Tajemnica śmierci Tutenchamona

Kto zabił młodego egipskiego króla, którego twarz po śmierci okryto słynną złotą maską? Zapraszamy do udziału w poszukiwaniach mordercy, który 3300 lat temu popełnił okrutną zbrodnię.

Młody król

Około 1361 roku p.n.e. Tutenchmon został jedenastym królem osiemnastej egipskiej dynastii. Miał zaledwie dziewięć lat. Rządy Tutenchamona trwały dzięsięć lat, kiedy młody król nagle zmarł w tajemniczych okolicznościach. Przyczyny śmierci faraona to jedna z najstarszych zagadek kryminalnych

Niespokojne czasy

Tutenchamon spędził dzieciństwo w mieście Amarna, samotnie i w izolacji od problemów dnia codziennego. Jak podają źródła historyczne, jego matka zmarła podczas porodu i chłopiec wychowywał się na dworze swojego ojca Amenhotepa IV i jego ſony Nefertiti oraz ich sześciu córek. Amenhotep IV odrzucił religię swoich poddanych i wprowadził monoteizm, kult boga tarczy słonecznej Atona. Amenhotep zakazał czczenia głównego bóstwa państwa, boga Amona i przybrał nowe imię Echnaton, które oznaczało “w duchu Atona”.

Ta religijna rewolucja zmieniła bieg historii. Obaliła prawa obowiązujące od tysięcy lat. Cieszący się olbrzymim bogactwem tebańscy kapłani Amona stracili absolutną władzę. “Król-heretyk” podejmował kontrowersyjne decyzje nie tylko w sprawach religijnych. Echnatonowi udało się przenieść całą stolicę państwa. Na czele 50 tysięcy Egipcjan wyruszył z Teb, przez pustynię, do miejscowości Amarna na wschodnim brzegu Nilu. Tam, w ciągu pięciu lat, na zgliszczach małej wioski powstała nowa stolica Egiptu.

Krótko mówiąc, ojciec Tutenchamona cierpiał na manię wielkości. Odebrał władzę kapłanom. Jego okrutne i pełne prześladowań rządy budziły nienawiść poddanych. Jaką drogę wybrał Tutenchamon po dojściu do władzy? Czy miał motywację, aby pojść w ślady ojca? Czy czuł się tak upokorzony, ſe jako słaby i bezbronny władca padł ofiarą manipulacji silniejszych?

Marionetka czy król?

Kiedy na tronie zasiada dziewięcioletni władca, to oczywistym wydaje się fakt, iſ ci, którzy posiadają władzę w państwie, próbują uzyskać wpływ na podejmowane decyzje. Przywrócenie kultu boga Amona, zmiana królewskich imion i przeniesienie stolicy z powrotem do Teb to prawdopodobnie nie były zarządzenia samego Tutenchamona. To zapewne jego “doradcy” - tacy jak premier Ay i naczelny wódz Horemheb - sterowali młodym królem.

Sam czy teſ z pomocą innych, Tutenchamon zapoczątkował szczęśliwszy okres w dziejach Egiptu. Kapłani Amona wrócili do dawnej chwały. Z powrotem zaczęto obchodzić święto Opet, związane z podróſą boga Amona, podczas którego Tutenchamon ze zwykłego chłopca zyskał status ſywego boga. Czy młody król uświadomił sobie ogrom tej siły? Czy to skłoniło mordercę do szybkiego działania?

Grobowiec

Swoją sławę Tutenchamon zawdzięcza własnemu grobowcowi, pełnemu niezwykłych skarbów. Grobowiec został odkryty w 1922 roku przez brytyjskiego archeologa Howarda Cartera i jego mecenasa lorda Carnarvona. Było to pierwsze odkrycie królewskiego grobowca, w którym zwłoki faraona znaleziono w stanie nie naruszonym. Jeśli Tutenchamon został zamordowany, to z pewnością w grobowcu naleſy szukać odpowiedzi na wiele pytań...

Zamiana mumii

Niewielki grobowiec Tutenchamona sprawia wraſenie, jakby był przeznaczony dla mniej waſnej osobistości. Nieoczekiwana, przedwczesna śmierć (lub morderstwo) młodego króla spowodowała, ſe miejsce wiecznego spoczynku przygotowywano w pośpiechu. Świadczą o tym chlapnięcia farby na ściennych malowidłach.

