GATUNKI RETORYCZNE (2)

Podstawowe odmiany przemówień wykształciły się już w starożytności, w czasach nowożytnych zaś - zostały wzbogacone o nowe jego gatunki (np. kazania, homilie).

mowa (przemówienie) - gatunek wypowiedzi monologowej przeznaczonej do wygłoszenia publicznego, a więc wobec większej liczby słuchaczy; funkcjonuje w różnych odmianach w zależności od jej treści i zakładanych przez podmiot mówiący celów.

Tradycyjny podział na krasomówcze odmiany gatunkowe:

• mowy sądowe: oskarżycielskie oraz obronne;

• mowy doradczo- polityczne: namawiające i odradzające;

• mowy popisowe lub okolicznościowe: pochwalne (laudacje) i ganiące.

Rodzaje retoryczne

Genera dicendi

• Genus iudiciale (funkcja docere) - sądowa: mowa oskarżycielska, obrończa → styl niski, prosty [rozum]

• Genus deliberativum (funkcja movere) - doradczy:doradcza, odradzająca(kazanie, mowa polityczna, dydaktyka, funkcja zniewalająca ->styl wysoki [wola]

• Genus demonstrativum (funkcja delectare) - pokazowy: pochwała, nagana, laudatio (mowy okolicznościowe, laudacje, mowy pogrzebowe/weselne, funkcje estetyczna → styl średni

Cechy stylu retorycznego (9)

Jest to styl najbardziej zbliżony do języka artystycznego, najbardziej ozdobny, operuje kunsztowną budową zdań. Zawiera wyrazy, wyrażenia i zwroty nacechowane emocjonalnie.

Cechy stylu retorycznego:

1. stosowanie apostrof, za pomocą których mówca zwraca się do słuchaczy;

2. pytania retoryczne, na które nie oczekuje się odpowiedzi, ale pobudzają słuchaczy do myślenia;

3. zdania wykrzyknikowe;

4.starannie dobrane słownictwo;

5.podniosłe epitety i metafory

W stylu retorycznym możemy również wyodrębnić dwa rodzaje wystąpień:

okolicznościowe i oficjalne. W wystąpieniach okolicznościowych wprowadza się wiele elementów języka potocznego, cechuje się schematyzmem i szablonowością składniową i frazeologiczną.

Cechy stylu retorycznego:

• wyraźne nastawienie na adresata, dostosowanie formy do sytuacji wypowiadania

• perswazyjność monologu, zmierzającą do narzucenia słuchaczom przekonań odpowiadających intencjom mówcy

• podporządkowanie środków językowych do intencji mówcy

Wymogi stawiane stylowi retorycznemu :

• czystość języka

• klarowność

• stosowność

• ozdobność

Poprawność (barbaryzm- wtręt z innego stylu, solecyzm - naruszenie łączliwości [zdechła żona]

Ścisłość i jasność- precyzja [definicje mogą być przedmiotem manipulacji

(7) Czynniki skupienia uwagi:

• przybliżenia (zagajenie- mówimy o czymś osobistym, wydarzenie które ostatnio miało miejsce, chodzi o zbudowanie relacji np. „mój kolega Jaś” zniesienie dystansu odbiorca vs nadawca)

• znajomość (porządek psychologiczny, foot on the door, zaangażowanie i konsekwencja)

• zawieszenie (zarzucenie przynęty - buduje uwagę „zaraz wam powiem jak wygrać 6 w totka”)

• humor

• kontrowersja ( „bomba między oczy”)

• konkretność/ materiały ilustrujące: cytaty, przykłady, porównania i kontrasty(obrazowość tekstu, porównanie z tym, co bliskie odbiorcy), wyjaśnienia, dane statystyczne

Czynniki skupienia uwagi:

• Dynamika • Konkretność • Sensacja • Przybliżenia • Znajomość • Ważność • Konflikt • Humor

Sposoby przyciągania uwagi:

1. dominacja wizualizacji nad tekstem,

2. przybliżenia,

3. opisywanie rzeczywistości z prywatnej perspektywy,

4. sensacyjność:

a) selekcja informacji nastawiona na dramatyczne wypadki i niezwykłe losy,

b) kreowanie faktów medialnych;

c) zabiegi językowej perswazji nastawione na budowanie określonego obrazu świata i przedstawianie codziennych zdarzeń jako takich, które mają niezwykły charakter.

