R.3 Cechy jako składniki osobowości

Psychologia cech G.W. Allporta

• Cechy jako podstawowe jednostki strukturalne osobowości

• Definiował cechy jako predyspozycje do reagowania w określony sposób

• Uważał, że cechy rzeczywiście istnieją i są osadzone w „systemie neuropsychicznym”(cechy wynikają z fizycznych i biologicznych różnic między ludźmi)

• Klasyfikował cechy:

-klasyfikacja nomotetyczno-idiograficzna (opis cech charakterystycznych dla -wszystkich ludzi i takich które są charakterystyczne dla jednostek)

-Dyspozycje dominujące-cechy które tak silnie wpływają na zach. człowieka, że praktycznie każde zach. można do niej odnieść

-Dyspozycje centralne (uczciwość, uprzejmość, itd.)

-Dyspozycje wtórne - to cechy najmniej wyraziste

• Przedkładał badania idiograficzne nad nomotetyczne

Psychologia cech osobowości R.B. Cattella

• Stosował analizę czynnikową

• Najpierw wyróżnił 15 potem 16 a na końcu 21 cech(czynników podstawowych)

• Przy pomiarze osobowości stosował obserwację, kwestionariusze i pomiar laboratoryjny

• Interesował się dziedziczeniem cech (1/3 dziedziczenie, 2/3 środowisko)

• Interesował się ewolucją cech-stwierdził stabilność cech, zwiększającą się jeszcze w miarę upływu lat

Psychologia cech osobowości Eysencka (PEN):

• Wyróżnił trzy podstawowe wymiary osobowości - ekstrawersja/introwersja, neurotyzm/stabilność emocjonalna i psychotyzm/kontrola impulsów

• Różnice w osobowości odzwierciedlają różnice w budowie biologicznej

• Dziedziczymy cechy

• Ewolucyjne uwarunkowania cech

• Stworzył Kwestionariusz EPQ do pomiaru osobowości

Pięcioczynnikowy Model Osobowości (NEOAC) (Costa i McCrae)

• Wymienili 5 podstawowych wymiarów osobowości (ekstrawersja/introwersja, neurotyczność, otwartość na doświadczenia, ugodowość, sumienność)

• Kwestionariusz Osobowości NEO (NEO-PI)

• Wymienili następujące dowody na poparcie swojej tezy o istnieniu pięciu podstawowych wymiarów osobowości:

1.Podobieństwo międzykulturowe - analiza określeń oznaczających cechy osobowości w różnych językach wykazuje ich wielkie podobieństwo, pięć głównych czynników wyodrębniono w językach większości kultur (podstawowa hipotez leksykalna Goldberga - najważniejsze różnice między ludźmi mają swoje określenia w językach wszystkich kultur).

2.Samoocenianie się i ocena innych ludzi - Dokonywane przez osoby badane oceny poziomu występowania u nich cech z modelu pięcioczynnikowego w zasadzie pokrywają się z ocenami dokonywanymi przez ich małżonków lub znajomych.

3.Motywy, emocje i kontakty interpersonalne - istnieje korelacja między Pięcioczynnikowym modelem osobowości i kwestionariuszem a innymi elementami osobowości, np. emocjami, motywami i kontaktami interpersonalnymi.

4.Diagnozowanie zaburzeń osobowości - niektóre wymiary są skorelowane z pewnymi zaburzeniami, powodują, że osoby są na nie podatne, np. osoby o niskiej ugodowości mają tendencje antyspołeczne.

5.Genetyka i teoria ewolucji - ok. 40% różnic indywidualnych w zakresie osobowości można wytłumaczyć czynnikami dziedzicznymi, uważali również że cechy z Wielkiej Piątki wykształciły się ponieważ były przystosowawcze z punktu widzenia ewolucji.

Co determinuje zachowani - osobowość czy sytuacja?

Stabilność osobowości - jest to niezmienność cech mimo upływu lat

Spójność osobowości - odnosi się do sytuacji, spójności międzysytuacyjnej - te same cechy widoczne są w różnych sytuacjach

Dana cecha nie przejawia się zawsze w taki sam sposób w różnych sytuacjach. Zgodnie z zasadą agregacji dana cecha nie wyraża się określonym zachowaniem w danej sytuacji, ale rozmaitymi zachowaniami w różnych sytuacjach. Np. ludzie o wysokim poziomie ekstrawersji dają temu różny wyraz w różnych sytuacjach, a nieraz nie ujawniają tej cechy w ogóle. Dlatego aby ocenić czy ktoś posiada daną cechę trzeba go obserwować w różnych sytuacjach i dokonać łącznej (agregacyjnej) oceny zachowania. Badania nad tym prowadził Epstein. Cecha czasami różnie się objawia w różnych sytuacjach.

