U. Nr 67, poz.
402). Jak przypomina S. PoŸdzioch, ustawa ta wprowadzi³a po
raz pierwszy obowi¹zek zg³aszania wszystkich zachorowañ na
choroby zakaŸne oraz zgonów z ich przyczyny oraz uczyni³a ze
zwalczania chorób zakaŸnych jedno z podstawowych zadañ Mi-
nisterstwa Zdrowia Publicznego. Wspomniana ustawa wyposa-
¿y³a w³adze publiczne w prawo do wydawania odpowiednich
ograniczeñ, zakazów i nakazów (np. zamkniêcie obiektów pu-
blicznych). Jednym z obowi¹zków na³o¿onym na w³adze sa-
morz¹dowe by³o zak³adanie i utrzymywanie zak³adów sanitar-
nych i leczniczych

. Do innych aktów normatywnych z okresu

miêdzywojennego, zwi¹zanych z poruszan¹ problematyk¹, nale-
¿y zaliczyæ ustawê z 19 lipca 1919 r. o przymusowym szczepie-
niu ochronnym przeciwko ospie, rozporz¹dzenie Ministra Zdro-
wia Publicznego z 15 marca 1922 r. w przedmiocie wykonania
ustawy o przymusowym szczepieniu ochronnym przeciwko ospie,
ustawê z 14 lipca 1920 r. powo³uj¹c¹ urz¹d Naczelnego Nad-
zwyczajnego Komisarza do walki z epidemiami, gro¿¹cymi Pañ-

S. PoŸdzioch, Prawo zdrowia publicznego. Zarys problematyki,

Kraków 2004, s. 526.

stwu klêsk¹ powszechn¹, czy rozporz¹dzenie Ministra Zdrowia
Publicznego wydane w porozumieniu z Ministrem Spraw We-
wnêtrznych z 6 wrzeœnia 1922 r. o nadzorze nad nierz¹dem do-
tycz¹ce zwalczania chorób wenerycznych. Ostatnim wa¿nym
aktem z tego okresu by³a ustawa z 21 lutego 1935 r. o zapobiega-
niu chorobom zakaŸnym i ich zwalczaniu (Dz.U. Nr 27, poz. 198
ze zm.), która obowi¹zywa³a do 18 listopada 1963 r.

W opinii przywo³anego wy¿ej Autora w dwudziestoleciu

miêdzywojennym zosta³y uregulowane takie kwestie zwi¹zane
ze zwalczaniem chorób zakaŸnych jak: obowi¹zkowe zg³oszenia
tych chorób, prowadzenie przez lekarzy powiatowych rejestracji
chorób zakaŸnych, obowi¹zkowe szczepienia ochronne czy obo-
wi¹zkowe leczenie chorych zakaŸnie lub izolacja osób podejrza-
nych o zaka¿enie. Dokonano tak¿e podzia³u zadañ w zakresie
zwalczania chorób zakaŸnych miêdzy administracjê rz¹dow¹ i sa-
morz¹dow¹, z tym ¿e zadania te w „znacz¹cym stopniu finansowo
obci¹¿a³y samorz¹d terytorialny (powiatowy, miejski i gminny) –
zw³aszcza w zakresie zak³adania i utrzymywania odpowiednich
zak³adów i urz¹dzeñ oraz kosztów zwi¹zanych z odosobnieniem
osób podejrzanych i leczeniem chorych”

. Wypada te¿ przypo-

mnieæ, ¿e w okresie dwudziestolecia miêdzywojennego wyró¿nia-
no tzw. policjê zdrowia, która mia³a na celu ochronê przed niebez-
pieczeñstwem gro¿¹cym ¿yciu i zdrowiu ludzkiemu. W jej ramach
rozró¿niano policjê lekarsk¹ zajmuj¹c¹ siê tematyk¹ personelu le-
karskiego i zak³adów leczniczych oraz policjê sanitarn¹, do której
nale¿a³o ustawodawstwo dotycz¹ce chorób zakaŸnych

W okresie powojennym zwalczanie chorób zakaŸnych regulo-

wane by³o przez dekret z moc¹ ustawy z 16 kwietnia 1946 r.
o zwalczaniu chorób wenerycznych (Dz.U. z 1949 r. Nr 51, poz.
394 ze zm.), ustawê z 22 kwietnia 1959 r. o zwalczaniu gruŸlicy
(Dz.U. Nr 27, poz. 170 ze zm.) oraz ustawê z 13 listopada 1963 r.
o zwalczaniu chorób zakaŸnych (Dz.U. Nr 50, poz. 279 ze zm.).
Uchwalenie dwóch pierwszych aktów normatywnych zwi¹zane

Ibidem, s. 528.

Z. Leoñski, Materialne prawo administracyjne, Warszawa 2003, s. 201.

by³o ze znacznym wzrostem, w porównaniu z dwudziestoleciem
miêdzywojennym, zachorowalnoœci na choroby weneryczne
i gruŸlicê. System prawny dotycz¹cy zwalczania chorób zakaŸ-
nych zbudowany by³ nastêpuj¹co: w sposób generalny proble-
matyka ta regulowana by³a przez ustawê z 13 listopada 1963 r.,
natomiast zagadnienia zwi¹zane ze zwalczaniem tzw. chorób
spo³ecznych wy³¹czone zosta³y poza zakres jej regulacji.

Z dniem 1 stycznia 2002 r., czyli z dniem wejœcia w ¿ycie

ustawy z 6 wrzeœnia 2001 r. o chorobach zakaŸnych i zaka¿e-
niach

, przywo³ane wy¿ej trzy akty przesta³y obowi¹zywaæ. Jak

mo¿na przeczytaæ w uzasadnieniu do projektu ustawy o choro-
bach zakaŸnych i zaka¿eniach, koniecznoœæ opracowania nowej
ustawy wynika³a zarówno ze zmian sytuacji epidemiologicznej,
jak i potrzeby dostosowania polskiego ustawodawstwa do stan-
dardów krajów Unii Europejskiej

. W za³¹czniku nr 1 do powy¿-

szej ustawy zawieraj¹cym wykaz chorób zakaŸnych i zaka¿eñ
zosta³y umieszczone, obok siedemdziesiêciu siedmiu innych
chorób i zaka¿eñ, AIDS i zaka¿enie HIV, ergo aktualnie g³ów-
nym instrumentem w dziedzinie zwalczania HIV/AIDS jest
w³aœnie ustawa o chorobach zakaŸnych i zaka¿eniach.

Nale¿y przypomnieæ, ¿e do momentu uchwalenia ustawy

z 6 wrzeœnia 2001 r. podstawowym aktem normatywnym w dzie-
dzinie zapobiegania i zwalczania HIV/AIDS by³a ustawa o zwal-
czaniu chorób zakaŸnych z 1963 r. Wynika³o to z treœci noweli
z 21 paŸdziernika 1986 r. (Dz.U. Nr 40, poz. 197) do rozporz¹dze-
nia Rady Ministrów z 20 grudnia 1963 r. w sprawie ustalenia wyka-
zów chorób zakaŸnych (Dz.U. Nr 58, poz. 314 ze zm.), w efekcie
której AIDS, jak s³usznie dowodzi J. Borkowski, „sta³ siê chorob¹
zakaŸn¹ w rozumieniu prawnym ze wszystkimi tego nastêpstwami
w zakresie wykrywania, zapobiegania szerzeniu siê oraz leczenia
osób zara¿onych t¹ chorob¹ i wykazuj¹cych jej objawy”

Dz.U. Nr 126, poz. 1384 ze zm.

Zob. Uzasadnienie do projektu ustawy o chorobach zakaŸnych i za-

ka¿eniach, System Informacji Prawnej Lex „Omega”, 2005, nr 2.

J. Borkowski, Administracyjnoprawne œrodki i problemy zapobiega-

nia i zwalczania AIDS, w: Prawne problemy AIDS, s. 80.

Rozdzia³ 2

Zapobieganie i zwalczanie HIV/AIDS
w œwietle rozwi¹zañ
konstytucyjnych

2.1. Uwagi ogólne

Z treœci Deklaracji Dubliñskiej wynika jednoznacznie,

¿e polityka zapobiegania zaka¿eniom HIV, redukcji podatnoœci
na zaka¿enia, a tak¿e radzenia sobie z wp³ywem pandemii
HIV/AIDS powinna byæ prowadzona opieraj¹c siê na regule po-
szanowania, ochrony oraz promowania praw cz³owieka

. Tym

samym konstrukcja administracyjnoprawnych œrodków zapo-
biegania i zwalczania HIV/AIDS powinna uwzglêdniaæ zasadê re-
spektowania praw cz³owieka i poszanowania godnoœci ludzkiej.

Relacja pomiêdzy zapobieganiem i zwalczaniem HIV/AIDS

a prawami cz³owieka zosta³a wyczerpuj¹co przedstawiona
w pracy J. Sandorskiego

. W tym miejscu mo¿na tylko dodaæ,

¿e z doœwiadczeñ zwi¹zanych z globaln¹ epidemi¹ HIV/AIDS
wy³ania siê schemat, w którym brak szacunku dla praw cz³owie-
ka i godnoœci jednostek b¹dŸ grup spo³ecznych objawiaj¹cy siê
dyskryminacj¹, marginalizacj¹, stygmatyzacj¹ zwiêksza ich po-
datnoœæ na zaka¿enie wirusem HIV. Pod tym wzglêdem pande-
mia HIV/AIDS mo¿e ilustrowaæ ogólniejszy fenomen, w którym
populacyjna b¹dŸ indywidualna podatnoœæ na choroby, upoœle-

Dubliñska Deklaracja Wspó³pracy w Walce z HIV/AIDS w Europie

i Azji Centralnej, przyjêta 24 lutego 2004 r. przez przedstawicieli rz¹dów
55 pañstw europejskich zebranych z inicjatywy rz¹du Irlandii.

Zob. J. Sandorski, Miêdzynarodowa ochrona.

dzenia i przedwczesn¹ œmieræ jest uzale¿niona od stopnia sza-
cunku wobec praw cz³owieka i godnoœci ludzkiej

Wybrane administracyjnoprawne œrodki zapobiegania i zwal-

czania HIV/AIDS ograniczaj¹ niektóre konstytucyjne prawa
i wolnoœci osoby ludzkiej, eo ipso rozwa¿ania nad istot¹ tych
œrodków poprzedziæ nale¿y ukazaniem konstytucyjnoprawnych
aspektów zapobiegania HIV/AIDS. Na marginesie mo¿na dodaæ,
¿e w literaturze wskazuje siê na bardzo œcis³e i silne zwi¹zki pomiêdzy
prawem administracyjnym a prawem konstytucyjnym

. Prezento-

wany jest pogl¹d, ¿e „pod wzglêdem teoretycznoprawnym prawo
konstytucyjne i administracyjne stanowi¹ jednoœæ, bowiem po-
s³uguj¹ siê tymi samymi konstrukcjami, metodami i regu³ami”

W tym kontekœcie przedstawienie tematyki zwalczania HIV/AIDS
z perspektywy konstytucyjnej wydaje siê racjonalne.

W cytowanym ju¿ wczeœniej uzasadnieniu do projektu usta-

wy o chorobach zakaŸnych i zaka¿eniach stwierdza siê, ¿e prze-
pisy ustawy „stanowi¹ kompromis pomiêdzy zapewnieniem
efektywnej ochrony spo³eczeñstwa przed niebezpieczeñstwami
i skutkami chorób zakaŸnych i zaka¿eñ, a maksymalnym posza-
nowaniem praw i wolnoœci jednostki. Prawa i wolnoœci jednost-
ki zosta³y ograniczone jedynie ze wzglêdu na nadrzêdne dobro,
jakim jest ochrona zdrowia ca³ego spo³eczeñstwa”

. Trzeba

J.M. Mann, L. Gostin, S. Gruskin, T. Brennan, Z. Lazzarini, H. Fi-

neberg, Health and Human Rights, w: Health and Human Rights: a reader,
red. J.M. Mann, S. Gruskin, M.A. Godin, G.J. Annas, New York-London
1999, s. 17; zob. te¿ L. Gostin, J.M. Mann, Toward the Development of
a Human Rights Impact Assessment for the Formulation and Evaluation of
Public Health Policies, „Health and Human Rights: An International Jour-
nal” 1994, vol. 1, nr 1; D. Patterson, L. London, International law, human
rights and HIV/AIDS, „Bulletin of the World Health Organization” 2002,
nr 80, s. 964-969 oraz HIV/AIDS and Human Rights – International Guide-
lines, United Nations, New York-Geneva 1998.

E. Ochendowski, Prawo administracyjne, Toruñ 2001, s. 34; Z. Leo-

ñski, Zarys prawa administracyjnego, Warszawa 2001, s. 23.

J. £êtowski, Prawo administracyjne. Zagadnienia podstawowe,

Warszawa 1990, s. 18.

Uzasadnienie.

zauwa¿yæ, ¿e taka konstrukcja ustawy nawi¹zuje do art. 31 ust.
3 Konstytucji, zgodnie z którym „ograniczenia w zakresie ko-
rzystania z konstytucyjnych wolnoœci i praw mog¹ byæ ustana-
wiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy s¹ konieczne w demo-
kratycznym pañstwie dla jego bezpieczeñstwa lub porz¹dku
publicznego, b¹dŸ ochrony œrodowiska, zdrowia lub moralnoœci
publicznej, albo wolnoœci i praw innych osób. Ograniczenia te
nie mog¹ naruszaæ istoty wolnoœci i praw”.

Zdaniem T. Dukiet-Nagórskiej ustawa zasadnicza nie stwa-

rza dla wolnoœci cz³owieka i jego prawa do samostanowienia
ochrony nieograniczonej, bowiem dopuszcza naruszanie tych
wartoœci z uwagi na koniecznoœæ zapewnienia ochrony innym
dobrom. Tym samym ujête w ustawie o chorobach zakaŸnych
i zaka¿eniach rozwi¹zania, wprowadzaj¹ce np. obowi¹zek pod-
dania siê badaniu, s¹ – przy spe³nieniu warunków okreœlonych
w Konstytucji – dozwolone

. Niemniej jednak, jak zauwa¿a Z. Kê-

dzia, „ograniczenie praw i wolnoœci obywatelskich dokonywane
wol¹ wiêkszoœci nie mo¿e podwa¿aæ sensu praw jednostki na-
le¿¹cej do mniejszoœci, a zw³aszcza nie mo¿e prowadziæ do dez-
integracji jednostki, do uw³aczania godnoœci cz³owieka”

. Po-

ni¿ej zostan¹ krótko scharakteryzowane – istotne w kontekœcie
zmagañ z HIV/AIDS – prawa i wolnoœci konstytucyjne. W kon-
struowaniu, a nastêpnie w stosowaniu administracyjnoprawnych
œrodków zapobiegania i zwalczania HIV/AIDS nale¿y bezwzglêd-
nie przestrzegaæ zasady poszanowania tych praw i wolnoœci.

T. Dukiet-Nagórska, Uwagi na temat Ustawy z dnia 6 wrzeœnia

2001 r. o chorobach zakaŸnych i zaka¿eniach (Dz.U. Nr 126, poz. 1384),
„Prawo i Medycyna” 2001, nr 11, s. 21.

Z. Kêdzia, Konstytucyjnoprawne aspekty zapobiegania i zwalczania

AIDS, w: Prawne problemy AIDS, s. 70.

2.2. Prawo do ochrony zdrowia

Elementarnym prawem osoby z HIV/AIDS jest prawo

do ochrony zdrowia. Zgodnie z Konstytucj¹ Œwiatowej Organi-
zacji Zdrowia (WHO) zdrowie jest stanem zupe³nej pomyœlno-
œci fizycznej, umys³owej i spo³ecznej, a nie jedynie brakiem
choroby lub u³omnoœci

. Zdrowie jest tak¿e fundamentalnym

dobrem osobistym cz³owieka, a ochrona praw osób korzysta-
j¹cych ze œwiadczeñ zdrowotnych nale¿y do obowi¹zków
w³adz publicznych

. Na mocy art. 68 ust. 1 Konstytucji ka¿dy

ma prawo do ochrony zdrowia. Nale¿y dobitnie stwierdziæ, ¿e
prawo to, jak zauwa¿a A. Zoll, wynika z przyrodzonej godnoœci
cz³owieka, której ochrona jest obowi¹zkiem administracji pu-
blicznej

. Zakres podmiotowy normy z art. 68 ust. 1 obejmuje

wszystkich ludzi, niezale¿nie od tego, czy s¹ obywatelami pol-
skimi czy cudzoziemcami znajduj¹cymi siê pod w³adz¹ Rze-
czypospolitej Polskiej. Zwrot „ka¿dy” jednoznacznie przecie¿
wskazuje, ¿e Konstytucja zakazuje wy³¹czenia kogokolwiek
spod zakresu funkcjonowania tej normy

Art. 68 ust. 3 Konstytucji nak³ada na w³adze publiczne obo-

wi¹zek zapewnienia szczególnej opieki zdrowotnej dzieciom,
kobietom ciê¿arnym, osobom niepe³nosprawnym i osobom
w podesz³ym wieku. Wydaje siê, i¿ takie rozwi¹zanie zosta³o
podyktowane w pierwszych dwóch przypadkach trosk¹ o za-
pewnienie rozwoju narodu, natomiast w pozosta³ych wynika ze
wzglêdów humanitarnych

. Na marginesie zauwa¿yæ trzeba,

Konstytucja Œwiatowej Organizacji Zdrowia z 22 lipca 1946 r.

(Dz.U. z 1948 r. Nr 61, poz. 477 ze zm.).

Zob. preambu³ê ustawy z 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia

psychicznego (Dz.U. Nr 111, poz. 535 ze zm.).

A. Zoll, Problemy s³u¿by zdrowia w œwietle doœwiadczeñ RPO,

„Prawo i Medycyna” 2000, nr 8, s. 8.

J. Bujny, Prawa pacjenta a ustawa o powszechnym ubezpieczeniu

w Narodowym Funduszu Zdrowia, w: Prawo wobec wyzwañ wspó³czesno-
œci, red. P. Wiliñski, Poznañ 2004, s. 217.

W. Skrzyd³o, Konstytucja RP. Komentarz, Zakamycze 1999, s. 67.

¿e nie zosta³o sprecyzowane, w jakiej formie ów szczególny
obowi¹zek mia³by siê wyra¿aæ. W literaturze przyjmuje siê, i¿
szczególna ochrona dotycz¹ca dzieci, kobiet ciê¿arnych, osób
niepe³nosprawnych i osób w podesz³ym wieku oznacza, ¿e
opieka wobec tych ludzi musi byæ lepsza od opieki powszech-
nej. Wyrazem owej lepszej opieki mo¿e byæ np. obowi¹zek
tworzenia i finansowania przez w³adze publiczne specjalnych
poradni dla dzieci i kobiet w ci¹¿y w publicznych zak³adach
opieki zdrowotnej

Zgodnie z treœci¹ art. 68 ust. 2 Konstytucji obywatelom,

niezale¿nie od ich sytuacji materialnej, w³adze publiczne za-
pewniaj¹ równy dostêp do œwiadczeñ opieki zdrowotnej finan-
sowanej ze œrodków publicznych. Warunki i zakres udzielania
œwiadczeñ okreœla ustawa o œwiadczeniach opieki zdrowotnej
finansowanych ze œrodków publicznych

. Tytu³em przyk³adu

mo¿na wskazaæ na art. 57 tej ustawy, zgodnie z którym w przy-
padku udzielania œwiadczeñ zdrowotnych dla osób zaka¿onych
wirusem HIV nie jest wymagane skierowanie od lekarza ubez-
pieczenia zdrowotnego.

2.3. Prawo do godnoœci

Jak wspomniano wczeœniej, tworzenie i nastêpnie sto-

sowanie œrodków zapobiegania i zwalczania HIV/AIDS powin-
no opieraæ siê na zasadzie poszanowania godnoœci osoby
z HIV/AIDS. W preambule ustawy zasadniczej wzywa siê, aby
stosuj¹c Konstytucjê czyniæ to z dba³oœci¹ o zachowanie przyro-
dzonej i niezbywalnej godnoœci cz³owieka, która zgodnie z tre-

Konstytucje Rzeczypospolitej oraz komentarz do Konstytucji RP

z 1997 roku, red. J. Boæ, Wroc³aw 1998, s. 126-127.

Ustawa z 27 sierpnia 2004 r. o œwiadczeniach opieki zdrowotnej fi-

nansowanych ze œrodków publicznych (Dz.U. Nr 210, poz. 2135).

œci¹ art. 30 Konstytucji jest nienaruszalna i stanowi Ÿród³o wol-
noœci oraz praw cz³owieka i obywatela, a jej poszanowanie
i ochrona jest obowi¹zkiem w³adz publicznych. Zdaniem
J. Krukowskiego, z zacytowanego powy¿ej przepisu mo¿na de-
kodowaæ trzy zasady. Primo, godnoœæ jest wartoœci¹ pierwotn¹
i nadrzêdn¹ w stosunku do woli ustawodawcy konstytucyjnego.
Secundo, godnoœæ jest Ÿród³em podstawowych praw i wolnoœci
jednostki, a wiêc ma charakter najwy¿szej zasady normatyw-
nej. Tertio, w³adze publiczne s¹ formalnie zobowi¹zane szano-
waæ i chroniæ godnoœæ ludzk¹

Trybuna³ Konstytucyjny w wyroku z 1 czerwca 1999 r.

stwierdzi³, ¿e art. 30 Konstytucji okreœla aksjologiczn¹ podsta-
wê gwarantowanych w niej praw i wolnoœci. Przepis ten ma
charakter generalny i zawarta w nim treœæ znalaz³a szcze-
gó³owy wyraz w dalszych regulacjach odnosz¹cych siê do kon-
kretnych praw i wolnoœci. Podobne stanowisko do Trybuna³u
przyj¹³ J. Zajad³o wskazuj¹c, ¿e przytoczony przepis ma cha-
rakter metanormatywny o istotnym znaczeniu przy interpretacji
konkretnych norm Konstytucji

. W innym orzeczeniu Trybu-

na³, odwo³uj¹c siê do ogólnego kierunku aksjologicznego przy-
jêtego w Konstytucji, wskaza³, ¿e jego istotnym elementem jest
zasada ochrony przyrodzonej i niezbywalnej godnoœci cz³owie-
ka

. Natomiast w wyroku z 4 kwietnia 2001 r. Trybuna³ Kon-

stytucyjny

wykaza³, ¿e pojêcie godnoœci cz³owieka nie daje

siê sprowadziæ do jednego aspektu znaczeniowego. Mo¿e ono
wystêpowaæ w rozmaitych kontekstach i przenikaæ ró¿ne kon-
cepcje polityczne, filozoficzne, religijne. Zdaniem Trybuna³u,
skoro ustrojodawca uczyni³ z godnoœci fundament ca³ego po-

J. Krukowski, Godnoœæ cz³owieka podstaw¹ konstytucyjnego kata-

logu praw i wolnoœci jednostki, w: Podstawowe prawa jednostki i ich
s¹dowa ochrona, red. L. Wiœniewski, Warszawa 1997, s. 39 i n.

Wyrok TK z 1 czerwca 1999 r., SK20/98, OTK 1999/5/93.

J. Zajad³o, Godnoœæ i prawa cz³owieka (ideowe i normatywne Ÿród³a

przepisu art. 30 Konstytucji), Gdañskie Studia Prawnicze, t. III, 1998, s. 53.

Wyrok TK z 6 czerwca 1999 r., P 2/99, OTK 1999/5/103.

Wyrok TK z 4 kwietnia 2001 r., K 11/00, OTK 2001/3/54.

rz¹dku prawnego w pañstwie

, to nie mo¿e byæ ona rozumiana

jako cecha czy te¿ zespó³ praw nadanych przez pañstwo. God-
noœæ jest w stosunku do pañstwa pierwotna, w konsekwencji
czego zarówno ustawodawca, jak i organy stosuj¹ce prawo
musz¹ respektowaæ treœci zawarte w pojêciu godnoœci, przy-
s³uguj¹cej ka¿demu cz³owiekowi. Wed³ug Trybuna³u, pojêcie
godnoœci determinuje te¿ sposób rozumienia i urzeczywistnia-
nia przez pañstwo praw i wolnoœci jednostki.

W powy¿szym œwietle stosowanie administracyjnopraw-

nych œrodków zapobiegania i zwalczania HIV/AIDS ¿adn¹
miar¹ nie mo¿e prowadziæ do tworzenia sytuacji godz¹cych
w godnoœæ jednostki

2.4. Prawo do prywatnoœci

Zdaniem A.J. Szwarca rozprzestrzenianiu siê HIV/AIDS

towarzysz¹ zdarzenia, w przypadku których zagro¿eniu albo
naruszeniu ulegaj¹ ró¿norodne dobra prawnie chronione, m.in.
prawo do tajemnicy

. Okolicznoœæ ta w po³¹czeniu z faktem,

¿e pomimo dzia³alnoœci edukacyjnej ci¹gle jeszcze mo¿na spot-
kaæ siê z tabuizacj¹ HIV/AIDS i stygmatyzacj¹ spo³eczn¹ osób
cierpi¹cych na te przypad³oœci podkreœla znaczenie prawa do
prywatnoœci dla chorych i zaka¿onych.

Idea prawa do prywatnoœci (right to privacy) po raz pierw-

szy pojawi³a siê w pracy amerykañskich prawników S.D. War-

Trybuna³ Konstytucyjny wyrazi³ taki pogl¹d równie¿ w orzeczeniu

z 23 marca 1999 r., K. 2/98, OTK/3/38.

Zob. szerzej na ten temat J. Bujny, Prawo pacjenta do poszanowa-

nia godnoœci podczas udzielania œwiadczeñ zdrowotnych, w: Jednostka
w demokratycznym pañstwie prawa, red. J. Filipek, Bielsko-Bia³a 2003,
s. 34-44.

A.J. Szwarc, Karnoprawne problemy AIDS, s. 103.

rena i L.D. Brandeisa, którzy zdefiniowali prywatnoœæ jako pra-
wo do pozostawienia w spokoju (the right to be let alone)

Obecnie mo¿na podaæ co najmniej cztery znaczenia, w jakich
termin „prywatnoœæ” u¿ywany jest w prawie amerykañskim. Po
pierwsze, opisuje on konstytucyjne prawo do prywatnoœci. Po
drugie, prawo do prywatnoœci u¿ywane jest do scharakteryzo-
wania okreœlonych obszarów (np. dom, sypialnia), w których
administracja publiczna nie bêdzie ingerowaæ. Trzecie znacze-
nie dotyczy prywatnych wiêzi, takich jak relacje ma³¿eñskie
b¹dŸ kontakty lekarza i pacjenta. Wreszcie, w czwartym zna-
czeniu termin „prywatnoœæ” wykorzystywany jest do opisu wra-
¿liwych, sensytywnych danych, np. danych medycznych

Wœród przepisów Konstytucji kluczowe znaczenie dla oma-

wianego prawa ma art. 47, zgodnie z którym „ka¿dy ma prawo
do ochrony prawnej ¿ycia prywatnego, rodzinnego, czci i do-
brego imienia oraz do decydowania o swoim ¿yciu osobistym”.
Wed³ug A. Kopffa prawna ochrona ¿ycia prywatnego wymaga
zapewnienia jednostce mo¿liwoœci kszta³towania ¿ycia w spo-

S.D. Warren, L.D. Brandeis, The right to privacy, „Harvard Law

Review” z 15.12.1890, nr 4, s. 193 i n. Jednak¿e, jak podaje A. Kopff,
w nauce niemieckiej twierdzi siê, ¿e idea right to privacy zosta³a oparta na
recepcji pogl¹dów J. Kohlera, A. Kopff, Koncepcja praw do intymnoœci
i do prywatnoœci ¿ycia osobistego (zagadnienia konstrukcyjne), „Studia
Cywilistyczne” t. XX, Kraków 1972, s. 16. Ta najbardziej znana definicja
prywatnoœci w póŸniejszych latach by³a wielokrotnie rozwijana w doktry-
nie amerykañskiej, zob. W.L. Prosser, Privacy, „Californian Law Review”
1960, vol. 48, s. 383 i n. Wed³ug zawartej tam definicji prywatnoœæ rozu-
miana jest jako “the right to be free from unwarranted publicity, or the
right to live without unwarranted interferrence by public in matters in
which it is not necessarily concerned”. W innym ujêciu definiuje siê pry-
watnoœæ jako “the claim of individuals, groups, or institutions to determine
for themselves when, how, and to what extent information about them is com-
municated to others”. A. Westin, Privacy and Freedom, New York 1967, s. 7.

Za G.J. Annas, The Rights of Patients, Southern Illinois University

Press 2004, s. 248. Autor ten podaje tak¿e inne definicje prywatnoœci: “the
right to be let alone, to be free of prying, peeping, and snooping” b¹dŸ “the
right of someone to keep information about himself or his personality inac-
cessible to others”.

sób autonomiczny

. Ustalenie precyzyjnej definicji prawa do

prywatnoœci nie jest mo¿liwe, niemniej mo¿na przywo³aæ
„sta³e” komponenty zwi¹zane z pojêciem prywatnoœci w rozu-
mieniu art. 47 Konstytucji. Bêd¹ to prawo do wytyczenia sfery
odosobnienia, wolnej od zewnêtrznej ingerencji, prawo do by-
cia pozostawionym w samotnoœci, poszanowanie autonomii
osoby ludzkiej

. W takim ujêciu, zdaniem M. Safjana, prywat-

noœæ wyra¿a „koncepcjê wolnoœci jednostki, polegaj¹c¹ na pró-
bie przeprowadzenia granicy pomiêdzy sfer¹ aktywnoœci jed-
nostki, nad któr¹ mo¿e byæ jeszcze – w imiê interesu ogólnego
– roztaczana kontrola publiczna, a sfer¹, w której jednostka po-
winna korzystaæ z pe³nej autonomii”

. Prawo do ochrony ¿ycia

prywatnego nie jest prawem absolutnym i mo¿e zostaæ ograni-
czone dla realizacji innej normy konstytucyjnej, poddaj¹cej pod
ochronê dobro, które w danym przypadku ma pierwszeñstwo
przed prywatnoœci¹

. Mimo ¿e ochrona ¿ycia prywatnego nie

ma charakteru absolutnego, to o istotnym znaczeniu, jakie usta-
wa zasadnicza przywi¹zuje do ochrony tej wartoœci, œwiadczy
treœæ art. 233 Konstytucji, który gwarantuje ochronê prywatno-
œci nawet w czasie stanu wojennego i wyj¹tkowego.

Prawo do prywatnoœci jest umocowane równie¿ w innych

przepisach konstytucyjnych. Przede wszystkim wypada wymie-
niæ art. 51 Konstytucji okreœlaj¹cy prawo do ochrony danych
osobowych. Zgodnie z treœci¹ art. 51 ust. 1 nikt nie mo¿e byæ
obowi¹zany inaczej ni¿ na podstawie ustawy do ujawniania in-
formacji dotycz¹cych jego osoby. Dekoduj¹c ten przepis trzeba
przyj¹æ, i¿ ustawa zasadnicza przyznaje ka¿dej osobie, bez
wzglêdu na spe³nienie jakichkolwiek warunków (np. posiadanie
polskiego obywatelstwa), prawo do samodzielnego decydowa-

A. Kopff, Koncepcja praw, s. 30.

M. Safjan, Refleksje wokó³ konstytucyjnych uwarunkowañ rozwoju

ochrony dóbr osobistych, „Kwartalnik Prawa Prywatnego” 2002, nr 1, s. 233.

Ibidem, s. 234.

Zdanie odrêbne sêdziego TK J. Skórzewskiej-£osiak do wyroku

Trybuna³u Konstytucyjnego z 11 kwietnia 2000 r. w sprawie o sygn.
K. 15/98, OTK ZU 2000, nr 3, s. 383.

nia o ujawnianiu dotycz¹cych jej informacji. Prawo do ochrony
danych oznacza tak¿e, ¿e zobowi¹zania do ujawniania informa-
cji na swój temat musz¹ mieæ ustawowe umocowanie oraz ¿e
maj¹ zawsze charakter wyj¹tkowy, co sprzeciwia siê ich rozsze-
rzaj¹cemu interpretowaniu

. Realizacja celu badawczego pole-

gaj¹- cego na analizie administracyjnoprawnych œrodków zwal-
czania i zapobiegania HIV/AIDS skazuje na powierzchown¹ re-
fleksjê nad zagadnieniem ochrony danych osób z HIV/AIDS. Jed-
nak¿e waga tej tematyki uzasadnia zg³oszenie wniosku o popro-
wadzenie odrêbnych prac w tej dziedzinie.

Regulacje przyjête w art. 47 i art. 51 Konstytucji dope³nia-

ne s¹ przez postanowienia art. 49 zapewniaj¹ce jednostce wol-
noœæ i ochronê tajemnicy komunikowania siê, postanowienia
art. 50 gwarantuj¹ce nienaruszalnoœæ mieszkania oraz postano-
wienia art. 53 ust. 7, na mocy których nikt nie mo¿e byæ obo-
wi¹zany przez organy w³adzy publicznej do ujawnienia swoje-
go œwiatopogl¹du, przekonañ religijnych lub wyznania. Uzu-
pe³niaj¹c konstytucyjny system chroni¹cy prywatnoœæ osoby,
wspomnieæ nale¿y, i¿ zgodnie z treœci¹ art. 45 ust. 2 wy³¹czenie
jawnoœci rozprawy mo¿e nast¹piæ ze wzglêdu na ochronê ¿ycia
prywatnego stron.

2.5. Inne prawa

Ramy niniejszego opracowania nie pozwalaj¹ na pog³êbion¹

analizê dalszych konstytucyjnych praw i wolnoœci w kontekœcie
HIV/AIDS. Mimo to nale¿y zaakcentowaæ istnienie jeszcze in-
nych praw, równie istotnych jak opisane wczeœniej, przys³u-
guj¹cych osobie dotkniêtej ludzkim wirusem upoœledzenia odpor-
noœci lub zespo³em nabytego upoœledzenia odpornoœci. Wypada

J. Barta, R. Markiewicz, Ochrona danych osobowych. Komentarz,

Zakamycze 2002, s. 107-108.

w tym miejscu zaznaczyæ, ¿e kwestia konstytucyjnoprawnych
aspektów zapobiegania i zwalczania HIV/AIDS wymaga, z racji
swej rangi, odrêbnej publikacji, której celem badawczym bêdzie
kompleksowa refleksja nad konstytucyjnoprawnym statusem
jednostki dotkniêtej HIV/AIDS.

Przegl¹d innych praw rozpocz¹æ trzeba od stwierdzenia, ¿e

osoba z HIV/AIDS ma prawo do takiego samego traktowania
przez administracjê publiczn¹ jak osoba zdrowa. Ten jednoznacz-
ny wniosek wyp³ywa z treœci art. 32 ust. 1 Konstytucji, w œwietle
którego wszyscy s¹ wobec prawa równi i wszyscy maj¹ prawo do
równego traktowania przez w³adze publiczne. Równoœæ wobec
prawa oznacza, ¿e jednakowe prawa i obowi¹zki dotycz¹
wszystkich osób nale¿¹cych do tych samych, niewyró¿nionych
arbitralnie, kategorii opartych na usprawiedliwionych kryteriach
mo¿liwych do zaakceptowania w demokratycznym pañstwie
prawnym

. Zgodnie z wol¹ ustrojodawcy wyra¿on¹ w art. 32

ust. 2 Konstytucji nikt – a wiêc osoba z HIV/AIDS te¿ – nie
mo¿e byæ dyskryminowany w ¿yciu politycznym, spo³ecznym
lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny. Dyskryminacjê,
za P. Winczorkiem, mo¿na okreœliæ jako traktowanie osoby
przez inne podmioty w sposób j¹ upoœledzaj¹cy i nieznajduj¹cy
podstawy w obowi¹zuj¹cych normach prawnych, wyra¿aj¹cy siê
poprzez odbieranie lub ograniczanie wolnoœci, uniemo¿liwianie
lub utrudnianie korzystania z praw b¹dŸ przez wymaganie reali-
zacji nieznanych prawu obowi¹zków

Zakaz dyskryminacji osób ¿yj¹cych z HIV lub chorych na

AIDS jest immanentnie powi¹zany z zagadnieniem praw takich
osób w miejscu pracy

. Przepisy art. 65 ust. 1 i 2 Konstytucji

proklamuj¹ wolnoœæ wyboru i wykonywania zawodu oraz wy-

P. Winczorek, Komentarz do Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej

z dnia 2 kwietnia 1997 r., Warszawa 2000, s. 50.

