BUDOWA WSZECHŚWIATA
1.Jak powstał wszechświat
2.Układ Słoneczny
3.Ciekawostki
1.Jak powstał wszechświat
Gdy astronomowie patrzą w Kosmos, daleko poza naszą. Galaktykę, w każdym kierunku widzą wiele innych galaktyk. Wszystkie te odległe galaktyki sprawiają wrażenie, jakby oddalały się od nas i od siebie wzajemnie, a te najdalsze poruszają się najszybciej. Tak więc wszystko wskazuje na to, że jesteśmy w rozszerzającym się Wszechświecie. Co jednak spowodowało tę ucieczkę? Astronomowie sądzą, że około 20 miliardów lat temu cała materia Wszechświata rozpierzchła się na wszystkie strony. Nie mogą wyjaśnić jak ani dlaczego tak się stało, lecz porównują to z potężną eksplozją i nazywają Wielkim Wybuchem (Big Bang). Początkowo Wszechświat był bardzo, bardzo gorący, ale w miarę rozszerzania się stygł, aż stał się Wszechświatem, jaki znamy. Odległe galaktyki są tak daleko, że ich światło potrzebuje wiele czasu na dotarcie do nas. Astronomowie potrafią dostrzec ledwo widoczne galaktyki oddalone od nas
o 10 miliardów lat Świetlnych. Oznacza to że, światło tych galaktyk wędrowało do nas 10 miliardów lat. Widzimy je więc takimi, jakimi były 10 miliardów lat temu, i nie wiemy, jak naprawdę te galaktyki wyglądają teraz. Gdy spoglądasz w Kosmos, zaglądasz również w czas miniony. Najbardziej odległe obiekty które astronomowie mogą obserwować, to kwazary, a najdalsze z nich wydają się być oddalone o około 13 miliardów lat świetlnych. nie wiedzą jednak ca jest dalej, więc nie potrafią powiedzieć jak wielki jest Wszechświat. Wszechświat może już zawsze się rozszerzać, lecz jeśli siła przyciągania grawitacyjnego pomiędzy galaktykami jest wystarczająco duża, to one zaczną się kiedyś zbiegać. Jeśli w końcu w wyniku tego znowu się spotkają, to ponownie może nastąpić Wielki Wybuch. Obecnie uważa się jednak, że Wszechświat będzie się rozszerzał ,,bez końca".
2. Układ Słoneczny
Słońce - naukowcy ustalili, że energia słoneczna wytwarzana jest w jego jądrze - w środku. Wydostaje się na zewnątrz bardzo wolno i na dotarcie do powierzchni Słońca potrzebuje milionów lat. W tym czasie przemienia się ze szkodliwego promieniowania gamma na znajome ciepło i światło. Ostatnią część swej podróży energia niesiona przez gorące gazy we ,,wrzących" bąblach przebywa ku powierzchni zwanej fotosferą. Średnica Słońca jest 109 razy większa niż Ziemi, a objętość przeszło milion razy większa. Warstwa fotosfery którą widzimy ma temperaturę około 6000 stopni Celsjusza, a w środku jest niemal 3000 razy gorętsza. W chromosferze zaś temperatura wzrasta w miarę oddalania się od jądra, by w pobliżu korony osiągnąć temperaturę 1 miliona stopni Celsjusza.
Wiatr słoneczny - ze Słońca we wszystkich kierunkach ulatują drobne cząsteczki atomowe. Poruszają się z prędkością większą niż prędkość pocisku, lecz rozsiane są bardzo rzadko. Aparaty kosmiczne Pionier odkryły, że wiatr słoneczny wieje nawet poza planetą Neptun.
UWAGA-nigdy nie patrz bezpośrednio na Słońce, szczególnie przez lornetkę lub teleskop. Byłoby to bardzo szkodliwe dla oczu i może spowodować ślepotę
Merkury - jest planetą najbliższą Słońca, również najmniejszą z czterech planet wewnętrznych i niewiele większą od naszego Księżyca. Porusza się w odległości 60 milionów kilometrów od Słońca i potrzebuje 88 dni na jego okrążenie. Fotografie Merkurego pokazują skalistą planetę bez śladów wody lub życia. Jego powierzchnie, podziurawiona kraterami, powstałymi tysiące milionów lat temu od uderzeń o planetę skał z Kosmosu, wygląda tak samo jak powierzchnia naszego Księżyca. Jednak wewnątrz Merkury jest przypuszczalnie bardziej podobny do Ziemi. Jego środek to prawdopodobnie wielka kula z żelaza.