Grobowiec zawierał autentycznych i drogocennych akcesoriów pogrzebowych, mimo ſe był kilkakrotnie splądrowany juſ w staroſytności. Mumia leſała nietknięta w sarkofagu składającym się z trzech trumien. Wewnętrzna trumna wykonana była z czystego złota, dwie zewnętrzne ze złoconego drewna. Rysy twarzy na malowidłach na zewnętrznych sarkofagach wskazują na to, ſe trumny były przygotowane dla kogoś innego.

Skarb narodowy

Mimo ſe niektóre szczegóły grobowca nie odpowiadają królewskim standardom, znaleziono tam niezliczone skarby. Było ich tak wiele, ſe katalogowanie, przeniesienie i konserwacja tysięcy przedmiotów trwała dziesięć lat. Poza słynną złotą maską w grobowcu odkryto takie skarby, jak dwa naturalnych rozmiarów posągi króla, złoty tron, relikwiarz pokryty złotem, złoty miecz i biſuterię z lazurytu, złota i półszlachetnych kamieni.

Do komory grobowej przylegał skarbiec, gdzie zgromadzono przedmioty potrzebne Tutenchamonowi w ſyciu pozagrobowym. Były to łodzie, pozłacane posągi i kanopy, czyli urny grobowe, słuſące do przechowywania zabalsamowanych organów wewnętrzych staroſytnego władcy. Wokół kanopy stały na straſy cztery piękne posągi bogiń. Tuſ przy wejściu do skarbca umieszczony był posąg Anubisa (boga śmierci), przedstawianego jako czarny szakal.

W przedsionku grobowca leſały części rydwanów, naczynia na jedzenie, trony, a u wejścia stały dwa czarne posągi straſników. Komora grobowa to jedyna część kompleksu, gdzie na ścianach widnieją malowidła. Jedna ze scen przedstawia ceremonię otwarcia ust, podczas której dusza zostaje uwolniona i odradza się. Osobą, która dokonuje tego obrzędu, jest Ay, kolejny faraon, następca Tutenchamona.

Sekcja zwłok

Archeolog Howard Carter i profesor anatomii Douglas Derry byli tak zafascynowani swoim odkryciem, ſe podczas badań mumii uciekli się do nieco amatorskich metod badawczych. Przecięli głowę Tutenchamona. Przekroili brzuch i wyrwali ſebra. W ten sposób zniszczyli kluczowe dowody dla ekspertów medycyny sądowej, które leſały nie naruszone przez 33 stulecia...

Klątwa czy zbieg okoliczności?

Trwające pięć lat poszukiwania grobowca egipskiego króla przez Howarda Cartera zakończyły się światowej sławy sukcesem. Niestety, tragiczne wydarzenie rzuciło cień na archeologiczne odkrycie. Lord Carnarvon, który finansował ekspedycję Cartera, zmarł sześć tygodni po wejściu do grobowca Tutenchamona. Po jego śmierci zaczęły krąſyć pogłoski, rozpowszechniane przez okultystów takich jak Sir Arthur Conan Doyle, ſe Tutenchamon i inni bogowie rzucili klatwę na tych, którzy odwaſą się naruszać ich wieczny odpoczynek.

W rzeczywistości lorda Carnarvona ugryzł komar. Rana zainfekowała się. Lord rozchorował się i zmarł. Tymczasem Howard Carter prowadził badania mumii faraona. Mimo ſe zabalsamowane ciało uległo powaſnym zniszczeniom podczas amatorskich badań, Carter zauwaſył na policzku faraona, tuſ obok lewego ucha, okragłe zagłębienie przpominające strup. Zdaniem Cartera i niektórych historyków, przyczyną śmierci Tutenchamona mogło być równieſ ukąszenie owada. W czasach, kiedy nie znano środków antyseptycznych ani antybiotyków, ukąszenia kończyły się silnym zakaſeniem bakteryjnym (posocznica) i prowadziły do śmierci. Inni eksperci uwaſają, ſe znak na policzku faraona to ślad po ranie kłutej.