Ibidem, s. 51.

Zob. wiêcej na ten temat: J. Sobeyko, Ustawodawstwo polskie

a miêdzynarodowe standardy praw cz³owieka, dotycz¹ce ¿yj¹cych z HIV
w miejscu pracy, w: HIV/AIDS Prawa cz³owieka w miejscu pracy, Warsza-
wa 2003, s. 64-71.

boru miejsca pracy. Jakakolwiek dyskryminacja nosicieli HIV
w zakresie tych wolnoœci jest sprzeczna z ustaw¹ zasadnicz¹,
o przepisach kodeksu pracy nie wspominaj¹c

. Od osoby

przyjmowanej do pracy nie mo¿na ¿¹daæ zaœwiadczenia, ¿e nie
jest nosicielem HIV ani tym bardziej, w ramach wstêpnych ba-
dañ lekarskich, przeprowadzaæ testu na obecnoœæ wirusa HIV
w organizmie

. Nale¿y te¿ dodaæ, ¿e samo zaka¿enie HIV nie

mo¿e byæ podstaw¹ do rozwi¹zania stosunku pracy. Od mo-
mentu zara¿enia do wyst¹pienia pierwszych objawów choroby
mo¿e przecie¿ up³yn¹æ kilka lat, a osoba HIV-pozytywna po-
winna w tym czasie normalnie funkcjonowaæ.

Normalne funkcjonowanie oznacza tak¿e realizacjê zawar-

tego w art. 70 Konstytucji prawa do pobierania nauki zarówno
w szko³ach publicznych, jak i prywatnych czy realizacjê okre-
œlonej w art. 73 wolnoœci korzystania z dóbr kultury. Konstytu-
cja zapewnia te¿ ka¿demu, niezale¿nie od statusu serologiczne-
go, wolnoœæ poruszania siê po terytorium Polski, wolnoœæ
wyboru miejsca zamieszkania i pobytu (art. 52 ust. 1). Nie ma
¿adnych racjonalnych przes³anek, aby ograniczaæ osobie
z HIV/AIDS korzystanie z tych wolnoœci. Taka osoba mo¿e te¿
swobodnie opuœciæ terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (art. 52
ust. 2). Ustawa zasadnicza gwarantuje nosicielowi HIV i chore-
mu na AIDS wolnoœæ i nietykalnoœæ osobist¹ (art. 41 ust. 1). Ta
pierwsza polega na mo¿liwoœci dysponowania w³asn¹ osob¹ (np.
zmiana miejsca pobytu), natomiast przez nietykalnoœæ rozumie
siê nienaruszalnoœæ integralnoœci cielesnej i duchowej cz³owie-
ka

. Wreszcie wspomnieæ wypada, ¿e osoba z HIV/AIDS nie

mo¿e byæ poddana torturom ani okrutnemu, nieludzkiemu lub

Zob. art. 11

ustawy z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz.U.

z 1998 r. Nr 21, poz. 94 ze zm.)

Zob. E. Zieliñska, Ochrona osób zaka¿onych HIV przed dyskrymi-

nacj¹ w okresie poprzedzaj¹cym nawi¹zanie stosunku pracy, ze szczegól-
nym uwzglêdnieniem kobiet, w: HIV/AIDS Prawa, s. 73 oraz A. Kijowski,
AIDS a prawo pracy i prawo ubezpieczenia spo³ecznego, w: Prawne pro-
blemy AIDS, s. 216-217.

P. Winczorek, Komentarz, s. 60.

poni¿aj¹cemu traktowaniu i karaniu (art. 40). Bez dobrowolnie
wyra¿onej zgody nie mo¿na te¿ jej poddaæ eksperymentom na-
ukowym (art. 39). Reasumuj¹c trzeba wyraziæ pogl¹d, ¿e prze-
strzeganie opisanych wy¿ej konstytucyjnych praw i wolnoœci
jest conditio sine qua non efektywnej polityki zapobiegania in-
fekcjom HIV.

Rozdzia³ 3

Profilaktyka HIV/AIDS w œwietle
przepisów ustawy o chorobach
zakaŸnych i zaka¿eniach oraz
wybranych aktów normatywnych

3.1. Uwagi ogólne

Inicjuj¹c tytu³owe rozwa¿ania nale¿y raz jeszcze pod-

kreœliæ, i¿ w polskim ustawodawstwie nie ma aktu normatyw-
nego poœwiêconego wy³¹cznie problematyce zapobiegania
i zwalczania HIV/AIDS. Tym samym podstawowym aktem
w tej dziedzinie pozostaje ustawa o chorobach zakaŸnych i za-
ka¿eniach, dalej zwana ustaw¹, okreœlaj¹ca zasady i tryb postê-
powania w zakresie zapobiegania i zwalczania chorób zakaŸnych
i zaka¿eñ u ludzi. W szczególnoœci reguluje ona rozpoznawanie
i œledzenie sytuacji epidemiologicznej oraz podejmowanie
dzia³añ przeciwepidemicznych i zapobiegawczych celem
unieszkodliwienia Ÿród³a zaka¿enia i przeciêcia dróg szerzenia.

W ustawie prawodawca powstrzyma³ siê od wskazania

pe³nego spectrum podmiotów realizuj¹cych zadania z zakresu
zapobiegania i zwalczania chorób zakaŸnych i zaka¿eñ. Okreœle-
nie kompetencji Ministra Zdrowia

lub okreœlenie zadañ w³aœci-

Np. art. 8 ustawy, na mocy którego w przypadku wyst¹pienia okre-

œlonych chorób zakaŸnych i zaka¿eñ Minister ma prawo do wprowadzenia
jednolitych procedur postêpowania w celu ich zwalczania. Wypada zauwa-
¿yæ, ¿e prawodawca nie wyjaœnia, jak nale¿y rozumieæ termin „okreœlone
choroby zakaŸne i zaka¿enia”.

wego inspektora sanitarnego b¹dŸ lekarza, przy jednoczesnym
pominiêciu roli i zadañ wspólnot lokalnych czy organizacji po-
zarz¹dowych w tej dziedzinie, budzi zdziwienie. Z tego wzglêdu
próbuj¹c stwierdziæ, jakie podmioty realizuj¹ zadania z zakresu
zapobiegania i zwalczania HIV/AIDS, trzeba siê posi³kowaæ
rozwi¹zaniami zawartymi w ustawach z zakresu prawa ustrojo-
wego i materialnego prawa administracyjnego. Trudno zrozu-
mieæ, dlaczego prawodawca nie skorzysta³ z doœwiadczeñ zyska-
nych przy stanowieniu takich aktów normatywnych, jak ustawa
o wychowaniu w trzeŸwoœci i przeciwdzia³aniu alkoholizmo-
wi

, ustawa o ochronie zdrowia przed nastêpstwami u¿ywania

tytoniu i wyrobów tytoniowych

czy ustawa o przeciwdzia³aniu

narkomanii

. W œwietle przyjêtych tam rozwi¹zañ zadania z za-

kresu ochrony zdrowia przed skutkami u¿ywania substancji psy-
choaktywnych realizuj¹, obok organów administracji rz¹dowej
i jednostek samorz¹du terytorialnego, tak¿e organizacje poza-
rz¹dowe i inne podmioty, których dzia³alnoœæ statutowa obejmu-
je zadania nale¿¹ce do sfery zadañ publicznych. Uwzglêdniaj¹c
to, jak wielkie brzemiê odpowiedzialnoœci za zapobieganie HIV/
/AIDS spoczywa na organizacjach pozarz¹dowych oraz pamiê-
taj¹c o roli samorz¹du terytorialnego w dziedzinie promocji zdro-
wia, nale¿y pro futuro zaapelowaæ, aby zapisy ustawy stanowi³y
odzwierciedlenie rzeczywistoœci. Ujmuj¹c rzecz inaczej, ustawa
powinna zawieraæ fragment dotycz¹cy zadañ samorz¹du i in-
nych podmiotów w tej dziedzinie.

Przepisy ustawy przewiduj¹ œrodki, których stosowanie

w walce z chorobami zakaŸnymi i zaka¿eniami powoduje nie-
kiedy ograniczenie autonomii jednostki. W tym kontekœcie
szczególnego znaczenia nabiera fakt okreœlenia chorób zakaŸ-
nych i zaka¿eñ przez definicje legalne, „uznanie bowiem danej

Ustawa z 26 paŸdziernika 1982 r. o wychowaniu w trzeŸwoœci i prze-

ciwdzia³aniu alkoholizmowi (Dz.U. z 2002 r., Nr 147, poz. 1231 ze zm.).

Ustawa z 9 listopada 1995 r. o ochronie zdrowia przed nastêpstwami

u¿ywania tytoniu i wyrobów tytoniowych (Dz.U. Nr 10, poz. 55 ze zm.).

Ustawa z 24 kwietnia 1997 r. o przeciwdzia³aniu narkomanii (Dz.U.

z 2003 r., Nr 24, poz. 198 ze zm.).

choroby za zakaŸn¹ w rozumieniu prawa, jako konsekwencjê,
powoduje mo¿liwoœæ stosowania takich form i œrodków praw-
nych potrzebnych do zapobiegania tym chorobom i zwalczania
ich, których nie stosuje siê przy innych chorobach”

. Zgodnie

z art. 2 pkt 2 ustawy choroby zakaŸne to „choroby, które zo-
sta³y wywo³ane przez drobnoustroje, ich toksyczne produkty, a
tak¿e przez paso¿yty lub inne biologiczne czynniki chorobo-
twórcze, które ze wzglêdu na charakter i sposób szerzenia siê
stanowi¹ zagro¿enie dla zdrowia i ¿ycia ludzi”. Z kolei przez
zaka¿enie ustawa rozumie „wnikniêcie do organizmu i rozwój
w nim ¿ywego biologicznego czynnika chorobotwórczego”
(art. 2 pkt 25). Przypomnieæ te¿ trzeba, ¿e w za³¹czonym do
ustawy wykazie chorób zakaŸnych i zaka¿eñ, do których stosu-
je siê jej przepisy, znajduje siê AIDS i zaka¿enie HIV. Nato-
miast w wykazie biologicznych czynników chorobotwórczych,
do których tak¿e stosuje siê przepisy ustawy, zosta³ umieszczo-
ny wirus ludzkiego upoœledzenia odpornoœci.

3.2. Znaczenie profilaktyki

Pomimo wieloletnich wysi³ków, wizja odkrycia szcze-

pionki zapobiegaj¹cej zaka¿eniu HIV nadal pozostaje niezmate-
rializowana. W oczekiwaniu na to prze³omowe odkrycie najsku-
teczniejsz¹ metod¹ w walce z rozprzestrzenianiem siê plagi
HIV/AIDS pozostaje profilaktyka rozumiana jako ogó³ œrodków
zapobiegaj¹cych zaka¿eniom HIV i powstawaniu AIDS. Zgod-
nie z Dokumentem Roboczym Komisji Europejskiej „profilakty-
ka pozostaje najwa¿niejszym czynnikiem walki z szerzeniem siê
epidemii HIV/AIDS. Niemniej jednak, opracowanie i implemen-
tacja skutecznych strategii jest trudna, poniewa¿ HIV jest „celem

Z. Leoñski, Administracyjnoprawna regulacja, s. 8.

ruchomym” trudnym do powstrzymania poœród wielu grup o ry-
zykownych zachowaniach. Programy profilaktyczne musz¹ byæ
wielop³aszczyznowe, pilotowane w sposób epidemiologicznie
rozs¹dny, zgodnie z uwarunkowaniami kulturowymi oparte na
podstawach naukowych i w koñcowym efekcie docieraæ do ca³ej
populacji. Powinny one tak¿e byæ ³¹czone z ³atwym dostêpem do
informacji, poradnictwa, leczenia i œwiadczeñ socjalnych”

Nale¿y dodaæ, ¿e problematyka zapobiegania i zwalczania

HIV/AIDS mieœci siê w szerokim nurcie promocji zdrowia defi-
niowanej przez rodzimego prawodawcê jako dzia³ania umo¿li-
wiaj¹ce poszczególnym osobom i spo³ecznoœci zwiêkszenie
kontroli nad czynnikami warunkuj¹cymi stan zdrowia i przez to
jego poprawê, promowanie zdrowego stylu ¿ycia oraz œrodowisko-
wych i indywidualnych czynników sprzyjaj¹cych zdrowiu (art. 18d
ust. 1 pkt 2 ustawy z 30 sierpnia 1991 r. o zak³adach opieki zdro-
wotnej Dz. U. Nr 91, poz. 408 ze zm.). W nauce zdrowia publiczne-
go pojêcie promocji zdrowia okreœlane jest w ró¿ny sposób, nie-
mniej praktycznie w ka¿dym ujêciu podkreœla siê znaczenie
edukacji jako œrodka s³u¿¹cego poprawie zdrowia publicznego

W literaturze poœwiêconej tematyce HIV/AIDS powszech-

nie zwraca siê uwagê na rolê szeroko pojêtej edukacji dla zapo-
biegania HIV/AIDS. S.B. Watstein przyjmuje, ¿e zapobieganie
HIV i AIDS obejmuje dzia³ania edukacyjne, badania przesie-
wowe krwi oddanej do przetoczeñ pod k¹tem obecnoœci prze-
ciwcia³ anty-HIV oraz edukowanie osób z AIDS, w jaki sposób

Commission Working Paper, Coordinated and integrated approach

to combat HIV/AIDS within the European Union and in its neighbourhood,
Commission of The European Communities, C(2004)3414, Brussels
8.09.2004, s. 4, polskie t³umaczenie W. Nowacki.

W œwietle jednej z najbardziej rozpowszechnionych definicji pro-

mocja zdrowia rozumiana jest jako po³¹czenie dzia³añ edukacyjnych oraz
ró¿nego rodzaju wsparcia – œrodowiskowego, spo³ecznego, politycznego,
ekonomicznego, prawnego i taktycznego – sprzyjaj¹cych zdrowiu. B. Bik,
Koncepcja promocji zdrowia, w: Zdrowie publiczne, wybrane zagadnie-
nia, t. II, Kraków 2000, s. 218.

S.B. Watstein, K. Chandler, S³ownik AIDS. The AIDS Dictionary,

Warszawa 2001, s. 264.

maj¹ unikaæ zara¿ania innych

. Podobnie uwa¿a A. G³adysz,

zdaniem którego „zapobieganie zaka¿eniom HIV wymaga sze-
rokiej edukacji, obejmuj¹cej wszystkie grupy spo³eczne i zawo-
dowe oraz wielorakich dzia³añ prewencyjnych”

. Nawi¹zuj¹c

do myœli Z. S³oñskiej, wed³ug której „warunkiem sine qua non
skutecznej promocji zdrowia jest uczestnictwo spo³ecznoœci lo-
kalnych w dzia³aniach na rzecz zdrowia”

, zwróciæ nale¿y

uwagê na istotn¹ rolê samorz¹du terytorialnego w zakresie za-
pobiegania i zwalczania HIV/AIDS. W Krajowym Programie
Zapobiegania Zaka¿eniom HIV, Opieki nad ¯yj¹cymi z HIV
i Chorymi na AIDS na lata 2004-2006 stwierdza siê, ¿e bez
udzia³u i wsparcia organizacyjno-finansowego ze strony samo-
rz¹du terytorialnego wiele zadañ Programu nie bêdzie mia³o
szans na realizacjê

. Zaanga¿owanie organów samorz¹du tery-

torialnego w walkê z HIV/AIDS, zw³aszcza na p³aszczyŸnie
dzia³añ profilaktycznych, jest niezbêdn¹ przes³ank¹ skuteczne-
go powstrzymywania pandemii.

3.3. Programy zdrowotne

Pod pojêciem programu zdrowotnego kryje siê zespó³

zaplanowanych i zamierzonych dzia³añ z zakresu opieki zdro-
wotnej ocenianych jako skuteczne, bezpieczne i uzasadnione,
umo¿liwiaj¹cych w okreœlonym terminie osi¹gniêcie za³o¿o-
nych celów, polegaj¹cych na wykrywaniu i zrealizowaniu okreœ-
lonych potrzeb zdrowotnych, oraz poprawy stanu zdrowia okreœ-
lonej grupy œwiadczeniobiorców, op³acany ze œrodków publicz-

J. Juszczyk, A. G³adysz, AIDS. Epidemiologia, patogeneza, klinika,

leczenie, zapobieganie, poradnictwo, Wroc³aw 1992, s. 329.

Z. S³oñska, Promocja zdrowia w gminie, „Zdrowie i Zarz¹dzanie”

2001, nr 6, s. 13.

Krajowy, s. 8.

nych (art. 5 pkt 30 ustawy o œwiadczeniach zdrowotnych
finansowanych ze œrodków publicznych). W myœl art. 9 ustawy
przyznano Radzie Ministrów kompetencjê do okreœlenia pro-
gramów zapobiegania, eliminacji i wykorzenienia okreœlonych
zaka¿eñ i chorób zakaŸnych, wynikaj¹cych z sytuacji epide-
miologicznej kraju i dostosowanych do programów miêdzyna-
rodowych.

Na podstawie powy¿szej delegacji ustawowej przygotowa-

no, wspomniany wczeœniej, projekt rozporz¹dzenia Rady Mini-
strów w sprawie Krajowego Programu Zwalczania AIDS i Za-
pobiegania Zaka¿eniom HIV

. Projektowane rozporz¹dzenie

okreœla strategiê dzia³ania obejmuj¹c¹ zapobieganie zaka¿e-
niom HIV, opiekê nad ¿yj¹cymi z HIV i nad chorymi na AIDS.
Krajowy Program ma na celu ograniczenie rozprzestrzeniania
siê zaka¿eñ HIV w spo³eczeñstwie, poprawê jakoœci ¿ycia i do-
stêpnoœci opieki zdrowotnej dla ludzi ¿yj¹cych z HIV, chorych
na AIDS i ich bliskich. G³ówne zadania Programu mo¿na po-
dzieliæ na cztery grupy dotycz¹ce takich zagadnieñ jak: profilak-
tyka zaka¿eñ HIV (np. prowadzenie d³ugofalowych programów
edukacyjno-profilaktycznych), pomoc i wsparcie dla osób ¿y-
j¹cych z HIV, chorych na AIDS, ich rodzin i bliskich (np. pro-
mowanie dzia³alnoœci organizacji pozarz¹dowych dzia³aj¹cych
w obszarze przeciwdzia³ania epidemii HIV/AIDS), dostêp do
metod diagnostycznych wynikaj¹cych z aktualnego stanu wie-
dzy medycznej (np. zapewnienie specjalistycznej diagnostyki
monitoruj¹cej zaka¿enie HIV i prowadzon¹ terapiê) oraz lecze-
nie antyretrowirusowe (np. zapewnienie specjalistycznej opieki
dla dzieci urodzonych przez matki zaka¿one HIV). Wed³ug
projektu nadzór nad realizacj¹ Programu sprawuje Minister
Zdrowia a koordynatorem realizacji Programu jest Krajowe
Centrum do spraw AIDS. Z uzasadnienia projektu wynika, ¿e
d³ugofalowymi efektami realizacji proponowanych w projekcie
Programu dzia³añ i zadañ powinny byæ m.in.: zwiêkszenie do-

Zob. przypis 21. Nale¿y dodaæ, ¿e przedmiotowe rozporz¹dzenie

zosta³o wydane po oddaniu niniejszej pracy.

stêpu do anonimowych, finansowanych ze œrodków publicz-
nych, badañ w kierunku HIV po³¹czonych z poradnictwem
o gwarantowanej jakoœci, zwiêkszenie liczby osób testuj¹cych
siê, spadek œmiertelnoœci na AIDS, poprawa jakoœci ¿ycia osób
¿yj¹cych z HIV. W uzasadnieniu podkreœlono te¿ koniecznoœæ
udzia³u w procesie tworzenia i realizacji strategii walki
z HIV/AIDS osób skupionych wokó³ organizacji pozarz¹dowych.

3.4. Obowi¹zki powszechne

W zwi¹zku z zapobieganiem chorobom zakaŸnym w art.

5 ust. 1 ustawy zosta³a okreœlona paleta œrodków o charakterze
powszechnym, tzn. obejmuj¹cym osoby przebywaj¹ce na ob-
szarze Rzeczypospolitej Polskiej niezale¿nie od posiadanego
przez nie obywatelstwa. Takie osoby s¹ zobowi¹zane do podda-
wania siê badaniom maj¹cym na celu wykrywanie zaka¿eñ
i chorób zakaŸnych, w tym równie¿ maj¹ umo¿liwiaæ pobranie
lub dostarczenie materia³u do tych badañ, oraz do poddawania
siê obowi¹zkowym szczepieniom ochronnym. Takie osoby s¹
te¿ zobligowane do poddawania siê obowi¹zkowemu leczeniu,
obowi¹zkowej hospitalizacji, izolacji, kwarantannie i nadzoro-
wi epidemiologicznemu, a tak¿e do udzielania wyjaœnieñ istot-
nych dla zapobiegania chorobom zakaŸnym.

W przypadku osoby ma³oletniej lub nieposiadaj¹cej zdol-

noœci do czynnoœci prawnych odpowiedzialnoœæ za wype³nienie
powy¿szych obowi¹zków spoczywa na osobie, która sprawuje
nad ni¹ prawn¹ lub faktyczn¹ opiekê. Natomiast w stosunku do
osób przebywaj¹cych w zak³adach karnych, aresztach œled-
czych, zak³adach poprawczych, schroniskach dla nieletnich,
placówkach opiekuñczo-wychowawczych oraz innych placów-
kach sprawuj¹cych ca³odobow¹ opiekê odpowiedzialnoœæ za
umo¿liwienie wype³nienia powy¿szych obowi¹zków spoczywa

na kierowniku zak³adu albo placówki, w której te osoby prze-
bywaj¹.

3.4.1. Szczepienia ochronne

W kontekœcie prewencji HIV/AIDS z powy¿szego ze-

stawu œrodków nale¿y przede wszystkim wykluczyæ obowi¹zek
poddawania siê szczepieniom ochronnym, gdy¿, jak trafnie za-
uwa¿y³ J. Borkowski, „w zapobieganiu i zwalczaniu AIDS
szczepienia ochronne traktowane s¹ jako rozwi¹zanie przy-
sz³oœciowe”

. Pomimo intensywnych badañ klinicznych nad

szczepionk¹, jak dot¹d nie uda³o siê odkryæ skutecznego pana-
ceum przeciw HIV/AIDS. Warto dodaæ, ¿e prace nad szcze-
pionk¹ napotykaj¹ etyczne i medyczne problemy niewystê-
puj¹ce podczas badañ nad klasycznymi szczepionkami

3.4.2. Hospitalizacja, izolacja, kwarantanna

Integracja osób z HIV/AIDS le¿y w interesie powszech-

nym, dlatego z punktu widzenia zdrowia publicznego nie ma
¿adnego usprawiedliwienia dla takiego pozbawiania wolnoœci
chorych na AIDS b¹dŸ zaka¿onych HIV, jak izolacja, kwaran-
tanna czy zatrzymanie w specjalnych koloniach

. W literaturze

wyra¿any jest pogl¹d, ¿e izolacja osób zaka¿onych lub podej-

J. Borkowski, AIDS – problemy administracyjnoprawne profilaktyki

i zwalczania, s. 10.

Zob. W. Szata, Naukowe i etyczne problemy ze szczepionkami prze-

ciw AIDS, Meldunek Pañstwowego Zak³adu Higieny 7B/99 o zachorowa-
niach na choroby zakaŸne i zatruciach zwi¹zkami chemicznymi zg³oszony-
mi w okresie od 16.07. do 31.07.1999 r., dostêpny na stronie internetowej
http://www.medstat.waw.pl

HIV/AIDS and Human Rights. International Guidelines, s. 47.

M. Soko³owska, Spo³eczne i kulturowe aspekty regulacji prawnych

w zakresie zapobiegania i zwalczania AIDS, w: Prawne problemy AIDS,
s. 44.

rzanych o zaka¿enie jest nie tylko nieusprawiedliwiona z punk-
tu widzenia zdrowia publicznego, ale powa¿nie przeszkodzi³aby
wysi³kom edukacyjnym i innym maj¹cym na celu zapobieganie
szerzeniu siê HIV

. Rodzime regulacje odzwierciedlaj¹ to prze-

konanie. Zgodnie z art. 28 ustawy, obowi¹zkowej hospitalizacji,
czyli umieszczeniu zakaŸnie chorego lub podejrzanego o choro-
bê zakaŸn¹ w szpitalu w celu diagnozowania, leczenia lub izola-
cji, podlegaj¹ osoby chore na gruŸlicê p³uc w okresie pr¹tkowa-
nia i osoby z uzasadnionym podejrzeniem o pr¹tkowanie oraz
osoby chore i podejrzane o zachorowanie na b³onicê, cholerê,
dur brzuszny, dury rzekome A, B, C, d¿umê, tularemiê, zapale-
nie mózgu, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, ¿ó³t¹ go-
r¹czkê i wirusowe gor¹czki krwotoczne, nagminne pora¿enie
dzieciêce oraz inne ostre pora¿enia wiotkie, w tym zespó³ Guil-
laina-Barrégo. Nieumieszczenie w powy¿szym katalogu ludz-
kiego wirusa upoœledzenia odpornoœci ani zespo³u nabytego
upoœledzenia odpornoœci jednoznacznie dowodzi, ¿e osoba
z HIV/AIDS nie podlega przymusowej hospitalizacji.

Uwzglêdniaj¹c stan wiedzy medycznej na temat dróg zaka-

¿enia HIV

, nale¿y stwierdziæ, ¿e zasady postêpowania w przy-

padku podejrzenia lub rozpoznania HIV/AIDS nie uzasadniaj¹
izolacji b¹dŸ kwarantanny osoby z HIV/AIDS. Przypomnijmy,
¿e na mocy definicji sformu³owanej przez prawodawcê izolacja
oznacza odosobnienie zakaŸnie chorego lub podejrzanego
o chorobê zakaŸn¹ w celu uniemo¿liwienia przeniesienia zaka-
¿enia (art. 2 pkt 7 ustawy). Z kolei kwarantanna to odosobnie-
nie osoby zdrowej nara¿onej na zaka¿enie w celu wczesnego
rozpoznania choroby zakaŸnej lub zaka¿enia (art. 2 pkt 8 usta-
wy). W œwietle tych definicji izolacja osoby z HIV/AIDS ozna-

Wypada przypomnieæ, ¿e w œwietle wiedzy medycznej zaka¿enie

HIV nastêpuje poprzez bezpoœredni kontakt wydzieliny narz¹dów p³cio-
wych z b³on¹ œluzow¹ partnera seksualnego, wprowadzenie wirusa do
ustroju poprzez naruszenie ci¹g³oœci tkanek (np. przetoczenie zaka¿onej
krwi lub jej pochodnych, uk³ucie ig³¹ zawieraj¹c¹ resztki krwi) oraz przenie-
sienie z matki na p³ód przez ³o¿ysko. J. Juszczyk, Zagro¿enie AIDS w œwie-
tle wiedzy medycznej, w: Prawne problemy AIDS, s. 27.

cza³aby permanentne pogwa³cenie podstawowych praw i wol-
noœci jednostki. Natomiast odosobnienie osoby zdrowej tylko
dlatego, ¿e u jej partnera wykryto wirus HIV by³oby tak¿e,
poza naruszeniem wolnoœci osobistej, przejawem mocnego pa-
ternalizmu. Zgodnie z podzia³em autorstwa J. Feinberga mo¿na
wyró¿niæ s³ab¹ (soft) i mocn¹ (hard) wersjê paternalizmu. Soft
paternalism to ingerencja s³u¿¹ca zapobieganiu dzia³aniom wy-
raŸnie niedobrowolnym (np. dzia³aniom nieuœwiadomionym,
pod wp³ywem depresji, choroby psychicznej itp.). Ta wersja
zak³ada, i¿ mo¿na ingerowaæ w dzia³ania innych, jeœli s¹ szko-
dliwe. Natomiast hard paternalism to ingerencja maj¹ca na
celu dobro jednostki bez wzglêdu na to, czy jej dzia³ania s¹ au-
tonomiczne. W tym ujêciu ignoruje siê ¿yczenia, wybory,
dzia³ania jednostki w imiê jej ochrony przed ni¹ sam¹

3.4.3. Przymus leczenia

Fundamentalnym prawem pacjenta, wyp³ywaj¹cym z posza-

nowania jego autonomii, jest prawo do wyra¿enia zgody na le-
czenie. Zdaniem T.L. Beauchampa i J.F. Childressa istot¹ zasady
szacunku dla autonomii jest uznanie prawa jednostki do posiada-
nia pogl¹dów, dokonywania wyborów i podejmowania dzia³añ
zgodnie z wyznawanymi przez jednostkê wartoœciami i przeko-
naniami

. Wspó³czeœnie zgoda jest aktem o podstawowej wa-

dze, decyduj¹cym o legalnoœci czynnoœci medycznych

. Nie-

mniej jednak w œciœle okreœlonych sytuacjach prawodawca do-
puszcza wyj¹tki od tej zasady (zob. przymusowe leczenie narko-
manów, alkoholików, osób cierpi¹cych na zaburzenia psychicz-

J. Feinberg, Harm to Self. The Moral Limits of the Criminal Law,

t. III, Oxford University Press 1989, s. 12-16.

T.L. Beauchamp, J.F. Childress, Zasady etyki medycznej, Warszawa

1996, s. 136; zob. tak¿e J. Katz, The Silent World of Doctor and Patient,
The Johns Hopkins University Press 2002, s. 130-164.

M. Safjan, Prawo i medycyna. Ochrona praw jednostki a dylematy

wspó³czesnej medycyny, Warszawa 1998, s. 34.

ne, przymusowe badanie oskar¿onego w postêpowaniu karnym).
W komentowanej ustawie przymus leczenia expressis verbis zo-
sta³ okreœlony wobec osób chorych na gruŸlicê p³uc. Zgodnie
z art. 31 ustawy takie osoby podlegaj¹ obowi¹zkowemu leczeniu
ambulatoryjnemu polegaj¹cemu na poddawaniu siê badaniom le-
karskim oraz innym badaniom diagnostycznym i stosowaniu zale-
conego leczenia. W innych sytuacjach przymus leczenia stosuje
siê fakultatywnie. Ustawa przewiduje, ¿e osoby przybywaj¹ce
z zagranicy chore lub co do których istnieje uzasadnione podej-
rzenie choroby zakaŸnej mog¹ byæ poddane, w przypadkach
okreœlonych w ustawie, obowi¹zkowemu leczeniu (art. 27 ust. 1
ustawy). Decyzja w tej sprawie pozostawiona jest uznaniu
w³aœciwego inspektora sanitarnego. Pamiêtaj¹c równie¿, ¿e
w œwietle definicji ustawowej jednym z celów hospitalizacji jest
leczenie mo¿na pokusiæ siê o stwierdzenie, ¿e w stosunku do
osób obowi¹zkowo hospitalizowanych mo¿na stosowaæ przy-
mus leczenia.

Nale¿y przypomnieæ, ¿e ju¿ pod rz¹dami ustawy z 1963

roku o zwalczaniu chorób zakaŸnych nie mo¿na by³o stosowaæ
przymusowego leczenia, izolacji, hospitalizacji w stosunku do
zara¿onych wirusem HIV lub chorych na AIDS

. W roz-

porz¹dzeniu wykonawczym do tej ustawy ustalony zosta³ wy-
kaz chorób, w przypadku których ze wzglêdu na ich przebieg
lub sposób szerzenia siê zachodzi³a potrzeba przymusowej ho-
spitalizacji lub tylko przymusowego leczenia zakaŸnie chorych
albo izolacji podejrzanych o chorobê zakaŸn¹ b¹dŸ podejrza-
nych o zaka¿enie. AIDS nie zosta³o umieszczone w tym kon-
kretnym wykazie. Równie¿ w œwietle aktualnie obowi¹zuj¹cej
ustawy nie ma podstaw do stosowania przymusowego leczenia
nosicieli HIV i chorych na AIDS.

Podsumowuj¹c dotychczasowe rozwa¿ania nale¿y stwier-

dziæ, ¿e osoby z HIV/AIDS podlegaj¹ tylko trzem powszechnym
obowi¹zkom okreœlonym w art. 5 ustawy. Po pierwsze, s¹ zo-

M. Nesterowicz, Prawo medyczne, Toruñ 2001, s. 102. Zob. te¿

M. Boratyñska, P. Konieczniak, Prawa pacjenta, Warszawa 2001, s. 296.

bowi¹zane do poddawania siê badaniom maj¹cym na celu wy-
krywanie zaka¿eñ i chorób zakaŸnych, w tym równie¿ do pod-
dawania siê postêpowaniu maj¹cemu na celu pobranie lub
dostarczenie materia³u do tych badañ. Po drugie, s¹ obowi¹zane
do poddawania siê nadzorowi epidemiologicznemu. Po trzecie,
maj¹ obowi¹zek udzielania wyjaœnieñ istotnych dla zapobiega-
nia chorobom zakaŸnym. Poni¿ej zostan¹ opisane te sytuacje.

3.4.4. Nadzór epidemiologiczny

Nadzór epidemiologiczny, prowadzony w celu umo¿li-

wienia podjêcia w³aœciwych œrodków zapobiegawczych i za-
radczych, oznacza sta³e systematyczne zbieranie, analizê, inter-
pretacjê i upowszechnianie danych dotycz¹cych chorób
zakaŸnych (w szczególnoœci dotycz¹cych struktury rozprze-
strzeniania siê takich chorób w czasie i przestrzeni) oraz anali-
zê czynników ryzyka zwi¹zanego z zaka¿eniem chorobami za-
kaŸnymi

Niebagatelne

znaczenie

nadzoru

epidemiologicznego w profilaktyce HIV/AIDS wynika z faktu,
¿e dostarcza on w³adzom publicznym istotnych i rzetelnych in-
formacji (np. danych dotycz¹cych ryzykownych zachowañ) po-
zwalaj¹cych antycypowaæ rozmiar i charakter epidemii oraz
trendów epidemiologicznych

. Trzeba zaznaczyæ, ¿e nadzór

powinien byæ sprawowany z poszanowaniem praw jednostek
nim objêtych. Z danych Komisji Europejskiej wynika, ¿e nad-
zór epidemiologiczny na poziomie europejskim zosta³ za-
pocz¹tkowany w roku 1984, obejmuj¹c zg³aszanie przypadków
AIDS w 17 krajach. Obecnie sieæ nadzoru, nazwana Euro-HIV

Zob. szerzej na ten temat A. Zieliñski, Nadzór epidemiologiczny,

„Przegl¹d Epidemiologiczny” 2002, t. 56, nr 3, s. 499-508.

Zob. art. 2 pkt 1 Decyzji Nr 2119/98/WE Parlamentu Europejskiego

i Rady z 24 wrzeœnia 1998 r. ustanawiaj¹cy sieæ nadzoru i kontroli epidemio-
logicznej chorób zakaŸnych we Wspólnocie, Dz.U. L 268 z 3.10.1998, s. 1-7.

Commission Working Paper, Coordinated, s. 8.

