Prawo w ochronie środowiska

1. Źródła prawa ochrony środowiska (wewnętrzne, zewnętrzne, charakterystyka wewnętrznych)

- wewnętrzne - stanowione przez organy państwa,

- zewnętrzne, którymi są umowy międzynarodowe przyjęte przez państwo.

Źródła prawa powszechnie obowiązującego

Do źródeł prawa o charakterze powszechnie obowiązującym zalicza się ustawy i rozporządzenia. Rozporządzenia (ministrów, rady ministrów, prezesa rady ministrów) mogą być wydawane tylko na postawie ustaw i w celu ich wykonania. Tak zwana delegacja ustawodawcza winna określać zakres spraw przekazanych do uregulowania oraz wytyczne dotyczące treści aktu. Organ upoważniony do wydania rozporządzenia nie może przekazać tych kompetencji innemu organowi (tzw. zakaz subdelegacji, art. 92 konstytucji). O zgodności ustaw i umów międzynarodowych z konstytucją, ustaw z umowami międzynarodowymi ratyfikowanymi za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie oraz rozporządzeń z ustawami orzeka Trybunał Konstytucyjny. Na obszarze działania poszczególnych jednostek podziału terytorialnego kraju źródłem powszechnie obowiązującym jest także prawo miejscowe. Źródłami prawa powszechnie obowiązującego nie są natomiast uchwały Rady Ministrów oraz zarządzenia poszczególnych ministrów. Wiążą one wyłącznie jednostki organizacyjne, które są strukturalnie podporządkowane organom wydającym te akty. Nie mogą jednak stanowić podstawy prawnej rozstrzygnięć, w szczególności decyzji administracyjnych, kierowanych do innych podmiotów.

2. Źródła Prawa Europejskiego

Największe znaczenie mają dyrektywy Parlamentu i Rady. W zasadzie są one kierowane wyłącznie do państw członkowskich, które powinny dokonać ich transformacji poprzez wydanie stosownego aktu prawa krajowego o treści odpowiadającej wymaganiom dyrektywy. Dyrektywy wytyczają kierunki przyszłej regulacji i przyczyniają się do standaryzacji określonych wymagań w zakresie ochrony środowiska. W przeciwieństwie do dyrektywy rozporządzenie bezpośrednio wiąże państwo członkowskie bez potrzeby wprowadzania go do porządku prawnego państwa i może być powoływane jako podstawa rozstrzygnięć sądowych i administracyjnych. Decyzje są kierowane do indywidualnie określonych podmiotów (ich grup). Stosuje się je bezpośrednio bez konieczności jakiejkolwiek transformacji. Zalecenia i opinie nie mają charakteru wiążącego, jednak w praktyce państwa członkowskie podejmują działania zmierzające do ich realizacji.

3. Organy Unii Europejskiej

Rada Europejska — organu tego nie należy mylić z Radą Europy — powołana jest do ustalania strategii działania oraz kierunku polityki Unii. Skład Rady Europejskiej tworzą głowy państw lub szefowie państw oraz Przewodniczący Komisji. Rada jest głównym organem UE.

Parlament Europejski

Komisja Europejska

Rada Unii Europejskiej

Trybunat Sprawiedliwości

Europejska Agencja Ochrony Środowiska

4. Definicje: środowiska i ochrony środowiska wg ustawy Prawo ochrony środowiska wraz z podaniem aspektów, które ochrona środowiska powinna uwzględniać.

Przez pojęcie środowisko rozumie się ogół elementów przyrodniczych, w tym także przekształconych w wyniku działalności człowieka, w szczególności powierzchnię ziemi, kopaliny, wody, powietrze, krajobraz, klimat oraz pozostałe elementy różnorodności biologicznej, a także wzajemne oddziaływania pomiędzy tymi elementami.

Przez ochronę środowiska rozumie się podjęcie lub zaniechanie działań, umożliwiające zachowanie lub przywracanie równowagi przyrodniczej. Ochrona ta polega w szczególności na:

- racjonalnym kształtowaniu środowiska i gospodarowaniu zasobami środowiska zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju,

- przeciwdziałanie zanieczyszczeniom,

- przywracanie elementów przyrodniczych do stanu właściwego.

Ochrona środowiska powinna zatem uwzględniać:

1. Aspekt konserwacyjny- Działania te mają na celu zachowanie istniejącego stanu i ewentualnie zapobieganie szkodliwym zjawiskom. Początkowo ta funkcja prawa ochrony środowiska odgrywała najistotniejszą rolą i wyczerpywała niemal w całości zakres regulacji.

2. Aspekt restytucyjny Z czasem zaczęto dostrzegać, że ochrona środowiska nie może polegać tylko na zachowaniu stanu obecnego, ale należy także stworzyć instrumenty prawne na wypadek, gdyby istniejący stan został naruszony. Większego znaczenia nabrała funkcja restytucyjna, która umożliwia przywracanie środowiska do stanu poprzedniego.

3. Aspekt prewencyjny - pełni obecnie najistotniejszą rolę w ochronie środowiska. Należy bowiem najpierw zapobiegać naruszeniom środowiska.

5. Podstawowe zasady prawa ochrony środowiska: wymienić - scharakteryzować zasadę korzystania ze środowiska, zasadę udziału społeczeństwa w postępowaniach oraz zasadę „zanieczyszczający płaci”

- zasadę korzystania ze środowiska,

- zasadę kompleksowości,

- zasadę prewencji i przezorności,

- zasadę „zanieczyszczający płaci”

- zasadę planowości,

- zasadę prawa do informacji o środowisku,

- zasadę uczestnictwa społeczeństwa w postępowaniach w sprawie wydania decyzji z zakresu ochrony środowiska,

- zasadę nieważności decyzji wydanej z naruszeniem przepisów dotyczących ochrony środowiska,

- zasadę obowiązku stosowania metod referencyjnych

Zasada korzystania ze środowiska

Są 2 rodzaje korzystania ze środowiska:

powszechne korzystanie ze środowiska,- przysługuje z mocy prawa każdemu. Żaden organ administracji nie może wydać decyzji zezwalającej na powszechne korzystanie ze środowiska. Powszechne korzystanie ze środowiska polega na korzystaniu w celu zaspokajania potrzeb osobistych oraz potrzeb gospodarstwa domowego w tym wypoczynku oraz uprawiania sportu, jednak bez użycia instalacji.

zwykłe korzystanie ze środowiska- takie, które przekracza ramy powszechnego korzystania ze środowiska. wyodrębniono dwa rodzaje zwykłego korzystania ze środowiska:

- zwykłe korzystanie ze środowiska, które nie wymaga uzyskania pozwolenia,

- zwykłe korzystanie ze środowiska, które wymaga uzyskania pozwolenia.

