OPCJE

Kontrakty opcyjne są zawierane zawsze przez dwie strony: NABYWCĘ i SPRZEDAWCĘ opcji (nazywanego również wystawcą opcji)

Na rynku istnieje szereg różnych opcji (np.. walutowe , stopy procentowej, swapów); generalnie jednak wszystkie te produkty charakteryzują następujące cechy:

• nabywca opcji nabywa, czyli zakupuje prawo, lecz nie obowiązek, do realizacji kontraktu opcyjnego z wystawcą opcji,
  

• w każdym kontrakcie opcyjnym określa się precyzyjne warunki oraz sposób jego realizacji, włączając wartość, na którą wystawiona jest opcja, ustaloną cenę (tzn. cenę realizacji inwestycji ang. strike price), datę lub daty w których opcja może być zrealizowana, datę wygaśnięcia opcji oraz jej rodzaj.

OPCJA jest to umowa między nabywcą (posiadaczem) a sprzedawcą (wystawcą) dająca prawo nabywcy do kupna (opcja kupna) lub sprzedaży (opcja sprzedaży) instrumentu bazowego przed lub w ustalonym dniu w przyszłości po określonej cenie w zamian za opłatę.

Pod koniec okresu na jaki wystawiono opcję prawo związane z opcją kończy się w terminie wygaśnięcia. Opcja jest kontraktem terminowym.

Posiadacz opcji nabywa prawo kupna lub sprzedaży instrumentu bazowego. Może on swobodnie decydować czy skorzystać z tego prawa czy też nie (nie ma obowiązku realizacji kontraktu opcyjnego).

Wystawca opcji jest przeciwną stroną transakcji, czyli jest to sprzedający prawo.

Instrumentem bazowym są najczęściej: papiery wartościowe, stopy procentowe, waluta.

W zależności od tego na jaki instrument bazowy jest wystawiona opcja wyróżnia się:

• opcje walutowe (instrumentem bazowym jest waluta),

• opcje akcyjne ( instrumentem bazowym jest akcja),

• opcje procentowe (instrumentem podstawowym może być obligacja, bon skarbowy, depozyt, itp.)

• inne

Termin wygaśnięcia opcji (expirationa date, maturity) to termin w którym opcja musi zostać wykonana.

Termin wykonania opcji (exercise date) jest to okres, w którym opcja jest wykonana.

Cena wykonania opcji nazywana również ceną bazową lub ceną rozliczenia (exercise price, strike price) jest to cena realizacji umowy na którą opiewa opcja. Jest ona ustalana w momencie wystawienia opcji i przez cały okres jej ważności nie zmienia się.

Cena rynkowa opcji (koszt) jest określa często jako premia opcyjna lub cena opcji i jest to cena, którą należy zapłacić za nabycie opcji. Cena opcji w okresie jej ważności może się zmieniać i jest zależna od popytu i podaży na rynku.

Cena instrumentu bazowego to wartość rynkowa instrumentu finansowego, na który została wystawiona opcja.

Wyróżnia się dwa rodzaje opcji:

1. OPCJA KUPNA „call” - nabywca opcji ma prawo do zakupu określonego instrumentu bazowego po określonej cenie do określonego terminu lub w określonym terminie.

2. OPCJA SPRZEDAŻY „put” - nabywca opcji ma prawo sprzedaży określonego instrumentu bazowego po określonej cenie do określonego terminu lub w określonym terminie.

Wystawca opcji w obu wyróżnionych opcjach ma obowiązek sprzedaży instrumentu bazowego (opcja call) i kupna instrumentu bazowego (opcja put) jeżeli posiadacz opcji zdecyduje się zrealizować swoje prawo wynikające z posiadanych opcji.

	OPCJA CALL	OPCJA PUT
KUPUJĄCY	Prawo do kupna	Prawo do sprzedaży
SPRZEDAJĄCY	Obowiązek sprzedaży instrumentu bazowego, gdy kupujący opcję chce ją zrealizować	Obowiązek zakupu instrumentu bazowego, gdy kupujący opcję chce ją zrealizować

Kupujący opcję jest zobowiązany do zapłacenia ceny opcji, tzw. premii, tym samym zyskuje aktywne prawo do wyboru - prawo decyzji, prawo do zakupu instrumentu bazowego w przypadku opcji call lub jego sprzedaży w przypadku opcji put.

Sprzedający natomiast otrzymuje premię opcyjną obejmując pasywne zobowiązanie do sprzedaży instrumentu bazowego (opcja call), zakupu instrumentu bazowego (opcja call).