Ibidem, s. 3.

i finansowana przez Wspólnotê Europejsk¹, obejmuje 51 kra-
jów cz³onkowskich Œwiatowej Organizacji Zdrowia. Wiêk-
szoœæ krajów europejskich wprowadzi³a równie¿ obowi¹zek
zg³aszania przypadków zaka¿enia HIV

Rodzimy prawodawca zdefiniowa³ nadzór epidemiologicz-

ny jako indywidualn¹ kliniczno-epidemiologiczn¹ obserwacjê
osoby przewlekle zaka¿onej lub podejrzanej o chorobê zakaŸn¹
lub zaka¿enie, bez ograniczenia jej swobody przemieszczania
siê (art. 2 pkt 9 ustawy). Prawodawca powo³a³ te¿ sieæ nadzoru
epidemiologicznego i kontroli chorób zakaŸnych w kraju, któ-
rej zadaniem jest monitorowanie sytuacji epidemiologicznej
chorób zakaŸnych oraz zapewnienie systemu wczesnego powia-
damiania o zagro¿eniu epidemicznym (art. 26 ust. 1 ustawy).
Sieæ stanowi¹ osoby przeprowadzaj¹ce szczepienia ochronne (le-
karze, felczerzy, pielêgniarki, po³o¿ne, higienistki szkolne), or-
gany Pañstwowej Inspekcji Sanitarnej, kierownicy laboratoriów
diagnostycznych oraz krajowe oœrodki referencyjne do spraw
diagnostyki mikrobiologicznej i serologicznej.

3.4.5. Udzielanie wyjaœnieñ

Obowi¹zek udzielania wyjaœnieñ istotnych dla zapobie-

gania HIV/AIDS jest realizowany g³ównie poprzez instytucjê
wywiadu lekarskiego (badania podmiotowego), który jest jed-
nym z etapów badania pacjenta. Podczas wywiadu lekarz zbiera
informacje o aktualnych dolegliwoœciach wystêpuj¹cych u pa-
cjenta – charakterze i czasie trwania objawów chorobowych,
przyjmowanych lekach, przebytych chorobach, schorzeniach
wystêpuj¹cych u najbli¿szych cz³onków rodziny. Istotnym ele-
mentem wywiadu lekarskiego jest tak¿e zebranie informacji
o stylu ¿ycia pacjenta, sposobie od¿ywiania siê, na³ogach, ak-

Definicja za oficjalnym serwisem Polskiego Towarzystwa Nadciœ-

nienia Têtniczego: http://www.nadcisnienietetnicze.pl/pacjent/slowniczek/
/dictionary/223.html

tywnoœci fizycznej i ewentualnych zagro¿eniach epidemiolo-
gicznych wynikaj¹cych z wykonywanej pracy

. W ramach ba-

dania podmiotowego nale¿y dokonaæ analizy uzyskanych
informacji oraz dostêpnej dokumentacji medycznej. Zdaniem
Z. Marka „sztuka zbierania wywiadów nale¿y do najwa¿niej-
szych instrumentów pracy lekarza i czêsto decyduje o powodze-
niu postêpowania diagnostycznego”

. Podobnie uwa¿a H. Teff

stwierdzaj¹c, ¿e w³aœciwie przeprowadzony wywiad jest „kamie-
niem wêgielnym praktyki medycznej”

. Istotne znaczenie dla

realizacji powy¿szego obowi¹zku maj¹ ró¿norodne przepisy do-
tycz¹ce tajemnicy lekarskiej gwarantuj¹ce osobie udzielaj¹cej
wyjaœnieñ odpowiedni¹ ochronê prywatnoœci.

3.4.6. Badanie obowi¹zkowe

Badania obowi¹zkowe oznaczaj¹ udzielanie œwiadczeñ

zdrowotnych niezale¿nie od woli osoby zainteresowanej sk¹din¹d
sprawnej psychicznie i zdolnej do wyra¿enia prawnie relewant-
nej zgody

i stanowi¹ wyj¹tek od zasady dobrowolnego wyra-

¿enia zgody na udzielenie œwiadczeñ zdrowotnych, która to za-
sada jest emanacj¹ autonomii pacjenta.

3.4.6.1. Kobiety i dzieci

W œwietle postanowieñ art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy obo-

wi¹zkowi poddania siê badaniom w kierunku zaka¿enia HIV
podlegaj¹ kobiety w ci¹¿y, które by³y nara¿one na zaka¿enie
HIV, oraz noworodki urodzone przez matki zaka¿one HIV.
Przedmiotowe badania przeprowadza siê bez wzglêdu na ba-
dania wynikaj¹ce z odrêbnych przepisów. Podstawowym ce-

Z. Marek, B³¹d medyczny, Kraków 1999, s. 62.

H. Teff, Reasonable care: legal perspectives on the doctor-patient

relationship, Oxford 1994, s. 118.

M. Filar, S. Krzeœ, E. Marsza³kowska-Krzeœ, P. Zaborowski, Odpo-

wiedzialnoœæ lekarzy i zak³adów opieki zdrowotnej, Warszawa 2004, s. 215.

lem tych badañ jest redukcja ryzyka transmisji wertykalnej. Do
efektywnych œrodków obni¿enia wskaŸników transmisji HIV
z matki na dziecko powszechnie zalicza siê stosowanie leczenia
antyretrowirusowego oraz dzia³alnoœæ edukacyjn¹ skoncentro-
wan¹ na profilaktyce HIV/AIDS wœród potencjalnych rodzi-
ców

Minister Zdrowia 6 marca 2003 r. wyda³ rozporz¹dzenie

w sprawie rodzajów badañ lekarskich i laboratoryjnych, którym
podlegaj¹ kobiety w ci¹¿y i noworodki oraz osoby nara¿one na
zaka¿enie przez kontakt z osobami zaka¿onymi, chorymi lub
materia³em zakaŸnym

. Zgodnie z powy¿szym rozporz¹dze-

niem kierunkowe badania lekarskie i laboratoryjne maj¹ na celu
wykrywanie zaka¿eñ i chorób zakaŸnych. Podlegaj¹ nim m.in.
kobiety w ci¹¿y, które by³y nara¿one na zaka¿enie HIV, oraz
noworodki urodzone przez matki zaka¿one HIV. Rozporz¹dze-
nie okreœla tak¿e tryb i terminy przeprowadzania badañ, sposób
dokumentowania badañ i ich wyników oraz postêpowanie kli-
niczno-epidemiologiczne z osobami zaka¿onymi. Badania s¹ do-
kumentowane przez œwiadczeniodawcê prowadz¹cego badania
w dokumentacji medycznej pacjenta. Na mocy § 2 rozporz¹dze-
nia badanie w kierunku zaka¿enia HIV u kobiet w ci¹¿y przepro-
wadza siê w surowicy krwi metod¹ immunoenzymatyczn¹
(EIA). W przypadku dwukrotnego uzyskania wyników dodat-
nich w dwóch ró¿nych próbkach krwi wykonuje siê test potwier-
dzenia okreœlaj¹cy bia³ka HIV, przeciwko którym skierowane s¹
przeciwcia³a stwierdzone metod¹ immunoenzymatyczn¹ (EIA).
Lekarz sprawuj¹cy opiekê nad kobiet¹ w ci¹¿y jest obowi¹zany
poinformowaæ j¹ o dostêpnoœci badania w kierunku zaka¿enia
HIV, roli tego badania w profilaktyce zaka¿enia u noworodka
oraz przeprowadziæ przed wykonaniem kierunkowego badania
odpowiednie poradnictwo. Osobie badanej nale¿y zapewniæ po-
radnictwo równie¿ po otrzymaniu wyniku badania. W przypad-
ku wykrycia zaka¿enia HIV u kobiety w ci¹¿y nale¿y zastoso-

Zob. Commission Working Paper, Coordinated, s. 6.

Dz.U. Nr 61, poz. 550.

waæ procedury medyczne w zakresie okreœlonym przez lekarza,
zgodnie z wymogami wspó³czesnej wiedzy medycznej (§ 3).

W œwietle § 4 rozporz¹dzenia badania w kierunku zaka¿e-

nia HIV u noworodków urodzonych przez matki zaka¿one HIV
polegaj¹ na oznaczeniu materia³u genetycznego wirusa, ho-
dowli wirusa oraz oznaczeniu antygenu p24 w nads¹czu z ho-
dowli. Krew do badañ pobiera siê w ci¹gu pierwszych 2 dni ¿y-
cia dziecka, a nastêpnie dwukrotnie po ukoñczeniu przez
dziecko pierwszego miesi¹ca ¿ycia, ostatni raz po ukoñczeniu 6
tygodnia ¿ycia. Do badañ nie mo¿e s³u¿yæ krew pêpowinowa.
W przypadku dwukrotnego uzyskania wyników ujemnych we
wszystkich trzech próbach wyklucza siê zaka¿enie HIV. Nowo-
rodek urodzony przez matkê zaka¿on¹ HIV powinien zostaæ
poddany leczeniu profilaktycznemu oraz procedurom medycz-
nym w zakresie okreœlonym przez lekarza, zgodnie z wymoga-
mi wspó³czesnej wiedzy medycznej, od chwili urodzenia do 6
tygodnia ¿ycia.

Zgodnie z art. 6 ust. 6 ustawy badania przeprowadzaj¹

œwiadczeniodawcy, z którymi Narodowy Fundusz Zdrowia za-
war³ umowy o udzielanie tych œwiadczeñ zdrowotnych

. Koszty

badañ osób ubezpieczonych s¹ finansowane na zasadach okre-
œlonych w przepisach ustawy o œwiadczeniach opieki zdrowot-
nej op³acanych ze œrodków publicznych. Natomiast koszty ba-
dañ osób nieubezpieczonych finansowane s¹ z bud¿etu pañstwa
z czêœci, której dysponentem jest Minister Zdrowia.

Tryb finansowania z bud¿etu pañstwa kosztów œwiadczeñ

zdrowotnych, udzielanych w zwi¹zku z HIV/AIDS osobom
nieubezpieczonym, zosta³ okreœlony rozporz¹dzeniem Ministra
Zdrowia z 18 kwietnia 2002 r.

Œwiadczenia zdrowotne finan-

sowane s¹ na podstawie faktury i miesiêcznego zestawienia, za-
wieraj¹cego w szczególnoœci iloœæ, rodzaj oraz datê udzielo-

Zob. wiêcej na ten temat Z. Kubot, Umowy o œwiadczenie us³ug me-

dycznych, Wroc³aw 2000.

Rozporz¹dzenie Ministra Zdrowia w sprawie trybu finansowania

z bud¿etu pañstwa kosztów œwiadczeñ zdrowotnych, udzielanych w zwi¹z-
ku z chorobami zakaŸnymi i zaka¿eniami (Dz.U. Nr 63, poz. 577).

nych œwiadczeñ zdrowotnych, wraz ze wskazaniem podstawy
ich finansowania ze œrodków publicznych. Zgodnie z § 3 roz-
porz¹dzenia Minister Zdrowia przekazuje œwiadczeniodawcy
œrodki finansowe, w terminie 30 dni od daty otrzymania faktury
i miesiêcznego zestawienia. W celu sporz¹dzenia zestawienia
zak³ad opieki zdrowotnej prowadzi ewidencjê udzielonych
œwiadczeñ zdrowotnych i osób nieubezpieczonych, którym
tych œwiadczeñ udzielono, zawieraj¹c¹ m.in. imiê, nazwisko
oraz numer ewidencyjny PESEL osoby, której udzielono
œwiadczenia, datê udzielenia œwiadczenia oraz dane o liczbie i
rodzaju udzielonych œwiadczeñ zdrowotnych w odniesieniu do
ka¿dej osoby.

Wypada przyznaæ, ¿e powy¿sze przepisy stanowi¹ godny

uznania przyk³ad zapewnienia, zgodnie z konstytucyjnym na-
kazem z art. 68 ust. 3, szczególnej opieki zdrowotnej kobietom
w ci¹¿y i noworodkom w zwi¹zku z zagro¿eniem HIV/AIDS.
Innym dobrym tego przyk³adem s¹ postanowienia Kodeksu
pracy. Zgodnie z art. 176 tego Kodeksu nie wolno zatrudniaæ
kobiet przy pracach szczególnie uci¹¿liwych lub szkodliwych
dla zdrowia. Wykaz tych prac zosta³ okreœlony przez rozpo-
rz¹dzenie Rady Ministrów

. W za³¹czniku do tego rozporz¹-

dzenia ujêto m.in. prace w kontakcie ze szkodliwymi czynnika-
mi biologicznymi. Dla kobiet w ci¹¿y lub karmi¹cych piersi¹
za takie uznano prace stwarzaj¹ce ryzyko zaka¿enia wirusem
HIV.

3.4.6.2. Osoby przyje¿d¿aj¹ce do Polski

Ustawa dopuszcza w pewnych sytuacjach poddanie ba-

daniom w kierunku zaka¿enia HIV/AIDS przyje¿d¿aj¹cych do
Polski i to niezale¿nie od posiadanego obywatelstwa. Zgodnie
z treœci¹ art. 27 ust. 1, osoby przybywaj¹ce z zagranicy chore
lub co do których istnieje uzasadnione podejrzenie choroby za-

Rozporz¹dzenie Rady Ministrów z 10 wrzeœnia 1996 r. w sprawie

wykazu prac szczególnie uci¹¿liwych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet
(Dz.U. Nr 114, poz. 545 ze zm.).

kaŸnej mog¹ byæ poddane badaniom, na zasadach okreœlonych
w art. 25 ust. 1 ustawy, s³u¿¹cym wykrywaniu zaka¿eñ i chorób
zakaŸnych, w tym równie¿ postêpowaniu maj¹cemu na celu po-
branie lub dostarczenie materia³u do badañ. Podmiotem podej-
muj¹cym prima facie dyskrecjonaln¹ decyzjê o poddaniu przyje¿-
d¿aj¹cego badaniom jest inspektor sanitarny. Prawodawca wy-
magaj¹c, aby inspektor powzi¹³ uzasadnione podejrzenie zaka¿e-
nia HIV/AIDS, zarazem nie precyzuje, jakie przes³anki musz¹
zaistnieæ, aby podejrzenie mia³o podstawê. Trzeba jeszcze do-
daæ, ¿e osoby przyje¿d¿aj¹ce z zagranicy mog¹ byæ te¿ poddane
nadzorowi epidemiologicznemu.

W literaturze s³usznie zwraca siê uwagê na pewn¹ niekon-

sekwencjê prawodawcy

. Na gruncie omawianej ustawy spo-

œród osób przebywaj¹cych na terenie Polski obowi¹zkowym
badaniom w kierunku HIV podlegaj¹ jedynie kobiety w ci¹¿y,
które by³y nara¿one na zaka¿enie HIV, oraz noworodki urodzo-
ne przez matki zaka¿one HIV (art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy). Na
inne osoby, np. wywodz¹ce siê z grup podwy¿szonego ryzyka,
takiego zobowi¹zania na³o¿yæ nie mo¿na. Natomiast takie
ograniczenie zakresu podmiotowego badañ nie wystêpuje wo-
bec osób przybywaj¹cych z zagranicy. Praktycznie ka¿dy (np.
starszy mê¿czyzna) przyje¿d¿aj¹cy z zagranicy, jeœli wzbudzi
podejrzenie inspektora sanitarnego, mo¿e zostaæ obowi¹zkowo
przebadany w kierunku HIV.

3.4.6.3. ¯o³nierze zawodowi

Obowi¹zek badañ w kierunku HIV wynika nie tylko

z przepisów ustawy o chorobach zakaŸnych i zaka¿eniach. Na
podstawie art. 67 ustawy o s³u¿bie wojskowej ¿o³nierzy zawo-
dowych

, ¿o³nierzy skierowanych do s³u¿by poza granicami

Polski oraz ¿o³nierzy powracaj¹cych do kraju po zakoñczeniu

T. Dukiet-Nagórska, Uwagi, s. 24-25.

Ustawa z 11 wrzeœnia 2003 r. o s³u¿bie wojskowej ¿o³nierzy zawo-

dowych (Dz.U. Nr 179, poz. 1750 ze zm.).

s³u¿by obejmuje siê bezp³atnymi badaniami lekarskimi. U¿ycie
przez prawodawcê zwrotu „obejmuje siê” sugeruje, ¿e poddanie
siê tym badaniom jest dla ¿o³nierzy obligatoryjne i stanowi wy-
j¹tek od wspomnianej wczeœniej zasady dobrowolnego poddawa-
nia siê œwiadczeniom zdrowotnym. Polscy ¿o³nierze uczestnicz¹,
czêsto na terenach dotkniêtych pandemi¹ HIV/AIDS, w ró¿nych
misjach stabilizacyjnych (np. misje pokojowe ONZ, w których
Polska bierze udzia³ ju¿ od ponad piêædziesiêciu lat

100

), ergo

objêcie ich badaniami lekarskimi jest uzasadnione.

Zakres badañ zosta³ okreœlony w za³¹cznikach do roz-

porz¹dzenia Ministra Obrony Narodowej z 16 czerwca 2004 r.
w sprawie badañ lekarskich ¿o³nierzy zawodowych skierowa-
nych do s³u¿by poza granicami pañstwa oraz powracaj¹cych do
kraju po zakoñczeniu tej s³u¿by

101

. W ich sk³ad zaliczono ogól-

ne badanie lekarskie, badania specjalistyczne, diagnostyczne
i stomatologiczne. Badania diagnostyczne zarówno w przypad-
ku ¿o³nierzy powracaj¹cych do kraju, jak i skierowanych do
s³u¿by poza granicami, przewiduj¹ m.in. badania serologiczne
na obecnoœæ przeciwcia³ anty-HIV. Zgodnie z § 5 rozporz¹dze-
nia badania ¿o³nierzy skierowanych do s³u¿by poza granicami
RP, przed ich wyjazdem, wykonuj¹ w³aœciwe wojskowe komi-
sje lekarskie. Niestety, pomimo wyraŸnego zalecenia zawarte-
go w delegacji ustawowej, aby rozporz¹dzenie wskazywa³o jed-
nostki organizacyjne wykonuj¹ce przedmiotowe badania, przy-
wo³any akt normatywny nie okreœla, jaki podmiot bada ¿o³nierzy
powracaj¹cych do Polski. Rozporz¹dzenie rozstrzyga jedynie, ¿e
badania przeprowadza siê w terminie 7 dni od dnia powrotu oraz
¿e w przypadkach uzasadnionych wzglêdami zdrowotnymi
¿o³nierza mo¿na skierowaæ na badania uzupe³niaj¹ce do w³aœci-
wych zak³adów opieki zdrowotnej (§ 3 rozporz¹dzenia). Wydaje
siê, ¿e badania powracaj¹cych ¿o³nierzy powinny byæ wykona-
ne przez podmiot, który bada³ ich przed wyjazdem, czyli przez
wojskowe komisje lekarskie.

100

Zob. Polacy w s³u¿bie pokoju 1953-2003, Warszawa 2003.

101

Dz.U. Nr 148, poz. 1557.

102

Ustawa z 13 czerwca 2003 r. o cudzoziemcach (Dz.U. Nr 128, poz.

1175 ze zm.).

103

Dz.U. Nr 128, poz. 1176 ze zm.

3.4.6.4. Cudzoziemcy

Obowi¹zkowemu badaniu w kierunku HIV w okreœlo-

nych sytuacjach podlegaj¹ tak¿e cudzoziemcy. W uzasadnieniu
do projektu ustawy o cudzoziemcach

102

mo¿na przeczytaæ, ¿e

„od pocz¹tku lat 90-tych obserwuje siê znaczny nap³yw cudzo-
ziemców na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. W zwi¹zku
z tym procesem Polska przekszta³ci³a siê z kraju emigracyjnego
w kraj emigracyjno-imigracyjny. Wœród cudzoziemców przyje¿-
d¿aj¹cych do Polski znajduj¹ siê, miêdzy innymi, osoby poszu-
kuj¹ce sta³ej ochrony w postaci statusu uchodŸcy lub azylu”.
Zagadnienie nadawania statusu uchodŸcy reguluje ustawa
z 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na
terytorium Rzeczypospolitej Polskiej

103

. W œwietle jej postano-

wieñ cudzoziemiec sk³ada wniosek o nadanie statusu uchodŸcy
za poœrednictwem komendanta oddzia³u Stra¿y Granicznej
obejmuj¹cego terytorialnym zasiêgiem dzia³ania Warszawê lub
komendanta granicznej placówki kontrolnej Stra¿y Granicznej.
Do obowi¹zków organu przyjmuj¹cego wniosek nale¿y m.in.
zapewnienie przeprowadzenia badañ lekarskich i niezbêdnych
zabiegów sanitarnych cia³a i odzie¿y cudzoziemca. Cudzozie-
miec musi poddaæ siê badaniom lekarskim tak¿e wtedy, gdy chce
skorzystaæ z pomocy polegaj¹cej na umieszczeniu w oœrodku.
W przypadku odmowy poddania siê badaniom organ przyj-
muj¹cy wniosek lub Prezes Urzêdu do spraw Repatriacji i Cu-
dzoziemców zawiadamia o tym w³aœciwego pañstwowego in-
spektora sanitarnego.

Szczegó³owe warunki i sposób wykonywania badañ lekar-

skich cudzoziemców ubiegaj¹cych siê o nadanie statusu uchodŸ-

104

Dz.U. Nr 202, poz. 2079.

105

Zob. Informacja o stosowaniu w 2004 roku ustawy z dnia 13 czerw-

ca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium RP w zakresie
realizacji zobowi¹zañ Rzeczypospolitej Polskiej wynikaj¹cych z Konwencji
Genewskiej dotycz¹cej statusu uchodŸców oraz Protoko³u Nowojorskiego,
s. 3-4, dostêpna na stronie internetowej Urzêdu do spraw Repatriacji i Cu-
dzoziemców, http://www.uric.gov.pl.

cy, ich ma³¿onków oraz ich ma³oletnich dzieci, a tak¿e cudzo-
ziemców, którym dorêczono decyzjê o nadaniu statusu uchodŸ-
cy, zosta³y okreœlone w rozporz¹dzeniu Ministra Zdrowia
z 30 sierpnia 2004 r. w sprawie badañ lekarskich oraz zabiegów
sanitarnych cia³a i odzie¿y cudzoziemców ubiegaj¹cych siê o na-
danie statusu uchodŸcy

104

. Zgodnie z § 2 rozporz¹dzenia, przy

wykonywaniu badania lekarz zwraca szczególn¹ uwagê na mo¿-
liwoœæ wyst¹pienia zaka¿enia albo choroby zakaŸnej lub nara¿e-
nia na czynniki zakaŸne wywo³uj¹ce te zaka¿enia albo choroby.
W uzasadnionych przypadkach lekarz przeprowadzaj¹cy badanie
nakazuje poddanie cudzoziemca badaniom diagnostycznym,
w tym badaniom laboratoryjnym krwi, wydzielin lub wydalin
m.in. w kierunku zaka¿enia HIV (§ 3 ust. 2 rozporz¹dzenia). Ba-
dania, wykonywane w publicznym zak³adzie opieki zdrowotnej
b¹dŸ w oœrodku dla cudzoziemców ubiegaj¹cych siê o nadanie
statusu uchodŸcy, maj¹ na celu wykluczenie chorób zakaŸnych
lub okreœlenie ich aktywnoœci albo nosicielstwa. Sposób wyko-
nywania badañ okreœlaj¹ przepisy ustawy o chorobach zakaŸ-
nych i zaka¿eniach. Nale¿y podkreœliæ, ¿e decyzja, czy w kon-
kretnym przypadku trzeba przeprowadziæ badanie w kierunku
zaka¿enia HIV nale¿y wy³¹cznie do lekarza, poniewa¿ prawo-
dawca nie sprecyzowa³, jakie przes³anki musz¹ zaistnieæ, aby
uznaæ konkretny przypadek za uzasadniony.

Z danych Urzêdu do spraw Repatriacji i Cudzoziemców nie-

zbicie wynika, ¿e od kilku lat wzrasta liczba osób ubiegaj¹cych
siê o nadanie statusu uchodŸcy w Polsce. W 2004 roku wnioska-
mi o nadanie takiego statusu zosta³o objêtych 8079 osób, z czego

106

Zob. Postêpowanie w przypadku ekspozycji pracowników s³u¿by

zdrowia na HBV, HCV i HIV. Aktualne wytyczne Centrum Kontroli Cho-
rób i Profilaktyki, „Morbidity and Mortality Weekly Report” 2001, Nr 50
(No. RR-11), s. 1-52.

107

Zob. szerzej M. £awniczak-Lehman, Pojêcie zawodów medycznych

w œwietle prawa i doktryny prawniczej, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny
i Socjologiczny” 2001, nr 1-2, s. 27 i n.

108

I. G³owaczewska, Ocena zabezpieczenia pracowników zak³adów,

w których istnieje ryzyko zaka¿enia HIV, w: HIV/AIDS Prawa, s. 78.

7138 (89% ogó³u) to obywatele Federacji Rosyjskiej

105

. W kon-

tekœcie zasygnalizowanego wczeœniej dynamicznego rozprzes-
trzeniania siê HIV za wschodni¹ granic¹ Polski, a zw³aszcza na
terenie Federacji Rosyjskiej, wypada siê pozytywnie odnieœæ do
przedstawionych powy¿ej rozwi¹zañ.

3.5. Profilaktyka zaka¿eñ zawodowych
i zak³adowych

Do infekcji wirusem HIV mo¿e dojœæ w wyniku ekspo-

zycji zawodowej rozumianej jako zranienie skóry ska¿onym
ostrym przedmiotem (ig³a, skalpel itp.) lub kontakt b³on œluzo-
wych albo uszkodzonej skóry (pêkniêcia, otarcia, zmiany za-
palne, rany) z potencjalnie zakaŸn¹ krwi¹, tkankami lub p³yna-
mi ustrojowymi pacjenta

106

. Problem ten dotyczy nie tylko

osób wykonuj¹cych zawody medyczne

107

, ale tak¿e funkcjona-

riuszy policji, stra¿y miejskiej, pracowników ochrony i innych
s³u¿b ratowniczych i penitencjarnych. Innymi s³owy jest to pro-
blem pracowników maj¹cych kontakty z krwi¹ w trakcie wyko-
nywania czynnoœci s³u¿bowych

108

W profilaktyce zaka¿eñ zawodowych HIV niezwykle istotn¹

rolê odgrywa rygorystyczne przestrzeganie standardów postê-
powania przewidzianych dla ka¿dej z potencjalnie zagro¿onych
grup zawodowych. Mimo ¿e ryzyko zaka¿eñ HIV u pracowni-
ków s³u¿by zdrowia uwa¿a siê za niskie (ryzyko zaka¿enia po
uk³uciu siê ig³¹ wynosi 0,32%, a zaka¿enia przez b³ony œluzo-
we lub nieuszkodzon¹ skórê – 0,03%), to w czasie kontaktu
z zaka¿onym pacjentem oraz materia³em, w którym mo¿e znaj-

109

A. Zamirowska, A. ¯o³nowska, J. Smreka, Zasady postêpowania

z chorymi zaka¿onymi HIV w stanach zagro¿enia ¿ycia, „Medycyna Inten-
sywna i Ratunkowa” 2002, nr 5, s. 45-53.

110

I. G³owaczewska, Ocena, s. 82.

dowaæ siê wirus, lekarze oraz personel medyczny powinni u¿y-
waæ sprzêtu jednorazowego, rêkawiczek, fartuchów, butów,
masek i okularów ochronnych (zw³aszcza tam, gdzie istnieje
ryzyko zachlapania krwi¹ lub wydzielinami pacjenta, np. przy
intubacji, punkcji naczyñ krwionoœnych, zak³adaniu sondy
¿o³¹dkowej), a tak¿e powinni odpowiednio dezynfekowaæ sta-
nowisko pracy (wirus ginie w temperaturze 56°C po 30 min.) oraz
umiejêtnie postêpowaæ z narzêdziami i odpadami zakaŸnymi

109

Zdaniem I. G³owaczewskiej ochrona pracowników przed zaka¿e-
niem HIV wymaga stworzenia spójnego systemu, w ramach któ-
rego by³yby spe³nione wymogi dotycz¹ce m.in. przestrzegania
w zak³adach opieki zdrowotnej zasad higieny, aseptyki i bez-
piecznego wykonywania procedur medycznych, zaopatrzenia
pracowników w œrodki ochrony osobistej, szkolenia pracowni-
ków w zakresie w³aœciwego (bezpiecznego) wykonywania pro-
cedur medycznych i postêpowania w przypadkach ekspozycji
zawodowych oraz opracowania i wdro¿enia systemu rejestracji
i zg³aszania ekspozycji zawodowych na krew i inny potencjal-
nie infekcyjny materia³, mog¹cy przenosiæ HIV

110

Do przestrzegania odpowiednich standardów zapobiegaj¹cych

szerzeniu siê zaka¿eñ zak³adowych, czyli zaka¿eñ nabytych w cza-
sie pobytu w zak³adzie opieki zdrowotnej udzielaj¹cym ca³odobo-
wych lub ca³odziennych œwiadczeñ zdrowotnych, niebêd¹cych
w okresie inkubacji w chwili przyjêcia do zak³adu, obliguj¹ prze-
pisy ustawy o chorobach zakaŸnych i zaka¿eniach. Zgodnie z art. 10
kierownicy zak³adów opieki zdrowotnej i osoby wykonuj¹ce za-

111

Zob. rozporz¹dzenie Ministra Zdrowia z 10 sierpnia 2001 r. w spra-

wie rodzajów dokumentacji medycznej w zak³adach opieki zdrowotnej,
sposobu jej prowadzenia oraz szczegó³owych warunków jej udostêpniania
(Dz.U. Nr 88, poz. 966 ze zm.), rozporz¹dzenie Ministra Zdrowia z 30 lip-
ca 2001 r. w sprawie indywidualnej dokumentacji medycznej, sposobu jej
prowadzenia oraz szczegó³owych warunków jej udostêpniania (Dz.U. Nr
83 poz. 903 ze zm.).

112

Zob. rozporz¹dzenie Ministra Zdrowia z 11 marca 2005 r. w spra-

wie rejestrów zaka¿eñ zak³adowych oraz raportów o wystêpowaniu tych
zaka¿eñ (Dz.U. Nr 54, poz. 484).

wody medyczne poza zak³adami opieki zdrowotnej (np. lekarze,
pielêgniarki, po³o¿ne) s¹ zobowi¹zani do zapewnienia przes-
trzegania wymagañ higienicznych i zdrowotnych obejmuj¹cych
w szczególnoœci zapewnienie warunków skutecznej sterylizacji
materia³ów medycznych, narzêdzi i innego sprzêtu medyczne-
go oraz prowadzenia prawid³owych procesów dezynfekcji, a tak-
¿e do stosowania indywidualnych œrodków ochrony pracowni-
ków. Kierownicy zak³adów opieki zdrowotnej udzielaj¹cych
ca³odobowych lub ca³odziennych œwiadczeñ zdrowotnych (do
tego typu zak³adów zalicza siê np. szpitale) zobowi¹zani s¹ te¿
do postêpowania przeciwdzia³aj¹cego szerzeniu siê zaka¿eñ za-
k³adowych przez opracowanie i wdro¿enie procedur zapew-
niaj¹cych ochronê przed tymi zaka¿eniami zgodnie z obowi¹-
zuj¹cymi standardami.

Wspomniany obowi¹zek polega równie¿ na sprawowaniu

bie¿¹cego dozoru i przestrzeganiu standardów higieny wewn¹trz-
zak³adowej, kontroli stosowanych metod leczenia, w tym anty-
biotykoterapii oraz wprowadzeniu zak³adowego systemu ba-
dañ, identyfikacji i rejestracji szczepów bakteryjnych w celu
oceny stanu zaka¿enia hospitalizowanych pacjentów i ska¿enia
œrodowiska zak³adu wieloopornymi szczepami szpitalnymi.
Kierownicy powinni tak¿e zapewniæ w razie potrzeby warunki do
izolacji pacjentów szczególnie podatnych na zaka¿enia zak³adowe
oraz zapewniæ œrodki na realizacjê powy¿szych zadañ.

Na mocy art. 11 ustawy kierownicy zak³adów opieki zdro-

wotnej udzielaj¹cych ca³odobowych lub ca³odziennych œwiad-
czeñ zdrowotnych obowi¹zani s¹ do bie¿¹cej oceny sytuacji
epidemiologicznej w zak³adzie, do prowadzenia rejestrów za-
ka¿eñ zak³adowych oraz sporz¹dzania i przekazywania powia-
towemu inspektorowi sanitarnemu raportów o wystêpowaniu
tych zaka¿eñ. Do rejestrów stosuje siê przepisy o dokumentacji
medycznej

111

. Sposób prowadzenia rejestrów zaka¿eñ zak³ado-

113

Zob. rozporz¹dzenie Ministra Zdrowia z 21 grudnia 2004 r. w spra-

wie kwalifikacji cz³onków zespo³u kontroli zaka¿eñ zak³adowych (Dz.U.
Nr 285, poz. 2869).

wych oraz sposób sporz¹dzania raportów o wystêpowaniu tych
zaka¿eñ i tryb ich przekazywania, a tak¿e wzory raportów zo-
sta³y okreœlone w rozporz¹dzeniu Ministra Zdrowia

112

. Zgodnie

z § 3 rozporz¹dzenia rejestr jest prowadzony w postaci indywidu-
alnych kart rejestracji. Karty wype³nia i przekazuje niezw³ocznie
zespo³owi kontroli zaka¿eñ zak³adowych pielêgniarka wchodz¹ca
w sk³ad zespo³u lub lekarz sprawuj¹cy opiekê nad pacjentem,
u którego podejrzewa siê zaka¿enie zak³adowe lub wystêpuje
drobnoustrój alarmowy. Z kolei zespó³ sporz¹dza i przekazuje
kierownikowi zak³adu oraz komitetowi kontroli pó³roczny
i roczny raport o zaka¿eniach zak³adowych i drobnoustrojach
alarmowych, raport wstêpny o podejrzeniu ogniska epidemicz-
nego w zak³adzie opieki zdrowotnej oraz raport koñcowy
z czynnoœci podejmowanych w celu wygaszenia ogniska epide-
micznego w zak³adzie opieki zdrowotnej. Kierownik zak³adu
przekazuje odpowiednie raporty kierownikom poszczególnych
jednostek organizacyjnych zak³adu oraz pañstwowemu powia-
towemu inspektorowi sanitarnemu.

Zgodnie z art. 12 ustawy kierownicy zak³adów opieki zdro-

wotnej udzielaj¹cych ca³odobowych lub ca³odziennych œwiad-
czeñ zdrowotnych obowi¹zani s¹ do powo³ania zespo³u oraz
komitetu kontroli zaka¿eñ zak³adowych. Do zadañ zespo³u
kontroli nale¿y nadzór nad przestrzeganiem procedur zapew-
niaj¹cych ochronê przed zaka¿eniami, analiza wystêpuj¹cych
zaka¿eñ, opracowywanie raportów o wystêpowaniu zaka¿eñ
oraz szkolenie personelu w zakresie zasad, praktyki i metod
kontroli zaka¿eñ zak³adowych. Natomiast do zadañ komitetu
nale¿y planowanie, ocena i wdra¿anie metod kontroli zaka¿eñ
zak³adowych oraz podejmowanie decyzji o rozdziale œrodków
na realizacjê zadañ zapobiegaj¹cych szerzeniu siê zaka¿eñ
zak³adowych. Wymagane kwalifikacje cz³onków zespo³u kon-
troli zaka¿eñ zak³adowych zosta³y okreœlone rozporz¹dzeniem
Ministra Zdrowia

113

114

Dz.U. Nr 31, poz. 273.

3.6. Wymagania sanitarne

Jedn¹ z metod zapobiegania HIV/AIDS jest okreœlenie

wymagañ sanitarnych, jakim powinny odpowiadaæ miejsca,
w których wystêpuje ryzyko zaka¿enia, oraz ustanowienie od-
powiednich procedur profilaktycznych. Jako przyk³ad takiego
postêpowania mo¿e pos³u¿yæ rozporz¹dzenie Ministra Zdrowia
z 17 lutego 2004 r. w sprawie szczegó³owych wymagañ sanitar-
nych, jakim powinny odpowiadaæ zak³ady fryzjerskie, kosmetycz-
ne, tatua¿u i odnowy biologicznej, wydane na podstawie art. 13
ust. 2 ustawy

114

. Wszystkie wymienione w tytule rozporz¹dzenia

zak³ady charakteryzuje to, i¿ podczas œwiadczenia odpowiednich
us³ug mo¿e w nich dojœæ do kontaktu z krwi¹ klienta b¹dŸ
us³ugodawcy, np. w wyniku u¿ycia narzêdzi naruszaj¹cych ci¹g-
³oœæ tkanek b¹dŸ podczas wprowadzania barwników do skóry
lub œluzówek. Tym samym dzia³anie podejmowane w celu usta-
lenia odpowiednich wymagañ i regu³ postêpowania minimali-
zuj¹cych ryzyko zaka¿enia HIV wydaje siê logiczne.