Zachowanie człowieka jest determinowane zarówno przez cech i przez środowisko, w różnych proporcjach w różnych sytuacjach.

R.3 Poznawcze komponenty osobowości

Teoria konstruktów osobistych Kellyego

• Podstawowym składnikiem osobowości są konstrukty, a więc sposób spostrzegania, konstruowania i interpretowania rzeczywistości

• Ludzie róznią się posiadanymi konstruktami i złożonością systemów konstruktów

• Wyróżnił konstrukty centralne i peryferyczne, werbalne (dające się wyrazić w słowach) i niewerbalne oraz nadrzędne i podrzędne

• Wyjątkowość człowieka wynika więc z konstruktów, którymi się posługuje oraz ze składających się na nie elementów (każdy człowiek ma swój własny świat)

• Niepokój wiązał z uczuciem że wydarzenia leżą poza systemem konstruktów, lęk - z pojawieniem się nowego konstruktu, groźbę natomiast kojarzył z całościową zmianą systemu konstruktów

• REP TEST - test do pomiaru konstruktów

Teoria społecznego uczenia się Rottera:

• Uważał, że prawdopodobieństwo zachowania się w określony sposób wynika z tego jak oceniamy wartość wzmocnienia i prawdopodobieństwo jego wystąpienia (model oczekiwania-wartości). Jest to coś podobnego do warunkowania instrumentalnego (zach.-wzmocnienie) ale Rotter brał pod uwagę jeszcze procesy poznawcze takie jak ocenianie wartości w wzmocnienia i prawdopodobieństwa jego wystąpienia.

• Na to jak ocenimy wartość i prawdopodobieństwo danego wzmocnienia ma wpływ zarówno wewnętrzne aspekty jednostki jak i sytuacja.

• Choć Rotter uważał, że wartość i prawdopodobieństwo wzmocnienia są inne dla każdego człowieka i dla każdej sytuacji, to jednocześnie twierdził, że ludzie formułują również oczekiwania, które mają zastosowanie w wielu różnych okolicznościach (tzw. oczekiwania uogólnione)

• Przykładem oczekiwań uogólnionych jest np. ufność albo umiejscowienie źródła kontroli (wewnętrzne - przekonanie, że wzmocnienia czy skutki zach. zależą ode mnie; zewnętrzne- zależy od czynników niezależnych ode mnie)

Teorie społeczno-poznawcze:

1.Mischela:

• W teorii tej podkreśla się

1. Wagę specyficzności układu bodźców sytuacyjnych - zachowanie człowieka jest zmienne i zależy od sytuacji

2. Zdolność ludzi do różnicowania - ludzie potrafią rozróżniać nagrody oraz wymagania związane z różnymi sytuacjami i odpowiednio do tego zmieniać swoje zachowanie. Zachowanie ludzkie jest zależne od sytuacji.

3. Ludzie mają zdolności samoregulacyjne

Podstawowe składniki osobowości:

1. Konstrukty osobiste i strategie kodowania informacji

2. Wartości subiektywne, preferencje i cele

3. Oczekiwania dotyczące prawdopodobnych konsekwencji swoich działań

4. Kompetencje behawioralne i poznawcze

5. Systemy regulacyjne - dzięki temu potrafią wytrwale realizować dalekosiężne cele

2.Bandury:

• Wyróżnia trzy składniki związane z poznawczymi elementami osobowości:

1. Poznawcze aspekty uczenia się oraz kształtowania zachowań

2. Poczucie własnej skuteczności

3. Standardy i cele

Zajmował się zjawiskiem uczenia się przez obserwację(modelowania) - podkreślał tutaj procesy poznawcze, przede wszystkim oczekiwanie nagrody lub kary powstałe w wyniku obserwacji konsekwencji czyichś zachowań. Wyróżnił jeszcze warunkowanie zastępcze, czyli warunkowanie reakcji emocjonalnej poprzez obserwacje emocji innych.