W poniższej tabeli przedstawiono zestawienie podstawowych rodzajów opcji w aspekcie pozycji kontraktowej obu stron transakcji:

Pozycja kontraktowa stron Rodzaj opcji	NABYWCA płaci cenę opcji (premia). zyskuje aktywne prawo wyboru (prawo decyzji)	SPRZEDAWCA otrzymuje premię opcyjną. obejmuje pasywne zobowiązanie.
OPCJA KUPNA	Prawo zakupu instrumentu bazowego	„trzymający” instrument bazowy (gotów do sprzedaży).
OPCJA SPRZEDAŻY	Prawo sprzedaży instrumentu bazowego	„trzymający” pieniądze (gotów do kupna)

Biorąc pod uwagę kategorię terminu wykonania opcji wyróżnić można dwa rodzaje opcji:

1. OPCJA EUROPEJSKA - może zostać wykonana tylko w dniu wygaśnięcia opcji (termin wykonania i termin wygaśnięcia są sobie równe)

2. OPCJA AMERYKAŃSKA - może zostać wykonana przez cały okres ważności opcji (daje inwestorowi dodatkową korzyść „czasową” umożliwiając mu wcześniejsze wykonanie).

Obecnie zdecydowana większość opcji to opcje amerykańskie, przyznawane na okres 3,6, i 9 miesięcy, ale znane są również przypadki wystawiania opcji na dłuższy okres - dwóch a nawet pięciu lat.

Na rynku opcji wyróżnia się cztery rodzaje uczestników:

• Kupujący opcje kupna,

• Sprzedający opcje kupna,

• Kupujący opcje sprzedaży,

• Sprzedający opcje sprzedaży.

Kupujący zajmują pozycję długą (long position), zaś sprzedający opcje

zajmują tak zwaną krótką pozycję (short position).

Kontrakty opcyjne powstają w momencie gdy nabywca i sprzedawca dojdą do porozumienia co do ceny kontraktu. Wystawiający opcję kupna może nie posiadać aktywów bazowych, na które ona opiewa . W takiej sytuacji jest to opcja bez pokrycia. Jeżeli posiadacz opcji bez pokrycia zażąda jej wykonania, wówczas wystawca opcji musi zakupić na rynku niezbędną ilość aktywów bazowych po cenie obowiązującej w danym momencie. Wystawiając opcję bez pokrycia konieczne jest złożenie depozytu gwarantującego wypełnienie warunków kontraktu.

Opcje, które mają pokrycie w aktywach bazowych nazywa się opcjami z pokryciem.

Posiadacz opcji może każdego dnia trwania kontraktu skorzystać z jednej z trzech możliwości:

1. Nic nie robić i stracić premię (porzucenie opcji, która wygaśnie z upływem czasu),

2. Zamknąć pozycję na rynku, co oznacza, że posiadacz opcji sprzedaje ją po cenie rynkowej, wystawca opcji dokonuje jej zakupu,

3. Posiadacz opcji amerykańskiej może ją wykonać i nabyć instrumenty bazowe, na które opiewała opcja.

TYPY OPCJI:

1. IN-THE-MONEY kurs realizacji inwestycji jest korzystniejszy z punktu widzenia nabywcy niż wysokość kursu natychmiastowego dla tych samych walut, np.

Opcja zakupu jest in the money jeżeli

kurs realizacji opcji < kurs natychmiastowy

realizując taką opcję osiągniemy zysk (kupimy taniej)

Opcja sprzedaży jest in the money jeżeli

kurs realizacji opcji > kurs natychmiastowy

realizując taką opcję osiągniemy zysk (sprzedamy drożej)

2. OUT OF THE MONEY - kurs realizacji opcji jest mniej korzystny dla nabywcy niż aktualny kurs natychmiastowy dla danych walut. Nie ma ona żadnej wartości wewnętrznej.

Opcja zakupu jest out of the money jeżeli

kurs realizacji opcji > kurs natychmiastowy

realizacja takiej opcji naraża na straty i jest nieopłacalna (kupimy drożej).

Opcja sprzedaży jest out of the money jeżeli

kurs realizacji opcji < kurs natychmiastowy

nieopłacalne (sprzedamy taniej)

3. AT THE MONEY - kurs realizacji opcji jest równy bądź niewiele

odchylony od kursu natychmiastowego.

(Należy realizować tego typu opcje, aby nie ponieść straty wynikającej z zapłacone premii).