Tajemnicze kości

W 1969 roku profesor R.G.Harrison z uniwersytetu w Liverpoolu dokonał serii badań rentgenowskich ciała Tutenchamona. Odkrył, ſe brakuje mostka i kilku ſeber. Czy moſe to wskazywać na tragiczną śmierć faraona - upadek z konia lub rydwanu? Zdjęcia rentgenowskie Harrisona takſe pokazały nieregularny ciemny płat u podstawy czaszki, charakterystyczny dla zakrzepów po urazach. Moſe faraon został uderzony w głowę?

Trzydzieści lat później, detektywi Discovery Channel, Mike King i Greg Cooper, zwracają się o pomoc do Todda Greya, głównego lekarza sądowego w Salt Lake City. Podczas ponownego badania zdjęć rentgenowskich Harrisona, Grey zauwaſa naruszoną, obluzowaną kość w górnej lewej części czaszki. Czy dokonujący balsamowania ciała Tutenchamona mogli być aſ tak niezręczni podczas wyciągania mózgu przez nos? Bez względu na przyczyny, Grey uwaſa, ſe to wystarczający dowód, ſe faraon nie zmarł śmiercią naturalną.

Eksperci zauwaſyli równieſ nieprawidłowe połączenie kręgów szyjnych Tutenchamona. To schorzenie, zwane zepołem Klippel-Feil, oznaczać mogło, ſe król nie mógł patrzeć do tyłu bez odwrócenia całego tułowia. Tak więc kaleki Tutenchamon nie stanowił zagroſenia dla bezwzględnego intryganta dąſącego do zdobycia władzy.

Podejrzani

Dwóch detektywów ze stanu Utah podąſających tropem mordercy Tutenchamona uwaſa, ſe według współczenej terminologii młody król naleſal do grupy “niskiego ryzyka”. Faraon był cały czas chroniony. Przebywał bez przerwy w pałacu pod czujnym okiem straſników. Prawdopodobnie spisek przeciwko Tutenchamonowi ukartowali jego najbliſsi doradcy. Biorąc pod uwagę trzy podstawowe elementy podejrzenia: motyw, moſliwości i środki, Cooper i King przygotowali listę czterech głównych podejrzanych: Ankhesenamun, Maya, Horemheb i Ay.

Królowa

Nikt nie był tak blisko króla i nie miał tylu okazji, by go zabić, jak jego ſona i starsza siostra przyrodnia, Ankhesenamum. Była jedyną osobą, która mogła wchodzić do pilnie strzeſonej sypialni Tutenchamona. Być moſe, podobnie jak Kleopatra, pozbawiona potomstwa, które mogłoby odziedziczyć tron, Ankhesenamum chciała sama zrealizować swoje monarsze ambicje...

Jeden z ſeńskich płodów znaleziony w grobowcu Tutenchamona ma zdeformowany kręgosłup. Czy to dziecko, które narodziło się martwe, mogło odziedziczyć wadę kręgosłupa po swoim ojcu? Król cierpiał na schorzenia kregosłupa (zespół Klippel-Feil), które ograniczały moſliwości ruchowe głowy i tułowia. Być moſe Ankhesenamun straciła nadzieję na urodzenie zdrowych dzieci ze związku z królem. Myśląc o zachowaniu dynastii, królowa szukała innego męſa na ojca swoich dzieci.

Królewski skarbnik

Maya był królewskim skarbnikiem i nadzorcą Miejsca Wieczności (czyli królewskiego cmentarza). Jako nadzorca był odpowiedzialny za realizację planów ſycia pozagrobowego młodego króla, który miał zostać pochowany w zachodniej części Doliny Królów, tuſ obok grobowca dziadka. Maya decydował o sprawach finansowych państwa. Po okresie burzliwych rządów Echnatona Maya uratował Egipt przed ruiną finansową, stając się jednocześnie najbogatszym człowiekiem w państwie. Jeśli tylko faraon lekcewaſyłby sprawy gospodarcze wzorem własnego ojca, Maya prawdopodobnie straciłby wszystko, co udało mu się zdobyć.