Rozporz¹dzenie w sprawie szczegó³owych wymagañ sani-

tarnych stanowi, ¿e do wykonywania zabiegów u¿ywa siê wy-
³¹cznie technicznie sprawnych narzêdzi i urz¹dzeñ oraz prepara-
tów o aktualnym terminie wa¿noœci i zaleconym stê¿eniu, a do de-
zynfekcji u¿ywa siê œrodków dopuszczonych do obrotu. Narzê-
dzia przechowuje siê w warunkach zabezpieczaj¹cych je przed za-
nieczyszczeniem lub uszkodzeniem. Natomiast narzêdzia lub ich
czêœci, których stosowanie powoduje naruszenie ci¹g³oœci tka-
nek, po ka¿dym u¿yciu poddaje siê dezynfekcji, a nastêpnie myje
i sterylizuje. Komentowane rozporz¹dzenie jednoznacznie zaka-
zuje wielokrotnego u¿ywania narzêdzi przeznaczonych do jedno-
razowego u¿ytku (§ 11 ust. 4 rozporz¹dzenia). Narzêdzia jednora-
zowego u¿ytku stosowane przy œwiadczeniu us³ug powoduj¹cych
naruszenie ci¹g³oœci tkanek, bezpoœrednio po u¿yciu odk³ada siê
do zamykanych, szczelnych pojemników o nienasi¹kliwych œcia-

115

Dz.U. Nr 116, poz. 985.

116

Dz.U. Nr 58, poz. 372.

nach. Natomiast narzêdzia wielorazowego u¿ytku naruszaj¹ce
ci¹g³oœæ tkanek poddaje siê sterylizacji lub dezynfekcji.

Z kolei tamponów, p³atków, gazików z waty, ligniny i rêcz-

ników papierowych u¿ywa siê jednorazowo. Materia³y te u¿y-
wane w czasie œwiadczenia us³ug mog¹cych powodowaæ naru-
szenie ci¹g³oœci tkanek przechowuje siê w opakowaniach, na
których umieszcza siê etykietê zawieraj¹c¹ datê ich sterylizacji.
W czasie œwiadczenia us³ug mog¹cych powodowaæ naruszenie
ci¹g³oœci tkanek u¿ywa siê wy³¹cznie ja³owych materia³ów,
które przechowuje siê oddzielnie w opakowaniach sterylizacyj-
nych, zabezpieczaj¹cych je przed wtórnym ska¿eniem. W za-
k³adzie ustala siê te¿ instrukcjê postêpowania z odpadami. Od-
pady powinny byæ gromadzone w pojemnikach zamykanych,
zaopatrzonych w worki foliowe. Zu¿yte materia³y, które mog³y
ulec zanieczyszczeniu krwi¹ lub wydzielinami, gromadzi siê
w oznakowanych, przeznaczonych do tego celu pojemnikach
lub w workach foliowych. Rozporz¹dzenie okreœla tak¿e, ¿e do
przek³uwania cia³a stosuje siê wy³¹cznie pistolety, w których
elementy maj¹ce kontakt z cia³em s¹ ja³owe.

Innym wa¿nym aktem normatywnym z przedstawianej dzie-

dziny jest rozporz¹dzenie Ministra Zdrowia

z 22 czerwca 2005 r.

w sprawie wymagañ, jakim powinny odpowiadaæ pod wzglêdem
fachowym i sanitarnym pomieszczenia i urz¹dzenia zak³adu opie-
ki zdrowotnej, okreœlaj¹ce m.in. szczegó³owe wymagania dla
centrum krwiodawstwa i krwiolecznictwa

115

Wskazaæ te¿ wypa-

da na rozporz¹dzenie Ministra Zdrowia i Opieki Spo³ecznej z 23
kwietnia 1998 r. w sprawie wymagañ, jakim powinny odpowiadaæ
pod wzglêdem fachowym i sanitarnym urz¹dzenia i pomieszcze-
nia, w których mo¿na wykonywaæ indywidualn¹ praktykê le-
karsk¹ i indywidualn¹ specjalistyczn¹ praktykê lekarsk¹

116

117

I. Kennedy, A. Grubb, Principles of Medical Law, Oxford Univer-

sity Press 1998, s. 507, zob. te¿ S.A.M. McLean, A Patient’s Right to
Know: Information Disclosure, the Doctor and the Law, Dartmouth 1989.

118

J. Bujny, Tajemnica lekarska jako gwarancja prawa pacjenta do

prywatnoœci, w: Prawo i Administracja, t. III, red. R. Budzinowski, Pi³a
2004, s. 95-121.

Nale¿y te¿ dodaæ, ¿e zgodnie z art. 13 ustawy u¿ytkownicy

nieruchomoœci obowi¹zani s¹ utrzymywaæ je w stanie sanitar-
nym nienaruszaj¹cym wymagañ higienicznych i zdrowotnych,
w tym w szczególnoœci niestwarzaj¹cym zagro¿enia przeniesie-
nia chorób zakaŸnych i zaka¿eñ.

119

Zob. szerzej na ten temat w: W. Kulesza, AIDS a prawnokarne pro-

blemy tajemnicy lekarskiej, w: AIDS i prawo karne, s. 69-85; M. Filar, Le-
karskie prawo karne, Zakamycze 2000, s. 342-370; M. Safjan, Problemy
prawne tajemnicy lekarskiej, „Kwartalnik Prawa Prywatnego” 1995, nr 1,
s. 5-59; ten¿e, Prawo i medycyna, s. 106-165; M. Nesterowicz, Prawo me-
dyczne, s. 163-168; G. Rejman, Tajemnica lekarska, „Studia Iuridica”
XXXI/1996, s. 147-188; B. Kunicka-Michalska, Ochrona tajemnicy zawo-
dowej w polskim prawie karnym, Warszawa 1972, s. 5-44 i 122-128; J. Sa-
wicki, Tajemnica zawodowa lekarza i dziennikarza w prawie karnym,
Warszawa 1960, s. 6-54.

120

Dz.U. z 2002 r. Nr 21, poz. 204 ze zm.

Rozdzia³ 4

Postêpowanie w przypadku
podejrzenia lub rozpoznania
HIV/AIDS oraz w przypadku
stwierdzenia zgonu z powodu AIDS

4.1. Obowi¹zki i prawa informacyjne

Obowi¹zki spoczywaj¹ce na osobach wykonuj¹cych zawody

medyczne w zwi¹zku z wykryciem HIV/AIDS, poza dzia³alno-
œci¹ stricte medyczn¹, mo¿na okreœliæ jako obowi¹zki informa-
cyjne. I. Kennedy i A. Grubb zwracaj¹ uwagê, ¿e jedn¹ z konse-
kwencji zdiagnozowania u pacjenta wirusa HIV b¹dŸ choroby
AIDS jest wyst¹pienie konfliktu pomiêdzy dwoma zobowi¹za-
niami lekarskimi: obowi¹zkiem zachowania w tajemnicy tych
informacji a obowi¹zkiem ochrony ¿ycia i zdrowia innych osób
(np. partnerów seksualnych pacjenta, osób sprawuj¹cych opiekê
nad takim pacjentem)

117

. Bez w¹tpienia spoczywaj¹cy na oso-

bach wykonuj¹cych zawody medyczne, a zw³aszcza na lekarzu,
obowi¹zek zachowania tajemnicy jest podstawowym ogniwem
w relacji tych osób z pacjentem. „Cokolwiek przy leczeniu, albo
te¿ poza leczeniem w ¿yciu ludzi ujrzê lub us³yszê, czego ujaw-
niæ nie mo¿na, przechowam w milczeniu”. W ten wyrazisty spo-
sób nakaz przestrzegania tajemnicy lekarskiej zosta³ sformu³o-
wany przez Hipokratesa blisko 2500 lat temu

118

Wypada jednak przypomnieæ, ¿e celem niniejszych rozwa-

¿añ nie jest analiza relacji miêdzy obowi¹zkiem zachowania ta-
jemnicy lekarskiej a obowi¹zkami informacyjnymi, zreszt¹ za-

121

Zgodnie z art. 2 pkt 15 ustawy podejrzany o zaka¿enie to osoba bez

objawów choroby zakaŸnej, która pozostawa³a w bezpoœredniej b¹dŸ po-

gadnienie

wy³¹czenia

obowi¹zku

zachowania

tajemnicy

wyczerpuj¹co zosta³o przedstawione w licznych opracowa-
niach

119

. Niemniej jako przyk³ad takiego wy³¹czenia przywo³aæ

mo¿na art. 40 ust. 2 pkt 3 ustawy z 5 grudnia 1996 r. o zawo-
dzie lekarza i lekarza dentysty

120

, zgodnie z którym lekarz nie

ma obowi¹zku zachowania w tajemnicy informacji zwi¹zanych
z pacjentem, a uzyskanych w zwi¹zku z wykonywaniem zawo-
du, gdy zachowanie tajemnicy mo¿e stanowiæ niebezpiecze-
ñstwo dla ¿ycia lub zdrowia pacjenta lub innych osób.

Na mocy art. 20 ust. 1 ustawy lekarz lub felczer, który podej-

rzewa lub rozpoznaje AIDS lub zaka¿enie HIV, jest obowi¹zany
pouczyæ pacjenta, jego ustawowego przedstawiciela lub osobê
sprawuj¹c¹ nad pacjentem faktyczn¹ opiekê o œrodkach ostro¿-
noœci zapobiegaj¹cych przeniesieniu zaka¿enia na inne osoby.
W przypadku rozpoznania zaka¿enia HIV lekarz ma tak¿e obo-
wi¹zek poinformowaæ pacjenta o koniecznoœci zg³oszenia siê do
lekarza jego partnera lub partnerów seksualnych. Fakt powiado-
mienia pacjenta powinien byæ odnotowany w dokumentacji me-
dycznej i potwierdzony podpisem pacjenta (art. 20 ust. 2 usta-
wy). Wypada zauwa¿yæ, ¿e ustawodawca nie wyposa¿y³ lekarza
w œrodki umo¿liwiaj¹ce zweryfikowanie, czy pacjent powiadomi³
partnera/partnerów o koniecznoœci zg³oszenia siê do lekarza.
W ustawie brakuje te¿ rozwi¹zañ dotycz¹cych zasad postêpowa-
nia lekarza w przypadku niezg³oszenia siê partnera b¹dŸ partne-
rów pacjenta. Nale¿y postulowaæ de lege ferenda wprowadzenie
przez prawodawcê zapisów eliminuj¹cych te braki.

Przepisy ustawy nak³adaj¹ na lekarza obowi¹zek poinfor-

mowania odpowiedniego inspektora sanitarnego. Podejrzenie
lub rozpoznanie zachorowania na AIDS lekarz lub felczer
zg³asza bezpoœrednio, w ci¹gu 24 godzin, w³aœciwemu ze wzglê-
du na miejsce zachorowania wojewódzkiemu inspektorowi sani-
tarnemu lub wskazanej przez niego specjalistycznej jednostce

œredniej stycznoœci ze Ÿród³em zaka¿enia, je¿eli rodzaj stycznoœci zagra¿a³
przeniesieniem drobnoustrojów.

122

A. Liszewska, W. Robaczyñski, AIDS a tajemnica lekarska, Po-

znañ 2001, s. 35.

w³aœciwej w zakresie chorób przenoszonych drog¹ p³ciow¹ (art.
20 ust. 5 ustawy). Zgodnie z definicj¹ ustawow¹ podejrzany
o chorobê zakaŸn¹ to osoba, u której wystêpuj¹ objawy klinicz-
ne wskazuj¹ce na chorobê zakaŸn¹ lub która pozostawa³a
w bezpoœredniej lub poœredniej stycznoœci ze Ÿród³em zaka¿e-
nia. Je¿eli lekarz stwierdza b¹dŸ podejrzewa, ¿e zgon nast¹pi³
z powodu AIDS, ma obowi¹zek powiadomiæ o tym fakcie tak¿e
wojewódzkiego inspektora sanitarnego (art. 20 ust. 6 ustawy).

Nale¿y zwróciæ uwagê, ¿e ustawa expressis verbis nie regu-

luje zg³aszania podejrzenia zaka¿enia HIV. W art. 20 ust. 3
w sposób ogólny unormowane jest zg³aszanie w³aœciwemu ze
wzglêdu na miejsce zachorowania powiatowemu (portowemu)
inspektorowi sanitarnemu podejrzenia zaka¿enia lub zachoro-
wania na chorobê zakaŸn¹, okreœlon¹ w za³¹czonym do ustawy
wykazie chorób zakaŸnych i zaka¿eñ. Jak wiadomo, zaka¿enie
HIV zosta³o umieszczone w tym wykazie. Jednak¿e przyjêcie
interpretacji, wed³ug której powiatowemu inspektorowi zg³asza
siê podejrzenie zaka¿enia HIV a inspektorowi wojewódzkiemu
podejrzenie lub rozpoznanie zachorowania na AIDS b¹dŸ zgon
na tê chorobê, jest nieuzasadnione. Takie rozró¿nienie nie znaj-
duje sensownego wyt³umaczenia, poniewa¿ osoba podejrzana
o zaka¿enie HIV mo¿e w podobnym stopniu jak osoba chora na
AIDS stanowiæ zagro¿enie dla zdrowia publicznego. Nie mniejsze
znaczenie ma fakt, ¿e w œwietle definicji ustawowej „podejrza-
nego o zaka¿enie”

121

i przytoczonej wy¿ej definicji „podejrzane-

go o chorobê zakaŸn¹” konkretna osoba mo¿e byæ jednoczeœnie
uwa¿ana za podejrzanego o zaka¿enie i chorobê. Przyk³ad cz³o-
wieka utrzymuj¹cego stosunki seksualne (bezpoœrednia stycz-
noœæ) z nosicielem wirusa HIV (Ÿród³em zaka¿enia) niew¹tpli-
wie przystaje do warunków okreœlonych w definiensie jednej
i drugiej definicji. Bior¹c pod uwagê, ¿e szerzenie siê zaka¿eñ
HIV, a co za tym idzie AIDS, przybra³o rozmiary pandemii,
zg³aszanie przypadków zaka¿enia HIV, zachorowania na AIDS
b¹dŸ podejrzenia o to oraz zgonu na AIDS wojewódzkiemu in-

123

Dz.U. Nr 90, poz. 853.

spektorowi sanitarnemu – organowi wy¿szego stopnia i o wiêk-
szych kompetencjach ni¿ powiatowy inspektor – znajduje racjo-
nalne uzasadnienie. Podsumowuj¹c, w œwietle przepisów
komentowanej ustawy i ustawy o zawodzie lekarza i lekarza
dentysty lekarz b¹dŸ felczer zobligowani s¹ do informowania nie
tylko pacjenta, ale tak¿e odpowiednich inspektorów sanitarnych
b¹dŸ indywidualnie oznaczonych osób, którym w œwietle aktual-
nej wiedzy medycznej grozi niebezpieczeñstwo zaka¿enia

122

Zasad¹ jest, zgodnie z art. 20 ust. 7 ustawy, ¿e w powy¿-

szych zg³oszeniach zamieszcza siê nastêpuj¹ce dane osoby,
której dotyczy zg³oszenie: imiê i nazwisko, datê urodzenia, nu-
mer PESEL lub – gdy ten numer nie zosta³ nadany – numer
paszportu, dowodu osobistego lub innego dokumentu potwier-
dzaj¹cego to¿samoœæ, p³eæ, adres zamieszkania (lub zameldo-
wania), rozpoznanie oraz kod jednostki chorobowej zgodnie
z miêdzynarodow¹ klasyfikacj¹ chorób, a tak¿e inne informacje
niezbêdne do przeciwdzia³ania chorobom zakaŸnym i zaka¿e-
niom oraz rozpoznania i oceny sytuacji epidemiologicznej.
W zg³oszeniach nale¿y tak¿e zamieœciæ imiê, nazwisko, adres
i numer telefonu lekarza dokonuj¹cego zg³oszenia.

Wyj¹tkiem od wspomnianej wy¿ej zasady jest przyznanie

pacjentowi prawa zastrze¿enia danych w przypadku zg³oszenia
zachorowania na AIDS (art. 20 ust. 8 ustawy). Je¿eli pacjent
zastrze¿e swoje dane, wówczas lekarz w zg³oszeniu zachoro-
wania na AIDS zamieszcza nastêpuj¹ce informacje: inicja³y
imienia i nazwiska lub has³o, wiek, p³eæ, obywatelstwo, woje-
wództwo, na obszarze którego ma sta³e zameldowanie, a w przy-
padku niemo¿liwoœci ustalenia – województwo, na obszarze
którego przebywa osoba, której dotyczy zg³oszenie oraz rozpo-
znanie. Z takiej regulacji jednoznacznie wynika, ¿e pacjent nie
mo¿e zastrzec danych o p³ci i obywatelstwie.

Pewne zdziwienie budzi fakt, i¿ przepisy ustawy nie przy-

znaj¹ pacjentowi prawa do zastrze¿enia danych w przypadku
zg³aszania podejrzenia o zaka¿enie HIV, wszak taki pacjent na-
ra¿ony jest na naruszenie dóbr osobistych w porównywalnym
stopniu jak pacjent chory na AIDS. W zwi¹zku z tym zostaje

zg³oszony postulat de lege ferenda rozszerzenia prawa do zastrze-
gania danych tak¿e na zg³oszenia podejrzenia o zaka¿enie HIV.

Wypada dodaæ, ¿e 22 kwietnia 2003 r. Minister Zdrowia

wyda³ rozporz¹dzenie w sprawie wzorów formularzy zg³oszeñ
podejrzenia zaka¿enia lub zachorowania na chorobê zakaŸn¹,
rozpoznania zachorowania na chorobê zakaŸn¹ oraz podejrze-
nia lub stwierdzenia zgonu z powodu choroby zakaŸnej oraz
sposobu ich przekazywania, w którym ustalono m.in. wzór for-
mularza zg³oszenia podejrzenia oraz rozpoznania zachorowania
na AIDS i zaka¿enia HIV

123

. Zgodnie z § 4 tego rozporz¹dze-

nia formularze zg³oszeñ lekarz lub felczer przesy³a w sposób
zapewniaj¹cy pe³n¹ ochronê przed ujawnieniem zawartych
w formularzu informacji poczt¹, w kopertach opatrzonych wy-
raŸnym adresem zwrotnym nadawcy i nadrukiem „poufne” lub
elektronicznie, jako przesy³ki kodowane, je¿eli pozwalaj¹ na to
techniczne mo¿liwoœci nadawcy i odbiorcy. Z kolei w œwietle
§ 5 przywo³anego rozporz¹dzenia pañstwowy wojewódzki in-
spektor sanitarny przekazuje otrzymane od lekarzy lub felcze-
rów formularze zg³oszeñ stwierdzenia lub podejrzenia, ¿e zgon
nast¹pi³ z powodu AIDS jednostkom specjalistycznym w³aœci-
wym w zakresie chorób przenoszonych drog¹ p³ciow¹. W za-
³¹czniku nr 4 do powy¿szego rozporz¹dzenia zosta³ zamieszczo-
ny wzór formularza zg³oszenia zachorowania (podejrzenia
zachorowania) na AIDS lub zg³oszenia zaka¿enia (podejrzenia
zaka¿enia) HIV. Z za³¹czonego wzoru wynika, ¿e zg³oszenie
nale¿y przes³aæ do pañstwowego wojewódzkiego inspektora sa-
nitarnego.

Obowi¹zki informacyjne zwi¹zane z podejrzeniem lub roz-

poznaniem HIV/AIDS na³o¿ono te¿ na kierownika laborato-
rium wykonuj¹cego badania mikrobiologiczne, serologiczne
i molekularne. Na mocy art. 21 ustawy kierownik laboratorium
ma obowi¹zek zg³aszania, w ci¹gu 24 godzin, zaka¿enia HIV

124

Zob. szerzej na ten temat w: M. Jackowski, Ochrona danych me-

dycznych, Dom Wydawniczy ABC, 2002, s. 107-158.

125

Dz.U. Nr 90, poz. 854 ze zm.

do wojewódzkiego inspektora sanitarnego lub wskazanej przez
niego specjalistycznej jednostki w³aœciwej w zakresie chorób
przenoszonych drog¹ p³ciow¹. W zg³oszeniu kierownik labora-
torium umieszcza obok danych osoby, której dotyczy zg³oszenie,
tak¿e wynik badania i datê pobrania próby, a tak¿e inne informa-
cje niezbêdne do rozpoznania i oceny sytuacji epidemiologicznej
oraz przeciwdzia³ania zaka¿eniom. W zg³oszeniu zamieszcza siê
te¿ imiê, nazwisko, adres i numer telefonu kierownika laborato-
rium dokonuj¹cego zg³oszenia oraz nazwê i adres placówki.
W przypadku badania anonimowego (pacjent zastrzega swoje
dane) kierownik laboratorium zamieszcza w zg³oszeniu zaka¿e-
nia HIV wy³¹cznie inicja³y imienia i nazwiska lub has³o, wiek,
p³eæ, obywatelstwo, miejsce sta³ego pobytu: województwo, typ
miejscowoœci (miasto/wieœ) oraz wynik badania i datê pobrania
próby. Na marginesie mo¿na dodaæ, ¿e ustawa przewiduje we-
ryfikacjê poprawnoœci rozpoznañ zaka¿eñ oraz wykonywania
wysokospecjalistycznych badañ diagnostycznych przeprowa-
dzan¹ przez krajowe oœrodki referencyjne do spraw diagnostyki
mikrobiologicznej i serologicznej (art. 22).

126

Zob. Definicje przypadków chorób zakaŸnych na potrzeby nadzoru

epidemiologicznego, Pañstwowy Zak³ad Higieny – Zak³ad Epidemiologii
wersja robocza (3) – grudzieñ 2004, s. 58-59, Decyzja Komisji Wspólnot
Europejskich 2002/253/WE z dnia 19 marca 2002 r. ustanawiaj¹ca defini-
cje przypadku w celu zg³aszania chorób zakaŸnych do sieci wspólnotowej
na podstawie decyzji nr 2119/98/WE Parlamentu Europejskiego i Rady,
Dz.U. L 86 z 3.04.2002 r., s. 44-62 oraz Meldunek Pañstwowego Zak³adu
Higieny 8/A/03 o zachorowaniach na choroby zakaŸne i zatruciach zwi¹z-
kami chemicznymi zg³oszonych w okresie od 1.08. do 15.08.2003 r.

4.2. Rejestry

Posiadanie informacji na temat skali wystêpowania za-

ka¿eñ HIV i zachorowañ na AIDS jest conditio sine qua non
skutecznej walki z pandemi¹ HIV. Proces gromadzenia tych in-
formacji odbywa siê poprzez ewidencjonowanie ich w odpo-
wiednich rejestrach. Zgodnie z art. 23 ust. 3 ustawy wojewódz-
ki inspektor sanitarny lub wskazana przez niego specjalistyczna
jednostka prowadzi rejestr zachorowañ na AIDS, zaka¿eñ HIV
oraz zgonów z powodu AIDS. W rejestrze mog¹ byæ przetwa-
rzane dane osobowe pacjenta

124

. Wojewódzki inspektor sani-

tarny lub wskazana przez niego jednostka sporz¹dza zbiorcze
raporty zawieraj¹ce dane liczbowe o wystêpowaniu zachoro-
wañ na AIDS, o zaka¿eniach HIV oraz zgonach z powodu
AIDS. Nastêpnie wojewódzki inspektor przygotowuje raporty
wojewódzkie i przekazuje je G³ównemu Inspektorowi Sanitar-
nemu. Z kolei G³ówny Inspektor Sanitarny sporz¹dza i publiku-
je raporty krajowe o zachorowaniach i zgonach na choroby za-
kaŸne, podlegaj¹ce zg³oszeniu, oraz o dodatnich wynikach
badañ laboratoryjnych.

Minister Zdrowia 22 kwietnia 2003 r. wyda³ rozporz¹dze-

nie w sprawie sposobu prowadzenia rejestrów zachorowañ na
choroby zakaŸne i dodatnich wyników badañ laboratoryjnych
oraz sporz¹dzania raportów o zarejestrowanych przypadkach,
w którym okreœli³ m.in. sposób prowadzenia rejestrów zachoro-
wañ na AIDS, zaka¿eñ HIV oraz zgonów z powodu AIDS

125

Zgodnie z § 3 ust. 1 rejestry prowadzi siê na podstawie zbiorów
orygina³ów formularzy zg³oszeñ, zg³oszeñ podejrzeñ zaka¿eñ
lub zachorowañ na choroby zakaŸne, rozpoznañ zaka¿eñ lub

127

B. Adamiak, J. Borkowski, Kodeks postêpowania administracyjne-

go. Komentarz, Warszawa 2000, s. 408.

128

Dz.U. z 2002 r. Nr 110, poz. 968 ze zm., dalej zwana ustaw¹ egze-

kucyjn¹.

zachorowañ na choroby zakaŸne oraz podejrzeñ lub stwierdzeñ
zgonów z powodu chorób zakaŸnych.

Do obowi¹zków podmiotów prowadz¹cych rejestry, dzia-

³aj¹cych w porozumieniu z lekarzem lub felczerem, który doko-
na³ zg³oszenia, rozporz¹dzenie zalicza weryfikacjê informacji
zawartych w formularzach zg³oszeñ pod wzglêdem formalnym
i merytorycznym oraz uzupe³nienie ewentualnych braków w for-
mularzach, a tak¿e uzupe³nienie informacji zawartych w formu-
larzach o dodatkowe informacje zebrane w trakcie dochodzenia
lub nadzoru epidemiologicznego, w tym o wyniki badañ labora-
toryjnych. Na mocy § 4 rozporz¹dzenia wspomniane podmioty
s¹ zobowi¹zane do dokonania kwalifikacji zg³oszenia, zgodnej
z definicj¹ zachorowania na okreœlon¹ chorobê zakaŸn¹ przyjêt¹
na potrzeby nadzoru epidemiologicznego

126

. Podmioty prowa-

dz¹ce rejestry sporz¹dzaj¹ te¿ odpowiednie raporty zbiorcze.
Warto dodaæ, ¿e na mocy § 5 rozporz¹dzenia dane osobowe gro-
madzone w rejestrach mog¹ byæ wykorzystywane wy³¹cznie na
potrzeby nadzoru epidemiologicznego.

4.3. Dzia³ania zapobiegawcze

W œwietle art. 24 ustawy wojewódzki inspektor sanitar-

ny lub wskazana przez niego jednostka, po otrzymaniu zg³osze-
nia o chorobie AIDS b¹dŸ zaka¿eniu HIV jest obowi¹zany
niezw³ocznie podj¹æ czynnoœci maj¹ce na celu zapobie¿enie
szerzeniu siê tych chorób i zaka¿eñ. Na mocy art. 25 w przy-
padku stwierdzenia lub podejrzenia choroby zakaŸnej lub zaka-

129

R. Hauser, Z. Leoñski, Postêpowanie egzekucyjne w administracji.

Komentarz, Warszawa 2003, s. 474.

130

Ibidem, s. 474-475.

131

Wyrok Wojewódzkiego S¹du Administracyjnego w Warszawie

z 11.05.2004 r., IV SA 4122/02, LEX nr 148919.

¿enia w³aœciwy inspektor sanitarny, w sytuacjach okreœlonych
w ustawie, w drodze decyzji administracyjnej, mo¿e nakazaæ
poddanie siê chorego lub podejrzanego o zachorowanie lub za-
ka¿enie badaniom, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 1 i 2
(m.in. w kierunku HIV), obowi¹zkowemu leczeniu, obowi¹z-
kowej hospitalizacji, izolacji, kwarantannie lub nadzorowi epi-
demiologicznemu. W przypadku osoby z HIV/AIDS trzeba
wzi¹æ pod uwagê (zob. uwagi w rozdziale 3) jedynie decyzjê
w sprawie badañ i nadzoru.

Przez decyzjê administracyjn¹ nale¿y rozumieæ „oœwiad-

czenie woli kompetentnego organu administracyjnego, podjête
w wyniku zastosowania normy materialnego prawa administra-
cyjnego lub w okreœlonym zakresie normy prawa procesowego
do ustalonego stanu faktycznego, w trybie, formie, strukturze
uregulowanej prawem procesowym, zakomunikowane stronie,
w celu wywo³ania skutku prawnego w sferze stosunku mate-
rialnoprawnego (decyzja rozstrzygaj¹ca sprawê co do jej istoty
w ca³oœci lub czêœci) b¹dŸ w sferze stosunku procesowego (de-
cyzja w inny sposób koñcz¹ca sprawê w danej instancji)”

127

W sytuacji, gdy osoba zobowi¹zana nie wykonuje decyzji

administracyjnej w sprawie badania b¹dŸ nadzoru epidemiolo-
gicznego, wówczas wykonanie tej decyzji poddane jest rygorom
ustawy z 17 czerwca 1966 r. o postêpowaniu egzekucyjnym
w administracji

128

. Ustawa egzekucyjna przewiduje piêæ œrod-

ków egzekucyjnych w postêpowaniu dotycz¹cym obowi¹zków
o charakterze niepieniê¿nym: grzywnê w celu przymuszenia,
wykonanie zastêpcze, odebranie rzeczy ruchomej, odebranie nie-
ruchomoœci, opró¿nienie lokali i innych pomieszczeñ oraz przy-
mus bezpoœredni, z których tylko pierwszy i ostatni mog¹ znaleŸæ
zastosowanie w omawianej sytuacji. Organem egzekucyjnym
w zakresie egzekucji administracyjnej obowi¹zków o charakte-

132

Ustawa z 24 sierpnia 2001 r. Kodeks postêpowania w sprawach

o wykroczenia (Dz.U. Nr 106, 1148 ze zm.).

133

Postêpowanie administracyjne, red. M. Wierzbowski, Warszawa

2004, s. 342-343.

rze niepieniê¿nym jest w³aœciwy inspektor sanitarny (art. 20 § 1
pkt 3 i 4 ustawy egzekucyjnej). W przypadku niepoddania siê
badaniom w kierunku HIV i nadzorowi epidemiologicznemu
bêdzie to wojewódzki inspektor sanitarny.

Zgodnie z art. 119 ustawy egzekucyjnej grzywnê w celu

przymuszenia nak³ada siê, gdy egzekucja dotyczy spe³nienia
przez zobowi¹zanego obowi¹zku znoszenia lub zaniechania
albo obowi¹zku wykonania czynnoœci, a w szczególnoœci
czynnoœci, której z powodu jej charakteru nie mo¿e spe³niæ za
zobowi¹zanego inna osoba. Grzywnê nak³ada siê równie¿, je-
¿eli nie jest celowe zastosowanie innego œrodka egzekucji
obowi¹zków o charakterze niepieniê¿nym. W literaturze
przyjmuje siê, ¿e grzywna, nale¿¹ca do tzw. przymuszaj¹cych
œrodków egzekucyjnych, jest œrodkiem zmierzaj¹cym do wy-
konania obowi¹zku, który zasadniczo powinien byæ stosowa-
ny w dwóch sytuacjach

129

. Primo, nale¿y j¹ stosowaæ, gdy

obowi¹zek dotyczy znoszenia czegoœ lub zaniechania czegoœ.
Secundo, grzywnê w celu przymuszenia mo¿na stosowaæ
„w sytuacjach, gdy z uwagi na charakter obowi¹zku inna oso-
ba nie mo¿e go wykonaæ za obowi¹zanego”

130

. Bez w¹tpienia

do takich czynnoœci zaliczyæ trzeba obowi¹zki okreœlone
w przywo³anym wy¿ej art. 25 ustawy. Grzywna w celu przy-
muszenia mo¿e byæ nak³adana kilkakrotnie w tej samej lub wy¿-
szej kwocie. Ka¿dorazowo na³o¿ona grzywna nie mo¿e przekra-
czaæ kwoty 5000 z³, natomiast grzywny nak³adane wielokrotnie
nie mog¹ ³¹cznie przekroczyæ kwoty 10 000 z³ (art. 121 ustawy

134

R. Hauser, Z. Leoñski, Postêpowanie, s. 509-510.

135

Zgodnie z art. 18 ust. 3 tej ustawy „zastosowanie przymusu bezpo-

œredniego polega na przytrzymywaniu, przymusowym zastosowaniu le-
ków, unieruchomieniu lub izolacji”. Minister Zdrowia i Opieki Spo³ecznej
wyda³ 23 sierpnia 1995 r. rozporz¹dzenie w sprawie sposobu stosowania
przymusu bezpoœredniego (Dz.U. Nr 103, poz. 514), w którym dok³adnie
okreœlono sposoby zastosowania przymusu, np. przytrzymanie jest doraŸ-
nym, krótkotrwa³ym unieruchomieniem osoby z u¿yciem si³y fizycz-
nej (§ 3), a przymusowe zastosowanie leków jest doraŸnym lub przewi-
dzianym w planie postêpowania leczniczego wprowadzeniem leków do
organizmu osoby bez jej zgody (§ 4).

egzekucyjnej). W orzecznictwie prezentowana jest teza, ¿e
wysokoœæ grzywny zale¿y od uzasadnionego uznania organu
egzekucyjnego, który powinien kierowaæ siê zasad¹ celowoœci
i skutecznoœci

131

Stosowanie grzywny wobec osób uchylaj¹cych siê np. od

poddania siê obowi¹zkowej hospitalizacji lub izolacji, czyli wo-
bec osób chorych b¹dŸ podejrzanych o zachorowanie na choro-
by, którymi mo¿na siê zaraziæ stosunkowo ³atwo (vide gruŸlica,
cholera, d¿uma), wydaje siê ma³o skuteczne. Istot¹ zarówno
obowi¹zkowej hospitalizacji, jak i izolacji jest przecie¿ unie-
mo¿liwienie przeniesienia zaka¿enia (hospitalizacja ma jeszcze
na celu diagnozowanie i leczenie), a przecie¿ osoba, wobec któ-
rej zastosowano ten œrodek egzekucyjny de facto przebywa
podczas trwania postêpowania egzekucyjnego „na wolnoœci”
i mo¿e stanowiæ zagro¿enie dla innych. Natomiast stosowanie
grzywny w celu wykonania badañ w kierunku HIV b¹dŸ w celu
poddania nadzorowi epidemiologicznemu osoby z HIV/AIDS
wydaje siê przynajmniej z dwóch powodów w³aœciwe. Po
pierwsze, nosiciel HIV b¹dŸ chory na AIDS funkcjonuj¹c
w spo³eczeñstwie nie stanowi zagro¿enia per se. Jak ju¿ wspo-
mniano, nie ma racjonalnego powodu, aby tak¹ osobê izolowaæ
od spo³eczeñstwa. Wirus nie przenosi siê przecie¿ przez powie-
trze. Po drugie, wizja finansowej dolegliwoœci siêgaj¹cej nawet
kilku tysiêcy z³otych powinna skutecznie zachêciæ do realizacji
ustawowych obowi¹zków. Nale¿y dodaæ, ¿e z art. 35 ustawy wy-
nika, i¿ sankcj¹ za niepodporz¹dkowanie siê ustawowym obo-
wi¹zkom jest grzywna na³o¿ona w wyniku postêpowania prowa-
dzonego w myœl przepisów Kodeksu postêpowania w sprawach
o wykroczenia

132

. Podkreœlenia wymaga fakt, ¿e zastosowanie

grzywny w celu przymuszenia nie stoi na przeszkodzie orze-
czenia grzywny w postêpowaniu w sprawach o wykroczenia

133

136

R. Hauser, Z. Leoñski, Postêpowanie, s. 513.

137

T. Dukiet-Nagórska, Uwagi, s. 26-27.

138

Ibidem, s. 27.