Sposoby utrzymywania uwagi:

1. mieszanie tematów, emocji i gatunków: tematów poważnych z lekkimi, informacji z opiniami, przekazów emocjonalnych z przekazami rzeczowymi, emocji pozytywnych z negatywnymi, krótkich tekstów z długimi,

2. ważność - traktowanie bardzo poważnie wszystkich problemów, przeżyć i emocji bohaterów prezentowanych w materiałach,

3. zaangażowanie - jednoznaczne ocenianie opisywanych aspektów rzeczywistości,

4. konkretność,

5. potoczność.

(9) Funkcje tropów, figur słów i figur myśli:

• pobudzenie, zaangażowanie słuchaczy w wywód (pytania, zwroty do adresata, wahanie się)

• przybliżeniu, wyjaśnieniu (metafory)

• dobitności, wzmocnienie wypowiedzi (pominięcie, zatrzymanie się, anafory, epifory, sprostowania, sentencje, cytaty, apele etc.)

• budowanie napięcia (zapowiedź)

• obrazowość (metafora, hiperbola, litota, onomatopeja)

ŚRODKI RETORYCZNE

• Trop jest zmianą znaczenia dokonaną w słowie dla lepszego obrazowania lub ozdobności tekstu: metafora, metonimia, synekdocha, emfaza, onomatopeja, peryfraza, ironia, hiperbola, litota (przeciwieństwo hiperboli, pomniejszenie).

• FIGURY MYŚLI

konstrukcje semantyczne - służą intelektualnemu, emocjonalnemu i estetycznemu porządkowaniu przekazywanych treści: apostrofa, aitiologia, porównanie, pytanie retoryczne, sprostowanie, niedopowiedzenie, ironia.

• FIGURY SŁOWNE

Konstrukcje słowne: epitet, anafora, epifora, synonimia, gradacja, elipsa, inwersja

OZDOBNOŚĆ

TROP

Celowe przekształcenie semantyczne wynikające z niezwykłego użycia, wymiany, powiązania słów: metafora, metonimia, synekdocha, antonomazja, peryfraza, hiperbola, litota, ironia

FIGURA

Szczególne układy wyrazów, które służą specjalnemu kształtowaniu wypowiedzi retorycznej

FIGURY RETORYCZNE

FIGURY SŁÓW anadiploza, anafora, epifora, symploke, polyptota, synonimia, paranomazja, antyteza

FIGURY MYŚLI podstawienie, pominięcie, powątpiewanie, apostrofa, złorzeczenie, wahanie się, wykrzyknienie, sprostowanie, zatrzymanie się na czymś, pytanie retoryczne, sentencja, ironia, uprzedzenie

(7)

Kompozycja ma przede wszystkim wymiar praktyczny, w każdym kontekście to, jak skomponujemy wypowiedź, ma wpływ na jej perswazyjność. Dzięki kompozycji zyskujemy jasność wywodu. Taka wypowiedź jest łatwiejsza do zrozumienia i zapamiętania. Jest też atrakcyjniejsza dla odbiorcy.

Schemat kompozycyjny ordo naturalis (Kwintylian)

1. proemium (exordium) - wstęp, którego celem jest pozyskanie słuchaczy dla mówcy i podejmowanego przez niego tematu;

2. narratio - przedstawienie wydarzeń mających związek ze sprawą;

3. argumentatio (probatio, confirmatio) - dowodzenie, argumentowqnie na rzecz stanowiska mówcy wobec sprawy;

4. refutatio - odparcie kontrargumentów, zarzutów przeciwników;

5. peroatio - zakończenie połączone z podsumowaniem (recapitulatio) oraz apelem do emocji słuchaczy

+Zasada organiczności „Każda mowa tak jak żywa istota stanowi swoisty organizm i musi być zwarta wewnętrznie, nie może być bez głowy i nóg, a powinna mieć tułów i kończyny dobrane do siebie i uwarunkowane całością” (Platon)

Sekwencja umotywowana (Alan H. Monroe)

• Uwaga

• Potrzeba

• Zaspokojenie

• Wizualizacja

• Działanie

Inne porządki:

• Porządek chronologiczny • Za i przeciw • Problem i rozwiązania • Porządek numeryczny • Według ważności • Porządek psychologiczny • Pytania i odpowiedzi