Poczucie własnej skuteczności - ocena możliwości własnego działania w danej sytuacji, poczucie własnej skuteczności wpływa na myśli, emocje, motywację i skuteczność działania w danej sytuacji

Wykazał, że poprzez obserwację uczymy się danych zachowań niezależnie od tego czy obserwujemy pozytywne czy negatywne konsekwencje danego zachowania, natomiast na to czy potem odtworzymy zachowanie ma wpływ nagroda. Czyli uczymy się zawsze, ale wykonujemy tylko kiedy coś z tego mamy.

Zwrócił uwagę na wpływ procesów poznawczych na motywację:

1. Ludzka wytrwałość w dążeniu do celu zależy od informacji zwrotnych dotyczących skuteczności kolejnych kroków.

2. Poczucie skuteczności wpływa na motywację.

3. Oczekiwane przyszłe konsekwencje mają wpływ na motywację.

Te i inne struktury poznawcze wspomagają proces samoregulacji.

Dodatkowe poznawcze składniki osobowości:

1. Schematy - z punktu widzenia teorii osobowości jednostki różnią się tworzonymi przez siebie schematami, relacjami między tymi schematami oraz sposobami przetwarzania informacji ważnych dla posiadanych schematów.

2. Atrybucje - ludzie różnią się sposobem wyjaśniania przyczyn danych zachowań czy sytuacji , np. pesymistyczny/optymistyczny styl wyjaśniania.

3. Przekonania

Yow…Tako więc oddaje do użytq kolejną część osobowości, która przypadła mi w udziale. Jakkolwiek, po części metodologicznych wywodów, czas na lanie wody. Co prawda brzez… był szczegółowy i w ogóle chyba przegiąłem, tak jak wtedy z nadmierną ilością szczegółów, tak pewnie ta część jest trosze…eee rozlazła… ale nie jest chyba tragicznie… pozdrawiam

k.

Osobowość - ćw. 3 -Pervin 49 - 78

Cechy jako składniki osobowości

Cechy:

• Podstawowe kategorie opisu osobowości (np. przyjacielski, wrogi)

• Odnoszą się do stałych aspektów funkcjonowania jednostki

• W jęz. potocznym używane do scharakteryzowania innych lub siebie

• 2podejścia:

1. badacze uznający że pojęcie cechy jest przydatne w badaniu naukowym

2. badacze uznający, że osobowość jest zbyt złożona i zróżnicowana ,aby można ją było opisać pojęciem cech.

• Myśl, że cecha jest podstawową jednostką opisu i budowy osobowości-już u zarania psych.osobowości (np. Allport, Stagner)

• Psychologowie- brak zgody co do sposobów pomiaru i definicji cech ALE zbieżne opinie w 2punktach: 1) pojęcie cechy odnosi się do pewnych prawidłowości w zachowaniu pozwala ono scharakteryzować podstawowe różnice między ludźmi
  2) cechy mogą być wykorzystywane jako jednostki opisu osobowości

1. PSYCHOLOGIA CECH GORDONA W. ALLPORTA

Definicja cech wg Allporta:

• To podstawowe jednostki strukturalne osobow.

• Predyspozycje do reagowania w określony sposób (czyli cecha objawia się gotowością do reagowania w określony sposób, bo osoba różne syt. traktuje podobnie, a ona przyjmuje pewien styl ekspresji i postępowania)

• Cechy rzeczywiście istnieją, są osadzone w „systemie neuropsychicznym”

• Cechy wynikają z biolog. i fizycznych różnic między ludźmi, można je ujrzeć w „widocznym z zewn. strumieniu zachowań”

Klasyfikacja cech osobowości wg Allporta:

1. Nomotetyczno - idiograficzna (rozróżnienie opisu cech charakteryzujących wszystkich ludzi od opisu pojedynczego człowieka)

2. Związana z siłą oddziaływania przypisywaną różnym cechom. Allport wyróżnia:

• Dyspozycje dominujące - najsilniej wpływają na funkcjonowanie człowieka, prawie każde zachowanie można do nich odnieść (np. makiawelizm, sadyzm, autorytaryzm; liczba tych dyspozycji -ograniczona)

• Dyspozycje centralne - określają skłonności obejmujące mniejszą liczbę sytuacji,ale wciąż dot. prawidłowości w zachowaniu (np. uczciwość, uprzejmość)

• Dyspozycje wtórne - to cechy najmniej wyraziste, spójne i najtrudniejsze do uogólnienia

=>cechy różnią się pod wzgl. znaczenia i zasięgu (różne cechy mogą być centralne, dominujące lub wtórne)