Podsumowuj¹c, grzywna w celu przymuszenia jawi siê jako
skuteczny instrument w zapobieganiu HIV/AIDS.

Drugim i ostatnim z przywo³anego wy¿ej zestawu œrodków

egzekucyjnych, który nale¿y braæ pod uwagê w zwi¹zku z od-
mow¹ poddania siê badaniom w kierunku HIV b¹dŸ nadzorowi
epidemiologicznemu, jest przymus bezpoœredni. Na mocy art.
148 § 1 ustawy egzekucyjnej polega on na doprowadzeniu do
wykonania obowi¹zku podlegaj¹cego egzekucji przez zagro¿e-
nie zastosowania lub przez zastosowanie bezpoœrednio skutecz-
nych œrodków, nie wy³¹czaj¹c si³y fizycznej, w celu usuniêcia
oporu zobowi¹zanego i oporu innych osób, które stoj¹ na prze-
szkodzie wykonaniu obowi¹zku. Prawodawca okreœlaj¹c istotê
przymusu bezpoœredniego ograniczy³ siê do ogólnego wskaza-
nia, ¿e chodzi o bezpoœrednio skuteczne œrodki, z si³¹ fizyczn¹
w³¹cznie. Zdaniem R. Hausera i Z. Leoñskiego dok³adne okre-
œlenie „bezpoœrednio skutecznych œrodków” jest niecelowe, po-
niewa¿ przymus bezpoœredni przybiera ró¿ne formy w zale¿no-
œci od danej sytuacji. Jednoczeœnie przywo³ani Autorzy
wyra¿aj¹ pogl¹d, ¿e brak precyzyjnego okreœlenia form przy-
musu bezpoœredniego grozi niebezpieczeñstwem ich nadu¿y-
wania i mo¿e implikowaæ naruszenie zasady stosowania œrodka
najmniej uci¹¿liwego dla zobowi¹zanego, zawartej w art. 7 § 2
ustawy egzekucyjnej

134

. Przychylaj¹c siê do tego pogl¹du, mo¿-

na jeszcze dodaæ, i¿ dyskrecjonalne ujêcie form przymusu bez-
poœredniego zagra¿a konstytucyjnemu prawu do nietykalnoœci
osobistej.

139

Tekst jednolity: Dz.U. z 2000 r. Nr 23, poz. 295 ze zm., dalej zwa-

na ustaw¹ o cmentarzach.

140

Dz.U. Nr 39, poz. 202.

141

Dz.U. Nr 153, poz. 1782. Zob. te¿ rozporz¹dzenie Ministra Spra-

wiedliwoœci z 20 stycznia 2004 r. w sprawie sposobu postêpowania ze
zw³okami osób zmar³ych w czasie odbywania kary pozbawienia wolnoœci
(Dz.U. Nr 16, poz. 165), rozporz¹dzenie Ministra Zdrowia z 23 lutego
2005 r. w sprawie wydawania zezwoleñ na przewóz zw³ok i szcz¹tków
ludzkich (Dz.U. Nr 38, poz. 362) oraz rozporz¹dzenie Ministra Zdrowia
z 7 grudnia 2001 r. w sprawie postêpowania ze zw³okami i szcz¹tkami
ludzkimi (Dz.U. Nr 153, poz. 1783).

Problem nieprecyzyjnego ujêcia form przymusu bezpoœred-

niego wymaga pro futuro jednoznacznego rozstrzygniêcia.
By³oby po¿¹dane, aby prawodawca, chocia¿by wzorem rozwi¹zañ
przyjêtych w ustawie o ochronie zdrowia psychicznego

135

okreœli³, na czym polega zastosowanie przymusu bezpoœrednie-
go. De lege lata nale¿y zaleciæ, aby egzekutor wybieraj¹c „bez-
poœrednio skuteczny œrodek” egzekucyjny wybiera³ œrodek mo-
¿liwie najmniej uci¹¿liwy, a przy stosowaniu przymusu
zachowa³ szczególn¹ ostro¿noœæ i dba³oœæ o dobro osoby oraz
kierowa³ siê regu³¹ in dubio pro dignitate.

Jak podkreœlaj¹ R. Hauser i Z. Leoñski, punkt ciê¿koœci

w realizacji egzekucji za pomoc¹ przymusu bezpoœredniego
spoczywa na czynnoœciach faktycznych, ergo wykonuj¹cy eg-
zekucjê pracownik organu egzekucyjnego (egzekutor) czêsto
bêdzie korzysta³ z pomocy organów asystuj¹cych

136

. Zgodnie

z art. 46 § 1 ustawy egzekucyjnej organ egzekucyjny i egzeku-
tor mo¿e w razie potrzeby wezwaæ, w pilnych przypadkach tak-
¿e ustnie, pomocy organu Policji, Stra¿y Granicznej, Agencji
Bezpieczeñstwa Wewnêtrznego lub Agencji Wywiadu, je¿eli
natrafi³ na opór, który uniemo¿liwia lub utrudnia przeprowa-
dzenie egzekucji, albo je¿eli istnieje uzasadnione przypuszcze-
nie, ¿e z takim oporem siê spotka.

Nale¿y jeszcze podj¹æ próbê odpowiedzi na pytanie, posta-

wione przez T. Dukiet-Nagórsk¹, dotycz¹ce skutecznoœci za-
stosowania przymusu bezpoœredniego

137

. Autorka trafnie zwra-

uwagê,

¿e

egzekutor

mo¿e

jedynie

doprowadziæ

zobowi¹zanego do miejsca badania lub leczenia, jednak¿e nie
jest w stanie wymusiæ poddania siê badaniu czy leczeniu, gdy¿
te czynnoœci realizowane byæ musz¹ przez osoby wykonuj¹ce
zawody medyczne. Nastêpnie stawia tezê, ¿e „przymus bezpo-
œredni uruchamiany w toku postêpowania egzekucyjnego (bez

142

Zob. art. 43 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty.

143

Zob. art. 24 i 25 ustawy o zak³adach opieki zdrowotnej. Warto

przypomnieæ, ¿e tematykê oglêdzin i otwarcia zw³ok oraz ekshumacji re-
guluj¹ przepisy Kodeksu postêpowania karnego z 6 czerwca 1997 r.
(Dz.U. Nr 89, poz. 555 ze zm.).

wzglêdu na to, czy bêdzie to egzekucja s¹dowa czy administra-
cyjna) stanowi instrument efektywny jeœli chodzi o umieszcze-
nie w szpitalu, izolacjê czy kwarantannê, ale nie mo¿e daæ efek-
tów tam, gdzie dzia³anie ma charakter stricte medyczny”

138

Przychylaj¹c siê do tego pogl¹du wypada jeszcze zwróciæ uwagê
na zagadnienie skutecznoœci przymusu w egzekucji decyzji o
poddaniu siê nadzorowi epidemiologicznemu. Pamiêtaj¹c, ¿e w
ramach nadzoru nie ogranicza siê nadzorowanej osobie swobo-
dy przemieszczania, a tak¿e uwzglêdniaj¹c fakt, ¿e istota tego
œrodka polega na zbieraniu i analizie danych epidemiologicz-
nych, trudno jest sobie wyobraziæ efektywne stosowanie przy-
musu w tej dziedzinie.

4.4. Zasady stwierdzania zgonu
chorych na AIDS

Prawodawca wyj¹tkowo lakonicznie potraktowa³ kwe-

stiê stwierdzenia zgonu z powodu AIDS. Jak ju¿ wspomniano,
w przypadku stwierdzenia lub podejrzenia, ¿e zgon nast¹pi³
z powodu AIDS lekarz powiadamia wojewódzkiego inspektora
sanitarnego. Podstawowym aktem normatywnym dotycz¹cym
stwierdzania zgonu jest ustawa z 31 stycznia 1959 r. o cmenta-
rzach i chowaniu zmar³ych

139

. Ten akt oraz wydane na jego

podstawie rozporz¹dzenia wykonawcze, takie jak rozporz¹dze-
nie Ministra Zdrowia i Opieki Spo³ecznej z 3 sierpnia 1961 r.
w sprawie stwierdzania zgonu i jego przyczyny

140

, a tak¿e roz-

porz¹dzenie Ministra Zdrowia z 7 grudnia 2001 r. w sprawie
wzoru karty zgonu oraz sposobu jej wype³niania

141

normuj¹

wszelkie istotne kwestie zwi¹zane z powy¿sz¹ problematyk¹.
Nale¿y te¿ wspomnieæ o rozwi¹zaniach przyjêtych przez usta-
wy o zawodach lekarza i lekarza dentysty

142

oraz o zak³adach

opieki zdrowotnej

143

. Przepisy tej pierwszej dotycz¹ regu³

stwierdzania zgonu przez lekarza, natomiast przepisy drugiej
ustawy reguluj¹ zagadnienie sekcji zw³ok.

Zgodnie z art. 11 ustawy o cmentarzach zgon i jego przyczyna

powinny byæ ustalone przez lekarza, lecz¹cego chorego w ostat-
niej chorobie. W razie niemo¿noœci dope³nienia tego obowi¹zku,
stwierdzenie zgonu i jego przyczyny powinno nast¹piæ w drodze
oglêdzin, dokonywanych przez lekarza, lub w razie jego braku
przez inn¹ osobê, powo³an¹ do tej czynnoœci przez w³aœciwego
starostê. Lekarz b¹dŸ inna uprawniona osoba stwierdzaj¹ zgon
i jego przyczyny w wydawanych w tym celu kartach zgonu.

Przepisy przywo³anego wy¿ej rozporz¹dzenia z 1961 roku

okreœlaj¹ w sposób nieco archaiczny, jakie osoby, poza leka-
rzem, maj¹ prawo stwierdzania zgonu. Otó¿, na mocy § 3 roz-
porz¹dzenia kartê zgonu, w której stwierdza siê zgon i jego
przyczynê, wystawia starszy felczer albo felczer zatrudniony
w przychodni b¹dŸ oœrodku zdrowia lub jego placówce tereno-
wej (wiejski, felczerski punkt zdrowia) i sprawuj¹cy opiekê
zdrowotn¹ nad rejonem, w którym znajduj¹ siê zw³oki, b¹dŸ
po³o¿na wiejska, je¿eli nast¹pi³ na terenie gromady zgon pozo-
staj¹cego pod jej opiek¹ noworodka przed up³ywem 7 dni ¿y-
cia, a najbli¿sza przychodnia lub oœrodek zdrowia jest oddalony
o wiêcej ni¿ 4 km. Natomiast w gromadzie, na obszarze której
karty zgonu nie maj¹ byæ wystawiane przez lekarza, felczera
b¹dŸ po³o¿n¹ ze wzglêdu na szczególne trudnoœci komunika-
cyjne lub z innych uzasadnionych powodów wystawianie tych
kart nale¿y do obowi¹zków pielêgniarki zatrudnionej w wiej-
skim pielêgniarskim punkcie zdrowia i upowa¿nionej na piœmie
przez w³aœciwy organ prezydium powiatowej rady narodowej
(§ 5 rozporz¹dzenia). Bior¹c pod uwagê fakt, ¿e rozporz¹dzenie
z 3 sierpnia 1961 r. w sprawie stwierdzania zgonu i jego przy-
czyny od momentu wejœcia w ¿ycie nie by³o nowelizowane, po-
mimo wielokrotnych zmian treœci ustawy o cmentarzach, a tak-
¿e uwzglêdniaj¹c takie czynniki, jak reformê administracyjn¹
pañstwa (od 1 stycznia 1973 r. w miejsce gromad przywrócono

144

Rozporz¹dzenie Ministra Zdrowia z 6 grudnia 2001 r. w sprawie

wykazu chorób zakaŸnych, w przypadku których stwierdzenie zgonu wy-
maga szczególnego postêpowania ze zw³okami osób zmar³ych na te choro-
by (Dz.U. Nr 152, poz. 1742).

gminy), zmiany organizacyjne w s³u¿bie zdrowia b¹dŸ prak-
tyczne zanikanie znaczenia zawodu felczera, nale¿y postulo-
waæ de lege ferenda gruntown¹ zmianê treœci rozporz¹dzenia.

Lekarze stwierdzaj¹cy zgon i jego przyczyny obowi¹zani s¹

udzielaæ w³aœciwym organom na ¿¹danie dla celów statystycz-
nych wyjaœnieñ, odnosz¹cych siê do faktu zgonu i jego przy-
czyny. Jeœli zmar³y pozostawa³ podczas ostatniej choroby pod
opiek¹ lekarsk¹, wyjaœnienia powinny równie¿ dotyczyæ prze-
biegu tej choroby. Wyjaœnienia te stanowi¹ tajemnicê s³u¿bow¹
i mog¹ byæ wykorzystywane tylko dla celów statystycznych oraz
w postêpowaniu s¹dowym (art. 11 ust. 7 ustawy o cmentarzach).
Zarówno lekarz, jak i inne osoby powo³ane do dokonywania
oglêdzin zw³ok, je¿eli przy dokonaniu tej czynnoœci powezm¹
pewnoœæ lub uzasadnione podejrzenie, ¿e przyczyn¹ zgonu by³a
choroba zakaŸna, podlegaj¹ca obowi¹zkowemu zg³oszeniu, po-
winni zawiadomiæ o tym natychmiast w³aœciwego inspektora
sanitarnego. W przypadku uzasadnionego podejrzenia, ¿e przy-
czyn¹ zgonu by³o przestêpstwo, zarówno lekarz, jak i inne oso-
by powo³ane do oglêdzin zw³ok powinni zawiadomiæ o tym na-
tychmiast w³aœciwego prokuratora lub najbli¿szy posterunek
policji (art. 11 ust. 8 ustawy o cmentarzach).

Podsumowuj¹c, ustawa o cmentarzach nie przewiduje ¿ad-

nych specjalnych regu³ stwierdzania zgonu w przypadku zmar-
³ych na AIDS. Zreszt¹ nie tylko proces stwierdzania zgonu
zmar³ych na AIDS odbywa siê na zasadach ogólnych. Równie¿
dalsze postêpowanie (np. przewóz zw³ok, chowanie zmar³ych
czy ekshumacja) ze zw³okami takich osób przebiega na ogól-
nych zasadach. Co prawda ustawa o cmentarzach przewiduje
specjalne regu³y postêpowania w przypadku zw³ok osób zmar-
³ych na niektóre choroby zakaŸne (np. takie zw³oki powinny
byæ natychmiast po stwierdzeniu zgonu usuniête z mieszkania

145

Z informacji Pañstwowego Zak³adu Higieny wynika, ¿e na terenie

województwa wielkopolskiego œrednia roczna liczba nowo wykrywanych
zaka¿eñ HIV na 100 000 ludnoœci w 2004 roku wynosi³a 0,6. Gwa³towny
wzrost nowych zaka¿eñ mo¿e uzasadniæ og³oszenie stanu zagro¿enia epi-
demicznego b¹dŸ epidemii.

i pochowane na najbli¿szym cmentarzu w ci¹gu 24 godzin od
chwili zgonu), jednak¿e w wykazie sporz¹dzonym przez Mini-
stra Zdrowia

144

, okreœlaj¹cym takie choroby, AIDS nie zosta³o

uwzglêdnione.

4.5. Zasady postêpowania w razie stanu
zagro¿enia epidemicznego i epidemii

Ustawa o chorobach zakaŸnych i zaka¿eniach dopuszcza

mo¿liwoœæ og³oszenia stanu zagro¿enia epidemicznego b¹dŸ sta-
nu epidemii. Termin „epidemia” oznacza wyst¹pienie na danym
obszarze zachorowañ na chorobê zakaŸn¹ w liczbie wyraŸnie
wiêkszej ni¿ w poprzedzaj¹cym okresie lub nag³e wyst¹pienie
chorób zakaŸnych wczeœniej niewystêpuj¹cych (art. 2 pkt 5 usta-
wy). Stan epidemii og³asza siê w celu zminimalizowania jej
skutków. Natomiast przez stan zagro¿enia epidemicznego nale-
¿y rozumieæ stan wysokiego prawdopodobieñstwa powstania
epidemii lub zawleczenia choroby zakaŸnej, wymagaj¹cy pod-
jêcia okreœlonych dzia³añ w celu zapobie¿enia epidemii lub
zminimalizowania jej skutków (art. 2 pkt 19 ustawy). Zgodnie
z art. 33 ustawy wspomniane stany na obszarze województwa
lub jego czêœci og³asza i odwo³uje wojewoda, w drodze roz-
porz¹dzenia, po zasiêgniêciu opinii G³ównego Inspektora Sani-
tarnego. Natomiast, gdy stan zagro¿enia epidemicznego lub
stan epidemii wystêpuje na obszarze wiêcej ni¿ jednego woje-
wództwa, wówczas og³asza je i odwo³uje, w drodze roz-
porz¹dzenia, Minister Zdrowia w porozumieniu z ministrem
w³aœciwym do spraw administracji. Wspomniane rozporz¹dze-
nia s¹ niezw³ocznie og³aszane w odpowiednim dzienniku urzê-
dowym i wchodz¹ w ¿ycie z dniem og³oszenia.

146

Dz.U. Nr 107, poz. 1009.

W rozporz¹dzeniach wydaj¹cy je organ mo¿e wprowadziæ

ró¿norodne ograniczenia, zakazy i nakazy, np. czasowe ograni-
czenie w ruchu osobowym, czasowe ograniczenie lub zakaz ob-
rotu i u¿ywania przedmiotów lub artyku³ów spo¿ywczych, cza-
sowe ograniczenie funkcjonowania okreœlonych instytucji lub
zak³adów pracy, zakaz organizowania widowisk, zgromadzeñ
i innych skupisk ludnoœci, nakaz poddania siê okreœlonym szcze-
pieniom ochronnym, nakaz udostêpnienia nieruchomoœci, lokali,
terenów i dostarczenia œrodków transportu do dzia³añ przeciw-
epidemicznych (art. 33 ust. 3). Wojewoda informuje o obowi¹z-
kach wynikaj¹cych z wydanych rozporz¹dzeñ w sposób zwycza-
jowo przyjêty na danym terenie.

Postrzeganie tematyki og³aszania epidemii b¹dŸ zagro¿enia

epidemicznego przez pryzmat zapobiegania i zwalczania HIV/
AIDS prowadzi do dwóch wniosków. Po pierwsze, uwzglêd-
niaj¹c ratio legis art. 2 pkt 5 i 19 ustawy, a nie literalne brzmie-
nie (w definicjach ustawowych wspomniano li tylko o chorobach
zakaŸnych, pomijaj¹c zaka¿enia), nic nie stoi na przeszkodzie
og³oszeniu stanu epidemii HIV/AIDS lub stanu zagro¿enia epi-
demicznego ludzkim wirusem upoœledzenia odpornoœci lub ze-

spo³em nabytego upoœledzenia odpornoœci. Odnotowanie zaka-
¿eñ HIV w liczbie wyraŸnie wiêkszej ni¿ w poprzedzaj¹cym
okresie jest wystarczaj¹c¹ przes³ank¹ do og³oszenia stanu epi-
demii

145

. Prawodawca s³usznie nie podj¹³ próby okreœlenia sensu

stricto liczby zaka¿eñ uzasadniaj¹cych og³oszenie tego stanu,
ograniczaj¹c siê do wskazania, ¿e ma to byæ liczba wyraŸnie
wiêksza. Taka decyzja powinna byæ pozostawiona w gestii od-
powiednich organów dysponuj¹cych fachow¹ wiedz¹ epide-
miologiczn¹. Po drugie, pamiêtaj¹c o drogach zaka¿enia HIV
wypada stwierdziæ, ¿e charakter œrodków okreœlonych w art. 33
ust. 3 ustawy powoduje, i¿ s¹ one nieprzydatne w zapobieganiu
i zwalczaniu HIV/AIDS. Nakaz poddania siê szczepieniom
ochronnym czy czasowe ograniczenie w ruchu osobowym ex de-

147

Krajowy, s. 9.

finitione nie mo¿e byæ skutecznym œrodkiem w walce z „d¿um¹
XX wieku”.

W zwi¹zku z og³oszeniem stanu epidemii ustawa dopusz-

cza sytuacjê, w której pracownicy zak³adów opieki zdrowotnej
i inne osoby bêd¹ kierowani na skutek decyzji administracyjnej
do pracy przy zwalczaniu epidemii (art. 34 ust. 1). Skierowaniu
do pracy nios¹cej ryzyko zaka¿enia przy zwalczaniu epidemii
nie podlegaj¹ osoby, które nie ukoñczy³y 18 lat b¹dŸ ukoñczy³y
60 lat, kobiety w ci¹¿y lub wychowuj¹ce dzieci w wieku do 14
lat oraz osoby niepe³nosprawne. Decyzjê o skierowaniu do pra-
cy przy zwalczaniu epidemii na terenie województwa, w któ-
rym osoba skierowana mieszka lub jest zatrudniona, wydaje
wojewoda, a w razie skierowania do pracy na obszarze innego
województwa – Minister Zdrowia. Taka decyzja stwarza obo-
wi¹zek pracy przez okres do 3 miesiêcy w zak³adzie opieki
zdrowotnej wskazanym w decyzji. Minister Zdrowia 28 maja
2003 r. wyda³ rozporz¹dzenie w sprawie trybu kierowania osób
do pracy przy zwalczaniu epidemii oraz trybu finansowania
kosztów œwiadczeñ zdrowotnych udzielanych w zwi¹zku ze
zwalczaniem epidemii

146

. Zgodnie z § 2 rozporz¹dzenia decy-

zja administracyjna zawiera w szczególnoœci zakres czynnoœci,
do wykonywania których osoba zosta³a skierowana, miejsce i
czas rozpoczêcia wykonywania czynnoœci oraz czas, na jaki
osoba zosta³a skierowana do pracy.

148

J. Duda, Transplantacja w prawie polskim. Aspekty karnoprawne,

Zakamycze 2004, s. 191.

149

Zob. D. Rowiñska, Badania wirusologiczne u potencjalnych dawców

narz¹dów, „Poltransplant. Biuletyn Informacyjny” 2002, nr 1, s. 12-14,
i K. Ostrowski, Zaka¿enia przenoszone przez przeszczepy, Warszawa 1997.

150

Ustawa z 26 paŸdziernika 1995 r. o pobieraniu i przeszczepianiu

komórek, tkanek i narz¹dów (Dz.U. Nr 138, poz. 682 ze zm.), dalej zwana
ustaw¹ transplantacyjn¹.

4.6. Wniosek de lege ferenda

Wieloaspektowoœæ HIV/AIDS, mnogoœæ podmiotów

zaanga¿owanych w zapobieganie i zwalczanie tej plagi, charak-
terystyczne aspekty AIDS (vide nieuleczalnoœæ i skala wystêpo-
wania) odró¿niaj¹ce zespó³ nabytego upoœledzenia odpornoœci
od innych chorób zakaŸnych sk³aniaj¹ do sformu³owania wnios-
ku de lege ferenda uregulowania tematyki zapobiegania i zwal-
czania HIV/AIDS w akcie normatywnym o randze ustawy.
Ustawa o przeciwdzia³aniu HIV/AIDS gwarantowa³aby wyty-
czenie priorytetów dzia³añ oraz ci¹g³oœæ realizacji zadañ przez
wskazane podmioty w tej dziedzinie

147

. Nie bez znaczenia jest

tak¿e fakt, i¿ prawodawca chroni zdrowie publiczne przed skut-
kami u¿ywania substancji psychoaktywnych, poœwiêcaj¹c tym
zagadnieniom odrêbne ustawy. W tym kontekœcie postulat ana-
logicznego potraktowania problematyki HIV/AIDS wydaje siê
uzasadniony.

151

Dz.U. L 102 z 7.04.2004, s. 48-58.

152

Dyrektywa nr 2004/23/WE nakaza³a do 7 kwietnia 2006 r. dostoso-

wanie do jej wymagañ ustawodawstw pañstw cz³onkowskich.

153

W. Kupis, Przeszczepianie p³uc, „Poltransplant. Biuletyn Informa-

cyjny” 2005, nr 1, s. 35.

154

D. Stryjecka-Rowiñska, J. Przygoda, M. Hermanowicz, Sprawoz-

danie z dzia³alnoœci Krajowej Listy Biorców nerki lub nerki i trzustki w la-
tach 1997-2004, „Poltransplant. Biuletyn Informacyjny” 2005, nr 1, s. 26.

Rozdzia³ 5

Transplantacja i zasady
wykorzystania krwi w medycynie
a profilaktyka HIV/AIDS

5.1. Transplantacja

Zgodnie z art. 6 ust. 13 ustawy badania w kierunku cho-

rób zakaŸnych i zaka¿eñ kandydatów na dawców oraz dawców
komórek, tkanek i narz¹dów oraz krwi reguluj¹ odrêbne przepi-
sy. Badania te maj¹ na celu zminimalizowanie ryzyka wtar-
gniêcia drobnoustrojów chorobotwórczych do organizmu, które
jest immanentnie zwi¹zane z ka¿dym zabiegiem transplanta-
cji

148

. Zaka¿enia wirusowe spowodowane wirusem HIV zali-

czane s¹ do jednego z rodzajów zaka¿eñ w transplantacji

149

Do koñca 2005 roku problematyka transplantacji regulowa-

na bêdzie przez ustawê o pobieraniu i przeszczepianiu komó-
rek, tkanek i narz¹dów

150

. Jednak¿e koniecznoœæ implementacji

do polskiego ustawodawstwa norm wynikaj¹cych z dyrektywy
Parlamentu Europejskiego i Rady z 31 marca 2004 r. w sprawie
ustalenia norm jakoœci i bezpiecznego oddawania, pobierania,
testowania, przetwarzania, konserwowania, przechowywania
i dystrybucji tkanek i komórek ludzkich (2004/23/WE)

151

spo-

wodowa³a, ¿e 1 lipca 2005 r. Sejm uchwali³ ustawê o pobiera-
niu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i na-

155

J. Czerwiñski, K. Antoszkiewicz, B. £¹giewska, J. Wa³aszewski,

Pobieranie i przeszczepianie narz¹dów w Polsce w 2004 roku, „Poltrans-
plant. Biuletyn Informacyjny” 2005, nr 1, s. 4.

156

Dz.U. Nr 151, poz. 718.

rz¹dów. Ten nowy akt normatywny wejdzie w ¿ycie 1 stycznia
2006 r.

152

Zgodnie z dotychczas obowi¹zuj¹cymi przepisami w przy-

padku transplantacji ex vivo (od ¿ywego cz³owieka) ka¿de po-
branie powinno byæ poprzedzone niezbêdnymi badaniami le-
karskimi, ustalaj¹cymi, czy ryzyko zabiegu nie wykracza poza
przewidywane granice dopuszczalne dla tego rodzaju zabiegów
i nie upoœledzi w istotny sposób stanu zdrowia dawcy (art. 9
ust. 1 pkt 4 ustawy transplantacyjnej). Szczegó³owej ocenie le-
karskiej, maj¹cej na celu m.in. wykrycie przeciwwskazañ do
poddania siê zabiegowi b¹dŸ czynników podwy¿szonego ryzy-
ka, podlega zarówno biorca, jak i dawca. Tytu³em przyk³adu
mo¿na podaæ, ¿e do przeciwwskazañ bezwzglêdnych przeszcze-
pu p³uc zalicza siê zaka¿enie HIV biorcy

153

. Podobne przeciw-

wskazanie wystêpuje w przypadku przeszczepu nerek. Do zareje-
strowania chorego do przeszczepu nerki w Krajowej Liœcie
Biorców konieczne jest m.in. dostarczenie wyników badañ wiru-
sologicznych (badanie HIV traci wa¿noœæ po 6 miesi¹cach)

154

Dawca w przypadku przeszczepu ex mortuo (ze zw³ok ludz-

kich) podlega równie¿ ocenie lekarskiej. Taki wniosek implici-
te wysnuæ mo¿na z treœci ustawy transplantacyjnej. W 2004
roku do Centrum Organizacyjno-Koordynacyjnego do spraw
Transplantacji „Poltransplant” wp³ynê³o z terenu kraju 696
zg³oszeñ potencjalnych, zmar³ych dawców narz¹dów. W 61
przypadkach zdyskwalifikowano zmar³ego jako dawcê z powo-
dów medycznych. Wœród przyczyn dyskwalifikacji znalaz³o siê
zaka¿enie wirusem HIV

155

. Tym samym jedn¹ z zasad zg³asza-

nia potencjalnego dawcy w przypadku transplantacji ex mortuo
jest wykluczenie zaka¿enia HIV. Innymi s³owy, bezwzglêdnie
przeciwwskazane jest wykorzystywanie narz¹dów od nosicieli
HIV. Natomiast wzglêdnie przeciwwskazane jest pobieranie
narz¹du od zmar³ego dawcy nale¿¹cego do grupy zwiêkszone-
go ryzyka (narkomani, prostytutki). W takich sytuacjach zaleca
siê, poza oznaczeniem przeciwcia³ anty-HIV, oznaczenie anty-
genu HIV.

Dokonywanie wstêpnej kwalifikacji potencjalnego dawcy

przewiduje rozporz¹dzenie Ministra Zdrowia i Opieki Spo³ecz-

nej z 30 listopada 1996 r. w sprawie warunków pobierania
i przeszczepiania komórek, tkanek i narz¹dów oraz sposobu
stwierdzania spe³niania tych warunków

156

. Zgodnie z § 11 ust.

1 pkt 2 rozporz¹dzenia wstêpna kwalifikacja dopuszcza uzy-
skanie materia³ów w celu przeprowadzenia lub spowodowania
przeprowadzenia, w porozumieniu z oœrodkiem transplantacyj-
nym, badañ laboratoryjnych (wirusologicznych, zgodnoœci
tkankowej), niezbêdnych do oceny przydatnoœci narz¹du do
przeszczepienia. Do czasu wydania przepisów wykonawczych
na podstawie upowa¿nieñ zawartych w nowej ustawie trans-
plantacyjnej powy¿sze rozporz¹dzenie zachowa moc. Jednak¿e
przepisy rozporz¹dzenia bêd¹ obowi¹zywaæ nie d³u¿ej ni¿
przez 12 miesiêcy od dnia wejœcia w ¿ycie nowej ustawy.

Nowa ustawa transplantacyjna okreœla zasady pobierania,

przechowywania i przeszczepiania komórek (w tym komórek
szpiku, krwi obwodowej, krwi pêpowinowej), tkanek i na-
rz¹dów pochodz¹cych od ¿ywego cz³owieka i ze zw³ok. Okre-
œla te¿ zasady testowania, przetwarzania i dystrybucji komórek
i tkanek. Przepisów ustawy nie stosuje siê do pobierania, prze-
szczepiania komórek rozrodczych, gonad, tkanek zarodkowych
i p³odowych oraz narz¹dów rozrodczych lub ich czêœci, a tak¿e
do pobierania, przechowywania i dystrybucji krwi do celów jej
przetaczania, oddzielenia jej sk³adników lub przetworzenia w leki.
Mimo ¿e prawodawca uchwalaj¹c ustawê z 1 lipca 2005 r. wpro-
wadzi³ wiele nowych rozwi¹zañ (vide rejestr ¿ywych dawców, re-
jestr szpiku i krwi pêpowinowej czy krajowa lista osób ocze-
kuj¹cych na przeszczepienie), to w dziedzinie badañ lekarskich
w kierunku chorób zakaŸnych i zaka¿eñ pozosta³ wierny me-
chanizmom zastosowanym w starej ustawie transplantacyjnej.
I tak, zgodnie z art. 12 ust. 1 pkt 4 nowego aktu komórki, tkanki

157

Zob. dyrektywê 2002/98/WE Parlamentu Europejskiego i Rady

z 27 stycznia 2003 r. ustanawiaj¹c¹ normy jakoœci i bezpiecznego pobiera-
nia, testowania, przetwarzania, przechowywania i dystrybucji krwi ludz-
kiej i sk³adników krwi oraz zmieniaj¹c¹ dyrektywê 2001/83/WE, Dz.U. L
033, z 8.02.2003 r., s. 30-40.

158

Dz.U. Nr 106, poz. 681 ze zm.

lub narz¹dy mog¹ byæ pobierane od ¿ywego dawcy w celu
przeszczepienia innej osobie, pod warunkiem, ¿e pobranie zo-
sta³o poprzedzone niezbêdnymi badaniami lekarskimi usta-
laj¹cymi, czy ryzyko zabiegu nie wykracza poza przewidywane
granice dopuszczalne dla tego rodzaju zabiegów i nie upoœledzi
w istotny sposób stanu zdrowia dawcy.

Na zakoñczenie nale¿y podnieœæ jedn¹ kwestiê. Otó¿, w no-

wej ustawie do przes³anek dopuszczalnoœci transplantacji
ex mortuo (brak sprzeciwu za ¿ycia, œmieræ mózgu) nie zaliczo-
no – zreszt¹ podobnie jak ustawa z 1995 roku – koniecznoœci
poddania pobieranego materia³u badaniom lekarskim. Co praw-
da ta kwestia regulowana jest przez wspomniane wy¿ej roz-
porz¹dzenie Ministra Zdrowia i Opieki Spo³ecznej z 30 listopada
1996 r., niemniej wydaje siê, ¿e wprowadzenie pro futuro takiej
przes³anki do nowej ustawy jest uzasadnione, zw³aszcza ze
wzglêdu na ochronê zdrowia i ¿ycia biorcy.

5.2. Znaczenie publicznej s³u¿by krwi
w zapobieganiu przenoszenia wirusa HIV

5.2.1. Uwagi ogólne

W zwi¹zku z dynamicznym postêpem nauki sprzy-

jaj¹cym wykrywaniu, inaktywacji i eliminowaniu przenoszo-
nych w trakcie transfuzji czynników chorobotwórczych podejmo-

159

Zob. przypisy 115 i 116.

160

Przez kandydata na dawcê krwi nale¿y rozumieæ osobê, która zg³o-

si³a siê do jednostki organizacyjnej publicznej s³u¿by krwi z zamiarem od-
dania krwi (art. 5 pkt 5 ustawy o publicznej s³u¿bie krwi).

161

Dawca krwi to osoba, która odda³a krew co najmniej raz w okresie

trzech lat poprzedzaj¹cych zg³oszenie siê do jednostki organizacyjnej pu-
blicznej s³u¿by krwi z zamiarem oddania krwi (art. 5 pkt 6 ustawy o pu-
blicznej s³u¿bie krwi).

wane s¹ – w celu ochrony zdrowia publicznego i zapobiegania
przenoszeniu chorób zakaŸnych – odpowiednie œrodki ostro¿no-
œci podczas pobierania krwi, przetwarzania, dystrybucji i jej sto-
sowania

157

. Skala wykorzystywania krwi ludzkiej w celach lecz-

niczych w pe³ni usprawiedliwia te dzia³ania.

W œwietle aktualnej wiedzy medycznej jedn¹ z g³ównych

dróg zaka¿enia wirusem HIV jest przedostanie siê krwi zaka-
¿onej osoby do krwioobiegu osoby zdrowej, np. podczas prze-
taczania krwi z ¿y³ krwiodawcy do ¿y³ biorcy. Z tego wzglêdu
niezwykle istotn¹ rolê w dziedzinie zapobiegania przenoszeniu
ludzkiego wirusa upoœledzonej odpornoœci odgrywa ustawa
z 22 sierpnia 1997 r. o publicznej s³u¿bie krwi

158

okreœlaj¹ca

zasady pobierania krwi ludzkiej, oddzielania jej sk³adników,
przechowywania i obrotu oraz warunki zapewniaj¹ce ich do-
stêpnoœæ, a tak¿e zadania oraz organizacjê publicznej s³u¿by
krwi. Na szczególn¹ uwagê w kontekœcie zapobiegania HIV
zas³uguje, obok czêœci poœwiêconej zasadom pobierania krwi,
ten fragment ustawy, który okreœla regu³y leczenia krwi¹ i œrod-
kami krwiopochodnymi.