Zasada funkcjonalności „Jeśli pięknie zdobiona tarcza źle broni przed nieprzyjacielem, to nie można powiedzieć, że jest piękna” (Sokrates)

Psychologiczna rola wstępu

• Zainteresowanie odbiorcy

• Pozyskanie przychylności odbiorcy (toposy exordialne)

• Przedstawienie celu (sformułowanie propositio)

Opowiadanie

Formy: • stronnicze przedstawienie faktów • opowiadanie jako dygresja nie odnosząca się ściśle do sprawy (rodzaj zagajenia) • wymyślona fabuła • narracja odnosząca się do zdarzeń lub osób, prawdziwa lub prawdopodobna, często ma też charakter argumentacji

Zadania opowiadania:

• Wyjaśnienie przedmiotu mowy

• Zbudowanie emocji

• Ułatwienie zapamiętania

Opowieść - dźwignia retoryki

• człowiek - istota narracyjna • schemat opowieści • retoryczne odwołania do mit

Argumentacja i refutacja

uporządkowanie argumentów:

• porządek wstępujący (od najsłabszego do najsilniejszego -nie daje czasu drugiej stronie na przygotowanie kontrargumentów. Dzięki niej uzyskujemy efekt świeżości, bowiem najsilniejszy dowód ukazany jest na samym końcu i tym samym zostanie on najlepiej zapamiętany.)

• porządek zstępujący (ukazujący racje od najsilniejszego do najsłabszego )

• porządek nestoriański (racje ukazywane są naprzemiennie: silny, słaby, silny. W ten sposób wszystkie z nich zostaną zapamiętane dzięki efektowi pierwszeństwa.)

Zakończenie

• Uwydatnienie i odświeżenie najważniejszej myśli, argumentu, tezy

• Życzliwe nastrojenie słuchaczy (klamra ze wstępem)

• Apel

Pojęcie i historia erystyki. (10)

Etymologia

Erystyka (gr. Eristikòs - kłótliwy, lubujący się w sporach, Έris - kłótnia, spór, walka)

Definicja Erystyki:

1. Jest pewną sztuką, umiejętnością, (można jej się nauczyć)

2. Jest to sztuka prowadzenia sporów.

3.Celem erystyki jest zwycięstwo, pokonanie przeciwnika,(przeciwnik nie ma kontrargumentów)

VICTUS, SED NON CONVICTUS - zwyciężony lecz nie przekonany

4.Środki do osiągnięcia celu: obojętne - jeśli chodzi o poprawność logiczną, obojętne - do prawdy i fałszu. (wszystkie możliwe sposoby)

PER FAS ET NEFAS prawem i bezprawiem, Wszelkimi środkami godziwymi i niegodziwymi.

Erystyka wywodzi się z mitologii greckiej i rzymskiej. Grecka Eris - bogini waśni, rzuciła jabłko z napisem dla najpiękniejszej, stało się to przyczyną wojny trojańskiej.

ERYSTYKA

(od imienia bogini Eris, która rzuciła złote jabłko i wywołała spór zakończony wojną trojańską)

sztuka prowadzenia sporów, zwłaszcza toczonych przed publicznością i wygrywania w dyskusji

Sposoby argumentowania:

• Modus ad rem wykazujemy, że twierdzenie nie zgadza się z natrą rzeczy , z prawdą obiektywną

• Modus ad hominem wykazujemy, że twierdzenie nie zgadza się z innymi twierdzeniami przeciwnika lub założeniami, na które ona się zgodził, czyli z prawdą subiektywną

Argumenty emocjonalne polegają na odwoływaniu się do sfery uczuciowej słuchaczy, wywoływaniu w nich emocji Jeśli są one wsparciem dla argumentów logicznych lub rzeczowych, mowa zyskuje na wartości, jeśli jednak mówca korzysta wyłącznie z argumentów emocjonalnych, słuchacze nawet jeśli w trakcie wystąpienia popierali głoszone tezy, po zakończeniu mowy tracą pewność, że mówca miał rację.

Stosując argumenty emocjonalne, mówca musi być bardzo ostrożny, aby nie przekroczyć granicy między retoryką, której głównym celem jest głoszenie prawdy, i erystyką.