Poglądy Allporta:

• Odrzucał analizę czynnikową bo: absolutyzuje przeciętność, prowadzi do pojmowania człowieka jako zespołu niezależnych elementów, a nie jednolitego systemu współzależnych struktur

• Przyczynił się do opracowania taksonomii cech osobow. (ze słownika wypisał wszystkie słowa dot. osobowości dodał zwroty slangowe i podzielił wszystko na kategorie: trwałe cechy, przemijające nastroje i działania, oceny dokonywane przez otoczenie, cechy fizyczne + talenty+ zdolności; pierwsza kategoria najbliższa powszechnemu rozumieniu cech)

Istotne punkty teorii Allporta:

1. Krytyczny stosunek autora do psychologów lekceważących całościowe podejście do osobowości( wykluczenie analizy czynnikowej ze swoich metod bad. przedkładał badania idiograficzne nad nomotetyczne, bo wg autora każda prawdziwa teoria osobow. musi ujmować wyjątkowość człowieka)

2. Uznawał zróżnicowanie i złożoność zachowań, ale uznawał je za konsekwencję i tym uzasadniał pożyteczność kategorii cech. Wiedział, że ludzie działają pod wpływem okoliczności, a konkretne zach. to przejaw kilku cech nie można oczekiwać całkowitej konsekwencji w zachowaniu

3. Odrzucał tradycyjne poglądy dot. potrzeb i motywacji, bo prowadzą one do zubożenia obrazu osobowości (zgodnie z nimi działaniami człowieka kieruje tylko kilka motywów (sex, agresja) a wszystkie zachowania służą zmniejszeniu napięcia). Starał się dołączyć motywy do cech, ale nie wszystkie motywy są cechami. Problemu relacji między nimi nie udało mu się zadowalająco rozwiązać

2. PSYCHOLOGIA CECH OSOBOWOŚCI RAYMONDA B. CATTELLA

• Chciał opracować klasyfikację cech osobow. podobną do okresowego układu pierwiastków

• Stosował analizę czynnikową

• We wczesnym okresie korzystał z wielu kategorii zaproponowanych przez Allporta

• Stwierdził, że istnieje 15 podstawowych czynników

• ALE: po weryfikacji wcześniejszych wyników metodą kwestionariuszową, doszedł do wniosku, że istnieje 16podstawowych czynników/wymiarów osobowości opracował Szesnastoczynnikowy Kwestionariusz Osobowości (16PF Questionnaire) do pomiaru różnic między ludźmi wg podstawowych jednostek osobowości (np. powściągliwy- wylewny, niesumienny- sumienny)

• Prowadził obserwacje, badania laboratoryjne, kwestionariusze - dążył do zebrania info ze wszystkich trzech źródeł, by sprawdzić czy się ze sobą pokrywają

Osiągnięcia Cattella w zakresie teorii cech:

1. Zainteresowanie pochodzeniem cech i ich rozwojem opracował metodę badania wpływu, jaki na poszczególne cechy mają czynniki dziedziczne i środowiskowe ( => osobowość człowieka zależy w 1/3 od dziedziczności a w 2/3 od środowiska) - w bad. nad tym zagadnieniem (w ramach genetyki zachowania) od czasów Cattella znaczne postępy

2. Zainteresowanie ewolucją cech (czy dane cechy występują na wszystkich etapach wieku człowieka i w tym samym natężeniu) Bad. wykazały że poniżej 4r.ż. występuje 1/3 cech osobowości obecnych u ludzi dorosłych; stwierdzono też znaczną stabilność cech osobowości wzrastającą wraz z wiekiem

3. Znaczny wkład w poznanie dynamicznych i strukturalnych aspektów osobowości (=jej zmienności/stałości) Wg autora człowiek nie jest jednostką statyczną, zachowanie zależy od wielu czynników natury motywacyjnej i sytuacyjnej. Próba opracowania metody przewidywania zachowania na podst. cech osobow. i zmiennych sytuacyjnych

3. PSYCHOLOGIA CECH OSOBOWOŚCI HANSA EYSENCKA

• Zainteresowanie podstawowymi cechami osobowości oraz jej genetycznymi/środowiskowymi uwarunkowaniami, stosowanie analizy czynnikowej [por. Cattell]

• Od Cattella różni go:

• Rozpatrywanie mniejszej liczby wymiarów

• Operował na poziomie typów nie cech/czynników

• Większy nacisk na relację: osobowość człowieka - właściwości biologiczne

• Cechy definiował jako nawykowe reakcje, występujące w pewnych grupach

• Typ - obejmuje kontinuum między punktami najwyższego i najniższego natężenia danej właściwości (różni ludzie mogą być w różnych miejscach tej skali)

• Trzy podstawowe wymiary osobowości:

• Introwersja/ekstrawersja (E) - wymiar ten odnosi się do różnic w towarzyskości i impulsywności (ekstrawertyk: towarzyski, lubi przyjęcia, ma wielu przyjaciół, impulsywny; introwertyk: spokojny, nastawiony do wewnątrz, refleksyjny, woli życie zorganizowane niż przypadkowe/ryzykowne)
  Różnice w funkcjonowaniu intro- i ekstrawertyków:
  Introwertycy:

• Szybciej się męczą

• Większa wrażliwość na ból

• Gorzej działają w momentach pobudzenia

• Lepsze wyniki w szkole

• Wolą działać w pojedynkę

• Mniej aktywni sexualnie pod wzgl. częstotliwości pożycia i liczby partnerów

• Trudniej na nich wpłynąć

• Silniej reagują na wydarzenia zewn.

• Szybciej przyswajają zakazy

• Bardziej powściągliwi i zahamowani

• W uczeniu lepiej działają na nich kary
  Wg Eysencka różnice w osobowości odzwierciedlają różnice w funkcjonowaniu biologicznym

• Neurotyczność (N) - osoby cechuje labilność emocjonalna, często lęk, niepokój, dolegliwości zdrowotne

• Psychotyczność (P) - wymiar kontrowersyjny; zazwyczaj objawia się skłonnością do: agresji, chłodu, egocentryzmu, bezosobowego traktowania ludzi, postawy antyspołecznej, niekonwencjonalnego zachowania. Eysenck sugeruje istnienie związku P z twórczością

• PEN odnosi się do trójwymiarowego modelu osobowości, w zakresie każdego z tych wymiarów opracowano Kwestionariusz Osobowości EPQ

• E i N przypominają 16 czynników wyodrębnionych przez Cattella

• Znaczenia biologicznych czynników w powstawaniu każdego z wymiarów dowodził na podstawie:

• ich obecności w różnych kulturach

• uwarunkowania genetycznego (=dziedziczność podstawowych właściwości osobowości)

• analiza czynnikowa zachowania małp wyodrębnienie czynników podobnych do E(zabawa), N (lęk, wycofanie), P (agresja)
  

Liczne bad. na ten temat wzajemnie wykluczające się rezultaty. Najbardziej wiarygodne prace wykazują, że wymiar E wiąże się z poziomem chronicznego pobudzenia korowego(ekstrawertyków trudniej pobudzić niż introwertyków)

4. PIĘCIOCZYNNIKOWY MODEL OSOBOWOŚCI (Costy, McCrae'a)

• pomimo wielu badań brak zgody co do ilości czynników (modele 3,5 lub 7czynnikowe)

• w końcu osiągnięto consensus = Wielka Piątka (inaczej pięcioczynnikowy model osobowości = PMO):

• neurotyzm (N)- ocenie podlega położenie jednostki na wymiarze: dobre przystosowanie vs niestabilność emocjonalna. Pozwala wykryć zaburzenia psych., irracjonalne poglądy wyolbrzymione pragnienia i dążenia, szkodliwe dla siebie reakcje na syt. życiowe

• ekstrawersja (E)- ocenie podlega jakość i intensywność interakcji międzyludzkich, poziom aktywności, potrzeba stymulacji, zdolność cieszenia się

• sumienność (S)- oceniany jest stopień zorganizowania jednostki, upór i motywacja w dążeniu do celu

• ugodowość (U)- oceniany jest charakter relacji interpersonalnych jednostki na wymiarze: współczucie- wrogość w uczuciach,myślach i zachowaniach

• otwartość na doświadczenia (O)- ocenie podlega aktywne szukanie nowych dośw. dla nich samych, tolerancja nieznanego i badanie go

• modelem tym posługuje się Kwestionariusz Osobowości NEO (NEO-PI) zmieniona wersja ma nazwę Zmodyfikowany Kwestionariusz osobowości [składa się z 300 pozycji, osoba ocenia w jakim stopniu zdanie jej dotyczy na 5pktowej skali: od zdecydowanie tak do zdecydowanie nie]

• autorzy są zwolennikami metody kwestionariuszowej, są sceptyczni wobec testów projekcyjnych i wywiadów klinicznych

Dowody przemawiające za Wielka Piątką

1. PODOBIEŃSTWA MIĘDZYKULTUROWE

• analiza określeń oznaczających cechy osobow. w różnych językach wykazuje ich wielkie podobieństwo. Na tej podstawie Goldberg - podstawowa hipoteza leksykalna („najważniejsze różnice między ludźmi można zamknąć w wyrazistych kategoriach, dla których wszystkie lub prawie wszystkie ludzkie języki mają konkretne nazwy”).