5.2.2. Zasady pobierania krwi

Zgodnie z art. 2 ustawy z 22 sierpnia 1997 r. krew mo¿-

na pobieraæ w czterech celach. Przede wszystkim jest ona po-
bierana w celu leczniczym do przetoczenia biorcy b¹dŸ oddzie-
lenia jej sk³adników lub przetworzenia w leki. Krew mo¿e byæ
równie¿ pobierana w celach diagnostycznych, naukowo-ba-
dawczych i upustów leczniczych. Nale¿y tak¿e dodaæ, i¿ krwio-
dawstwo oparte jest na zasadzie dobrowolnego i bezp³atnego

162

Rozporz¹dzenie Ministra Zdrowia i Opieki Spo³ecznej z 2 wrzeœnia

1997 r. w sprawie zakresu i rodzaju œwiadczeñ zapobiegawczych, diagno-
stycznych, leczniczych i rehabilitacyjnych, wykonywanych przez pielê-
gniarkê samodzielnie, bez zlecenia lekarskiego, oraz zakresu i rodzaju ta-
kich œwiadczeñ wykonywanych przez po³o¿n¹ samodzielnie (Dz.U. Nr
116, poz. 750).

oddawania krwi. Jedynie dawcom krwi rzadkich grup i daw-
com, którzy przed pobraniem krwi zostali poddani zabiegowi
uodpornienia lub innym zabiegom w celu uzyskania osocza lub
surowic diagnostycznych, przys³uguje ekwiwalent pieniê¿ny za
pobran¹ krew i zwi¹zane z tym zabiegi.

Na mocy art. 14 ust. 1 ustawy o publicznej s³u¿bie krwi po-

bieranie krwi i oddzielanie jej sk³adników jest dopuszczalne
wy³¹cznie przez jednostki publicznej s³u¿by krwi po uzyskaniu
akredytacji, a w zakresie pobierania krwi w celu wytwarzania
produktów krwiopochodnych, po uzyskaniu zezwolenia G³ów-
nego Inspektora Farmaceutycznego. Jednak¿e przepis ten nie
dotyczy pobrania krwi w celach diagnostycznych, którego mo¿-
na dokonaæ w ka¿dym miejscu udzielaj¹cym lege artis œwiad-
czeñ zdrowotnych. Akredytacji udziela Minister Zdrowia na
wniosek jednostki publicznej s³u¿by krwi. Jednostka uzyska
akredytacjê, je¿eli ma system zapewnienia jakoœci, zatrudnia
personel o odpowiednich kwalifikacjach oraz posiada pomiesz-
czenia i urz¹dzenia odpowiadaj¹ce wymaganiom fachowym
i sanitarnym okreœlonym w odrêbnych przepisach

159

W œwietle art. 15 komentowanej ustawy pobieranie krwi

jest dopuszczalne przy zachowaniu nastêpuj¹cych warunków.
Primo, kandydat na dawcê

160

krwi zosta³ w sposób dla niego

zrozumia³y poinformowany przez lekarza o istocie zabiegu i o
mo¿liwych nastêpstwach dla jego stanu zdrowia. Secundo, kan-
dydat na dawcê krwi lub dawca krwi

161

ma pe³n¹ zdolnoœæ do

czynnoœci prawnych i wyrazi³ ka¿dorazowo, w obecnoœci leka-
rza, pisemn¹ zgodê na pobranie krwi. Tertio, ka¿dorazowe po-
branie krwi zosta³o poprzedzone badaniami lekarskimi, a od
kandydata na dawcê krwi lub od dawcy krwi zosta³a pobrana
próbka krwi do badañ laboratoryjnych w celu ustalenia, czy od-
powiada on wymaganiom zdrowotnym i czy pobranie krwi nie
spowoduje ujemnych skutków dla jego stanu zdrowia lub stanu
zdrowia przysz³ego biorcy. Bezwzglêdnym przeciwwskaza-
niem do oddania krwi jest stwierdzenie u kandydata na dawcê
lub u dawcy HIV/AIDS. Quarto, pobrania krwi dokonuje le-

163

Dz.U. Nr 79, poz. 691.

karz albo posiadaj¹cy odpowiednie kwalifikacje zawodowe
pracownik s³u¿by krwi w obecnoœci lekarza lub w okoliczno-
œciach umo¿liwiaj¹cych niezw³oczne wezwanie lekarza. Innym
ni¿ lekarz pracownikiem mo¿e byæ pielêgniarka. Zgodnie z roz-
porz¹dzeniem Ministra Zdrowia i Opieki Spo³ecznej

162

pielê-

gniarka jest uprawniona do wykonywania samodzielnie, bez
zlecenia lekarskiego, m.in. œwiadczeñ diagnostycznych obej-
muj¹cych pobieranie materia³ów (np. krew) do badañ diagno-
stycznych (np. morfologia, OB, cukier, cholesterol), pod wa-
runkiem

uzyskania

tytu³u

specjalisty

dziedzinie

pielêgniarstwa. W przypadku chorych dializowanych pielê-
gniarka mo¿e tak¿e pobraæ krew do badañ na obecnoœæ HIV.

Ustawa o publicznej s³u¿bie krwi dopuszcza sytuacjê po-

brania krwi od osoby niespe³niaj¹cej drugiego z przedstawio-
nych wy¿ej warunków. Otó¿, je¿eli przemawiaj¹ za tym wzglê-
dy fizjologiczne lub lecznicze, kandydatem na dawcê krwi na
rzecz wstêpnych, zstêpnych i rodzeñstwa mo¿e zostaæ osoba
nieposiadaj¹ca pe³nej zdolnoœci do czynnoœci prawnych, za pi-
semn¹ zgod¹ jej przedstawiciela ustawowego i po wyra¿eniu
przez ni¹, wobec lekarza, zgody na pobranie. Uzyskanie zgody
przedstawiciela ustawowego powinno byæ poprzedzone infor-
macj¹ o istocie zabiegu i o mo¿liwych nastêpstwach dla jego
stanu zdrowia. W przypadku, gdy kandydatem na dawcê jest
ma³oletni powy¿ej lat trzynastu, wymagana jest tylko zgoda
ma³oletniego wyra¿ona w obecnoœci jego przedstawiciela usta-
wowego lub opiekuna.

Je¿eli pobranie krwi ma byæ poprzedzone zabiegiem uod-

pornienia w celu uzyskania osocza lub surowic diagnostycz-
nych, powinny byæ zachowane ponadto nastêpuj¹ce warunki.
Po pierwsze, kandydat na dawcê, posiadaj¹cy pe³n¹ zdolnoœæ
do czynnoœci prawnych, zosta³ przez lekarza poinformowany
w sposób dla niego zrozumia³y o istocie zabiegu uodpornienia
oraz mo¿liwoœci zwi¹zanych z tym zabiegiem powik³añ i na-
stêpstw dla jego stanu zdrowia i wyrazi³, wobec lekarza, pi-
semn¹ zgodê na ten zabieg. Po drugie, dopuszczalnoœæ zabiegu
uodpornienia zosta³a stwierdzona odrêbnym pisemnym orze-
czeniem wydanym przez lekarza. Po trzecie, kandydat na daw-

cê z³o¿y³ oœwiadczenie, w którym zobowi¹za³ siê do œcis³ego
przestrzegania wskazañ i zaleceñ lekarskich po zabiegu i po
uodpornieniu.

Minister Zdrowia 18 kwietnia 2005 r. wyda³ rozporz¹dze-

nie w sprawie warunków pobierania krwi od kandydatów na
dawców krwi i dawców krwi

163

, w którym okreœli³ wymagania

zdrowotne, jakim powinien odpowiadaæ kandydat na dawcê
i dawca, wykaz badañ lekarskich i pomocniczych badañ dia-
gnostycznych, jakim powinni byæ poddani kandydaci, a tak¿e
przeciwwskazania do pobierania krwi, dopuszczaln¹ iloœæ od-
dawanej krwi i czêstoœæ jej oddawania oraz szczegó³owe wa-
runki dopuszczalnoœci zabiegu uodpornienia w celu uzyskania
osocza lub surowic diagnostycznych.

W œwietle § 2 rozporz¹dzenia kandydat na dawcê lub dawca

powinni odpowiadaæ wymaganiom zdrowotnym pozwalaj¹cym
na ustalenie, ¿e ka¿dorazowe pobranie krwi nie spowoduje
ujemnych skutków dla ich stanu zdrowia lub stanu zdrowia
biorców. Musz¹ te¿ posiadaæ znajomoœæ jêzyka polskiego
w mowie i piœmie umo¿liwiaj¹c¹ przeprowadzenie wywiadu le-
karskiego bez udzia³u osób trzecich, samodzielne zrozumienie
treœci kwestionariusza i pytañ zwi¹zanych z wywiadem lekar-
skim. Ponadto ich dane, je¿eli s¹ dostêpne, powinny znajdowaæ
siê w centralnym rejestrze mieszkañców Polski. O spe³nianiu
przez kandydata na dawcê lub dawcê wymagañ zdrowotnych
orzeka lekarz po przeprowadzeniu badania lekarskiego, które
obejmuje ocenê informacji zawartych w wype³nionym kwestio-
nariuszu dla dawców, wywiad lekarski oraz badanie przedmio-
towe uwzglêdniaj¹ce wyniki pomocniczych badañ diagnostycz-
nych (§ 3 rozporz¹dzenia).

Wywiad lekarski powinien zapewniæ uzyskanie danych po-

zwalaj¹cych na ustalenie braku sta³ych lub czasowych przeciw-
wskazañ do oddawania krwi. W szczególnych przypadkach mo¿-
na pobieraæ krew od dawców niespe³niaj¹cych wymagañ okre-
œlonych w za³¹czniku nr 1 (kryteria kwalifikowania dawców do
oddawania krwi pe³nej i jej sk³adników) do rozporz¹dzenia, pod
warunkiem wyra¿enia zgody przez upowa¿nionego lekarza jed-
nostki organizacyjnej publicznej s³u¿by krwi. Wszystkie takie

przypadki musz¹ byæ udokumentowane. Z kolei badanie przed-
miotowe powinno uwzglêdniaæ stwierdzenie, czy istnieje nad-
mierna dysproporcja pomiêdzy ciê¿arem cia³a a wzrostem, okreœ-
lenie stanu wêz³ów ch³onnych i skóry, w tym w okolicach miejsca
wk³ucia do ¿y³y oraz ocenê wygl¹du ogólnego, który mo¿e wska-
zywaæ na pozostawanie osoby badanej pod wp³ywem alkoholu,
narkotyków lub leków oraz nadmierne pobudzenie psychiczne.

Zgodnie z § 4 rozporz¹dzenia przed ka¿dym pobraniem krwi

oznacza siê stê¿enie hemoglobiny. Natomiast próbki krwi ka¿dej
osoby zakwalifikowanej do pobrania krwi, osocza, trombafere-
zy, leukaferezy lub innego zabiegu wymagaj¹ oznaczenia m.in.
RNA HIV oraz przeciwcia³ anty-HIV 1,2. Próbki do badañ wiru-
sologicznych pobiera siê podczas zabiegu pobrania krwi lub jej
sk³adnika. Od kandydata na dawcê krwi próbkê pobiera siê pod-
czas badañ kwalifikacyjnych. Orzeczenie lekarza o stanie zdro-
wia kandydata na dawcê krwi lub dawcy krwi powinno zawieraæ
okreœlenie „kwalifikuje siê do pobrania krwi” albo „nie kwalifi-
kuje siê do pobrania krwi”. Do dokumentacji medycznej kandy-
data na dawcê lub dawcy krwi do³¹cza siê orzeczenie lekarza,
kwestionariusz dawcy krwi, dane z wywiadu lekarskiego oraz
wyniki badañ.

W razie nieprawid³owych wyników pomocniczych badañ

diagnostycznych, o których mowa w § 4, lekarz lub osoba przez
niego upowa¿niona powiadamia o nich osobê poddan¹ badaniu.
O terminie i sposobie dokonania powiadomienia zamieszcza siê
informacjê w dokumentacji medycznej kandydata na dawcê
krwi lub dawcy krwi. W razie stwierdzenia istotnych odchyleñ
od prawid³owego stanu zdrowia, kandydata na dawcê lub daw-
cê nale¿y skierowaæ do lekarza sprawuj¹cego nad nim opiekê
zdrowotn¹ w celu dalszej diagnostyki lub leczenia. Do skiero-
wania do³¹cza siê wyniki badañ. Informacje umieszczone w do-

164

Minister Zdrowia 14 czerwca 2005 r. wyda³ rozporz¹dzenie w spra-

wie sposobu prowadzenia rejestru dawców krwi (Dz.U. Nr 109, poz. 918).

165

Zob. rozporz¹dzenie Ministra Zdrowia z 23 lutego 2005 r. w spra-

wie szkolenia pielêgniarek i po³o¿nych dokonuj¹cych przetaczania krwi
i jej sk³adników (Dz.U. Nr 38, poz. 363).

kumentacji medycznej dawcy powinny byæ podane w sposób
umo¿liwiaj¹cy identyfikacjê osób, które je zamieœci³y.

Z kolei zabieg uodpornienia dawcy krwi w celu uzyskania su-

rowic diagnostycznych, osocza anty-RhD lub osocza anty-HBs
jest dopuszczalny, je¿eli osoba, która ma byæ poddana temu zabie-
gowi spe³nia wymagania zdrowotne, jakim powinien odpowiadaæ
kandydat na dawcê lub dawca, i wyrazi³a pisemn¹ zgodê na
poddawanie siê zabiegom niezbêdnym do uzyskania uodpor-
nienia, a nastêpnie do oddawania krwi lub osocza w celu uzy-
skania surowic diagnostycznych lub wytworzenia sk³adników
krwi. Orzeczenie lekarskie o dopuszczalnoœci zabiegu uodpor-
nienia w celu uzyskania osocza lub surowic diagnostycznych
wydaje lekarz jednostki organizacyjnej publicznej s³u¿by krwi
po przeprowadzeniu badañ, o których mowa w § 3 i § 4 roz-
porz¹dzenia. Dawca krwi, który uzyska³ orzeczenie, wyra¿a pi-
semn¹ zgodê na dokonanie zabiegu uodpornienia w formie
oœwiadczenia. Do uodpornienia stosuje siê krew po 4-miesiêcz-
nej karencji, podczas której przechowuje siê j¹ w banku krwi-
nek mro¿onych. Przed pobraniem krwi i po zakoñczeniu okresu
karencji nale¿y kontrolowaæ u dawcy markery zaka¿eñ wiruso-
wych przenoszonych drog¹ przetoczenia krwi. Obowi¹zuj¹cy
zakres badañ zawarty jest w medycznych zasadach pobierania
krwi, oddzielania jej sk³adników i wydawania, obowi¹zuj¹cych
w jednostkach organizacyjnych publicznej s³u¿by krwi.

166

Rozporz¹dzenie, jak dot¹d, nie ukaza³o siê. Niemniej istnieje opra-

cowany 19 kwietnia 2005 r. w Ministerstwie Zdrowia projekt takiego roz-
porz¹dzenia, w którym przyjêto za³o¿enie, i¿ organizacja krwiolecznictwa
w zak³adzie opieki zdrowotnej powinna zapewniaæ niezw³oczne, ca³odobo-
we zaopatrzenie oddzia³ów w krew i jej sk³adniki. Rozporz¹dzenie przewi-
duje powo³anie w zak³adach lekarza odpowiedzialnego za gospodarkê krwi¹
lub komitetu transfuzjologicznego oraz zak³ada, ¿e w szpitalu powo³ywany
bêdzie bank krwi, do zadañ którego nale¿eæ bêdzie np. sk³adanie zamówieñ
na krew i jej sk³adniki, zgodnie z zamówieniami oddzia³ów szpitala, prze-
chowywanie krwi i jej sk³adników do czasu ich wydania do oddzia³u szpital-
nego oraz wydawanie krwi i jej sk³adników do oddzia³ów szpitalnych.

167

Najwy¿sza Izba Kontroli, Informacja o wynikach kontroli realiza-

cji ustawy o publicznej s³u¿bie krwi w zakresie gospodarki krwi¹ i prepa-

Ustawa z 22 sierpnia 1997 r. zobowi¹zuje jednostki pu-

blicznej s³u¿by krwi do prowadzenia rejestru dawców krwi za-
wieraj¹cego takie dane dawców jak: imiê i nazwisko, numer
PESEL, adres zamieszkania i adres do korespondencji, grupê
krwi, numer karty identyfikacyjnej lub legitymacji dawcy krwi
oraz datê i przyczynê skreœlenia z rejestru dawców krwi, je¿eli
takie zdarzenie zaistnia³o

164

5.2.3. Krwiolecznictwo

Krew, dziêki zdolnoœciom przenoszenia substancji re-

guluj¹cych funkcje ¿yciowe, jest niezast¹pionym preparatem
leczniczym maj¹cym szerokie zastosowanie w chirurgii, trans-
plantologii czy w leczeniu chorób nowotworowych. W efekcie
rozwoju transfuzjologii, czyli dziedziny medycyny zajmuj¹cej
siê leczeniem krwi¹ i preparatami krwiopochodnymi, zmniej-
szy³a siê te¿ umieralnoœæ powypadkowa.

Na mocy przepisów ustawy o publicznej s³u¿bie krwi zak³ad

opieki zdrowotnej nie mo¿e uzale¿niæ zastosowania w leczeniu
krwi od oddania krwi przez inn¹ osobê. Przetoczenia krwi mog¹
dokonywaæ wy³¹cznie lekarz zak³adu opieki zdrowotnej lub na
zlecenie lekarza pielêgniarka lub po³o¿na zak³adu opieki zdro-
wotnej, pod warunkiem ¿e odby³a organizowane przez regional-
ne centrum, Wojskowe Centrum lub Centrum MSWiA odpo-
wiednie przeszkolenie praktyczne i teoretyczne potwierdzone
zaœwiadczeniem

165

Powy¿sza ustawa zobowi¹za³a Ministra Zdrowia do okre-

œlenia, w drodze rozporz¹dzenia, sposobu i organizacji leczenia
krwi¹ w zak³adach opieki zdrowotnej, w których przebywaj¹
pacjenci ze wskazaniami do leczenia krwi¹ i jej sk³adnikami.
W rozporz¹dzeniu nale¿y uwzglêdniæ obowi¹zki i zadania kie-
rownika zak³adu opieki zdrowotnej, ordynatora oddzia³u, leka-

ratami krwiopochodnymi, Warszawa 2002, KPZ/DZiKF-41006-2001, Nr
ewid: 157/2002/P/01/130/KPZ, s. 3.

rzy i pielêgniarek, sposób powo³ywania banku krwi zak³adu
opieki zdrowotnej oraz jego lokalizacjê i organizacjê pracy,
a tak¿e sposób sprawowania nadzoru nad dzia³aniem banku
krwi zak³adu opieki zdrowotnej oraz stosowaniem leczenia
krwi¹ i jej sk³adnikami w zak³adzie opieki zdrowotnej

166

Zak³ad opieki zdrowotnej jest obowi¹zany bezzw³ocznie

powiadomiæ jednostkê publicznej s³u¿by krwi, która dostar-
czy³a krew, o ka¿dym przypadku wyst¹pienia zagra¿aj¹cego
¿yciu b¹dŸ zdrowiu odczynu lub wstrz¹su w trakcie przetacza-
nia krwi lub po przetoczeniu oraz o ka¿dym przypadku podej-
rzenia lub stwierdzenia choroby, która mo¿e byæ spowodowana
przetoczeniem. Powiadomiona jednostka jest zobowi¹zana
przeprowadziæ, we wspó³dzia³aniu z zak³adem opieki zdrowot-
nej, odpowiednie postêpowanie wyjaœniaj¹ce w celu ustalenia
przyczyny wyst¹pienia powy¿szych przypadków i podj¹æ sto-
sowne dzia³ania zapobiegawcze.

5.2.4. Organizacja publicznej s³u¿by krwi

Z³o¿onoœæ problematyki medycznej, prawnej i etycznej

krwiodawstwa oraz krwiolecznictwa powoduje, ¿e w wiêkszoœci
krajów s³u¿ba krwi jest wyodrêbniona organizacyjnie i wykonuje
swoje zadania pod nadzorem odpowiednich specjalistycznych in-
stytucji centralnych

167

. W Polsce zadania w zakresie pobierania

krwi, oddzielania jej sk³adników oraz zaopatrzenia w krew reali-
zuj¹ jednostki organizacyjne publicznej s³u¿by krwi. Do tych jed-
nostek ustawa o publicznej s³u¿bie krwi zalicza Instytut Nauko-
wo-Badawczy, regionalne centra krwiodawstwa i krwiolecznic-
twa, Wojskowe Centrum Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa oraz
Centrum Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa utworzone przez mi-
nistra w³aœciwego do spraw wewnêtrznych. Publiczna s³u¿ba
krwi realizuje swoje zadania we wspó³dzia³aniu z Polskim Czer-
wonym Krzy¿em i organizacjami honorowych dawców krwi.

168

Najwy¿sza Izba Kontroli, Informacja, s. 5.

Instytut jest jednostk¹ badawczo-rozwojow¹ nadzorowan¹

przez Ministra Zdrowia. Z kolei regionalne centra, Wojskowe
Centrum i Centrum MSWiA s¹ samodzielnymi publicznymi za-
k³adami opieki zdrowotnej, tworzonymi odpowiednio przez Mi-
nistra Zdrowia, Ministra Obrony Narodowej i Ministra Spraw
Wewnêtrznych i Administracji.

Do zadañ Instytutu w zakresie publicznej s³u¿by krwi nale¿y

m.in. przeprowadzanie kontroli w jednostkach organizacyjnych
publicznej s³u¿by krwi, organizowanie pomocy w sytuacjach
wymagaj¹cych dodatkowego zaopatrzenia w krew, prowadzenie
krajowego rejestru dawców krwi, opracowywanie programów
szkolenia w dziedzinach krwiodawstwa i krwiolecznictwa,
udzielanie konsultacji zwi¹zanych z leczeniem krwi¹ i produkta-
mi krwiopochodnymi, prowadzenie rejestru powik³añ poprzeto-
czeniowych, okreœlanie medycznych zasad pobierania krwi, od-
dzielania jej sk³adników i wydawania, obowi¹zuj¹cych w jed-
nostkach organizacyjnych publicznej s³u¿by krwi.

Z kolei do zadañ regionalnego centrum, Wojskowego Cen-

trum i Centrum MSWiA ustawodawca zaliczy³ m.in. kwalifiko-
wanie kandydatów na dawców i dawców do oddania krwi, pro-
wadzenie rejestru dawców krwi oraz rejestru dawców krwi rzad-
kich grup, oddaj¹cych krew odpowiednio w regionalnym cen-
trum, Wojskowym Centrum albo Centrum MSWiA, pobieranie
krwi oraz dokonywanie zabiegów z tym zwi¹zanych, gromadze-
nie, konserwacjê, przechowywanie i wydawanie krwi, zaopatry-
wanie zak³adów opieki zdrowotnej w krew i jej sk³adniki oraz
w produkty krwiopochodne, zaopatrywanie wytwórni farmaceu-

169

Dz.U. L 311 z 28.11.2001, s. 67-128. Dyrektywa 2001/83/WE

okreœla m.in. œrodki, jakie Pañstwa Cz³onkowskie powinny podj¹æ w celu
zapobiegania przenoszeniu chorób zakaŸnych, z odwo³aniem siê równie¿
do wskazañ Farmakopei Europejskiej oraz zaleceñ Rady Europy i Œwiato-
wej Organizacji Zdrowia (WHO), szczególnie w odniesieniu do wyboru
i badania dawców krwi i osocza.

170

Ustawa z 6 wrzeœnia 2001 r. – Prawo farmaceutyczne (Dz.U. Nr

126, poz. 1381 ze zm.).

171

Rozporz¹dzenie Ministra Zdrowia z 3 grudnia 2002 r. w sprawie

wymagañ Dobrej Praktyki Wytwarzania (Dz.U. Nr 224, poz. 1882).

tycznych w osocze krwi, udzielanie konsultacji zwi¹zanych z le-
czeniem krwi¹, prowadzenie rejestru powik³añ poprzetoczenio-
wych, sprawowanie nadzoru w dziedzinach krwiodawstwa
i krwiolecznictwa oraz organizowanie szkoleñ w dziedzinach
krwiodawstwa i krwiolecznictwa. Zgodnie z ustaw¹ jednostki pu-
blicznej s³u¿by krwi, w celu wykonywania nadzoru specjali-
stycznego, dokonuj¹ kontroli i oceny dzia³alnoœci zak³adu opieki
zdrowotnej oraz innego podmiotu prowadz¹cego dzia³alnoœæ
w dziedzinie krwiolecznictwa, w szczególnoœci w zakresie czyn-
noœci i badañ zwi¹zanych z przetaczaniem krwi, badañ immuno-
hematologicznych na potrzeby krwiolecznictwa. Podsumo-
wuj¹c, nale¿y przywo³aæ raz jeszcze raport Najwy¿szej Izby Kon-
troli, z którego wynika, ¿e publiczna s³u¿ba krwi wykonuje swoje
zadania na poziomie odpowiadaj¹cym miêdzynarodowym stan-
dardom krwiodawstwa

168

5.3. Dobra Praktyka Wytwarzania

5.3.1. Uwagi ogólne

Uwzglêdniaj¹c, opisane wczeœniej, lecznicze w³aœciwoœci

krwi nie budzi zdziwienia fakt, ¿e wspó³czeœnie w przemyœle
farmaceutycznym krew i sk³adniki krwi czêsto stanowi¹ materia³
wyjœciowy do wytwarzania produktów leczniczych chronionych
patentem. Nale¿y pamiêtaæ, ¿e zgodnie ze stanowiskiem wyra-
¿onym w dyrektywie 2001/88/WE Parlamentu Europejskiego
i Rady z 6 listopada 2001 r. w sprawie wspólnotowego kodeksu
odnosz¹cego siê do produktów leczniczych stosowanych u lu-
dzi

169

ochrona zdrowia publicznego musi byæ podstawowym ce-

lem wszelkich zasad reguluj¹cych produkcjê, dystrybucjê i sto-
sowanie produktów leczniczych. W prawie polskim podstawo-
wym aktem normatywnym reguluj¹cym warunki wytwarzania
produktów leczniczych oraz zasady i tryb dopuszczania do obro-

tu produktów leczniczych, z uwzglêdnieniem w szczególnoœci
wymagañ dotycz¹cych jakoœci, skutecznoœci i bezpieczeñstwa
ich stosowania jest ustawa – Prawo farmaceutyczne

170

. Rodzimy

prawodawca wprowadzi³ do produkcji leków

Dobr¹ Praktykê

Wytwarzania (

Good Manufacturing Practice)

gwarantuj¹c¹, ¿e

produkty lecznicze s¹ wytwarzane i kontrolowane odpowiednio
do ich zamierzonego zastosowania oraz zgodnie z wymaganiami
zawartymi w ich specyfikacjach i dokumentach stanowi¹cych
podstawê wydania pozwolenia na dopuszczenie do obrotu pro-
duktu leczniczego.

Na mocy art. 38 Prawa farmaceutycznego podjêcie

dzia³alnoœci gospodarczej w zakresie wytwarzania produktu
leczniczego wymaga uzyskania zezwolenia na wytwarzanie
wydanego przez G³ównego Inspektora Farmaceutycznego.
Jedn¹ z elementarnych przes³anek uzyskania zezwolenia jest
spe³nienie wymagañ Dobrej Praktyki Wytwarzania okreœlo-
nych na mocy rozporz¹dzenia Ministra Zdrowia

171

. Zgodnie

z tym rozporz¹dzeniem wytwórca produktów leczniczych jest
obowi¹zany zapewniæ, ¿eby produkty przez niego wytwarzane
by³y odpowiednie do ich przewidzianego zastosowania,
spe³nia³y wymagania pozwolenia na wprowadzenie do obrotu
i nie nara¿a³y pacjentów na ryzyko zwi¹zane z niedostatecz-
nym bezpieczeñstwem stosowania, nieodpowiedni¹ jakoœci¹
lub zbyt ma³¹ skutecznoœci¹.

5.3.2. Wytwarzanie produktów leczniczych
pochodz¹cych z krwi lub osocza ludzkiego

172

Na mocy § 3 pkt 36 rozporz¹dzenia Ministra Zdrowia z 3 grudnia

2002 r. w sprawie wymagañ Dobrej Praktyki Wytwarzania „walidacja (va-
lidation)” oznacza dzia³anie maj¹ce na celu potwierdzenie w sposób udo-
kumentowany i zgodny z zasadami Dobrej Praktyki Wytwarzania, ¿e pro-
cedury, procesy, urz¹dzenia, materia³y, czynnoœci i systemy rzeczywiœcie
prowadz¹ do zaplanowanych wyników.

Wœród zawartych w rozporz¹dzeniu w sprawie wymagañ

Dobrej Praktyki Klinicznej uregulowañ znalaz³y siê szczegó³owe
warunki dotycz¹ce zapewnienia jakoœci wytwarzania produktów
leczniczych pochodz¹cych z krwi lub osocza ludzkiego. Zgodnie
z tymi warunkami zapewnienie jakoœci powinno obejmowaæ
wszystkie etapy prowadz¹ce do koñcowego produktu, od pobra-
nia (w tym np. dobór dawców, worki na krew, testy diagnostycz-
ne) do przechowywania, transportu, przetwarzania, kontroli ja-
koœci i dostawy gotowego produktu leczniczego.

Zasady Dobrej Praktyki Wytwarzania wymagaj¹, aby mo-

nitorowanie jakoœci produktów leczniczych pochodz¹cych z
krwi lub osocza ludzkiego by³o prowadzone w taki sposób, aby
mo¿liwe by³o wykrycie jakiegokolwiek odchylenia od specyfi-
kacji jakoœciowych. W celu zachowania prywatnoœci dawców
powinny byæ dostêpne odpowiednie, wydzielone miejsca do
przeprowadzania wywiadów. W chwili zg³oszenia i ponownie
przed wk³uciem do¿ylnym musi zostaæ ustalona to¿samoœæ ka¿-
dego dawcy w celu uzyskania pe³nej mo¿liwoœci zidentyfiko-
wania pobranej krwi z zakwalifikowanym jej dawc¹. Etykiety z
numerami porcji oddanej krwi powinny byæ niezale¿nie od tego
ka¿dorazowo sprawdzane w celu upewnienia siê, ¿e oznakowa-
nia na opakowaniach zawieraj¹cych krew, probówkach i w re-
jestrach poboru krwi s¹ identyczne.

Przy pe³nym zachowaniu ochrony danych konieczne jest ist-

nienie systemu umo¿liwiaj¹cego przeœledzenie drogi ka¿dej od-
danej porcji krwi, zarówno „do przodu” od dawcy, jak i „do
ty³u” od gotowego produktu leczniczego (w tym odbiorcy –
szpitala lub wykwalifikowanego personelu medycznego). Za
ustalenie to¿samoœci biorcy odpowiedzialny jest ten odbiorca.
Konieczne jest te¿ stworzenie standardowej procedury operacyj-
nej opisuj¹cej system wymiany informacji pomiêdzy jednostk¹
pobieraj¹c¹ krew lub osocze a zak³adem produkcyjnym lub frak-
cjonuj¹cym, tak aby mo¿liwe by³o wzajemne informowanie siê,

173

Zob. szerzej na ten temat M. Safjan, Prawo wobec ingerencji w na-

turê ludzkiej prokreacji, Warszawa 1990.

je¿eli po pobraniu np. u dawcy wyst¹pi³a choroba zakaŸna spo-
wodowana przez czynnik potencjalnie przenoszony przez pro-
dukty pochodz¹ce z osocza (np. wirusy HIV 1 i 2). Sposób po-
stêpowania, który musi byæ przestrzegany w przypadku wyst¹pie-
nia takiej sytuacji, powinien byæ opisany w standardowych pro-
cedurach operacyjnych. Retrospektywny przegl¹d dokumentacji
obejmuje przeœledzenie poprzednich pobrañ krwi w okresie co
najmniej szeœciu miesiêcy przed ostatnim pobraniem, w którym
nie wykryto markerów wirusowych. Zawsze powinna byæ prze-
prowadzona ponowna analiza dokumentacji serii. Nale¿y do-
k³adnie rozwa¿yæ koniecznoœæ wycofania danej serii, bior¹c pod
uwagê kryteria takie jak: rodzaj czynnika zakaŸnego, iloœæ po-
branej krwi, czas pomiêdzy oddaniem krwi a serokonwersj¹, ro-
dzaj produktu leczniczego i metoda jego wytwarzania.

Zgodnie z zasadami Dobrej Praktyki Wytwarzania, o ka¿-

dym przypadku wyst¹pienia podejrzeñ, ¿e oddana krew, z której
osocze znalaz³o siê w puli osocza, by³a zaka¿ona wirusem HIV
nale¿y powiadomiæ w³aœciwe organy odpowiedzialne za wyda-
nie pozwolenia na dopuszczenie do obrotu produktu lecznicze-
go. Konieczne jest dokonanie inspekcji u wytwórcy i ocena pod
k¹tem dalszej produkcji z zagro¿onego osocza lub te¿ mo¿liwoœ-
ci wycofania produktu. Zanim oddana krew, osocze lub produkt
z nich wytworzony zostan¹ zwolnione do u¿ycia lub frakcjono-
wania, powinny zostaæ zbadane za pomoc¹ zwalidowanych

172

metod badawczych o odpowiedniej czu³oœci w kierunku poszu-
kiwania markerów specyficznych czynników chorobotwór-
czych, np. przeciwcia³ przeciwko HIV1 i HIV2. Je¿eli powtórzo-
ny test wykazuje ponownie wynik dodatni w jakimkolwiek z po-
wy¿szych testów, oddana krew nie mo¿e byæ zaakceptowana.

W œwietle zasad Dobrej Praktyki Wytwarzania pierwsza ho-

mogenna pula osocza powinna byæ zbadana za pomoc¹ zwalido-
wanych specyficznych metod analitycznych o odpowiedniej czu-
³oœci. Pule, w których zosta³y wykryte markery czynników choro-
botwórczych (np. przeciwcia³ przeciwko HIV1 i HIV2) powinny
byæ odrzucone. Wymagania dotycz¹ce badañ w kierunku wiru-
sów i innych czynników zakaŸnych musz¹ byæ odpowiednio do-
brane, z uwzglêdnieniem najnowszej wiedzy o czynnikach zakaŸ-

nych i dostêpnoœci odpowiednich metod badawczych. Je¿eli jest
to mo¿liwe, próby poszczególnych pobrañ krwi powinny byæ
przechowywane w celu u³atwienia poddania ich procedurze kon-
troli retrospektywnej. Obowi¹zek ten spoczywa na jednostce po-
bieraj¹cej krew. Próby ka¿dego zbioru osocza powinny byæ
przechowywane w odpowiednich warunkach przez co najmniej
rok po up³ywie okresu wa¿noœci gotowego produktu o najd³u¿-
szym okresie przydatnoœci do u¿ycia.

5.4. Dawstwo nasienia

Dotychczasowe rozwa¿ania prowadz¹ do konstatacji, ¿e

kandydaci na dawców oraz dawcy komórek, tkanek i narz¹dów
oraz krwi badani s¹ w kierunku HIV. Nolens volens nale¿y siê
te¿ zastanowiæ nad statusem dawców nasienia. Nie jest to proste
zadanie, poniewa¿ w polskim systemie prawnym nie ma przepi-
sów reguluj¹cych status dawcy nasienia. Analiza tego systemu
prowadzi do konstatacji, ¿e tematyka sztucznej prokreacji pozo-
staje poza zakresem zainteresowania rodzimego prawodawcy

173

Jednak¿e na podstawie procedur medycznych stosowanych
w zwi¹zku ze sztucznym zap³odnieniem nale¿y stwierdziæ, ¿e
dawca nasienia dwukrotnie poddawany jest badaniom w kierunku
HIV – pierwszy raz przed oddaniem nasienia. W zwi¹zku z proce-
sem inkubacji wirusa drugie badanie odbywa siê – po up³ywie
6 miesiêcy od pierwszego – przed podaniem nasienia pacjentce.
Warto rozwa¿yæ pro futuro uregulowanie tej tematyki w drodze
aktu powszechnie obowi¹zuj¹cego.