Zwykłe korzystanie ze środowiska, które wymaga uzyskania pozwolenia jest najbardziej kwalifikowanym sposobem korzystania ze środowiska. obowiązek uzyskania takiego pozwolenia musi wynikać z przepisu ustawy. Brak takiego pozwolenia powoduje określone skutki prawne, np. obowiązek uiszczenia podwyższonej opłaty za korzystanie ze środowiska.

Zasada „zanieczyszczający płaci”

Kto powoduje zanieczyszczenie środowiska, ponosi koszty usunięcia skutków tego zanieczyszczenia, 2. Kto może spowodować zanieczyszczenie środowiska, ponosi koszty zapobiegania temu zanieczyszczeniu.”

Zasadę tą należy rozpatrywać w dwóch aspektach:

1. Kompensacyjnym - podstawą do zastosowania tej zasady jest w tym przypadku okoliczność, że zanieczyszczenie już nastąpiło. Podmiot nie jest w tym przypadku zobowiązany do restytucji, czyli przywrócenia stanu właściwego, a jedynie do ponoszenia kosztów usunięcia skutków swoich działań.

2. Prewencyjnym - podstawą do zastosowania tej zasady jest już samo zaistnienie możliwości zanieczyszczenia środowiska. zanieczyszczenie nie musi więc nastąpić.

Zasada uczestnictwa społeczeństwa w postępowaniach w sprawie wydania decyzji z zakresu ochrony środowiska - prawo do udziału społeczeństwa przybiera dwojakiego rodzaju formę:

1. Zapewnienie każdemu prawa do składania uwag i wniosków prowadzonych postępowaniach

2.Uczestnictwo organizacji ekologicznych w postępowaniach prowadzonych z udziałem społeczeństwa, na prawach strony tego postępowania

Pierwsza ze wskazanych form uczestnictwa ma szeroki zakres podmiotowy przy ograniczonych uprawnieniach. Prawo do składania uwag i wniosków przysługuje każdemu. Uczestnictwo w takim postępowaniu ogranicza się jednak tylko do składania uwag i wniosków. Nie ma możliwości wzięcia udziału w postępowaniu na prawach strony, co wiąże się np. z niemożnością skutecznego wniesienia odwołania.

Druga forma uczestnictwa ma ograniczony zakres podmiotowy, natomiast szerszy katalog uprawnień. Na prawach strony w postępowaniu może wziąć udział jedynie organizacja ekologiczna, tj. taka organizacja społeczna której celem statutowym jest ochrona środowiska. Jej uczestnictwu w postępowaniu towarzyszą jednak wszelkie uprawnienia strony, nie tylko prawo zgłaszania uwag i wniosków.

6. Definicja ustawowa państwowego monitoringu środowiska (art. 25 ustawy POŚ), zakres przedmiotowy analiz, który on obejmuje.

Źródłem informacji o środowisku jest w szczególności państwowy monitoring środowiska.

Stanowi on system pomiarów, ocen i prognoz stanu środowiska oraz gromadzenia, przetwarzania i rozpowszechniania informacji o środowisku (art.25 ust. 2).

Państwowy monitoring środowiska wspomaga działania na rzecz ochrony środowiska poprzez systematyczne informowanie organów administracji i społeczeństwa o:

1. Jakości elementów przyrodniczych, dotrzymywaniu standardów jakości środowiska określonych przepisami oraz obszarach występowania przekroczeń tych standardów.

2. Występujących zmianach jakości elementów przyrodniczych i przyczynach tych zmian, w tym powiązaniach przyczynowo-skutkowych występujących pomiędzy emisjami i stanem elementów przyrodniczych.

PMŚ obejmuje, uzyskiwanie na podstawie badań monitoringowych informacji w zakresie:

1. Jakości powietrza;

2. Jakości wód śródlądowych powierzchniowych i podziemnych oraz morskich wód wewnętrznych i wód morza terytorialnego;

3. Jakości gleby i ziemi;

4. Hałasu;

5. Promieniowania jonizującego i pół elektromagnetycznych;

6. Stanu zasobów środowiska, w tym lasów;

7. Rodzajów i ilości substancji wprowadzanych do powietrza, wód, gleby i ziemi;

8. Wytwarzania i gospodarowania odpadami.

7. Podstawowe zasady planowania przestrzennego - wymienić i krótko opisać.

Zasada zrównoważonego rozwoju - to jedna z podstawowych zasad, które z woli ustawodawcy legły u podstaw polskiego systemu planowania przestrzennego. Ustawodawca mówiąc o tej zasadzie, nie wyjaśnia jednak jej treści odsyłając do ogólnego sformułowania zawartego w ustawie Prawo ochrony środowiska.

Zasada ochrony innych wartości wysoko cenionych - w procesie planowania przestrzennego należy uwzględnić w szczególności: wymagania ładu przestrzennego, w tym urbanistyki i architektury, walory architektoniczne i krajobrazowe, ochrony środowiska, w tym gospodarowania wodami i ochrony gruntów rolnych i leśnych.

Zasada ochrony interesu prawnego podmiotów dotkniętych ustaleniami planistycznymi - z istoty konstytucyjnie chronionego prawa własności wynika możliwość szerokiego korzystania z nieruchomości gruntowych. W stosunku własności uprawnionym jest właściciel, zobowiązanym zaś do nienaruszania inny podmiot. Stosownie do art. 140 kc. „właściciel może z wyłączeniem innych osób korzystać z rzeczy zgodnie ze społeczno - gospodarczym przeznaczeniem swego prawa. W tych samych granicach może rozporządzać rzeczą”. Zasada ochrony interesu prawnego wyrażona w ustawie o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym znajduje konkretyzację w prawie budowlanym. Stosownie do wymogów tego prawa, obiekt budowlany należy projektować, budować i utrzymywać zgodnie z przepisami i w sposób zapewniający m. in. ochronę uzasadnionych interesów osób trzecich.

8. System aktów planowania przestrzennego - akty planowania ogólnego i specjalistycznego

Do aktów planowania ogólnego zaliczamy:

- na poziomie gminy: studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego;

- na poziomie województwa: plan zagospodarowania przestrzennego województwa,

- na poziomie kraju koncepcja przestrzennego zagospodarowania kraju.