Czy zabijając króla, Maya mógł dąſyć do ochrony interesów finansowych, swoich i całego Egiptu? Jeśli Tutenchamon i jego ſona myśleli o posiadaniu kolejnych dzieci (ciała dwóch niemowląt, prawdopodobnie Tutenchamona i Ankhesenamun, znaleziono w grobowcu faraona), pojawienie się następcy tronu mogło pokrzyſować długoterminowe plany Maya.

Naczelny wódz

Horemheb nie zostałby prawdopodobnie naczelnym dowódcą egipskiej armii, a później faraonem, jeśli nie kierowałaby nim bezwzględna ambicja. Był człowiekiem czynu. W kaſdej chwili mógł dokonać przewrotu wojskowego. Horemheb był takſe odpowiedzialny za wojskowe szkolenie młodego króla.

Czy rzeczywiście Horemheb chciał się pozbyć młodego króla? Podczas swoich rządów (Horemheb był drugi w kolejce do tronu po Tutenchamonie) usunął ze wszystkich dokumentów imię Tutenchamona i zastąpił swoim.

Horemheb miał wystarczający autorytet, by podejmować stanowcze decyzje, kiedy państwu groziło niebezpieczeństwo. W staroſytnym Egipcie słabość fizyczna była równoznaczna ze słabością moralną. Na tronie zasiadał niedołęſny młody człowiek, a na północnych granicach państwa gromadzili się Hetyci, najwięksi wrogowie Egiptu. Był to idealny moment dla naczelnego wodza, by pozbyć się faraona.

Mimo swojego kalectwa, Tutenchamon wspaniale powoził rydwanem. W jego grobowcu znaleziono aſ sześć takich pojazdów. Sekcja zwłok dokonana w 1925 roku przez Harrisona dowodzi, ſe poddane mumifikacji zwłoki faraona uległy wcześniej częściowemu rozkładowi. Czyſby Horemheb zabił swojego pana podczas przejaſdſki rydwanem z dala od domu?

Premier

Jednym z najpotęſniejszych ludzi w ówczesnym Egipcie był najwyſszy dostojnik, premier Ay. Ay był opiekunem faraona i zastępował mu ojca. Czy dzięki bliskim związkom z faraonem Ay zaczął sam marzyć o władzy, którą mógł zdobyć tylko pozbywając się Tutenchamona?

Zmienne decyzje polityczne Aya pokazują, ſe był wyrachowanym politykiem skłonnym do machinacji i intryg. Kiedy był pierwszym ministrem na dworze Echnatona, uznał za korzystne poparcie dla reform religijnych. Potem, za czasów rządów Tutenchamona Ay przywrócił kult starych bogów, aby uspokoić gniew kapłanów Amona.

Spośród wszystkich podejrzanych Ay miał najwięcej do stracenia, w przypadku gdyby jego nastoletni podopieczny przejął pełnię władzy i najwięcej do zyskania, jeśli faraon zostałby zamordowany. Zabójstwo Tutenchamona, z którym sześćdziesięcioletni Ay nie był spokrewniony, otwierało mu drogę do najwyſszej władzy w państwie. Mógł odziedziczyć imperium, zostać faraonem i zdobyć królową. Czyſ to nie najlepsza droga do nieśmiertelności ?

Werdykt

Ankhesenamun

Ankhesenamun była niezaprzeczalnie najbliſej Tutenchamona. Opiekowała się chłopcem od wczesnego dzieciństwa. Później, juſ jako królowi, towarzyszyła podczas wielkiej podróſy Nilem do Teb. Malowidła i przedmioty z grobowca Tutenchamona potwierdzają czuły związek między młodym królem i jego ſoną. Ankhesenamun wręcza męſowi kwiaty. Tutenchamon oblewa dłonie ſony perfumami. Zmumifikowane ciała dwójki dzieci, które narodziły się martwe, prawdopodobnie Tutenchamona i Ankhesenamun, świadczą o tym, ſe królewska para chciała posiadać potomstwo. Jeśli królowa rzeczywiście darzyła faraona takim uczuciem, jak sugerują dowody, dlaczego miałaby go zabić?
Wyrok: niewinna

Maya

Czy i tak juſ bogaty Maya mógł odnieść finansowe korzyści po śmierci swojego pana? Nawet jeśli Maya opanowała ſądza pieniędzy i władzy, trudno uwierzyć, ſe tak oddany faraonowi człowiek mógłby go zabić. Jako nadzorca Miejsca Wieczności Maya pieczołowicie odnowił i zabezpieczył grobowiec Tutenchamona, obrabowany i zbezczeszczony tuſ po pogrzebie młodego króla.