PODSTAWOWE RODZAJE TRANSAKCJI NA RYNKU OPCJI:

ZAKUP OPCJI KUPNA (długa pozycja)

Przykład opcji kupna:
Inwestor kupił europejską walutową opcję kupna 1000 USD z ceną wykonania 3,4 PLN i terminem wygaśnięcia 1.09.1997 płacąc za nią 50 PLN. Ma on prawo w dniu 1.09.1997 kupić 1000 USD po jednostkowym kursie 3,4 PLN. Jeśli w tym dniu kurs dolara względem złotego wynosić będzie na przykład 3,48 PLN, inwestor wykona opcję, płacąc za każdego dolara 3,4 PLN. Następnie sprzeda kupione dolary na rynku walutowym po kursie dnia, czyli po 3,48 PLN. jego dochód wyniesie:
+ 3480 PLN (przychód ze sprzedaży dolarów)
-  3400 PLN (koszt zakupu dolarów przy wykonaniu opcji)
-     50 PLN (koszt zakupu opcji)
=    30 PLN.
Jeśli zaś w tym dniu kurs dolara wynosić będzie na przykład 3,35 PLN, wówczas inwestor nie wykona opcji, gdyż dolary są tańsze na rynku walutowym. Opcja (prawo) straci ważność, a inwestor straci 50 PLN (koszt zakupu opcji).
Jak widać, opcja kupna zabezpieczyła inwestora przed wzrostem kursu dolara, jednakże przy drugim wariancie inwestor tracąc 50 PLN stracił wszystko, co przeznaczył na inwestycję.  

Dochód w opcji kupna

Dochód posiadacza opcji kupna w zależności
od zmian instrumentu podstawowego

Na wykresie na osi odciętych zaznaczona jest cena instrumentu podstawowego (w tym przypadku kurs walutowy), a na osi rzędnych dochód posiadacza opcji w dniu wygaśnięcia opcji. Gdy kurs walutowy jest wyższy niż 3,4 PLN, należy wykonać opcję. Jednakże gdy kurs walutowy jest wyższy niż 3,4 PLN, ale niższy niż 3,45 PLN, posiadacz opcji poniesie stratę. W takiej sytuacji nadwyżka kursu walutowego nad ceną wykonania nie rekompensuje premii (ceny zapłaconej za opcję). Dopiero przy kursie walutowym wyższym niż 3,45 PLN posiadacz opcji osiąga dochód. Może on bowiem wykonać opcję, a zatem kupić walutę po cenie wykonania, a następnie natychmiast sprzedać po kursie walutowym.

Zakup opcji kuna daje nabywcy opcji następujące korzyści:

• Ograniczona strata - największa możliwa strata dla nabywcy opcji kupna jest równa zapłaconej premii (koszt zakupu opcji),

• Nie ograniczony zysk - zysk możliwy do osiągnięcia jest praktycznie nie ograniczony i zależy wyłącznie od wzrostu ceny instrumentu bazowego (Inwestor kupując opcję zakupu oczekuje wzrostu ceny instrumentu bazowego, gdyż tylko wtedy ma szansę na uzyskanie zysku z inwestycji),

• Niewielka inwestycja - koszt zakupu opcji jest znacznie niższy niż kwota, którą należałoby zapłacić za faktyczne nabycie takiej ilości instrumentu bazowego na jaką opiewa. Zatem do czasu wygaśnięcia opcji pozostałą część kapitału można inwestować w inny sposób.

SPRZEDAŻ OPCJI KUPNA (krótka pozycja)

W przypadku sprzedaży opcji kupna wzrost kursu wymiany wiąże się z możliwością poniesienia przez sprzedającego nieograniczonych strat.

ZALETY SPRZEDAŻY OPCJI KUPNA:

• Otrzymanie premii,

• upływ czasu - zawsze upływ czasu działa na korzyść wystawiającego opcję kupna.

WADY SPRZEDAŻY OPCJI KUPNA:

• konieczność wykonania - jeżeli posiadacz opcji zechce, to opcja musi być zrealizowana i wystawca opcji niezależnie od ceny instrumentu bazowego musi dostarczyć posiadaczowi opcji właściwą ilość instrumentu bazowego po cenie gwarantowanej w opcji,

• nieograniczone straty - jeżeli cena instrumentu bazowego przekroczy punkt opłacalności, wystawca opcji kupna może ponieść praktycznie nieograniczone straty.

Kupowanie opcji kupna jest zawsze mniej ryzykowne od wystawiania opcji kupna.