Akty planowania specjalistycznego tworzą:

- na poziomie województwa: koncepcje i programy odnoszące się do obszarów i problemów zagospodarowania przestrzennego w województwie,

na poziomie kraju: programy zawierające zadania rządowe służące realizacji inwestycji celu publicznego o znaczeniu krajowym.

Fundamentem, na którym budowany jest system aktów planowania przestrzennego, jest miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego. Jego znaczenie bierze się stąd, że wiąże on powszechnie. Na jego podstawie są wydawane decyzje na realizację konkretnych obiektów budowlanych. To zaś oznacza, że inne akty planowania, choć wpływają na treść planu miejscowego, aby wiązać muszą być do niego przetransponowane.

9. Wpływ miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego na sposób wykonywania własności nieruchomości (art. 6 ustawy)

Stosownie do postanowień art. 6 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym ustalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego kształtują, wraz z innymi przepisami, sposób wykonywania prawa własności nieruchomości.

Każdy ma prawo, w granicach określonych ustawą, do:

1. Zagospodarowania terenu, do którego ma tytuł prawny, zgodnie z warunkami ustalonymi w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego albo decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, jeżeli nie narusza to chronionego prawem interesu publicznego oraz osób trzecich;

2. Ochrony własnego interesu prawnego przy zagospodarowaniu terenów należących do innych osób lub jednostek organizacyjnych.

Wyposażenie rady gminy w kompetencje do wiążącego określania treści prawa własności nieruchomości jest głównym atrybutem władztwa planistycznego gminy. Wysoce doniosłe prawnie konsekwencje uchwalenia m.p.z.p. czynią radę gminy zobowiązaną do ustawicznego czuwania nad zasadnością i prawidłowością realizacji planistycznych i zarazem prawotwórczych kompetencji oraz przeciwdziałania nadużyciom wspomnianego wyżej władztwa planistycznego. Należy bowiem zaznaczyć, iż następstwem ustaleń przewidzianych w m.p.z.p. może być pozbawienie właściciela prawa do nieruchomości przez jej wywłaszczenie. Może się tak stać wówczas, gdy nieruchomość objęta m.p.z.p. zostanie przeznaczona na jeden z celów publicznych wymienionych w art. 6 u.g.n. lub w innych przepisach rangi ustawowej.

1. W celu określenia polityki przestrzennej gminy, w tym lokalnych zasad zagospodarowania przestrzennego, rada gminy podejmuje uchwałę o przystąpieniu do sporządzania studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, zwanego dalej "studium".

2. Wójt, burmistrz albo prezydent miasta sporządza studium zawierające część tekstową i graficzną, uwzględniając zasady określone w koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju, ustalenia strategii rozwoju i planu zagospodarowania przestrzennego województwa oraz strategii rozwoju gminy, o ile gmina dysponuje takim opracowaniem.

3. Studium sporządza się dla obszaru w granicach administracyjnych gminy.

4. Ustalenia studium są wiążące dla organów gminy przy sporządzaniu planów miejscowych.

5. Studium nie jest aktem prawa miejscowego.

10. Podział wód

Podstawowy jest podział na wody morskie i śródlądowe. Podział ten ma także istotne znaczenie normatywne. Wyznacza on bowiem przedmiotowy zasięg Prawa wodnego i wytycza dokładne granice obowiązywania przepisów ochronnych wód morskich.

Zauważyć jednak należy, że Prawo wodne ma zastosowanie także do morskich wód wewnętrznych. Natomiast pozostałe wody, które nie są morskimi wodami terytorialnymi i morskimi wodami wewnętrznymi, ustawodawca zakwalifikował jako wody śródlądowe.

Kolejny podział dotyczy tylko wód śródlądowych. Dzielą się one na wody powierzchniowe i podziemne. Wody podziemne to wszystkie wody znajdujące się pod powierzchnią ziemi w strefie nasycenia, w tym wody gruntowe pozostające w bezpośredniej styczności z gruntem.

Następnym podziałem jest podział wód śródlądowych powierzchnio­wych na wody płynące i stojące.

Do wód płynących zalicza się wody:

1) w ciekach naturalnych, kanałach oraz w źródłach, z których cieki biorą początek,

2) znajdujące się w jeziorach oraz innych naturalnych zbiornikach wodnych o ciągłym bądź okresowym naturalnym dopływie lub odpływie wód powierzchniowych,

3) znajdujące się w sztucznych zbiornikach wodnych usytuowanych na wodach płynących.

Przez cieki naturalne rozumie się rzeki, strugi, strumienie i potoki oraz inne wody płynące w sposób ciągły lub okresowy, naturalnymi lub uregulowanymi korytami.

Do wód stojących zalicza się wody znajdujące się w jeziorach oraz innych naturalnych zbiornikach wodnych niezwiązanych bezpośrednio, w sposób naturalny, z powierzchniowymi wodami płynącymi.

11. Cele ochrony wód

Celem ochrony wód jest utrzymywanie lub poprawa jakości wód, biologicznych stosunków w środowisku wodnym i na terenach podmokłych, tak aby dla:

1) jednolitych części wód powierzchniowych:

a) uniknąć niekorzystnych zmian w ich stanie ekologicznym i chemicznym,

b) osiągnąć lub zachować dobry stan ekologiczny i chemiczny,

2) sztucznych i silnie zmienionych jednolitych części wód powierzchniowych:

a) uniknąć niekorzystnych zmian w ich potencjale ekologicznym i stanie chemicznym,

b) dążyć do osiągnięcia lub zachować dobry potencjał ekologiczny i dobry stan chemiczny,

3) jednolitych części wód podziemnych:

a) uniknąć niekorzystnych zmian ich stanu ilościowego i chemicznego,

b) odwrócić znaczące i utrzymujące się tendencje wzrostowe zanieczyszczenia powstałego w wyniku działalności człowieka,

c) zapewnić równowagę pomiędzy poborem i zasilaniem wód podziemnych,

d) zachować lub osiągnąć dobry stan ilościowy i chemiczny.

12. Organy administracji wodnej

Organami właściwymi w sprawach gospodarowania wodami są:

1) minister właściwy do spraw gospodarki wodnej;

2) Prezes Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej — jako centralny organ administracji rządowej, nadzorowany przez ministra właściwego do spraw gospodarki wodnej;

3) dyrektor regionalnego zarządu gospodarki wodnej — jako organ administracji rządowej niezespolonej, podlegający Prezesowi Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej;

4) wojewoda;

5) organy jednostek samorządu terytorialnego.