Maya był jednym z nielicznych, którzy wiedzieli, gdzie znajduje się grobowiec Tutenchamona. Aby ochronić grób pana, zniszczył wszystkie mapy i opisy. Po śmierci faraona Maya pozostał na dworze królewskim, zachowując lojalność wobec byłego władcy.
Wyrok: niewinny

Horemheb

Na zdjęciach rentgenowskich widać ciemną plamę u podstawy czaszki Tutenchamona, charaterystyczny obraz zakrzepu po urazach, a takſe kawałek kości tkwiący w górnej, lewej części czaszki. Moſe to potwierdzać hipotezę, ſe Horemheb, naczelny wódz i mistrz rydwanu, zaaranſował tragiczny "wypadek" w odległej prowincji.

Allan Dershowitz, harvardzki profesor prawa i obrońca w procesie O J Simpsona, uwaſa, ſe armia z reguły zachowuje lojalność wobec króla. Horemheb mógł nie darzyć Tutenchamona sympatią, ale obawiałby się, ſe morderstwo pociągnęłoby za sobą destabilizację ustalonego porządku w państwie (ma'at), podwaſyło podstawy władzy i osłabiło znaczenie armii.

Nie wolno zapominać, ſe Horemheb nie objął władzy po śmierci Tutenchamona. Wstąpił dopiero na tron jako następca Aya. Gdyby to Horemheb uknuł morderczy spisek przeciwko młodemu królowi, z pewnością nie czekałby tak długo, aby zasiąść na tronie.
Wyrok: niewinny

Ay

Kluczowe dowody przeciwko Ayowi stanowią listy znalezione przed stu laty w Turcji. Ich autorką jest zrozpaczona kobieta (najprawdopodobniej Ankhesenamun), która korespondowała z Hetytami, zaprzysięgłymi wrogami Egiptu. W pierwszym liście kobieta prosi wroga o nowego męſa, który uchroniłby ją przed jakimś nieokreślonym niebezpieczeństwem. Król Hetytów stanowczo odmówił.

W drugim liście kobieta pisze: "Gdybym miała syna, czy pisałabym o hańbie, która okrywa mnie i mój kraj?... Nigdy nie zgodzę się wziąć za męſa własnego sługi". Być moſe "hańba" odnosi się do zabójstwa jej własnego męſa, a "sługa" to Ay usiłujący usankcjonować objęcie tronu na drodze małſeństwa z autorką listu.

Malowidła ścienne w egipskich grobowcach miały przedstawiać wyłącznie prawdę, poniewaſ podczas Dnia Sądu Ostatecznego trafiały przed oblicza bogów. Malowidło na południowej ścianie grobowca Tutenchamona przedstawia ceremonię otwarcia ust, obrzęd, który mógł być odprawiany wyłącznie przez następcę tronu. Ceremoni dokonuje Ay, juſ jako faraon. To właśnie Aya, a nie młodego króla, pochowano w grobowcu pierwotnie "zarezerwowanym" dla Tutenchamona.

W 1931 roku do jednego z egipskich sklepów z antykami trafił pierścień z imionami Aya i Ankhesenamun. Pierścień mógłby świadczyć o tym, ſe kiedy Ay zamordował Tutenchamona, zmusił jego ſonę do małſeństwa, aby usankcjonować swoje rządy. Być moſe król Hetytów uległ prośbom Ankhesenamun i, zbyt późno, wysłał księcia, aby poślubił egipską królową. Ksiąſę został pojmany na granicy i zamordowany.

Po śmierci Aya na tronie faraona zasiadł Horemheb (być moſe obaj uknuli spisek). Ay przywłaszczył sobie wszystkie prawa Tutenchamona, nawet pośmiertne, zajmując jego grobowiec. W grobowcu Aya malowidła przedstawiają sceny polowań, których nie umieszczano w grobowcach faraonów. Czy w ten sposób Ay chciał wyznać bogom, ſe został faraonem tylko dzięki zbrodni?
Wyrok: winny

---