Wenus - druga z kolei planeta, Wenus, jest prawie tej samej wielkości co Ziemia. Znajduje się niemal dwa razy dalej od Słońca niż Merkury - 108 milionów kilometrów od niego - i okrąża Słońce w ciągu 224 dni. Mariner 10 (sond kosmiczna) sfotografował również chmury na Wenus. Chmury te pędzą wokół planety i okrążają ją w ciągu czterech dni. Natomiast Wenus na wykonanie jednego obrotu wokół swej osi potrzebuje 243 dni ziemskich, a na okrążenie Słońca tylko 225 dni ziemskich, tak więc doba na Wenus jest dłuższa niż wenusjański rok. Wenus wiruje w przeciwnym kierunku niż wszystkie inne planety. Okrążające ją aparaty kosmiczne wykonały już za pomocą radaru mapy większości powierzchni Wenus.
Ziemia - planeta będąca naszym domem jest największą spośród czterech planet wewnętrznych. Okrąża Słońce raz na rok (365 dni) w odległości 150 milionów kilometrów. Naukowcy sądzą, że Ziemia ukształtowała się około 4,6 miliarda lat temu. Cienka zewnętrzna warstwa, zwana skorupą, pokrywa płaszcz, czyli grubą warstwę skał. Jądro jest prawdopodobnie zestaloną kulą z żelaza i niklu, otoczoną warstwą ciekłych metali. Dwie trzecie Ziemi pokrywają wielkie oceany, które utrzymywane są na miejscu przez siłę przyciągania Ziemi. Wodę przyciąga również Księżyc - i to jest właśnie przyczyna występowania na Ziemi przypływów i odpływów morza. Wokół Ziemi znajduje się cienka warstwa gazów, zwana atmosferą. Zatrzymuje ona szkodliwe promieniowanie słoneczne oraz cząstki pyłu kosmicznego. W miarę oddalania się od Ziemi atmosfera staje się coraz rzadsza, aż zanika w przestrzeni. Ziemia posiada jeden Księżyc, którego oglądamy zawsze z tej samej strony.
Mars - ta czerwona planeta odległa od Słońca o 228 milionów km jest mała i skalista, wielkości zaledwie około połowy Wenus lub Ziemi. Aczkolwiek dzień marsjański trwa 24,6 godz. - prawie tyle samo co nasz - to rok marsjański równy 687 ziemskim dniom, jest prawie dwa razy dłuższy od naszego. Mars jest czasami nazywany Czerwoną Planetą, ponieważ jego grunt i skały są czerwone. Jego pyliste równiny pokryte są skałami i pokiereszowane wąwozami oraz wygasłymi wulkanami. Choć obecnie Mars jest pozbawiony życia, to nie jest wykluczone, że któregoś dnia znajdziemy na nim jakieś skamieniałe ślady życia.
Pierścień planetoid - to grupa maleńkich planet okrążających Słońce pomiędzy Marsem a Jowiszem. Największą z nich jest Ceres, która ma około 1000 kilometrów średnicy, ale gdyby je wszystkie
zebrać razem, byłyby mniejsze od naszego Księżyca.
Jowisz - poza planetoidami w Układzie Słonecznym znajdują się cztery ogromne planety, zbudowane z gazów i cieczy. Jowisz jest największą z nich. Oddalony o 778 milionów kilometrów od Słońca potrzebuje prawie 12 lat na jego okrążenie. Chmury Jowisza są lodowato zimne. Wiejące w nich potężne wiatry tworzą formacje w postaci pasów. Jasne pasy utworzone są przez cieplejsze chmury, a ciemne pasy - przez chłodniejsze. Jowisz ma przeszło 16 księżyców. Dwanaście z nich jest bardzo małych lecz cztery są wielkości planet. Gdy Voyager przelatywał obok księżyca Jowisza o nazwie Io, naukowcy zaobserwowali wybuchające na nim wulkany. Każdego roku wyrzucają one miliardy kilogramów materii, toteż powierzchnia Io nieustannie się zmienia. Europa, Ganimed i Callisto pokryte są lodem. Powierzchnia Europy jest biała, Ganimed ma ciemne obszary z kraterami, Callisto znajdującego się poza pasami promieniowania również pokrywają kratery.
Saturn - Saturn to jeszcze jedna ogromna planeta średnicy 120000 kilometrów. Jest niemal tak duża jak Jowisz, lecz znajduje się prawie dwa razy dalej od Słońca i potrzebuje 30 lat, by okrążyć je jeden raz. Pierścienie Saturna zbudowane są z milionów kawałków lodu. Są one bardzo różnej wielkości - od maleńkich okruchów do 10 -kilometrowych brył. Krążą one wokół Saturna, tworząc bardzo cienką tarczę, której szerokość jest niemal taka sama jak odległość z Księżyca do Ziemi. Saturn ma 6 średniej wielkości księżyców. Z kraterami, dolinami i łańcuchami górskimi wyglądają trochę jak nasz Księżyc, lecz wszystkie są bardzo zimne. Prawdopodobnie zbudowane są głównie z lodu.