• Czynniki Wielkiej Piątki odnoszą się do głównych elementów kontaktów międzyludzkich.

SAMOOCENIANIE SIĘ I OCENA INNYCH LUDZI

• dokonywane przez osoby badane oceny poziomu występowania u nich cech z modelu Wielkiej 5 pokrywają się z ocenami dokonywanymi przez ich małżonków/znajomych (im bliższa znajomość tym oceny bardziej zbieżne)

3. MOTYWY, EMOCJE I KONTAKTY INTERPESONALNE

• Stwierdzono związek między wysokim natężeniem pewnych cech a określonymi motywacjami (np. osoba towarzyska kieruje się w swoim zachowaniu chęcią przebywania z innymi a osoba o wysokim wskaźniku do dominacji - chęcią panowania nad innymi)

• Stwierdzono związek między wynikami NEO-PI a wskaźnikami potrzeb z formularza badania osobowości Murraya

• Stwierdzono związek między wynikami Pięcioczynnikowego Modelu a podatnością na konkretne emocje np. wysoki wynik N podatność na negat. emocje, złe samopoczucie
  wysoki wynik E skłonność do em. pozyt, dobre samopoczucie
  wysoki wynik O zw. z emocjami pozyt i negat
  związek U i S z emocjami jest mniej jasny ale raczej pozyt. Emocje

• Kontakty interpersonalne dopełniają model pięcioczynnikowy ( Wiggins - kontakty interpersonalne można ujmować w dwóch podstawowych wymiarach: dominacji/podporządkowania - przyjacielskości/wrogości np. aroganckie podejście = dominacja + wrogość; wskaźniki na osi pięciu czynników można odnieść do stylu kontaktów interpers., który wynika z powyższych dwóch wymiarów)
  
  pyt. Jakie osoby się przyciągają? Zdaniem Wigginsa na osi przyjacielskość/ wrogość obowiązuje zasada przyciągania podobieństw; na osi dominacja/uległość - przyciąganie przeciwieństw
  

• Związek między wynikami w zakresie pięciu czynników a rodzajem więzi miłosnej między dorosłymi (trwałe, bezpieczne więzi mniejszy neurotyzm i większa ekstrawersja)

4. DIAGNOZOWANIE ZABURZEŃ OSOBOWOŚCI

• Za modelem Wielkiej 5 przemawiają wyniki bad. klinicznych

• Zwolennicy tego modelu widzą związek między zaburzeniami a wskaźnikami w zakresie poszczególnych czynników(np. kompulsywność zw. jest z sumiennością); ważny jest też dla diagnozy profil osobowości = ogólna konfiguracja wszystkich 5czynników

• Jest to wielowymiarowe podejście do diagnozy zaburzeń osobowości (ma ono wiele zalet np.: opiera się na ogólnym modelu funkcjonowania osobow., pozwala różnicować leczenie w zależności od stwierdzonego rodzaju zaburzeń, stanowi ważny wkład psychologii w dziedzinę zdominowaną przez medycynę i psychiatrię)

5. GENETYKA I TEORIA EWOLUCJI

• Badania potwierdzają,że wiele cech osobow. jest w znacznym stopniu dziedziczona (bad. m in. nad bliźniętami, rodzeństwem, dziećmi adoptowanymi)

• Genetycy zachowania próbują określić które cechy są uwarunkowane genetycznie, które środowiskowo a które wynikają z interakcji obu tych czynników; kluczowym pojęciem jest odziedziczalność = proporcja obserwowanej zmienności danej cechy osobowości, którą można przypisać działaniu genów
  ok. 40% różnic indyw. W zakresie osobow. przypisywane genom (ale stopień odziedziczalności różny dla różnych cech)

• Stwierdzono, że geny wpływają na wszystkie 5 czynników osobowości- najsilniej na O, a najsłabiej na S