ZAKUP OPCJI SPRZEDAŻY (długa pozycja)

Przykład opcji sprzedaży:
Inwestor kupił amerykańską (akcyjną) opcję sprzedaży 100 akcji spółki X z ceną wykonania 24 PLN i terminem wygaśnięcia 1.09.1997 płacąc za nią 20 PLN. Inwestor ma prawo w dowolnym dniu (roboczym) do dnia 1.09.1997 sprzedać 100 akcji spółki X po cenie 24 PLN. Jeśli np. w dniu 25.08.1997 cena akcji spółki wynosi 23 PLN i inwestor zdecyduje się wykonać opcję, wówczas kupi 100 akcji spółki X na giełdzie po 23 PLN, a następnie wykona opcję, czyli sprzeda te akcje po cenie 24 PLN. Jego dochód wyniesie:
+ 2400 PLN (przychód ze sprzedaży akcji przy wykonaniu opcji)
-  2300 PLN (koszt zakupu akcji)
-     20 PLN (koszt zakupu opcji) 
=    80 PLN.
Jeśli zaś codziennie do 1.09.1997 cena akcji spółki będzie wyższa od ceny wykonania, czyli od 24 PLN, wówczas inwestor nie wykona opcji, gdyż bardziej opłaca się sprzedać akcje na giełdzie. Opcja (prawo) straci ważność, a inwestor straci 20 PLN (koszt zakupu opcji). Jak widać, opcja sprzedaży zabezpieczyła inwestora przed spadkiem ceny akcji.

Dochód w opcji sprzedaży

   

Na wykresie na osi odciętych zaznaczona jest cena instrumentu podstawowego (w tym przypadku cena akcji), a na osi rzędnych dochód posiadacza opcji w dniu wygaśnięcia opcji. Gdy cena akcji do dnia wygaśnięcia jest wyższa niż 24 PLN, posiadacz opcji nie wykona jej. Bardziej opłaca mu się sprzedać akcje na giełdzie. W takim przypadku ponosi stratę równą wysokości premii (ceny opcji), czyli 20 PLN. Gdy zaś cena akcji jest niższa niż 24 PLN, należy wykonać opcję. Jednakże gdy cena akcji jest niższa niż 24 PLN, ale wyższa niż 23,8 PLN, posiadacz opcji poniesie stratę. W takiej sytuacji nadwyżka ceny wykonania nad ceną akcji nie rekompensuje premii (ceny zapłaconej za opcję). Dopiero przy cenie akcji niższej niż 23,8 PLN posiadacz opcji osiąga dochód. Może on bowiem kupić akcje na giełdzie, a następnie natychmiast wykonać opcję, sprzedając akcje po cenie wykonania.

Zakup opcji sprzedaży daje nabywcy następujące korzyści:

• ograniczenie straty ,

• nieograniczone zyski

SPRZEDAŻ OPCJI SPRZEDAŻY (krótka pozycja)

ZALETY SPRZEDAŻY OPCJI KUPNA:

• Otrzymanie premii,

• upływ czasu - zawsze upływ czasu działa na korzyść wystawiającego opcję kupna.

WADY SPRZEDAŻY OPCJI KUPNA:

• konieczność wykonania - jeżeli posiadacz opcji zechce, to opcja musi być zrealizowana i wystawca opcji niezależnie od ceny instrumentu bazowego musi dostarczyć posiadaczowi opcji właściwą ilość instrumentu bazowego po cenie gwarantowanej w opcji,

• nieograniczone straty - jeżeli cena instrumentu bazowego przekroczy punkt opłacalności, wystawca opcji kupna może ponieść praktycznie nieograniczone straty.

Ryzyko przedstawione w przypadku krótkiej opcji sprzedaży jest analogiczne jak w przypadku krótkiej opcji kupna. Jedyna różnica polega na kierunku ruchu instrumentu bazowego. Dla krótkiej opcji kuna dla wystawcy niekorzystny byłby zbyt duży wzrost ceny, dla krótkiej opcji sprzedaży niekorzystny będzie zbyt duży spadek ceny.

Obrót opcjami
Opcjami można obracać na rynku wtórnym. Są dwa segmenty tego rynku. Pierwszy stanowią giełdy opcji (na których obraca się również kontraktami terminowymi). Drugim segmentem na którym można obracać opcjami jest rynek pozagiełdowy (są to tzw. opcje OTC).

Reguły stosowane przy zabezpieczaniu się przed zmianami cen za pomocą opcji.

• W celu zabezpieczenia się przed wzrostem ceny instrumentu podstawowego należy kupić opcję kupna.

• W celu zabezpieczenia się przed spadkiem ceny instrumentu podstawowego należy kupić opcję sprzedaży

 

---