13. Korzystanie z wód: charakterystyka i rodzaje

Korzystanie z wód polega na ich używaniu na potrzeby ludności oraz gospodarki. Korzystanie z wód nie może powodować pogorszenia stanu wód i ekosystemów od nich zależnych, a także marnotrawstwa wody, marnotrawstwa energii wody, ani wyrządzać szkód.

Przepisy Prawa wodnego dotyczące korzystania z wód stosuje się odpowiednio do:

1) nawadniania lub odwadniania gruntów,

2) odwadniania obiektów lub wykopów budowlanych oraz zakładów górniczych,

3) użytkowania wód znajdujących się w rowach,

4) wprowadzania ścieków do wód lub do ziemi,

5) wprowadzania do urządzeń kanalizacyjnych będących we władaniu innych podmiotów ścieków przemysłowych zawierających substancje szczególnie szkodliwe dla środowiska wodnego,

6) rolniczego wykorzystania ścieków,

7) wydobywania z wód powierzchniowych kamienia, żwiru, piasku oraz innych materiałów, a także wycinania roślin z wód lub brzegu,

8) piętrzenia oraz retencjonowania śródlądowych wód powierzchniowych.

Wody podziemne wykorzystuje się przede wszystkim:

1) do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia oraz na cele socjalno-bytowe,

2) na potrzeby produkcji artykułów żywnościowych oraz farmaceutycznych.

Dopuszczalne jest korzystanie z każdej wody w rozmiarze i w czasie wynikającym z konieczności:

1) zwalczania poważnych awarii, klęsk żywiołowych, pożarów lub innych miejscowych zagrożeń,

2) zapobieżenia poważnemu niebezpieczeństwu grożącemu życiu lub zdrowiu ludzi albo mieniu znacznej wartości, którego w inny sposób nie można uniknąć.

Wyróżnić można trzy rodzaje korzystania z wód:

a)powszechne korzystanie z wód, Powszechne korzystanie z wód służy do zaspokajania potrzeb osobistych, gospodarstwa domowego lub rolnego, bez stosowania specjalnych urządzeń technicznych, a także do wypoczynku, uprawiania turystyki, sportów wodnych oraz, na zasadach określonych w przepisach odrębnych, amatorskiego połowu ryb.

b) zwykle korzystanie z wód, Właścicielowi gruntu przysługuje prawo do zwykłego korzystania z wód stanowiących jego własność oraz z wody podziemnej znajdującej się w jego gruncie; prawo to nie stanowi prawa do wykonywania urządzeń wodnych bez wymaganego pozwolenia wodnoprawnego. Zwykłe korzystanie z wód służy zaspokojeniu potrzeb własnego gospodarstwa domowego oraz gospodarstwa rolnego.

c) szczególne korzystanie z wód. Szczególnym korzystaniem z wód jest korzystanie wykraczające poza korzystanie powszechne lub zwykłe, w szczególności:

1) pobór oraz odprowadzanie wód powierzchniowych lub podziemnych,

2) wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi,

3) przerzuty wody oraz sztuczne zasilanie wód podziemnych,

4) piętrzenie oraz retencjonowanie śródlądowych wód powierzchniowych,

5) korzystanie z wód do celów energetycznych,

6) korzystanie z wód do celów żeglugi oraz spławu,

7) wydobywanie z wód kamienia, żwiru, piasku oraz innych materiałów, a także wycinanie roślin z wód lub brzegu,

8) rybackie korzystanie ze śródlądowych wód powierzchniowych.

14. Strefy i obszary ochronne

W celu zapewnienia odpowiedniej jakości wody ujmowanej do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia oraz zaopatrzenia zakładów wymagających wody wysokiej jakości, a także ze względu na ochronę zasobów wodnych mogą być ustanawiane:

1) strefy ochronne ujęć wody;

2) obszary ochronne zbiorników wód śródlądowych.

Strefę ochronną ujęcia wody stanowi obszar, na którym obowiązują zakazy, nakazy i ograniczenia w zakresie użytkowania gruntów oraz korzystania z wody.

Strefę ochronną dzieli się na teren ochrony:

1) bezpośredniej;

2) pośredniej.

Strefę ochronną ustanawia, w drodze aktu prawa miejscowego, dyrektor regionalnego zarządu gospodarki wodnej, na wniosek i koszt właściciela ujęcia wody (art. 58 ust. 1 Prawa wodnego). Na terenie ochrony bezpośredniej ujęć wód podziemnych oraz powierzchniowych zabronione jest użytkowanie gruntów do celów niezwiązanych z eksploatacją ujęcia wody (art. 53 ust. 1 Prawa wodnego). W akcie ustanawiającym strefę ochronną określa się zakazy, nakazy i ograniczenia oraz obszary, na których one obowiązują. Przy ustalaniu zakazów, nakazów i ograniczeń dotyczących użytkowania gruntów na terenie ochrony pośredniej należy uwzględnić warunki infiltracji zanieczysz­czeń do poziomu wodonośnego, z którego woda jest ujmowana. Na obszarach tych można zabronić wznoszenia obiektów budowlanych oraz wykonywania robót lub innych czynności, które mogą spowodować trwałe zanieczyszczenie gruntów lub wód, a w szczególności lokalizowania inwestycji zaliczonych do przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko.

15. Pozwolenie wodno prawne

Pozwolenie wodnoprawne jest wymagane na:

1) szczególne korzystanie z wód,

2) regulację wód oraz zmianę ukształtowania terenu na gruntach przylegających do wód, mającą wpływ na warunki przepływu wody,

3) wykonanie urządzeń wodnych,

4) rolnicze wykorzystanie ścieków, w zakresie nieobjętym zwykłym korzystaniem z wód,

5) długotrwałe obniżenie poziomu zwierciadła wody podziemnej,

6) piętrzenie wody podziemnej,

7) gromadzenie ścieków oraz odpadów w obrębie obszarów górniczych utworzonych dla wód leczniczych,

8) odwodnienie obiektów lub wykopów budowlanych oraz zakładów górniczych,

9) wprowadzanie do wód powierzchniowych substancji hamujących rozwój glonów,

10) wprowadzanie do urządzeń kanalizacyjnych, będących własnością innych podmiotów, ścieków przemysłowych zawierających substancje szczególnie szkodliwe dla środowiska wodnego określone w przepisach wydanych na podstawie art. 45a ust. 1,

11) gromadzenie ścieków, a także innych materiałów, prowadzenie odzysku lub unieszkodliwianie odpadów,

12) wznoszenie obiektów budowlanych oraz wykonywanie innych robót, wydobywanie kamienia, żwiru, piasku, innych materiałów oraz ich składowanie - na obszarach bezpośredniego zagrożenia powodzią, jeżeli wydano odpowiednie decyzje.