Chwyty erystyczne - stosowane w sztuce prowadzenia sporów

fortele; nielojalne wobec rozmówcy sposoby przekonywania go do jakichś poglądów oraz nakłaniania do zalecanych postaw i postępowania

• Argumentum ad hominem - sposób polegający na odwołaniu się do racji, założeń nie kwestionowanych, a nawet deklarowanych przez przeciwnika.

Argumentum od hominem (argument dostosowany do człowieka, z którym toczy się spór) polega na tym, że do poparcia swego stanowiska mówca wykorzystuje racje strony przeciwnej.

• Argumentum ad personam - sposób polegający na odwołaniu się nie do argumentów rzeczowych, związanych z przedmiotem dyskusji, lecz do osoby dyskutanta: jego prawdziwych lub wymyślonych negatywnych cech osobowości, na ośmieszaniu jego wad.

Argumentum ad personam (argument odwołujący się bezpośrednio do osoby) to chwyt uważany za równie naganny, co argument siły. Polega on na ośmieszaniu przeciwnika, wytykaniu mu rzeczywistych i rzekomych wad, co ma przekonać słuchaczy, że ktoś taki jak oni, nie może nieć racji. Mówcy stosują ten chwyt w dwojaki sposób:

1. wprowadzając do swej mowy fikcyjnego przeciwnika głoszonych przez siebie poglądów i wykpiwaniu go przed słuchaczami przez ośmieszenie jego wad;

2. wytykając różne wady słuchaczom i łączeniu ich z poglądami przeciwnymi do głoszonych .

• Argumentum ad populum- sposób polegający na odwołaniu się do poglądów, upodobań populistycznych, rozpowszechnionych w danym środowisku, np. do przesądów rasowych, stereotypów narodowych w celu pozyskania przychylności słuchaczy dla swoich poglądów, np. podczas kampani wyborczej obietnica zmniejszenia bezrobocia.

• Argumentum ad auditorem - sposób polegający na odwołaniu się nie do dyskutanta lecz do słuchaczy, zwłaszcza ich uczuć, w celu pozyskania ich przychylności w wiedzionym z kimś sporze;

• Argumentum ad ignorantiam - sposób polegający na odwołaniu się do niewiedzy przeciwnika; do rzekomych faktów, których rozmówca nie zna albo w danym momencie nie jest w stanie sprawdzić;

• Argumentum ad verecundiam - sposób polegający na odwołaniu się do nieśmiałości rozmówcy, np. przez przywołanie czyjegoś powszechnie czy środowiskowo uznanego autorytetu, którego przeciwnik w dyskusji nie może zakwestionować, bowiem naraziłby się na zarzut zarozumiałość;.

• Argumentum ad vanitatem - sposób polegający na odwołaniu się do próżności rozmówcy, na zjednywaniu rozmówcy przez komplementowanie, pochlebstwa.

• Argumentum ad misericordiam - sposób polegający na odwołaniu się do litości, np. uczeń, który chce przekonać nauczyciela, by nie wstawiał mu oceny niedostatecznej, używa argumentu: Wczoraj zmarłą moja babcia.

• Argumentum ad baculum/ ad baculinum - argument odwołujący się do kija, nazywany powszechnie argumentem siły- polega na zastraszeniu słuchaczy, którym mówca mówi wprost lub tylko sugeruje, że spotka ich coś złego z jego strony, jeżeli nie przyznają mu racji. Może to być groźba użycia siły fizycznej, środków przymusu lub innego rodzaju szykany, które mają być wywołane przez mówcę.

+ PDF SOBCZAK

DEFINIOWANIE

DEFINICJE

• sprawozdawcze (są w słownikach)

• zakresowe (niejasność/ nieprecyzyjność - regulujący

• projektujące (nowe słowa/ stare słowa nowe znaczenia)

• Definicja:

• definiendum (termin definiowany)

• definiens (termin definiujący)

• spójka definicyjna ( to jest; to; to znaczy)

Błędy w definiowaniu

definicja za wąska

definicja za szeroka

Definicja tautologiczna

Błąd ignotum per ignotum (nieznane przez nieznane)

Definicje retoryczne:

kobieta jest przyszłością mężczyzny kobieta jest Murzynem świata kobieta to instrument stworzony do rozwoju bytu

Życie jest wojną, grą, próbą, świętością, współzawodnictwem, szkołą, darem…

---