Uran - Uran i Neptun aczkolwiek gigantyczne, nie mają nawet połowy rozmiarów Jowisza czy Saturna. Uran potrzebuje 84 lat na jedno okrążenie Słońca, od którego jest oddalony o 2870 milionów kilometrów.
Uran wygląda, jak gdyby wirował no bok. gdy przesuwa się wokół Słońca, światło słoneczne pada w ciągu 21 ziemskich lat najpierw na jeden biegun, potem - na równik, a następnie - na drugi biegun. To wytwarza bardzo dziwne pory roku, ponieważ każdy biegun ma 21 lat światła, po których następuje 21 lat normalnych dni i nocy, a później - 21 lat ciemności.
Neptun - Neptun wydaje się być podobny do Uranu. Jest tylko trochę mniejszy i oddalony od Słońca o 4497 milionów kilometrów. Na jedno okrążenie Słońce potrzebuje 165 lat. Neptun ma osiem księżyców - znanego dawniej Trytona i Nereidę oraz sześć odkrytych przez Voyagera 2. Tryton jest niezwykły, bo krąży w kierunku przeciwnym do kierunku ruchu wirowego Neptuna.
Pluton - Pluton jest dziwną lodową planetą, mniejszą niż nasz Księżyc i podobną do planet bliskich Słońcu. Jego księżyc Charon obiega Plutona w dokładnie tym samym czasie, w którym Pluton wykonuje jeden obrót wokół własnej osi. Dlatego zawsze widziałbyś Charona tylko z jednej strony Plutona i zawsze w tym samym miejscu na niebie.
Podsumowanie
odległość od Słońca średnica okrąża Słońce w długość doby
Merkury 60 mln km 4 878 km 88 dni 58,65 dni
Wenus 108 mln km 12 104 km 225 dni 243 dni
Ziemia 149,6 mln km 12 758 km 365,25 dni 23,93 h
Mars 228 mln km 6 794 km 687 dni 24,62 h
Jowisz 778 mln km 142 800 km 12 lat 9,8 h
Saturn 1427 mln km 120 000 km 30 lat 10,6 h
Uran 2870 mln km 51 800 km 84 lata 16,3 h
Neptun 4497 mln km 49 500 km 165 lat 18,2 h
Pluton 5900 mln km 2 500 km 250 lat 6,4 dni
Ciekawostki
Czarne dziury - nikt nie wie ile jest czarnych dziur. Niektórzy astronomowie sądzą, że czarna dziura może znajdować się w centrum naszej Galaktyki oraz, że istnieją one w odległych kwazarach. Mogły by one powstawać w zwartych grupach gwiazd zwanych gromadami kulistymi
Czerwone olbrzymy - wszystkie gwiazdy przy końcu swego życia ,,puchną" i stają się czerwonymi olbrzymami lub gigantami. Gdy Słońce stanie się czerwonym olbrzymem będzie tak duże, że ,,połknie" Merkurego, Wenus i Ziemię. Stanie się to za prawie 5000 milionów lat.
Galaktyki - galaktyki mają różne kształty i rozmiary. Dzielimy je na trzy główne typy. Galaktyki eliptyczne składają się przede wszystkim ze starszych gwiazd. Galaktyki spiralne cechuje poprzeczka przez środek , z ,,ramionami" na obu końcach poprzeczki (nasza galaktyka jest galaktyką spiralną). Galaktyki nieregularne to galaktyki bez żadnego określonego kształtu. Zawierają one wiele pyłu i jasnych mgławic.
Gwiazdy neutronowe i pulsary - po supernowej może pozostać maleńka, niesłychanie szybko wirująca gwiazda neutronowa. Niektóre zwane pulsarami wysyłają wąską wiązkę fal radiowych, która ,,omiata" wokół przestrzeń w miarę obrotów gwiazdy. Wydaje się ona gasnąć i ponownie włączać jak latarnia morska, i może być odbierana tylko wtedy gdy jest skierowana w naszą stronę.
Kwazary - kwazary mogą być bardzo młodymi galaktykami. Wyglądają one jak gwiazdy, ale wydają się być bardziej odległe, mniejsze i jaśniejsze niż większość galaktyk. nikt nie wie jeszcze w jaki sposób tak mały obiekt może wytwarzać tak wiele energii.
,,Skrzyżowanie" orbit - przez większość czasu Pluton jest planetą najbardziej oddalony od Słońca, lecz co jakiś czas znajduje się bliżej słońca niż Neptun. Choć ich drogi pozornie się przecinają, te dwie planety nigdy się nie zderza, ponieważ płaszczyzny ich orbit są od siebie znacznie oddalone.
Wybuch supernowej - niektóre ogromne gwiazdy kończą swe życie ogromnym wybuchem zwanym supernową. Może on rozerwać całą gwiazdę na kawałki, ale czasami jej środek może przetrwać jako gwiazda neutronowa lub czarna dziura .