Pozwolenie wodnoprawne wydaje się, w drodze decyzji, na czas określony. Pozwolenie wodnoprawne na szczególne korzystanie z wód wydaje się na okres nie dłuższy niż 20 lat. Pozwolenie wodnoprawne na wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi wydaje się na okres nie dłuższy niż 10 lat. Pozwolenie wodnoprawne na wprowadzanie do wód lub do urządzeń kanalizacyjnych, będących własnością innych podmiotów, ścieków przemysłowych zawierających substancje szczególnie szkodliwe dla środowiska wodnego, określone w przepisach wydanych na podstawie art. 45 ust. l pkt l albo art. 45a ust. l, wydaje się na okres nie dłuższy niż 4 lata. Pozwolenie wodnoprawne na wycinanie roślin z wód lub z brzegu oraz wydobywanie kamienia, żwiru, piasku oraz innych materiałów z wód lub z obszarów bezpośredniego zagrożenia powodzią wydaje się na okres nie dłuższy niż 5 lat.

W pozwoleniu wodnoprawnym ustala się cel i zakres korzystania z wód, warunki wykonywania uprawnienia oraz obowiązki niezbędne ze względu na ochronę zasobów środowiska, interesów ludności i gospodarki, a w szczególności

Organem właściwym do wydawania pozwoleń wodnoprawnych, a od l stycznia 2008 r. marszałek województwa, jest starosta, wykonujący to zadanie jako zadanie z zakresu administracji rządowej.

16. Kataster wodny

Kataster wodny jest systemem informacyjnym o gospodarowaniu wodami, składającym się z dwóch działów (Dział I i Dział II).

W Dziale I katastru wodnego gromadzi się i aktualizuje dane dotyczące:

l) sieci hydrograficznej oraz hydrologicznych i meteorologicznych pos­terunków obserwacyjno-pomiarowych,

2) przebiegu granic obszarów zlewni, dorzeczy i regionów wodnych,

3) zasobów wód podziemnych, lokalizacji głównych zbiorników wód podziemnych oraz sieci stacjonarnych obserwacji wód,

4) ilości i jakości zasobów wód powierzchniowych oraz podziemnych,

5) wielkości poboru wody powierzchniowej i podziemnej,

6) źródeł i charakterystyki zanieczyszczeń punktowych oraz obszarowych,

7) stanu biologicznego środowiska wodnego oraz terenów zalewowych,

8) obwodów rybackich oraz rybackiej przydatności wód (bonitacji),

9) użytkowania wód wraz z charakterystyką korzystania z wód,

10) pozwoleń wodnoprawnych oraz pozwoleń zintegrowanych wydawanych na podstawie przepisów ustawy - Prawo ochrony środowiska dotyczących korzystania z wody,

11) ilości i rodzaju substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego, określonych w pozwoleniach, o których mowa w pkt 10,

12) urządzeń wodnych,

13) stref i obszarów ochronnych oraz obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi, ustanowionych na podstawie Prawa wodnego,

14) spółek wodnych.

Dział II katastru wodnego zawiera:

1) program wodno-środowiskowy kraju,

2) plan gospodarowania wodami na obszarze dorzecza,

3) plan ochrony przeciwpowodziowej oraz przeciwdziałania skutkom suszy na obszarze kraju, z uwzględnieniem podziału na obszary dorzeczy,

4) plan ochrony przeciwpowodziowej regionu wodnego,

5) listy programów priorytetowych Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej,

6) listy przedsięwzięć priorytetowych wojewódzkich funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej.

Kataster wodny prowadzi się dla obszaru państwa z uwzględnieniem podziału państwa na obszary dorzeczy i regiony wodne. Kataster wodny dla obszaru państwa prowadzony jest przez Prezesa Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej, a dla regionu wodnego przez dyrektora regionalnego zarządu gospodarki wodnej. Źródłem danych katastru wodnego w zakresie nieruchomości jest ewidencja gruntów i budynków, o której mowa w art. 2 pkt 8 ustawy z 17 maja 1989 r. — Prawo geodezyjne i kartograficzne.

17. Funkcje odpowiedzialności cywilnej w prawie ochrony środowiska

Odpowiedzialność cywilna pełni w ochronie środowiska trojakiego rodzaju funkcję:

1) prewencyjną - zapobieganie naruszeniom środowiska. Instrumenty prawa cywilnego mają na celu powstrzymywanie przed dalszymi naruszeniami środowiska, czyli przed dalszym pogarszaniem jego stanu. Prewencja polega również na tym, że podmiot, który poniósł już odpowiedzialność cywilną za naruszenie środowiska, powinien powstrzymać się przed dokonywaniem naruszeń w przyszłości, mając na uwadze poniesione wcześniej konsekwencje.

2) restytucyjną - przywrócenie do stanu, jaki istniał przed naruszeniem środowiska. Podmiot zobowiązany do restytucji musi na własny koszt dokonać przywrócenia środowiska do stanu właściwego. Restytucja jest najbardziej pożądanym sposobem usunięcia naruszenia środowiska. Wskazać należy, że restytucja ma charakter następczy. O ile bowiem funkcja prewencyjna służy do powstrzymywania podmiotu przed dalszymi naruszeniami środowiska, o tyle funkcja restytucyjna służy naprawieniu szkody. Jest zatem następstwem naruszenia środowiska. Bez naruszenia środowiska funkcja restytucyjna nie może spełniać swojej roli.

3) kompensacyjną.- ma na celu naprawienie szkody poprzez skompensowanie szkody, gdy przywrócenie do stanu poprzedniego nie jest możliwe. Podmiot, który dokonał wycinki drzewa z naruszeniem przepisów o ochronie przyrody, nie jest w stanie dokonać restytucji polegającej na przywróceniu do stanu poprzedniego. Natomiast może on dokonać kompensacji poprzez zapłacenie odszkodowania ewentualnie poprzez zasadzenie innego drzewa.