• genetyczne uwarunkowanie tłumaczone jest w kategoriach ewolucyjnych: poszczególne cechy sprzyjały/przeszkadzały sukcesowi reprodukcyjnemu jednostek. Za tym stanowiskiem przemawia:

• hipoteza leksykalna Goldberga (nazwy cech pojawiły się by ludzie mogli klasyfikować zachowania współziomków w dziedzinach kluczowych dla egzystencji)

• podstawowe cechy osobow. wykształciły się, bo odgrywały ważną rolę w procesie selekcji naturalnej (np. skłonność do dominacji,przyjazne nastawienie i stabilność emocjonalna mogły mieć duży wpływ na dobór partnera

• SPÓJNOŚĆ OSOBOWOŚCI A PROBLEM OSOBOWOŚCIOWYCH I SYTUACYJNYCH DETERMINANT ZACHOWANIA

• teoria cech zakłada, że osobowość człowieka jest względnie stała, czyli indywidualna konfiguracja cech pozostaje niezmienna

• podstawowe bad. nad cechami (Allport, Cattell , Eysenck) zakończono w latach '50.

• Lata '60 - krytyka kategorii cech oraz narzędzi do ich klasyfikowania i pomiaru

• Powodem krytyki- trudności z predykcją zachowania na podstawie danych zebranych z kwestionariuszy

• W tym czasie na znaczeniu zyskiwały modele Skinnerowskie (w nich nacisk na manipulowanie zachowaniem za pom. nagród i kar)

• 1968 atak Mischella na `”tradycyjną teorię osobowości” (= psychoanalizę i teorię cech)

• wg Mischella okoliczności zewn. ważniejsze niż wewn dyspozycje narodził się problem osobowościowych i sytuacyjnych determinant zachowania (do dziś nierozwiązany)

• problem osobowość- sytuacja wymaga określenia co rozumie się przez spójność osobowości, oraz jaki jej poziom wystarcza, aby zasadnie przyjąć, że cechy osobowości istnieją

• 2 aspekty spójności osobowości:

• stabilność = niezmienność określonych cech pomimo upływu czasu

• istnieją dowody na rzecz stabilności osobowości nawet w bardzo dużych przedziałach czasowych (McCrae, Costa - w ciągu 30lat u większości ludzi nie odnotowano poważnej zmiany żadnego z 5 podstawowych czynników osobow.)

• ALE nie należy przyjmować, że osobowość jest całkowicie „niezmienna”

• Przyczyny stabilności:

• podłoże genetyczne

• ważniejsze jest to, że ludzie od pewnego wieku zamykają się w pewnych sytuacjach życiowych, wybierają i kształtują swoje środowisko zgodnie z cechami swojej osobowości (ekstrawertyk sam szuka ludzi, nie czeka aż oni do niego przyjdą, kiedy osoba zyska opinię ekstrawertyka -inni swoim zachowaniem będą wzmacniać jego postawę)

• spójność = te same cechy widoczne są w wielu różnych sytuacjach

• takie samo zachowanie we wszystkich sytuacjach nie miałoby sensu, badacze oczekują,że ludzie będą się zachowywać konsekwentnie w określonych syt. życiowych

• czyli różne zachowania byłyby efektem tej samej cechy, a w większości sytuacji osoba wyrażałaby tę właśnie cechę zasada agregacji [dana cecha nie wyraża się określonym zachowaniem w danej syt., ale rozmaitymi zachowaniami w różnych syt.]

• zasadę potwierdzają bad. Epsteina (osoby poproszone o codzienną ocenę swych uczuć, impulsów behawioralnych i rzeczywistego zachowania przez 28dni; sprawdzano na ile zachowania w określonej syt. pozwalają przewidzieć zach. w innej syt. i jaki wpływ ma na to różnica czasu między dwoma sytuacjami.
  Wyniki: im większa liczba zachowań poddanych obserwacji, tym łatwiej przewidzieć przyszłe postępowanie
  długość przerwy między okresami obserwacji nie miała wpływu na wyniki stabilność

• wskaźnik zmienności ludzkich zachowań zależy od narzędzi ich pomiaru ( wyższy wskaźnik gdy zastosujemy wiele narzędzi pomiaru) i zakresu badanych sytuacji (bardziej konsekwentnie zachowujemy się : w dwóch podobnych syt. niż w dwóch różnych; w kontaktach ze znajomymi; gdy mamy swobodę i możliwość zachowań alternatywnych)

• wnioski: ludzie są zarówno stabilni, jaki i zmienni, konsekwentni i niestali

• stałość osobow. zaznacza się bardziej w późniejszym(niż wcześniejszym) okresie życia i krótszych (niż dłuższych)przedziałach czasu

CZY ZACHOWANIE CZŁOWIEKA MOŻNA PRZEWIDZIEĆ?