100

174

K. Malinowska-Sempruch, Wstêp, w: Niezamierzone konsekwen-

cje, s. 7.

Rozdzia³ 6

Przeciwdzia³anie narkomanii jako
œrodek zapobiegania HIV/AIDS

6.1. Uwagi ogólne

Badania UNAIDS wskazuj¹, ¿e 10% wszystkich no-

wych zaka¿eñ HIV na ca³ym œwiecie jest zwi¹zanych z iniek-
cyjnym za¿ywaniem narkotyków (odsetek ten wzrasta do 30%
po wy³¹czeniu pañstw afrykañskich)

174

. Natomiast z danych

Pañstwowego Zak³adu Higieny wynika, ¿e od 1985 roku do
31 lipca 2005 r. stwierdzono w Rzeczypospolitej Polskiej zaka-
¿enie HIV u 9594 obywateli polskich, wœród których by³o co
najmniej 5260 zaka¿onych w zwi¹zku z u¿ywaniem narkoty-
ków. W takiej sytuacji szczególnego znaczenia nabiera kwestia
odpowiedniego unormowania problematyki przeciwdzia³ania
narkomanii.

29 lipca 2005 r. Sejm uchwali³ ustawê o przeciwdzia³aniu

narkomanii, która zast¹pi³a dotychczas obowi¹zuj¹c¹ ustawê
z 24 kwietnia 1997 r. o takiej samej nazwie. Nowy akt okreœla
zasady i tryb postêpowania w zakresie przeciwdzia³ania narko-
manii oraz zadania i uprawnienia organów administracji publicz-
nej i innych podmiotów w zakresie przeciwdzia³ania narusze-
niom prawa dotycz¹cego obrotu, wytwarzania, przetwarzania,
przerobu i posiadania substancji, których u¿ywanie mo¿e pro-
wadziæ do narkomanii. Ustawa definiuje narkomaniê jako sta³e
lub okresowe u¿ywanie w celach innych ni¿ medyczne œrod-
ków odurzaj¹cych lub substancji psychotropowych albo œrod-
ków zastêpczych, w wyniku czego mo¿e powstaæ lub powsta³o
uzale¿nienie od nich (art. 4 pkt 11).

101

Zgodnie z art. 2 nowej ustawy przeciwdzia³anie narkoma-

nii realizuje siê przez odpowiednie kszta³towanie polityki
spo³ecznej, gospodarczej, oœwiatowo-wychowawczej i zdro-
wotnej. W szczególnoœci przeciwdzia³anie tej pladze spo³ecz-
nej realizuje siê poprzez dzia³alnoœæ wychowawcz¹, eduka-
cyjn¹, informacyjn¹ i zapobiegawcz¹, leczenie, rehabilitacjê
i reintegracjê osób uzale¿nionych, ograniczanie szkód zdro-
wotnych i spo³ecznych, nadzór nad substancjami, których
u¿ywanie mo¿e prowadziæ do narkomanii, oraz zwalczanie nie-
dozwolonego obrotu, wytwarzania, przetwarzania, przerobu
i posiadania substancji, których stosowanie mo¿e prowadziæ do
narkomanii, a tak¿e przez nadzór nad uprawami roœlin zawie-
raj¹cych substancje, których u¿ywanie mo¿e prowadziæ do
narkomanii.

W œwietle art. 19 dzia³alnoœæ wychowawcza, edukacyjna,

informacyjna i zapobiegawcza obejmuje promocjê zdrowia
psychicznego i zdrowego stylu ¿ycia, informowanie o szkodli-
woœci œrodków i substancji, których u¿ywanie mo¿e prowadziæ
do narkomanii, oraz o narkomanii i jej skutkach, a tak¿e dzia-
³ania

interwencyjne,

edukacjê

psychologiczn¹,

spo³eczn¹

i prawn¹. Dzia³alnoœæ taka obejmuje te¿ m.in. wprowadzanie pro-
blematyki zapobiegania narkomanii do programów wychowaw-
czych jednostek organizacyjnych systemu oœwiaty, prowadzenie
dzia³alnoœci zapobiegawczej w œrodowiskach zagro¿onych uzale¿-
nieniem oraz uwzglêdnianie problematyki zapobiegania narko-
manii w dzia³alnoœci publicznej radiofonii i telewizji oraz in-
nych œrodków masowego przekazu.

102

6.2. Podmioty realizuj¹ce zadania
w zakresie przeciwdzia³ania narkomanii

Na mocy art. 5 nowej ustawy zadania w zakresie prze-

ciwdzia³ania narkomanii realizuj¹ przede wszystkim organy ad-
ministracji rz¹dowej i jednostek samorz¹du terytorialnego.
Ustawa wymienia tak¿e inne podmioty realizuj¹ce zadania
w zakresie przeciwdzia³ania narkomanii, takie jak: przedszko-
la, szko³y, szko³y wy¿sze, zak³ady opieki zdrowotnej i inne
podmioty dzia³aj¹ce w ochronie zdrowia, jednostki Wojska
Polskiego, Policji i Stra¿y Granicznej, organy celne, jednostki
organizacyjne S³u¿by Wiêziennej oraz zak³ady poprawcze
i schroniska dla nieletnich, oœrodki pomocy spo³ecznej, powia-
towe centra pomocy rodzinie i regionalne oœrodki polityki spo-
³ecznej oraz œrodki masowego przekazu.

W realizacji zadañ profilaktycznych mog¹ uczestniczyæ or-

ganizacje pozarz¹dowe i inne podmioty, których dzia³alnoœæ sta-
tutowa obejmuje zadania nale¿¹ce do sfery zadañ publicznych
w zakresie ochrony i promocji zdrowia, pomocy spo³ecznej,
dzia³alnoœci charytatywnej, nauki, edukacji, oœwiaty i wychowa-
nia, kultury fizycznej, porz¹dku i bezpieczeñstwa publicznego
lub przeciwdzia³ania patologiom spo³ecznym; promocji i organi-
zacji wolontariatu oraz samorz¹dy zawodów medycznych, ro-
dziny osób uzale¿nionych, a tak¿e grupy samopomocy osób
uzale¿nionych i ich rodzin.

Dzia³alnoœæ w zakresie przeciwdzia³ania narkomanii pro-

wadzi Krajowe Biuro do spraw Przeciwdzia³ania Narkomanii.
Biuro jest jednostk¹ bud¿etow¹ podleg³¹ Ministrowi Zdrowia.
Jako przyk³ad mo¿na wymieniæ takie zadania Biura, jak inicjo-
wanie dzia³añ zmierzaj¹cych do ograniczania u¿ywania œrod-
ków odurzaj¹cych, substancji psychotropowych i œrodków za-
stêpczych, inicjowanie, wspieranie i prowadzenie analiz oraz
badañ naukowych nad problematyk¹ narkomanii, w tym spo-
rz¹dzanie oceny epidemiologicznej zagro¿eñ narkomani¹,
opracowywanie standardów w zakresie profilaktyki uzale¿nieñ
oraz leczenia i rehabilitacji osób uzale¿nionych b¹dŸ udzielanie

103

pomocy fachowej podmiotom realizuj¹cym zadania w zakresie
przeciwdzia³ania narkomanii, w tym jednostkom samorz¹du te-
rytorialnego, oraz podmiotom prowadz¹cym dzia³alnoœæ oœwia-
towo-informacyjn¹, badawcz¹, profilaktyczn¹, lecznicz¹, reha-
bilitacyjn¹ i reintegracyjn¹.

Podstawê dzia³añ w zakresie przeciwdzia³ania narkomanii

stanowi Krajowy Program Przeciwdzia³ania Narkomanii, w któ-
rym okreœla siê kierunki i rodzaje dzia³añ w zakresie przeciw-
dzia³ania narkomanii, harmonogram przyjêtych dzia³añ, cele
oraz sposoby ich osi¹gania, a tak¿e ministrów odpowiedzial-
nych za ich realizacjê oraz podmioty w³aœciwe do podejmo-
wania okreœlonych dzia³añ. Ustawa przewiduje tak¿e uchwa-
lenie, przez sejmik województwa, Wojewódzkiego Programu
Przeciwdzia³ania Narkomanii bêd¹cego czêœci¹ strategii woje-
wódzkiej w zakresie polityki spo³ecznej (art. 9) oraz przyjêcie
przez radê gminy Gminnego Programu Przeciwdzia³ania Nar-
komanii stanowi¹cego fragment gminnej strategii rozwi¹zy-
wania problemów spo³ecznych (art. 10 ust. 2). Wypada dodaæ,
¿e przeciwdzia³anie narkomanii nale¿y do zadañ w³asnych
gminy, obejmuj¹cych m.in. zwiêkszanie dostêpnoœci pomocy
terapeutycznej i rehabilitacyjnej dla osób uzale¿nionych oraz
osób zagro¿onych uzale¿nieniem, udzielanie rodzinom, w któ-
rych wystêpuj¹ problemy narkomanii, pomocy psychospo³ecz-
nej i prawnej, a tak¿e prowadzenie profilaktycznej dzia³alnoœ-
ci informacyjnej, edukacyjnej oraz szkoleniowej w zakresie
rozwi¹zywania problemów narkomanii, a tak¿e wspomaganie
dzia³añ instytucji, organizacji pozarz¹dowych i osób fizycz-
nych, s³u¿¹cych rozwi¹zywaniu problemów narkomanii (art.
10 ust. 1).

104

6.3. Postêpowanie z osobami uzale¿nionymi

6.3.1. Uwagi ogólne

Osob¹ uzale¿nion¹ jest osoba, która w wyniku u¿ywa-

nia œrodków odurzaj¹cych, substancji psychotropowych lub
œrodków zastêpczych albo u¿ywania ich w celach medycznych
znajduje siê w stanie uzale¿nienia od tych œrodków lub substan-
cji (art. 4 pkt 15 nowej ustawy). Natomiast przez uzale¿nienie
od œrodków odurzaj¹cych lub substancji psychotropowych na-
le¿y rozumieæ zespó³ zjawisk psychicznych lub somatycznych
wynikaj¹cych z dzia³ania œrodków odurzaj¹cych lub substancji
psychotropowych na organizm ludzki, charakteryzuj¹cy siê
zmian¹ zachowania lub innymi reakcjami psychofizycznymi
i koniecznoœci¹ u¿ywania stale lub okresowo tych œrodków lub
substancji w celu doznania ich wp³ywu na psychikê lub dla
unikniêcia nastêpstw wywo³anych ich brakiem (art. 4 pkt 29
nowej ustawy). Bior¹c pod uwagê dane na temat czêstotliwoœci
wystêpowania HIV/AIDS w œrodowisku osób uzale¿nionych,
poni¿ej zostan¹ zaprezentowane regu³y postêpowania z takimi
osobami.

Zgodnie z art. 25 nowej ustawy podjêcie leczenia, rehabili-

tacji lub reintegracji osób uzale¿nionych jest dobrowolne, je¿eli
przepisy ustawy nie stanowi¹ inaczej. Tym samym prawodaw-
ca pozosta³ wierny przyjêtej ju¿ w ustawie z 24 kwietnia 1997 r.
zasadzie dobrowolnoœci leczenia. Nale¿y stwierdziæ, ¿e zdecydo-
wana wiêkszoœæ przepisów nowej ustawy dotycz¹cych postêpo-
wania z osobami uzale¿nionymi stanowi powielenie dotychczas
obowi¹zuj¹cych rozwi¹zañ. Przez okreœlenie „leczenie” nale¿y
rozumieæ leczenie zaburzeñ psychicznych i zaburzeñ zachowa-
nia spowodowanych u¿ywaniem œrodków odurzaj¹cych lub
substancji psychotropowych (art. 4 pkt 6). Z kolei termin „reha-
bilitacja” oznacza proces, w którym osoba z zaburzeniami psy-

105

175

Dz.U. Nr 122, poz. 1143 ze zm.

chicznymi spowodowanymi przyjmowaniem œrodków odurza-
j¹cych lub substancji psychotropowych osi¹ga optymalny stan
zdrowia, funkcjonowania psychicznego i spo³ecznego (art. 4
pkt 22), a termin „reintegracja” okreœla efekt dzia³añ ujêtych
w rozdzia³ach 5 (uczestnictwo w centrum integracji spo³ecznej)
i 7 (roboty publiczne, kluby integracji spo³ecznej) ustawy
z 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym (art. 4 pkt 23)

175

Wyj¹tek od zasady dobrowolnoœci leczenia zosta³ ujêty

w art. 30 nowej ustawy, zgodnie z którym na wniosek przedsta-
wiciela ustawowego, krewnych w linii prostej, rodzeñstwa lub
faktycznego opiekuna albo z urzêdu s¹d rodzinny mo¿e skiero-
waæ niepe³noletni¹ osobê uzale¿nion¹ na przymusowe leczenie
i rehabilitacjê. Postêpowanie toczy siê wed³ug przepisów o po-
stêpowaniu w sprawach nieletnich. Czasu przymusowego le-
czenia i rehabilitacji nie okreœla siê z góry, nie mo¿e on byæ
jednak d³u¿szy ni¿ 2 lata. Je¿eli osoba uzale¿niona ukoñczy 18
lat przed zakoñczeniem przymusowego leczenia lub rehabilita-
cji, s¹d rodzinny mo¿e je przed³u¿yæ na czas niezbêdny do
osi¹gniêcia celu leczenia lub rehabilitacji, ³¹cznie nie d³u¿szy
jednak ni¿ 2 lata.

Na mocy art. 26 nowej ustawy leczenie osoby uzale¿nionej

prowadzi zak³ad opieki zdrowotnej lub lekarz wykonuj¹cy
praktykê lekarsk¹, w tym w ramach grupowej praktyki lekar-
skiej. Natomiast rehabilitacjê osoby uzale¿nionej mog¹ prowa-
dziæ lekarz maj¹cy specjalizacjê w dziedzinie psychiatrii b¹dŸ
osoba posiadaj¹ca certyfikat specjalisty terapii uzale¿nieñ.
Z kolei reintegracjê osób uzale¿nionych mog¹ prowadziæ centra
integracji spo³ecznej oraz organizacje pozarz¹dowe i inne pod-
mioty, których dzia³alnoœæ statutowa obejmuje zadania nale-
¿¹ce do sfery zadañ publicznych w zakresie m.in. ochrony
i promocji zdrowia, pomocy spo³ecznej, dzia³alnoœci charyta-

106

176

A. Verster, E. Buning, Skutecznoœæ leczenia substytucyjnego uzale¿-

nienia od opiatów, Warszawa 2004, s. 22-23.

177

K. Krajewski, Problematyka narkotyków i narkomanii w ustawo-

dawstwie polskim, w: Problemy narkotyków i narkomanii w ustawodaw-
stwie polskim, Warszawa 2004, s. 15.

tywnej, nauki. Za œwiadczenia w ramach leczenia, rehabilitacji
b¹dŸ reintegracji, udzielane osobie uzale¿nionej niezale¿nie od
jej miejsca zamieszkania w kraju, nie pobiera siê od tej osoby
op³at.

107

178

Dz.U. Nr 77, poz. 873 ze zm.

6.3.2. Programy redukcji szkód

6.3.2.1. Leczenie substytucyjne

Minimalizowaniem negatywnych konsekwencji za¿y-

wania narkotyków poniesionych zarówno przez spo³ecznoœæ,
jak i poszczególnych u¿ytkowników substancji odurzaj¹cych
zajmuj¹ siê programy redukcji szkód. Wœród tych programów
wskazaæ nale¿y na programy substytucji lekowej (zwane tak¿e
terapi¹ substytucyjn¹ b¹dŸ leczeniem substytucyjnym) pole-
gaj¹ce na dostarczaniu osobom uzale¿nionym od opiatów,
przede wszystkim od heroiny, substytutu (g³ownie metadonu)
³agodz¹cego objawy g³odu narkotykowego. Wzrost znaczenia
programów substytucji lekowej jest zwi¹zany z rozprzestrze-
nianiem siê epidemii wirusa HIV. A. Verster i E. Buning do-
wodz¹, ¿e bodŸcem dla rozwoju us³ug z zakresu lecznictwa
substytucyjnego okaza³a siê epidemia HIV/AIDS wœród narko-
manów oraz dodatkowa wiedza na temat skutecznoœci leczenia
substytucyjnego w profilaktyce HIV

176

. Zdaniem K. Krajew-

skiego zast¹pienie do¿ylnych iniekcji heroiny doustnym przyj-
mowaniem metadonu zasadniczo zmniejsza ryzyko zara¿enia
siê HIV przez narkomanów niebêd¹cych jeszcze osobami zaka-
¿onymi b¹dŸ przekazania wirusa innym przez narkomanów ju¿
zaka¿onych

177

Nowa ustawa przewiduje leczenie substytucyjne osoby uza-

le¿nionej (art. 28) oraz zawiera delegacjê ustawow¹ dla Ministra
Zdrowia do wydania rozporz¹dzenia w sprawie szczegó³owego
trybu postêpowania przy leczeniu substytucyjnym oraz szcze-
gó³owych warunków, które powinien spe³niaæ zak³ad opieki
zdrowotnej prowadz¹cy leczenie substytucyjne. Do momentu
wejœcia w ¿ycie wspomnianego aktu wykonawczego zachowuje
moc rozporz¹dzenie Ministra Zdrowia i Opieki Spo³ecznej z dnia
6 wrzeœnia 1999 r. w sprawie leczenia substytucyjnego

178

wydane

108

179

G. Wodowski, Ig³y, strzykawki i prawa cz³owieka, w: Niezamierzo-

ne konsekwencje, s. 372.

na podstawie ustawy z dnia 24 kwietnia 1997 r. o przeciwdzia-
³aniu narkomanii. Zgodnie z § 1 rozporz¹dzenia leczenie substy-
tucyjne polega na stosowaniu, w ramach programu leczenia uza-
le¿nienia, œrodka odurzaj¹cego lub substancji psychotropowej.
Takie leczenie ma na celu poprawê stanu somatycznego i psy-
chicznego, readaptacjê osób uzale¿nionych (pacjentów) oraz
ograniczenie rozprzestrzeniania zaka¿eñ HIV i innych.

Na mocy § 2 pacjentów do leczenia substytucyjnego kwali-

fikuje kierownik programu leczenia uzale¿nienia, jeœli spe³niaj¹
³¹cznie nastêpuj¹ce warunki: s¹ uzale¿nieni co najmniej od
3 lat, ukoñczyli 18 lat, podejmowane próby leczenia konwen-
cjonalnymi metodami okaza³y siê nieskuteczne oraz wyra¿¹
zgodê na przetwarzanie danych osobowych w zakresie okreœlo-
nym rozporz¹dzeniem. Kierownik programu mo¿e zakwalifiko-
waæ do leczenia substytucyjnego pacjentów niespe³niaj¹cych
pierwszych trzech warunków, jeœli przemawiaj¹ za tym wa¿ne
wzglêdy zdrowotne. Bez w¹tpienia za takowe uznaæ mo¿na za-
ka¿enie HIV. Kierownik mo¿e te¿ wy³¹czyæ z leczenia substy-
tucyjnego pacjenta, je¿eli trzykrotne kolejne lub piêciokrotne
wykonane w ci¹gu 6 miesiêcy badanie moczu potwierdza
przyjmowanie innych ni¿ stosowane w leczeniu œrodków odu-
rzaj¹cych lub substancji psychotropowych. Kierownik mo¿e
wy³¹czyæ równie¿ pacjenta, który nie przestrzega innych wa-
¿nych wymogów okreœlonych programem (§ 2).

Na mocy § 4 pacjenci uczestnicz¹cy w programach podle-

gaj¹, celem unikniêcia ewentualnego uczestnictwa w wiêcej ni¿
jednym programie, wpisowi do centralnego wykazu osób pod-
danych leczeniu substytucyjnemu, prowadzonego przez Insty-

109

180

Handbook for Legislators on HIV/AIDS, Law and Human Rights:

Action to Combat HIV/AIDS in View of its Devastating Human, Economic
and Social Impact, UNAIDS, Geneva 1999, s. 53-54.

181

S.B. Watstein, K. Chandler, S³ownik AIDS, s. 226.

182

K. Krajewski, Opinia w przedmiocie rz¹dowego projektu ustawy

o przeciwdzia³aniu narkomanii (druk nr 4024), Kraków 3.06.2005 r., Biu-
ro Studiów i Ekspertyz Kancelarii Sejmu, tekst dostêpny na stronie inter-
netowej: http://ks.sejm.gov.pl/proc4/opisy/4024.htm

183

Ibidem.

tut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie. Pacjent przyjmuj¹cy
œrodek substytucyjny jest badany, co najmniej raz w miesi¹cu,
na obecnoœæ w moczu innych œrodków odurzaj¹cych lub sub-
stancji psychotropowych ni¿ podawane w ramach leczenia sub-
stytucyjnego. Odmowa pacjenta poddania siê badaniu mo¿e
stanowiæ podstawê do wy³¹czenia pacjenta z leczenia substytu-
cyjnego (§ 5 ust. 6). Zgodnie z § 6 rozporz¹dzenia pacjenci
uczestnicz¹cy w programie w warunkach ambulatoryjnych po-
winni byæ jednoczeœnie poddawani oddzia³ywaniu psychotera-
peutycznemu i rehabilitacyjnemu, a zak³ad powinien prowadziæ
wspó³pracê z ich rodzinami.

Wypada jeszcze dodaæ, ¿e leczenie substytucyjne mo¿e

prowadziæ zak³ad opieki zdrowotnej po uzyskaniu zezwolenia
wojewody, wydanego – w drodze decyzji administracyjnej – po
uzyskaniu pozytywnej opinii dyrektora Krajowego Biura do
spraw Przeciwdzia³ania Narkomanii. Z kolei w zak³adach po-
prawczych i schroniskach dla nieletnich oraz jednostkach orga-
nizacyjnych S³u¿by Wiêziennej prowadzi siê leczenie, rehabili-

tacjê i reintegracjê osób uzale¿nionych umieszczonych w tych
zak³adach.

6.3.2.2. Programy wymiany igie³ i strzykawek

G. Wodowski stawia s³uszn¹ tezê, ¿e najpowa¿niejszym

nastêpstwem stosowania narkotyków, obok ryzyka uzale¿nie-
nia, s¹ powik³ania bêd¹ce skutkiem iniekcyjnego przyjmowa-

184

Przez ograniczanie szkód zdrowotnych i spo³ecznych nale¿y rozu-

mieæ dzia³ania ukierunkowane na zmniejszenie problemów zdrowotnych
i spo³ecznych wynikaj¹cych z u¿ywania w celach innych ni¿ medyczne
œrodków odurzaj¹cych lub substancji psychotropowych albo œrodków za-
stêpczych (art. 4 pkt 12 ustawy z 29 lipca 2005 r. o przeciwdzia³aniu nar-
komanii).

185

K. Krajewski, Problematyka, s. 41.

186

Zob. K. Krajewski, Prawo wobec narkotyków i narkomanii, w: Nie-

zamierzone konsekwencje, s. 57.

nia narkotyków

179

. Efektem u¿ywania ska¿onych igie³ i strzy-

kawek jest szerzenie siê w œrodowisku narkomanów chorób za-
kaŸnych, a zw³aszcza HIV/AIDS. Jedn¹ z metod niwelowania
szkodliwych skutków stosowania narkotyków s¹ programy wy-
miany igie³ i strzykawek u³atwiaj¹ce osobom uzale¿nionym do-
stêp do sterylnego sprzêtu iniekcyjnego. G³ównym celem ta-
kich programów jest minimalizowanie ryzyka zdrowotnego,
przede wszystkim ryzyka zaka¿enia HIV, zwi¹zanego z do¿yl-
nym przyjmowaniem narkotyków oraz towarzysz¹cym temu
stylem ¿ycia. Z ró¿norodnych badañ wynika, ¿e wymiana igie³
i strzykawek jest œrodkiem skutecznie zmniejszaj¹cym, na tere-
nie, gdzie jest prowadzona, iloœæ zaka¿eñ HIV

180

. Programy

wymiany igie³ i strzykawek budz¹ kontrowersje. Przeciwnicy
tego pomys³u twierdz¹, ¿e zachêca on do zachowañ destrukcyj-
nych, do przyjmowania narkotyków, natomiast zwolennicy ak-
centuj¹ takie jego zalety, jak np. likwidacja bariery finansowej
bêd¹cej przeszkod¹ w nabywaniu sterylnego sprzêtu przez nar-
komanów

181

Okreœlenie statusu prawnego programów wymiany igie³

i strzykawek budzi pewne problemy. Zarówno pod rz¹dami usta-
wy z 1997 r. (zob. art. 45 ust. 1), jak i w œwietle nowego aktu
normatywnego (zob. art. 58 ust. 1) u³atwianie lub umo¿liwianie
u¿ycia œrodka odurzaj¹cego lub substancji psychotropowej jest
czynem zabronionym pod groŸb¹ kary. Nale¿y w tym miejscu
przypomnieæ, ¿e wprowadzenie znamion czasownikowych
„umo¿liwia” i „u³atwia” do art. 45 ustawy o przeciwdzia³aniu
narkomanii dokonane nowel¹ z roku 2000 spowodowa³o powa¿-
ne problemy interpretacyjne i k³opoty z funkcjonowaniem pro-
gramów wymiany igie³ i strzykawek

182

. W celu unikniêcia proble-

mów interpretacyjnych K. Krajewski postuluje pro futuro, aby

111

187

Ustawa z 14 marca 1985 r. o Pañstwowej Inspekcji Sanitarnej

(Tekst jednolity Dz.U. z 1998 r. Nr 90, poz. 575 ze zm.), dalej zwana
ustaw¹.

188

E. Ochendowski, Prawo administracyjne, s. 24-26; Z. Leoñski, Za-

rys, s. 17-18; Prawo administracyjne, pod red. M. Wierzbowskiego, War-
szawa 2002, s. 127-129.

dodaæ do art. 58 sformu³owanie stwierdzaj¹ce, ¿e „dzia³ania po-
dejmowane w ramach programów wymiany igie³ i strzykawek
dla osób uzale¿nionych prowadzonych w celu zapobiegania in-
fekcjom i zaka¿eniom nie stanowi¹ umo¿liwiania lub u³atwiania
u¿ywania œrodków odurzaj¹cych lub substancji psychotropo-
wych w rozumieniu przepisów niniejszej ustawy”

183

Aktualnie problem legalnoœci programów wymiany igie³

i strzykawek mo¿na rozwi¹zaæ na podstawie przepisu art. 2 ust.
1 pkt 3 ustawy z 29 lipca 2005 r., zgodnie z którym przeciw-
dzia³anie narkomanii realizuje siê m.in. przez ograniczanie
szkód zdrowotnych i spo³ecznych

184

. Przypomnijmy, ¿e stan-

dardowo ograniczanie szkód odbywa siê tak¿e poprzez wymia-
nê igie³ i strzykawek. Tym samym programy redukcji szkód
mo¿na zaliczyæ do metod, prowadzonej m.in. przez administra-
cjê publiczn¹, polityki przeciwdzia³ania narkomanii. Kieruj¹c
siê myœl¹ cytowanego wy¿ej Autora nale¿y stwierdziæ, ¿e art. 2
ust. 1 pkt 3 powinien byæ uznany za wskazówkê interpretacyjn¹
dotycz¹c¹ wszelkich w¹tpliwoœci zwi¹zanych z programami re-
dukcji szkód, ergo wymiana igie³ i strzykawek realizowana
w ramach takich programów nie powinna byæ traktowana jako
dzia³alnoœæ realizuj¹ca znamiona art. 58

185

. Podsumowuj¹c na-

le¿y zaznaczyæ, ¿e programy wymiany igie³ i strzykawek nie
maj¹ na celu u³atwiania lub umo¿liwiania osobom uzale¿nio-
nym konsumpcji narkotyków, ale maj¹ za zadanie ochronê tych
osób i spo³eczeñstwa przed wirusem HIV

186

112

189

Z. Leoñski, Materialne prawo, s. 187.

190

Ibidem, s. 192. Zob. te¿: Z. Leoñski, Zarys, s. 125; J. Jagielski, In-

spekcje specjalne w systemie kontroli administracji, „Kontrola Pañstwo-
wa” 1994, nr 4, s. 3 i n.

191

Prawo administracyjne, s. 195.

Rozdzia³ 7

Rola i zadania Pañstwowej Inspekcji
Sanitarnej w dziedzinie zapobiegania
i zwalczania HIV/AIDS

7.1. Uwagi ogólne

Kreœl¹c strukturê administracyjnoprawnych œrodków

zapobiegania i zwalczania HIV/AIDS nie mo¿na zapomnieæ
o istotnej roli, jak¹ w tej dziedzinie odgrywa Pañstwowa In-
spekcja Sanitarna utworzona na podstawie ustawy z 14 marca
1985 r.

187

stanowi¹cej swoiste dope³nienie ustawy o chorobach

zakaŸnych i zaka¿eniach. W zwi¹zku z tym, ¿e ustawa z 14 mar-
ca 1985 r. jest wa¿nym elementem w zbiorze administracyjno-
prawnych form zwalczania HIV/AIDS, dlatego rozwa¿ania na
temat roli i zadañ Pañstwowej Inspekcji Sanitarnej w walce
z pandemi¹ HIV zostan¹ poprzedzone kilkoma uwagami na te-
mat teoretycznoprawnych podstaw funkcjonowania Inspekcji.

W nauce prawa administracyjnego powszechnie akceptuje

siê pogl¹d, ¿e organy administracji publicznej maj¹ prawo u¿y-
cia przymusu w celu wyegzekwowania nakazów i zakazów
typu administracyjnego, czyli posiadaj¹ w³adztwo administra-
cyjne (imperium)

188

. Korzystanie z w³adztwa administracyjne-

go wyraŸnie przejawia siê w dzia³aniach administracji publicz-
nej w stanach zagro¿enia (np. stan wojenny, stan wyj¹tkowy,

113

192

Ibidem, s. 195.

193

Ibidem, s. 196.

194

C. W³odarczyk, S. PoŸdzioch, Pojêcie i zakres zdrowia publiczne-

go, w: Zdrowie, t. I, s. 20.

stan klêski ¿ywio³owej, zapobieganie i zwalczanie chorób zakaŸ-
nych i zaka¿eñ). Jak zauwa¿a Z. Leoñski, dzia³anie administra-
cji w takich stanach charakteryzuje siê szeregiem elementów
swoistych. Przede wszystkim wyj¹tkowa rola przypada wów-
czas organom okreœlanym jako policje administracyjne, koja-
rzonym z ochron¹ porz¹dku i bezpieczeñstwa publicznego czy
ochron¹ dóbr szczególnie cenionych (np. zdrowie). Nak³adane
s¹ równie¿ takie œwiadczenia osobiste i rzeczowe (np. wykona-
nie okreœlonych prac, udostêpnienie pomieszczenia poszkodo-
wanym, udzielenie pierwszej pomocy), których nie stosuje siê
w sytuacjach normalnych. Wreszcie, istnieje mo¿liwoœæ ograni-
czania wolnoœci obywatelskich b¹dŸ stosowania form przymusu
bezpoœredniego w celu odwrócenia zagro¿eñ

189

Nale¿y dodaæ, ¿e funkcje policji administracyjnej wykonuj¹

nie tylko umundurowane formacje (np. stra¿ graniczna, policja
pañstwowa, stra¿ gminna), ale tak¿e wyspecjalizowane inspek-
cje, nadzory, dozory spe³niaj¹ce w szczególnoœci funkcje kon-
troli jednostki w ró¿nych dziedzinach, wed³ug okreœlonej pro-
cedury i stosuj¹ce ró¿norodne sankcje typu egzekucyjnego albo
karnego

190

. S¹ to instytucje o okreœlonym stopniu samodzielno-

œci i odrêbnoœci organizacyjnej bêd¹ce wa¿nym elementem sys-
temu kontroli w pañstwie oraz sk³adnikiem aparatu administra-
cyjnego

191

. Tytu³em przyk³adu mo¿na wymieniæ Inspekcjê Wete-

rynaryjn¹, Pañstwow¹ Inspekcjê Ochrony Roœlin i Nasiennictwa,
Inspekcjê Ochrony Œrodowiska, Inspekcjê Farmaceutyczn¹ czy
Pañstwow¹ Inspekcjê Sanitarn¹.

Nale¿y w tym miejscu przywo³aæ opiniê J. Jagielskiego,

wed³ug której „inspekcja” nie jest uto¿samiana w przepisach
prawnych z okreœlonym podmiotem, ale jest traktowana zbior-
czo jako ogólna instytucja powo³ana do wykonania okreœlo-
nych zadañ. Tym samym inspekcja w organizacyjnym sensie
oznacza nie jeden podmiot, ale z³o¿on¹ strukturê powi¹zanych
ze sob¹ jednostek organizacyjnych wystêpuj¹cych jako organy
inspekcji

192

. G³ówne organy inspekcji (np. G³ówny Lekarz We-

114

195

E. Ochendowski, Prawo administracyjne, s. 209.

terynarii) maj¹ status centralnych organów administracji rz¹do-
wej, podlegaj¹ w³aœciwym ministrom (np. Ministrowi Rolnictwa
i Rozwoju Wsi) a swoje zadania realizuj¹ przy pomocy central-
nych inspektoratów (np. G³ówny Inspektorat Weterynarii).

Przywo³any wy¿ej Autor zauwa¿a, i¿ w sferze zadañ i kom-

petencji inspekcji obok funkcji kontrolnych znajduj¹ siê rów-
nie¿ zadania i kompetencje typowe dla organów administracji
pañstwowej (vide kompetencje w³adcze polegaj¹ce np. na wy-
dawaniu decyzji). Tym samym inspekcje nale¿y postrzegaæ
jako policje administracyjne wyposa¿one w atrybuty w³adzy
administracyjnej sprawowanej w formie nakazów i zakazów

193

7.2. Zadania i zakres dzia³ania
Pañstwowej Inspekcji Sanitarnej

Zgodnie z treœci¹ art. 1 ustawy Pañstwowa Inspekcja

Sanitarna, zwana dalej Inspekcj¹, jest powo³ana do realizacji
zadañ z zakresu zdrowia publicznego. Termin „zdrowie pu-
bliczne” oznacza wiedzê i sztukê s³u¿¹c¹ zapobieganiu choro-
bom, poprawie i przed³u¿aniu ¿ycia, zdrowia i witalnoœci fi-
zycznej i psychicznej jednostek poprzez dzia³ania zbiorowe
ukierunkowane m.in. na walkê z chorobami, które przedsta-
wiaj¹ najwiêksze zagro¿enie

194

Zadania z zakresu zdrowia publicznego Inspekcja realizuje

w szczególnoœci przez sprawowanie nadzoru sanitarnego – np.
nad warunkami higieniczno-sanitarnymi, jakie powinien spe³niaæ
personel medyczny, sprzêt oraz pomieszczenia, w których s¹
udzielane œwiadczenia zdrowotne – rozumianego jako kontrola
i mo¿noœæ podjêcia prawem przewidzianych œrodków wi¹¿¹cych
nadzorowanego lub mo¿noœæ bezpoœredniego wzruszenia (uchy-
lania, stwierdzania niewa¿noœci) jego aktów

195

. Nadzór sanitar-

ny sprawowany jest w celu ochrony zdrowia ludzkiego przed
niekorzystnym wp³ywem szkodliwoœci i uci¹¿liwoœci œrodowi-

115

skowych, zapobiegania powstawaniu chorób, w tym chorób za-
kaŸnych i zawodowych. Wykonywanie powy¿szych zadañ pole-
ga na sprawowaniu zapobiegawczego i bie¿¹cego nadzoru sani-
tarnego oraz prowadzeniu dzia³alnoœci zapobiegawczej i przeciw-
epidemicznej w zakresie chorób zakaŸnych i innych chorób po-
wodowanych warunkami œrodowiska, a tak¿e na prowadzeniu
dzia³alnoœci oœwiatowo-zdrowotnej (art. 2 ustawy).