18. Przesłanki i zasady odpowiedzialności cywilnej

Przesłanki odpowiedzialności cywilnej

Pociągnięcie podmiotu prawa do odpowiedzialności cywilnej wymaga jednak spełnienia określonych przestanek:

1) musi wystąpić szkoda Szkoda nie jest pojęciem normatywnym. W nauce prawa cywilnego przyjmuje się, że szkodą jest wszelki uszczerbek „w dobrach lub interesach prawnie chronionych, których poszkodowany doznał wbrew swojej woli". W prawie cywilnym obowiązuje też zasada, że brak szkody powoduje, iż nie występuje odpowiedzialność cywilna.

2) musi zaistnieć czyn lub zaniechanie; które spowodowało powstanie szkody, Zachowanie będące przesłanką odpowiedzialności może polegać na aktywnym działaniu (czyn) lub na biernej postawie (zaniechanie). Oczywistą rzeczą jest jednak, że nie każdy czyn lub zaniechanie prowadzi do pociągnięcia podmiotu do odpowiedzialności cywilnej.

Mówiąc o czynach lub zaniechaniach leżących u podstaw odpowiedzialności cywilnej, wskazać trzeba na następujące rodzaje odpowiedzialności:

• odpowiedzialność na zasadzie winy,

• odpowiedzialność na zasadzie ryzyka,

• odpowiedzialność na zasadzie słuszności.

3) istnieje związek przyczynowy pomiędzy zachowaniem a powstałą szkodą.- Pomiędzy zachowaniem podmiotu a powstałą szkodą musi wystąpić związek przyczynowy, przy czym podmiot odpowiada jedynie za tę szkodę, która jest normalnym następstwem określonego zachowania. W nauce prawa cywilnego dominuje tzw. teoria adekwatnego związku przyczynowego.

Omawiając przesłanki odpowiedzialności cywilnej, wskazać także należy na funkcjonujące dwa reżimy odpowiedzialności:

1) odpowiedzialność deliktową,

2) odpowiedzialność kontraktową.

Odpowiedzialność deliktową charakteryzuje się tym, że stron z reguły nie łączy żaden stosunek cywilnoprawny. Stosunek ten nawiązuje się w momencie, kiedy jeden podmiot wyrządził drugiemu szkodę. Dopiero wtedy powstaje cywilnoprawny obowiązek naprawienia szkody. Wskazać trzeba, że ten reżim odpowiedzialności dominuje w prawie ochrony środowiska.

Z kolei odpowiedzialność kontraktowa wiąże się z sytuacją, gdy strony łączy stosunek cywilnoprawny umowy, a jedna ze stron tej umowy nie wykonuje ciążących na niej obowiązków albo też wprawdzie je wykonuje, ale nienależycie.

Ten reżim odpowiedzialności ma w prawie ochrony środowiska znaczenie marginalne, choć mogą wystąpić sytuacje, gdy znajdzie on zastosowanie, np. w przypadku powierzenia odpadów uprawnionemu podmiotowi czy też zawarcia umowy na podstawie przepisów ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach.

19. Odpowiedzialność karna w prawie ochrony środowiska

Odpowiedzialność karna jest najsurowszym rodzajem odpowiedzialności, charakteryzującym się największym stopniem dolegliwości. Dlatego też penalizacja pewnych niekorzystnych dla środowiska zachowań wymaga szczególnej uwagi ustawodawcy. Odpowiedzialność karna pełni przede wszystkim rolę represyjną. Państwo bowiem stosuje wobec osoby popełniającej czyn zabroniony ustawą karną represję w postaci dolegliwości, łącznie z dożywotnim pozbawieniem wolności. Konsekwencją represji, a zarazem drugim z istotnych celów, jakie stawia się odpowiedzialności karnej, jest prewencja. Osoba, która podlegała odpowiedzialności karnej, powinna powstrzymać się od naruszeń prawa w przyszłości. W przeciwnym bowiem razie może ponownie być do tej odpowiedzialności pociągnięta. Wydaje się, że prawo karne jest skuteczniejsze w osiąganiu celu prewencyjnego niż prawo cywilne. Często bowiem dolegliwość osobista jest skuteczniejsza niż dolegliwość majątkowa. Przy czym, podkreślając ten walor odpowiedzialności karnej, musimy mieć na uwadze rolę, jaką w ochronie środowiska pełni prewencja. Odpowiedzialność karna pełni w prawie ochrony środowiska rolę kompensacyjną, choć w mniejszym stopniu niż odpowiedzialność cywilna. Kompensacji służy przede wszystkim możliwość orzeczenia nawiązki oraz możliwość orzeczenia obowiązku naprawienia szkody.

W zasadzie odpowiedzialności karnej podlegają osoby fizyczne. W przypadku jednak ochrony środowiska istotną rolę odgrywa też odpowiedzialność osób prawnych i jednostek nieposiadających osobowości prawnej. Do niedawna zastosowanie instrumentów prawa karnego do odpowiedzialności innych podmiotów niż osoby fizyczne było niemożliwe.

20. Odpowiedzialność administracyjna w prawie ochrony środowiska

Odpowiedzialność ta ma przede wszystkim pełnić rolę prewencyjną oraz rolę restytucyjną. Natomiast znikome znaczenie ma funkcja penalizacyjna, choć i te elementy występują.

Zauważyć można znaczną zbieżność między odpowiedzialnością administracyjną a cywilną. Pełnią one bowiem zbliżoną funkcję i mają prowadzić do tego samego rezultatu.

Między tymi rodzajami odpowiedzialności zachodzą jednakże pewne różnice. Uruchomienie odpowiedzialności cywilnej możliwe jest dopiero wtedy, gdy wystąpi o ochronę prawną uprawniony podmiot.

Natomiast w przypadku odpowiedzialności administracyjnej w grę wchodzi możliwość wszczęcia postępowania administracyjnego z urzędu, czyli własnej inicjatywy organu orzekającego.

21. Organy ochrony środowiska - wymienić i podać ich najważniejsze kompetencje

Organy ochrony środowiska

1) wójt, burmistrz lub prezydent miasta,

2) starosta,

3) sejmik województwa, marszałek województwa,

4) minister właściwy do spraw środowiska".

Istnieją także organy wyspecjalizowane, jak chociażby Państwowa Straż Rybacka, Inspekcja Weterynaryjna, Państwowa Straż Łowiecka, Służba Leśna itp., działające na podstawie przepisów szczególnych.