• Najtrafniej można przewidzieć zach. na podstawie postępowania w podobnej sytuacji

• Im lepiej kogoś znamy, tym lepiej potrafimy przewidzieć jego zach.

• Zakres (odnosi się do zachowań, które możemy przewidywać) vs dokładność (odnosi się do trafności naszych przypuszczeń) przewidywań

• Test osobowości jest jak radio - może mieć szeroki zakres ale małą dokładność (czyli przewidywać wiele zachowań ale z małą trafnością) albo odwrotnie

• Teoria cech i jej testy mają duży zakres, ale małą dokładność

6. KRYTYCZNE SPOJRZENIE NA CECHY I ANALIZĘ CZYNNIKOWĄ

• Pomimo postępu w dziedzinie badań nad cechami wciąż pewne podstawowe pytania pozostają bez odpowiedzi:

1. czym jest cecha?

• Czy jest predyspozycją do reagowania w określony sposób czy rzeczywistym zachowaniem?- koncepcja cech za swój przedmiot obrała jawne, widoczne zachowanie

• Jakie aspekty osobowości obejmuje cecha? tylko zachowanie czy również uczucia, myśli wartości? - dawniej mówiono o cechach w kontekście zachowań; zwolennicy Wielkiej 5 odnoszą je również do motywów i uczuć

• Ile cech i jakich?

• Brak zgodności co do liczby (Allport - wiele, Cattell - 16, Eysenck - 3, obecnie 5)

• Brak zgody co do natury czynników

3. Metoda - analiza czynnikowa

• Znaczna część współczesnej teorii cech opiera się na analizie czynnikowej

• Pervin: analiza czyn. pozwala skutecznie ustalić grupy zachowań czy właściwości występujące razem, ale raczej za jej pomocą nie można zbudować okresowego układu pierwiastków osobowości

• Dane poddawane analizie to niemal wyłącznie oceny natężenia cech u siebie/innych oraz kwestionariusze zależą od języka i poglądów ludzi może tak naprawdę bada się „potoczną psychologię” lub poglądy ludzi na świat a nie rzeczywistą strukturę osobowości

4. Opis czy wyjaśnienie

• Eysenck: bez teorii powstaje niebezpieczeństwo błędnego koła: nazwa cechy tłumaczy zachowanie, które służy za podstawę nazwy cechy.

7. PODSUMOWANIE:

1. cechy dot. prawidłowości w zach.; ich nazwy powszechnie używane do opisu osobow. swojej/innych; wielu psychologów uznaje je za podst. elementy osobow.

2. Allport: cecha = predyspozycja do reagowania w pewien sposób; NIE- analizie czynnikowej

3. Cattell: analiza czynnikowa do odkrywania i porównywania cech w badaniach wskaźnikowych, kwestionariuszowych i laboratoryjnych; ważny wpływ dziedziczenia i środow. na cechy osobow.

4. Eysenck: analiza czyn. do opracowania modelu PEN osobowość opisana przez 3czynniki psychotyczność, ekstrawersję, neurotyczność; ważne: biologiczne podłoże tych czynników

5. Obecnie wielu psychologów akceptuje model pięcioczynnikowy. Przemawia za nim międzykulturowy charakter czynników wyodrębnionych na podst. wskaźników i kwestionariuszy, zgodność między samoopisem a ocenami dokonywanymi przez innych, korelacje między natężeniem poszczególnych cech a innymi aspektami osobowości, związki między cechami a zaburzeniami osobowości oraz wyniki bad. nad odziedziczalnością cech

6. zgodnie z konc. cech osobowość jest stabilna; liczne bad. potwierdzają trwałość osobow. ale w przypadku spójności osobow. wyniki nie są jednoznaczne problem osoba- sytuacja

7. szeroki zakres i mała dokładność predykcji zachowań na podst. teorii cech i opartych na niej testach

8. ostatnie osiągnięcia w bad. nad cechami są imponujące, ale wciąż jest wiele pytań bez odpowiedzi.

13

---