Na mocy art. 5 ustawy dzia³ania Inspekcji w dziedzinie za-

pobiegania i zwalczania HIV/AIDS mo¿na podzieliæ na dzia-
³ania analityczne (dokonywanie analiz i ocen epidemiologicz-
nych), organizatorsko-kontrolne (opracowywanie programów
i planów dzia³alnoœci zapobiegawczej i przeciwepidemicznej,
przekazywanie ich do realizacji zak³adom opieki zdrowotnej
a nastêpnie kontrola realizacji tych programów i planów, plano-
wanie i organizowanie sanitarnego zabezpieczenia granic pañ-
stwa), dzia³ania kierownicze (wydawanie zarz¹dzeñ i decyzji lub
wystêpowanie do innych organów o ich wydanie – w wypadkach
okreœlonych w przepisach o zwalczaniu chorób zakaŸnych, kie-
rowanie akcj¹ sanitarn¹ przy masowych przemieszczeniach lud-
noœci, zjazdach i zgromadzeniach) oraz na dzia³ania nadzorcze
(nadzór sanitarny nad ruchem pasa¿erskim i towarowym w mor-
skich i lotniczych portach oraz przystaniach) i edukacyjne

116

196

Organizacjê G³ównego Inspektoratu Sanitarnego okreœla rozporz¹-

dzenie Ministra Zdrowia z 19 sierpnia 2002 r. w sprawie nadania statutu
G³ównemu Inspektoratowi Sanitarnemu (Dz.U. Nr 142, poz. 1195).

197

W sprawie wyj¹tków od tej zasady zob. rozporz¹dzenie Ministra

Spraw Wewnêtrznych i Administracji z 4 listopada 2002 r. w sprawie or-
ganizacji oraz zasad i trybu wykonywania zadañ przez Pañstwow¹ Inspek-
cjê Sanitarn¹ Ministerstwa Spraw Wewnêtrznych i Administracji (Dz.U.
Nr 192, poz. 1614), rozporz¹dzenie Ministra Obrony Narodowej z 14
czerwca 2002 r. w sprawie organizacji oraz warunków i trybu wykonywa-
nia zadañ przez Wojskow¹ Inspekcjê Sanitarn¹ (Dz.U. Nr 97, poz. 872)
oraz rozporz¹dzenie Ministra Zdrowia i Opieki Spo³ecznej z 21 wrzeœnia
1999 r. w sprawie zasad wykonywania zadañ przez inspektorów sanitar-
nych w odniesieniu do zak³adów karnych, aresztów œledczych oraz schro-
nisk dla nieletnich i zak³adów poprawczych podleg³ych Ministrowi Spra-
wiedliwoœci (Dz.U. Nr 82, poz. 927).

(udzielanie poradnictwa w zakresie spraw sanitarno-epidemiolo-
gicznych lekarzom okrêtowym i personelowi pomocniczo-lekar-
skiemu, zatrudnionemu na statkach morskich, ¿eglugi œródl¹do-
wej i powietrznych).

Pamiêtaj¹c o znaczeniu profilaktyki, a zw³aszcza dzia³añ

o charakterze edukacyjno-informacyjnym w zakresie walki
z HIV/AIDS wypada odnotowaæ, ¿e zgodnie z wol¹ prawodaw-
cy Inspekcja inicjuje, organizuje, prowadzi, koordynuje i nad-
zoruje dzia³alnoœæ oœwiatowo-zdrowotn¹ w celu ukszta³towania
odpowiednich postaw i zachowañ zdrowotnych. Tytu³em
przyk³adu mo¿na podaæ, ¿e Inspekcja inicjuje i wytycza kierun-
ki przedsiêwziêæ zmierzaj¹cych do zaznajamiania spo³eczeñ-
stwa z czynnikami szkodliwymi dla zdrowia, popularyzowania
zasad higieny, metod zapobiegania chorobom, pobudza aktyw-
noœæ spo³eczn¹ do dzia³añ na rzecz w³asnego zdrowia oraz
udziela porad i informacji w zakresie zapobiegania i elimino-
wania negatywnego wp³ywu czynników i zjawisk fizycznych,
chemicznych i biologicznych na zdrowie ludzi. Inspekcja oce-
nia tak¿e dzia³alnoœæ oœwiatowo-zdrowotn¹ prowadzon¹ przez
szko³y i inne placówki oœwiatowo-wychowawcze, szko³y wy¿-
sze oraz œrodki masowego przekazu, zak³ady opieki zdrowot-
nej, inne zak³ady, instytucje i organizacje oraz udziela im po-
mocy w prowadzeniu tej dzia³alnoœci.

Z punktu widzenia zapobiegania i zwalczania HIV/AIDS

nale¿y jeszcze wskazaæ na takie dzia³ania Inspekcji w dziedzi-
nie zapobiegawczego nadzoru sanitarnego, jak inicjowanie
przedsiêwziêæ oraz prac badawczych w dziedzinie zapobiega-
nia negatywnym wp³ywom czynników i zjawisk fizycznych,
chemicznych i biologicznych na zdrowie ludzi. Natomiast
z zakresu dzia³ania Inspekcji w dziedzinie bie¿¹cego nadzoru
sanitarnego obejmuj¹cego kontrolê przestrzegania przepisów
okreœlaj¹cych wymagania higieniczne i zdrowotne wyró¿niæ

117

198

Zob. wyrok Naczelnego S¹du Administracyjnego z 23 marca 2001 r.,

II S.A. 2257/00, LEX nr 54550.

199

Dz.U. Nr 162, poz. 1342 ze zm.

wypada zagadnienie utrzymania nale¿ytego stanu higieniczne-
go nieruchomoœci, zak³adów pracy, instytucji, obiektów i urz¹-
dzeñ u¿ytecznoœci publicznej, dróg, ulic oraz osobowego i to-
warowego transportu kolejowego, drogowego, lotniczego
i morskiego.

118

200

Warunki i tryb pobierania próbek do badañ okreœlaj¹ Polskie Nor-

my, a w przypadku braku Polskiej Normy warunki te i tryb okreœli, w dro-
dze rozporz¹dzenia, minister w³aœciwy do spraw zdrowia, uwzglêdniaj¹c
w szczególnoœci sposób pobierania i przechowywania próbek.

7.3. Organizacja Pañstwowej Inspekcji
Sanitarnej

Na mocy art. 7 przywo³anej wy¿ej ustawy Inspekcja

podlega Ministrowi Zdrowia. Inspekcj¹ kieruje, powo³any
przez Prezesa Rady Ministrów, G³ówny Inspektor Sanitarny
jako centralny organ administracji rz¹dowej, który swoje zada-
nia wykonuje przy pomocy G³ównego Inspektoratu Sanitarne-
go

196

. Organem doradczym i opiniodawczym G³ównego Inspek-

tora Sanitarnego w sprawach objêtych zakresem dzia³ania In-
spekcji jest Rada Sanitarno-Epidemiologiczna.

Omówione wczeœniej zadania Inspekcji zasadniczo wyko-

nuj¹ G³ówny Inspektor Sanitarny, pañstwowy wojewódzki in-
spektor sanitarny, pañstwowy powiatowy inspektor sanitarny
oraz pañstwowy graniczny inspektor sanitarny dla obszarów
przejœæ granicznych

197

. W postêpowaniu przed organami Pañ-

stwowej Inspekcji Sanitarnej stosuje siê przepisy Kodeksu po-
stêpowania administracyjnego. G³ówny Inspektor Sanitarny
koordynuje i nadzoruje ustawow¹ dzia³alnoœæ pañstwowych in-
spektorów sanitarnych. Pañstwowy wojewódzki, powiatowy
i graniczny inspektor kieruj¹ dzia³alnoœci¹ odpowiednio woje-
wódzkiej, powiatowej i granicznej stacji sanitarno-epidemiolo-
gicznej, bêd¹cych zak³adami opieki zdrowotnej. Nale¿y dodaæ,
¿e wojewódzki inspektor mo¿e powierzyæ powiatowemu i gra-
nicznemu inspektorowi, w drodze porozumienia, prowadzenie
spraw z zakresu swojej w³aœciwoœci, w tym wydawanie w jego
imieniu decyzji administracyjnych.

W rozumieniu Kodeksu postêpowania administracyjnego,

w sprawach nale¿¹cych do zakresu zadañ i kompetencji Inspek-
cji, je¿eli ustawa nie stanowi inaczej, organem w³aœciwym jest
pañstwowy powiatowy lub pañstwowy graniczny inspektor sa-

119

201

Wyrok NSA z 19 stycznia 1988 r., IV S.A. 865/87, OSP

1990/7/284. Zob. te¿ glosê do tego wyroku J. Borkowskiego, „Pañstwo
i Prawo” 1990, nr 7, s. 284.

nitarny. W postêpowaniu administracyjnym organami wy¿sze-
go stopnia w rozumieniu Kodeksu postêpowania administracyj-
nego s¹ w stosunku do powiatowego i granicznego inspektora –
pañstwowy wojewódzki inspektor sanitarny, a w stosunku do
wojewódzkiego inspektora – G³ówny Inspektor Sanitarny. Do
pañstwowych inspektorów sanitarnych stosuje siê przepisy do-
tycz¹ce pracowników publicznych zak³adów opieki zdrowot-
nej

198

Pañstwowy inspektor sanitarny wykonuje zadania przy po-

mocy podleg³ej mu stacji sanitarno-epidemiologicznej, bêd¹cej
zak³adem opieki zdrowotnej. Strukturê organizacyjn¹, warunki
i sposób dzia³ania stacji sanitarno-epidemiologicznych oraz
kwalifikacje wymagane na poszczególne stanowiska pracy zo-
sta³y okreœlone przez rozporz¹dzenie Ministra Zdrowia z 9 wrzeœ-
nia 2002 r. w sprawie organizacji i sposobu dzia³ania stacji sa-
nitarno-epidemiologicznych

199

120

202

Wyrok NSA z 4 grudnia 2002 r., I SAB 62/02, LEX nr 137857.

203

Rozporz¹dzenie Ministra Zdrowia z 4 lutego 2004 r. w sprawie za-

sad i trybu upowa¿niania niektórych pracowników stacji sanitarno-epide-
miologicznych do wykonywania w imieniu pañstwowych inspektorów sa-
nitarnych okreœlonych czynnoœci kontrolnych i wydawania decyzji (Dz.U.
Nr 24, poz. 217).

7.4. Uprawnienia Pañstwowej Inspekcji
Sanitarnej

Ustawa

przyzna³a

inspektorom

sanitarnym

rozleg³e

uprawnienia, z których tylko nieliczne maj¹ zastosowanie w dzie-
dzinie zwalczania HIV/AIDS. Przede wszystkim nale¿y przy-
wo³aæ art. 25 ustawy, na mocy którego pañstwowy inspektor
sanitarny w zwi¹zku z wykonywan¹ kontrol¹ ma prawo ¿¹dania
pisemnych lub ustnych informacji oraz wzywania i przes³uchi-
wania osób, ¿¹dania okazania dokumentów i udostêpniania
wszelkich danych, pobierania próbek do badañ laboratoryj-
nych

200

oraz wstêpu o ka¿dej porze dnia i nocy do m.in.

zak³adów pracy, obiektów u¿ytecznoœci publicznej, obiektów
handlowych, ogrodów dzia³kowych i nieruchomoœci, œrodków
transportu i obiektów z nimi zwi¹zanych, w tym równie¿ na
statki morskie, ¿eglugi œródl¹dowej i powietrzne. Nie mniej
istotne jest uprawnienie okreœlone w art. 26 ustawy, zgodnie
z którym pañstwowy inspektor ma prawo wstêpu do mieszkañ
w razie podejrzenia lub stwierdzenia choroby zakaŸnej. Wstêp
do mieszkañ osób korzystaj¹cych z immunitetów dyplomatycz-
nych na mocy ustaw, umów b¹dŸ zwyczajów miêdzynarodo-
wych jest dozwolony jedynie w porozumieniu z w³aœciwym
przedstawicielem dyplomatycznym.

Zgodnie z art. 27 ustawy w razie stwierdzenia naruszenia

wymagañ higienicznych i zdrowotnych, pañstwowy inspektor
sanitarny nakazuje, w drodze decyzji, usuniêcie w ustalonym
terminie stwierdzonych uchybieñ. Je¿eli naruszenie tych wy-
magañ spowodowa³o bezpoœrednie zagro¿enie ¿ycia lub zdro-
wia ludzi, inspektor sanitarny nakazuje np. zamkniêcie obiektu
u¿ytecznoœci publicznej, wy³¹czenie z eksploatacji œrodka
transportu, wycofanie z obrotu wyrobu mog¹cego mieæ wp³yw
na zdrowie ludzi albo podjêcie lub zaprzestanie innych dzia³añ.
Decyzje w tych sprawach podlegaj¹ natychmiastowemu wyko-
naniu.

Pañstwowemu inspektorowi sanitarnemu przys³uguje tak-

¿e prawo zg³oszenia sprzeciwu (art. 28 ustawy). Sprzeciw

mo¿e byæ zg³oszony, je¿eli w toku wykonywanych czynnoœci
inspektor stwierdzi, ¿e z powodu nieuwzglêdnienia wymagañ
higienicznych i zdrowotnych okreœlonych w obowi¹zuj¹cych
przepisach mog³oby nast¹piæ zagro¿enie ¿ycia lub zdrowia lu-
dzi. Zg³oszenie sprzeciwu wstrzymuje dalsze dzia³ania do
czasu wydania decyzji przez pañstwowego inspektora sanitar-
nego wy¿szego stopnia. Naczelny S¹d Administracyjny w wy-
roku z 18 stycznia 1988 r. orzek³, ¿e prawo zg³oszenia sprze-
ciwu

powinno

byæ

realizowane

formie

decyzji

administracyjnej. NSA stwierdzi³ tak¿e, ¿e prawo zg³oszenia
sprzeciwu przys³uguje organom inspekcji tylko wówczas, gdy
z powodu nieuwzglêdnienia wymagañ higienicznych i zdro-
wotnych okreœlonych w obowi¹zuj¹cych przepisach nast¹piæ
mo¿e zagro¿enie dla ¿ycia lub zdrowia ludzi, a wiêc w sytu-
acji, gdy równoczeœnie spe³nione zostaj¹ dwie przes³anki: na-
ruszenie wymagañ higienicznych b¹dŸ zdrowotnych oraz mo-
¿liwoœæ wyst¹pienia skutku tego naruszenia w postaci
zagro¿enia ¿ycia lub zdrowia ludzi

201

W przypadku zg³oszenia sprzeciwu i wypadku stwierdzenia

naruszeñ wymagañ higienicznych i sanitarnych inspektorzy sa-
nitarni s¹ uprawnieni do zabezpieczenia pomieszczeñ, œrodków
transportu, maszyn i innych urz¹dzeñ, œrodków spo¿ywczych,
przedmiotów u¿ytku, materia³ów i wyrobów przeznaczonych
do kontaktu z ¿ywnoœci¹, kosmetyków i innych wyrobów mo-
g¹cych mieæ wp³yw na zdrowie ludzi. Do postêpowania zabez-
pieczaj¹cego stosuje siê przepisy ustawy o postêpowaniu egze-
kucyjnym w administracji.

W razie stwierdzenia istotnych uchybieñ w dzia³alnoœci

kontrolowanej jednostki, mog¹cych mieæ wp³yw na stan zdro-
wia lub ¿ycie ludzi, pañstwowy inspektor sanitarny, niezale¿nie
od przys³uguj¹cych mu œrodków, zawiadamia o stwierdzonych
uchybieniach kierownictwo kontrolowanej jednostki lub jed-
nostkê albo organ powo³any do sprawowania nadzoru nad t¹
jednostk¹. Jednostka organizacyjna lub organ, do którego skie-
rowano zawiadomienie, jest obowi¹zany w terminie 30 dni od
dnia otrzymania zawiadomienia powiadomiæ o podjêtych i wy-

122

konanych czynnoœciach w³aœciwego pañstwowego inspektora
sanitarnego.

Pañstwowy inspektor sanitarny wy¿szego stopnia mo¿e po-

dejmowaæ wszelkie czynnoœci nale¿¹ce do zakresu dzia³ania pañ-
stwowego inspektora sanitarnego ni¿szego stopnia, je¿eli jest to
wskazane ze wzglêdu na szczególn¹ wagê lub zawi³oœæ sprawy.
W tych wypadkach inspektor wy¿szego stopnia staje siê orga-
nem pierwszej instancji. O podjêciu czynnoœci G³ówny Inspek-
tor Sanitarny lub pañstwowy wojewódzki inspektor sanitarny za-
wiadamia w³aœciwego pañstwowego inspektora sanitarnego. Ta-
kie stanowisko potwierdzi³ Naczelny S¹d Administracyjny w wy-
roku z 4 grudnia 2002 r. orzekaj¹c, i¿ „aby inspektor sanitarny
wy¿szego stopnia skutecznie przej¹³ sprawê do rozpoznania, to
musia³by przede wszystkim powiadomiæ o tym fakcie na piœmie
w³aœciwego pañstwowego inspektora sanitarnego ni¿szego stop-
nia”

202

. Pañstwowy inspektor sanitarny mo¿e upowa¿niæ niektó-

rych pracowników stacji sanitarno-epidemiologicznych do wy-
konywania w jego imieniu okreœlonych czynnoœci kontrolnych
i wydawania decyzji na zasadach i w trybie okreœlonych przez
ministra w³aœciwego do spraw zdrowia w drodze rozporz¹dze-
nia

203

. Osoby dokonuj¹ce czynnoœci kontrolnych podlegaj¹ przy

wykonywaniu swoich zadañ szczególnej ochronie prawnej, prze-
widzianej w odrêbnych przepisach dla funkcjonariuszy publicz-
nych. Na zakoñczenie wypada dodaæ, i¿ komentowana ustawa
zawiera przepis karny, na mocy którego ka¿dy, kto utrudnia lub
udaremnia dzia³alnoœæ organów Inspekcji, podlega karze aresztu
do 30 dni, ograniczenia wolnoœci albo grzywny.

123

Literatura

Adamiak B., Borkowski J., Kodeks postêpowania administracyjnego. Ko-

mentarz, Warszawa 2000.

AIDS epidemic update: December 2003, UNAIDS/WHO, Geneva 2003.
AIDS i prawo karne, red. A.J. Szwarc, Poznañ 1996.
Albrecht H.-J., Rola i skutecznoœæ prawa oraz jego egzekwowania w re-

dukcji szkód IDU i HIV/AIDS, w: Niezamierzone konsekwencje: poli-
tyka narkotykowa i prawa cz³owieka, red. K. Malinowska-Sempruch,
Warszawa 2005.

Annas G.J., The Rights of Patients, Southern Illinois University Press

2004.

Barta J., Markiewicz R., Ochrona danych osobowych. Komentarz, Zaka-

mycze 2002.

Beauchamp T.L., Childress J.F., Zasady etyki medycznej, Warszawa 1996.
Bik B., Koncepcja promocji zdrowia, w: Zdrowie publiczne, wybrane za-

gadnienia, t. II, Kraków 2000.

Boratyñska M., Konieczniak P., Prawa pacjenta, Warszawa 2001.
Borkowski J., AIDS – problemy administracyjnoprawne profilaktyki i zwal-

czania, „Organizacja – Metody – Technika” 1989, nr 4.

Borkowski J., Administracyjnoprawne œrodki i problemy zapobiegania i zwal-

czania AIDS, w: Prawne problemy AIDS, red. A.J. Szwarc, Warszawa
1990.

Borkowski J., Glosa do wyroku NSA z 19 stycznia 1988 r., IV S.A. 865/87,

„Pañstwo i Prawo” 1990, nr 7.

Bujny J., Prawo pacjenta do poszanowania godnoœci podczas udzielania

œwiadczeñ zdrowotnych, w: Jednostka w demokratycznym pañstwie
prawa, red. J. Filipek, Bielsko-Bia³a 2003.

Bujny J., Prawo do ochrony zdrowia w dokumentach europejskich, w: Eu-

ropa w nowych granicach czy Europa bez granic?, red. Z. Drozdo-
wicz, Poznañ 2004.

Bujny J., Prawa pacjenta a ustawa o powszechnym ubezpieczeniu w Naro-

dowym Funduszu Zdrowia, w: Prawo wobec wyzwañ wspó³czesnoœci,
red. P. Wiliñski, Poznañ 2004.

Bujny J., Tajemnica lekarska jako gwarancja prawa pacjenta do prywatno-

œci, w: Prawo i Administracja, t. III, red. R. Budzinowski, Pi³a 2004.

Byk Ch., Prawo do zdrowia jako prawo konstytucyjne, „Pañstwo i Prawo”

2000, nr 9.

124

Commission Working Paper, Coordinated and integrated approach to

combat HIV/AIDS within the European Union and in its neighbourhood,
Commission of The European Communities, C(2004)3414, Brussels
8.09.2004, s. 4, polskie t³umaczenie W. Nowacki.

Czerwiñski J., Antoszkiewicz K., £¹giewska B., Wa³aszewski J., Pobiera-

nie i przeszczepianie narz¹dów w Polsce w 2004 roku, „Poltransplant.
Biuletyn Informacyjny” 2005, nr 1.

Definicje przypadków chorób zakaŸnych na potrzeby nadzoru epidemiolo-

gicznego, Pañstwowy Zak³ad Higieny – Zak³ad Epidemiologii wer-
sja robocza (3) – grudzieñ 2004.

Dercz M., Izdebski H., Organizacja ochrony zdrowia w Rzeczypospolitej

Polskiej w œwietle obowi¹zuj¹cego ustawodawstwa, Warszawa-Po-
znañ 2001.

Duda J., Transplantacja w prawie polskim. Aspekty karnoprawne, Zaka-

mycze 2004.

Dukiet-Nagórska T., Uwagi na temat Ustawy z dnia 6 wrzeœnia 2001 r.

o chorobach zakaŸnych i zaka¿eniach (Dz.U. Nr 126, poz. 1384), „Pra-
wo i Medycyna” 2001, nr 11.

Feinberg J., Harm to Self. The Moral Limits of the Criminal Law, t. III,

Oxford University Press 1989.

Filar M., Lekarskie prawo karne, Zakamycze 2000.
Filar M., Krzeœ S., Marsza³kowska-Krzeœ E., Zaborowski P., Odpowie-

dzialnoœæ lekarzy i zak³adów opieki zdrowotnej, Warszawa 2004.

G³owaczewska I., Ocena zabezpieczenia pracowników zak³adów, w któ-

rych istnieje ryzyko zaka¿enia HIV, w: HIV/AIDS Prawa cz³owieka
w miejscu pracy, Warszawa 2003.

Gostin L., Mann J.M., Toward the Development of a Human Rights Impact

Assessment for the Formulation and Evaluation of Public Health Poli-
cies, „Health and Human Rights: An International Journal” 1994, vol.
1, nr 1.

Handbook for Legislators on HIV/AIDS, Law and Human Rights: Action to

Combat HIV/AIDS in View of its Devastating Human, Economic and
Social Impact, UNAIDS, Geneva 1999.

Hauser R., Leoñski Z., Postêpowanie egzekucyjne w administracji. Komen-

tarz, Warszawa 2003.

HIV/AIDS and Human Rights – International Guidelines, United Nations,

New York-Geneva 1998.

Informacja o stosowaniu w 2004 roku ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r.

o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium RP w zakresie re-
alizacji zobowi¹zañ Rzeczypospolitej Polskiej wynikaj¹cych z Kon-
wencji Genewskiej dotycz¹cej statusu uchodŸców oraz Protoko³u No-
wojorskiego, Urz¹d do spraw Repatriacji i Cudzoziemców 2005.

Informacja o wynikach kontroli realizacji ustawy o publicznej s³u¿bie krwi

w zakresie gospodarki krwi¹ i preparatami krwiopochodnymi, Najwy¿-

125

sza Izba Kontroli, Warszawa 2002, KPZ/DZiKF-41006-2001, Nr ewid:
157/2002/P/01/130/KPZ.

Jackowski M., Ochrona danych medycznych, Dom Wydawniczy ABC,

2002.

Jagielski J., Inspekcje specjalne w systemie kontroli administracji, „Kon-

trola Pañstwowa” 1994, nr 4.

Janiszewski B., HIV i AIDS w zak³adach karnych. Problemy prawnokarne,

Poznañ 1999.

Juszczyk J., Zagro¿enie AIDS w œwietle wiedzy medycznej, w: Prawne pro-

blemy AIDS, red. A.J. Szwarc, Warszawa 1990.

Juszczyk J., G³adysz A., AIDS. Epidemiologia, patogeneza, klinika, lecze-

nie, zapobieganie, poradnictwo, Wroc³aw 1992.

Katz J., The Silent World of Doctor and Patient, The Johns Hopkins

University Press 2002.

Kennedy I., Grubb A., Principles of Medical Law, Oxford University Press

1998.

Kêdzia Z., Konstytucyjnoprawne aspekty zapobiegania i zwalczania AIDS,

w: Prawne problemy AIDS, red. A.J. Szwarc, Warszawa 1990.

Kijowski A., AIDS a prawo pracy i prawo ubezpieczenia spo³ecznego, w:

Prawne problemy AIDS, red. A.J. Szwarc, Warszawa 1990.

Kijowski A., Œlebzak K., HIV/AIDS w œwietle prawa pracy i prawa socjal-

nego, Poznañ 2004.

Konstytucje Rzeczypospolitej oraz komentarz do Konstytucji RP z 1997

roku, red. J. Boæ, Wroc³aw 1998.

Kopff A., Koncepcja praw do intymnoœci i do prywatnoœci ¿ycia osobiste-

go (zagadnienia konstrukcyjne), „Studia Cywilistyczne” t. XX, Kra-
ków 1972.

Krajewski K., Problematyka narkotyków i narkomanii w ustawodawstwie

polskim, w: Problemy narkotyków i narkomanii w ustawodawstwie
polskim, Warszawa 2004.

Krajewski K., Prawo wobec narkotyków i narkomanii, w: Niezamierzone

konsekwencje: polityka narkotykowa i prawa cz³owieka, red. K. Mali-
nowska-Sempruch, Warszawa 2005.

Krajewski K., Opinia w przedmiocie rz¹dowego projektu ustawy o prze-

ciwdzia³aniu narkomanii (druk nr 4024), Kraków 3.06.2005 r., Biuro
Studiów i Ekspertyz Kancelarii Sejmu.

Krajowy Program Zapobiegania Zaka¿eniom HIV, Opieki nad ¯yj¹cymi

z HIV i Chorymi na AIDS na lata 2004-2006, Warszawa 2004.

Krukowski J., Godnoœæ cz³owieka podstaw¹ konstytucyjnego katalogu

praw i wolnoœci jednostki, w: Podstawowe prawa jednostki i ich s¹-
dowa ochrona, red. L. Wiœniewski, Warszawa 1997.

Kubicki L., HIV/AIDS – odmowa leczenia i nieudzielanie pomocy medycz-

nej, Poznañ 2001.

Kubot Z., Umowy o œwiadczenie us³ug medycznych, Wroc³aw 2000.

126

Kulesza W., AIDS a prawnokarne problemy tajemnicy lekarskiej, w: AIDS

i prawo karne, red. A.J. Szwarc, Poznañ 1996.

Kunicka-Michalska B., Ochrona tajemnicy zawodowej w polskim prawie

karnym, Warszawa 1972.

Kupis W., Przeszczepianie p³uc, „Poltransplant. Biuletyn Informacyjny”

2005, nr 1.

Leoñski Z., Administracyjnoprawna regulacja zapobiegania i zwalczania

chorób zakaŸnych, „Organizacja – Metody – Technika” 1988, nr 11-12.

Leoñski Z., Zarys prawa administracyjnego, Warszawa 2001.
Leoñski Z., Zarys prawa administracyjnego. Dzia³alnoœæ administracji,

Warszawa 2001.

Leoñski Z., Materialne prawo administracyjne, Warszawa 2003.
Liszewska A., Robaczyñski W., AIDS a tajemnica lekarska, Poznañ 2001.
£awniczak-Lehman M., Pojêcie zawodów medycznych w œwietle prawa

i doktryny prawniczej, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologicz-
ny” 2001, nr 1-2.

£êtowski J., Prawo administracyjne. Zagadnienia podstawowe, Warszawa 1990.
Malinowska-Sempruch K., Wstêp, w: Niezamierzone konsekwencje: poli-

tyka narkotykowa i prawa cz³owieka, red. K. Malinowska-Sempruch,
Warszawa 2005.

Mann J.M., Gostin L., Gruskin S., Brennan T., Lazzarini Z., Fineberg H.,

Health and Human Rights, w: Health and Human Rights: a reader,
red. J.M. Mann, S. Gruskin, M.A. Godin, G.J. Annas, New York-Lon-
don 1999.

Marek Z., B³¹d medyczny, Kraków 1999.
McLean S.A.M., A Patient’s Right to Know: Information Disclosure, the

Doctor and the Law, Dartmouth 1989.

Nesterowicz M., Prawo medyczne, Toruñ 2001.
Ochendowski E., Prawo administracyjne, Toruñ 2001.
Ostrowski K., Zaka¿enia przenoszone przez przeszczepy, Warszawa 1997.
Patterson D., London L., International law, human rights and HIV/AIDS,

„Bulletin of the World Health Organization” 2002, nr 80.

Pigulska W., Diagnostyka zaka¿eñ HIV a prawo karne, Poznañ 1998.
Polacy w s³u¿bie pokoju 1953-2003, Warszawa 2003.
Postêpowanie administracyjne, red. M. Wierzbowski, Warszawa 2004.
Postêpowanie w przypadku ekspozycji pracowników s³u¿by zdrowia na

HBV, HCV i HIV. Aktualne wytyczne Centrum Kontroli Chorób i Pro-
filaktyki, „Morbidity and Mortality Weekly Report” 2001, Nr 50 (No.
RR-11), s. 1-52.

PoŸdzioch S., Prawo zdrowia publicznego. Zarys problematyki, Kraków

2004.

Prawo administracyjne, red. M. Wierzbowski, Warszawa 2002.
Prosser W.L., Privacy, „Californian Law Review” 1960, vol. 48.
Rejman G., Tajemnica lekarska, „Studia Iuridica” XXXI/1996.

Roemer R., Comparative National Public Health Legislation, w: Oxford

Textbook of Public Health, New York 1997, wyd. 3, vol. 1.

Rowiñska D., Badania wirusologiczne u potencjalnych dawców narz¹dów,

„Poltransplant. Biuletyn Informacyjny” 2002, nr 1.

Safjan M., Prawo wobec ingerencji w naturê ludzkiej prokreacji, Warsza-

wa 1990.

Safjan M., Problemy prawne tajemnicy lekarskiej, „Kwartalnik Prawa Pry-

watnego” 1995, nr 1.

Safjan M., Prawo i medycyna. Ochrona praw jednostki a dylematy

wspó³czesnej medycyny, Warszawa 1998.

Safjan M., Refleksje wokó³ konstytucyjnych uwarunkowañ rozwoju ochro-

ny dóbr osobistych, „Kwartalnik Prawa Prywatnego” 2002, nr 1.

Sandorski J., Miêdzynarodowa ochrona praw cz³owieka a HIV/AIDS, Po-

znañ 2002.

Sandorski J., Dochodzenie praw osób z HIV/AIDS, Poznañ 2003.
Sawicki J., Tajemnica zawodowa lekarza i dziennikarza w prawie karnym,

Warszawa 1960.

Skrzyd³o W., Konstytucja RP. Komentarz, Zakamycze 1999.
S³oñska Z., Promocja zdrowia w gminie, „Zdrowie i Zarz¹dzanie” 2001, nr 6.
Sobeyko J., Ustawodawstwo polskie a miêdzynarodowe standardy praw

cz³owieka, dotycz¹ce ¿yj¹cych z HIV w miejscu pracy, w: HIV/AIDS
Prawa cz³owieka w miejscu pracy, Warszawa 2003.

Soko³owska M., Spo³eczne i kulturowe aspekty regulacji prawnych w za-

kresie zapobiegania i zwalczania AIDS, w: Prawne problemy AIDS,
red. A.J. Szwarc, Warszawa 1990.

Soko³owski T., Problematyka AIDS w œwietle prawa rodzinnego, Poznañ

2000.

Stachowiak S., Problemy prawnoprocesowe zwi¹zane z HIV/AIDS, Poznañ

2001.

Stryjecka-Rowiñska D., Przygoda J., Hermanowicz M., Sprawozdanie

z dzia³alnoœci Krajowej Listy Biorców nerki lub nerki i trzustki w la-
tach 1997-2004, „Poltransplant. Biuletyn Informacyjny” 2005, nr 1.

Szata W., Naukowe i etyczne problemy ze szczepionkami przeciw AIDS,

Meldunek Pañstwowego Zak³adu Higieny 7B/99.

Szczepaniak R., Odpowiedzialnoœæ odszkodowawcza za zaka¿enie HIV,

Poznañ 1999.

Szwarc A.J., Karnoprawne problemy AIDS, w: Prawne problemy AIDS,

red. A.J. Szwarc, Warszawa 1990.

Teff H., Reasonable care: legal perspectives on the doctor-patient rela-

tionship, Clarendon Press, Oxford 1994.

Verster A., Buning E., Skutecznoœæ leczenia substytucyjnego uzale¿nienia

od opiatów, Warszawa 2004.

Warren S.D., Brandeis L.D., The right to privacy, „Harvard Law Review”

z 15.12.1890, nr 4.

128

Watstein S.B., Chandler K., S³ownik AIDS. The AIDS Dictionary, Warsza-

wa 2001.

Westin A., Privacy and Freedom, New York 1967.
Winczorek P., Komentarz do Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia

2 kwietnia 1997 r., Warszawa 2000.

W³odarczyk C., PoŸdzioch S., Pojêcie i zakres zdrowia publicznego, w:

Zdrowie publiczne, wybrane zagadnienia, t. I, Kraków 2000.

Wodowski G., Ig³y, strzykawki i prawa cz³owieka, w: Niezamierzone kon-

sekwencje: polityka narkotykowa i prawa cz³owieka, red. K. Malinow-
ska-Sempruch, Warszawa 2005.

Zajad³o J., Godnoœæ i prawa cz³owieka (ideowe i normatywne Ÿród³a prze-

pisu art. 30 Konstytucji), Gdañskie Studia Prawnicze, t. III, 1998.

Zamirowska A., ¯o³nowska A., Smreka J., Zasady postêpowania z chory-

mi zaka¿onymi HIV w stanach zagro¿enia ¿ycia, „Medycyna Inten-
sywna i Ratunkowa

” 2002, nr 5.

Zieliñska E., Ochrona osób zaka¿onych HIV przed dyskryminacj¹ w okre-

sie poprzedzaj¹cym nawi¹zanie stosunku pracy, ze szczególnym
uwzglêdnieniem kobiet, w: HIV/AIDS Prawa cz³owieka w miejscu pra-
cy, Warszawa 2003.

Zieliñski A., Nadzór epidemiologiczny, „Przegl¹d Epidemiologiczny”

2002, t. 56, nr 3.

Zoll A., Problemy s³u¿by zdrowia w œwietle doœwiadczeñ RPO, „Prawo

i Medycyna” 2000, nr 8.

129

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Krajowy Program Zwalczania AIDS i Zapobiegania Zakażeniom HIV, Zdrowie publiczne, W. Leśnikowska - Ś
Krajowy Program Zwalczania AIDS i Zapobiegania Zakażeniom HIV
hiv i aids Schenker I. I., Nyirenda J. M., Zapobieganie HIV-AIDS w szkołach (2004)
hiv i aids, Schenker I I , Nyirenda J M Zapobieganie HIV AIDS w szkołach (2004)
SWW epidem AIDS 2005
hiv aids 2
Protokół o zapobieganiu, zwalczaniu oraz karaniu handlu ludźmi
Środki zapobiegawcze
pytania z zpg, Administracja-notatki WSPol, Zwalczanie przestepczości gospodarczej
HIV i AIDS, Medycyna, Choroby zakaźne
Informacje o HIV AIDS
prezentacja HIV I AIDS id 39054 Nieznany
hiv i aids, HIV i AIDS, HIV i AIDS
temat 2-3, Administracja-notatki WSPol, Zwalczanie przestepczości gospodarczej

więcej podobnych podstron