Do podstawowych kompetencji wójta (burmistrza, prezydenta miasta) na podstawie Prawa ochrony środowiska należy m.in.:

• przyjmowanie zawiadomień o awariach,

• nakazanie osobie fizycznej wykonania czynności ograniczających negatywne oddziaływanie na środowisko,

• wstrzymanie użytkowania instalacji, z której emisja nie wymaga pozwolenia

Do podstawowych obowiązków starosty należy m.in.:

• dokonywanie rekultywacji gruntów,

• prowadzenie okresowych badań jakości gleby i ziemi,

• przedstawianie informacji dotyczących pozwoleń zintegrowanych.

Do podstawowych kompetencji sejmiku i marszałka województwa należy m.in.:

• opiniowanie zakresu raportu o oddziaływaniu na środowisko,

• prowadzenie postępowań w razie oddziaływań transgranicznych.

do kompetencji ministra właściwego ds. środowiska należy m.in.:

• wydawanie stosownych rozporządzeń,

• opracowywanie projektu polityki ekologicznej,

• prowadzenie rejestru wniosków o pozwolenie zintegrowane, ocen i wydanych pozwoleń,

• ogłaszanie wysokości stawek opłat administracyjnych kar pieniężnych,

• nadzór nad Narodowym Funduszem Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.

22. Instytucje ochrony środowiska - czym różnią się od instytucji, wymienić i scharakteryzować wybrane 2 instytucje.

Instytucje ochrony środowiska różnią się tym od organów ochrony środowiska, że nie są wyposażone w kompetencje władcze. Za nimi nie stoi autorytet państwa wykonującego kompetencje władcze. Tym samym instytucje ochrony środowiska nie wydają decyzji administracyjnych, które następnie mogą być wykonywane w drodze przymusu państwowego.

Instytucje ochrony środowiska mają charakter instytucji doradczych.

Ustawa — Prawo ochrony środowiska wyróżnia cztery instytucje ochrony środowiska. Są to:

1) Państwowa Rada Ochrony Środowiska,

2) komisje do spraw oceny oddziaływania na środowisko,

3) fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej,

4) Krajowa Rada Ekozarządzania.

Państwowa Rada Ochrony Środowiska jest organem doradczym i opiniodawczym ministra właściwego ds. środowiska.

Do zakresu działania Rady należy:

1. Opracowywanie dla ministra właściwego do spraw środowiska opinii w sprawach ochrony środowiska,

2. Przedstawianie propozycji i wniosków zmierzających do tworzenia warunków zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska oraz do zachowania lub poprawy jego stanu.

W skład tego organu opiniodawczo-doradczego wchodzą przewodniczący, dwóch zastępców, sekretarz oraz członkowie, w liczbie do 30, powoływani przez ministra właściwego do spraw środowiska na 5 lat spośród przedstawicieli nauki, środowisk zawodowych, organizacji ekologicznych oraz przedstawicieli samorządu gospodarczego.

Komisje ds. oceny oddziaływania na środowisko funkcjonują na szczeblu centralnym (Krajowa Komisja do Spraw Ocen Oddziaływania na Środowisko) oraz na szczeblu wojewódzkim (wojewódzkie komisje do spraw ocen oddziaływania na środowisko).

Krajowa Komisja do Spraw Ocen Oddziaływania na Środowisko jest organem opiniodawczo-doradczym ministra właściwego do spraw środowiska w zakresie ocen oddziaływania na środowisko.

Przewodniczącego Krajowej Komisji, zastępców, sekretarza i członków Krajowej Komisji, w liczbie od 40 do 60, powołuje i odwołuje minister właściwy do spraw środowiska spośród przedstawicieli nauki, praktyki oraz organizacji ekologicznych.

Wojewódzkie komisje do spraw ocen oddziaływania na środowisko są organami opiniodawczo-doradczymi wojewodów (od 1 stycznia 2008 r. — marszałków województw) w zakresie ocen oddziaływania na środowisko.

Przewodniczącego wojewódzkiej komisji, zastępcę, sekretarza i członków komisji, w liczbie od 20 do 40, powołuje i odwołuje marszałek województwa spośród przedstawicieli nauki, praktyki oraz organizacji ekologicznych.

23. Inspekcja ochrony środowiska - uprawnienia związane z przeprowadzaniem czynności służbowych (art. 9 ustawy), dokumentowanie ustaleń kontrolnych (protokół)

Inspektor uprawniony jest do:

1) wstępu wraz z pracownikami pomocniczymi, rzeczoznawcami i z niezbędnym sprzętem:

a) przez całą dobę: na teren nieruchomości, obiektu lub ich części, na którym prowa­dzona jest działalność gospodarcza, do środków transportu,

b) w godzinach od 6 do 22 na pozostały teren,

2) pobierania próbek, przeprowadzania niezbędnych badań lub wykonywania innych czynności kontrolnych w celu ustalenia na terenie kontrolowanej nieruchomości, w obiekcie lub jego części, stanu środowiska oraz oceny tego stanu w świetle przepisów o ochronie środowiska, a także indywidualnie określonych w decyzjach administracyjnych warunków wykonywania działalności wpływającej na środowisko,

3) żądania wstrzymania ruchu instalacji lub urządzeń oraz powstrzymania się od wykonywania innych czynności w zakresie, w jakim jest to niezbędne dla pobrania próbek oraz przeprowadzenia badań i pomiarów,

4) oceny sposobu eksploatacji instalacji lub urządzeń, w tym środków transportu,

5) oceny stosowanych technologii i rozwiązań technicznych,

6) żądania pisemnych lub ustnych informacji oraz wzywania i przesłuchiwania osób w zakresie niezbędnym dla ustalenia stanu faktycznego,

7) żądania okazania dokumentów i udostępnienia wszelkich danych mających związek z problematyką kontroli,

8) żądania okazania dokumentów niezbędnych do wymierzania mandatu lub kary grzywny,

9) oceny sposobu wykonywania pomiarów emisji, ilości pobranej wody oraz odprowadzonych ścieków przez jednostkę prowadzącą pomiary, w tym poprawności sposobu pobierania i analizy próbek.

Z czynności kontrolnych inspektor sporządza protokół, którego jeden egzemplarz doręcza kierownikowi kontrolowanej jednostki organizacyjnej lub kontrolowanej osobie fizycznej.

Protokół podpisują inspektor i kierownik kontrolowanej jednostki organizacyjnej lub kontrolowana osoba fizyczna, którzy mogą wnieść do protokołu umotywowane zastrzeżenia i uwagi.

W razie odmowy podpisania protokołu przez kierownika kontrolowanej jednostki organizacyjnej lub kontrolowaną osobę fizyczną inspektor czyni o tym wzmiankę w protokole, a odmawiający podpisu może w terminie siedmiu dni przedstawić swoje stanowisko na piśmie właściwemu organowi Inspekcji Ochrony Środowiska.

24. Uprawnienia PIOŚ przysługujące jej z mocy ustawy w związku ze stwierdzonymi nieprawidłowościami.

Podstawowym aktem prawnym regulującym zadania i uprawnienia Państwowej Inspekcji Ochrony Środowiska jest ustawa z dnia 20 lipca 1991 roku o Inspekcji Ochrony Środowiska. Do zadań inspekcji zalicza ona w szczególności kontrolę przestrzegania przepisów o ochronie środowiska, racjonalnego wykorzystania zasobów przyrody, a także badanie wypełniania ustalających warunki korzystania z zasobów środowiska. Przy wykonywaniu kontroli inspektorzy PIOŚ są uprawnieni do całodobowego wstępu do obiektu, w którym prowadzona jest działalność gospodarcza, pobierania próbek, żądania udzielenia pisemnych lub ustnych informacji i okazania dokumentów mających związek z problematyką kontroli.

25. Obrót prawami do emisji do powietrza

Obowiązki te rozszerza tzw. protokół z Kioto zakładając, że w latach 2008-2012 (tzw. pierwszy okres zobowiązań) powinno dojść do dalszej redukcji emisji. Warunkiem wejścia protokołu w życie było dokonanie ratyfikacji przez co najmniej 55 państw, w tym takich, których udział w we wspomnianej emisji jest znaczący. Wielkość redukcji emisji przez poszczególne państwa określa załącznik do protokołu. Jednym z instrumentów protokołu z Kioto jest handel przyznanymi limitami emisji gazów cieplarnianych (zwłaszcza CO2 i metanu) między państwami określonymi załącznikiem do konwencji. Ustawa z dnia 22 grudnia 2004 r. o handlu uprawnieniami do emisji do powietrza gazów cieplarnianych i innych substancji, w stosunku do opisanych wymagań ma charakter implementacyjny. Rodzaje instalacji objętych systemem handlu prawami do emisji określają przepisy wykonawcze. Instrumentem, za pomocą którego dokonuje się rozdziału uprawnień do emisji dla instalacji objętych systemem jest plan krajowy.

Uprawnienia emisyjne na dany rok okresu rozliczeniowego mogą być:

- wykorzystane na własne potrzeby prowadzącego instalację, odpowiadające rzeczywistej emisji danej substancji do powietrza bądź wykorzystane w następnych latach okresu rozliczeniowego bądź w następnym okresie rozliczeniowym,

- sprzedane.

Prowadzący instalację objętą uprawnieniem emisyjnym może zbyć niewykorzystane uprawnienia. Sprzedaż w systemie wspólnotowym może nastąpić tylko w ramach Wspólnoty Europejskiej bądź pomiędzy państwami uprawnionymi, które ratyfikowały Protokół z Kioto do Ramowej konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu z dnia 11 grudnia 1997 r.

Zawarcie umowy sprzedaży podlega zgłoszeniu do Krajowego Rejestru Uprawnień do Emisji prowadzonego przez Krajowego Administratora. Zgłoszenia należy dokonać w terminie 3 dni roboczych, pod rygorem nieważności umowy.

Rejestr jest jawny, stosuje się tu odpowiednio przepisy o dostępie do informacji o środowisku.

W razie likwidacji instalacji objętej systemem, jeżeli prowadzona tam produkcja:

- nie jest przenoszona do innej instalacji, dotychczasowe uprawnienia emisyjne ulegają umorzeniu,

- jest przenoszona do innej instalacji, dotychczasowe uprawnienia emisyjne w części odpowiadającej przejętej produkcji są przenoszone do instalacji przejmującej, a w pozostałym zakresie ulegają umorzeniu.

26. Ochrona warstwy ozonowej

Zasady ochrony warstwy ozonowej określa ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o substancjach zubożających warstwę ozonową. Istota wspomnianej ochrony polega zwłaszcza na określeniu:

- zasad używania oraz obrotu substancjami zubożającymi warstwę ozonową (określanymi jako substancje kontrolowane (Ich wykaz określa rozporządzenie (WE) nr 2037/2000 z dnia 29 czerwca 2000 r.), a także zawierającymi je produktami, urządzeniami oraz instalacjami,

- obowiązków podmiotów używających lub dokonujących obrotu substancjami kontrolowanymi oraz zawierającymi je produktami, urządzeniami oraz instalacjami.

Używaniem substancji kontrolowanej jest jej produkcja, przywóz, wywóz, wprowadzanie do obrotu, stosowanie, odzysk, recykling lub ich unieszkodliwianie.

Celem omawianych rozwiązań jest ograniczenie negatywnych oddziaływań niektórych substancji chemicznych na warstwę ozonową, w szczególności przez stworzenie mechanizmów wdrażających obowiązki przewidziane umowami międzynarodowymi (konwencja wiedeńska o ochronie warstwy ozonowej z dnia 22 marca 1985 r. oraz protokół montrealski z dnia z 16 września 1987 r. w sprawie substancji zubożających warstwę ozonowa). U podstaw tych rozwiązań legła świadomość negatywnego wpływu zmniejszania się warstwy ozonowej na zdrowie ludzi, a w konsekwencji potrzeba wzmożonej ochrony tej warstwy.

Produkty, urządzenia oraz instalacje zawierające substancje kontrolowane, a także pojemniki zawierające te substancje, wprowadzone do obrotu na terenie Rzeczypospolitej Polskiej powinny być odpowiednio oznakowane. Ten, kto wykonuje czynności polegające na obsłudze technicznej i naprawie urządzeń chłodniczych, klimatyzacyjnych, gaśniczych lub innych urządzeń zawierających substancje kontrolowane, ma obowiązek ich oznakowania.

Nadzór nad postępowaniem z substancjami kontrolowanymi oraz zawierającymi je produktami, urządzeniami i instalacjami, sprawuje minister właściwy do spraw środowiska, działając za pośrednictwem Inspekcji Ochrony Środowiska. Corocznie w terminie do dnia 31 marca. Główny Inspektor Ochrony Środowiska przedstawia raport w sprawie oceny stanu przestrzegania przepisów dotyczących substancji kontrolowanych w roku poprzednim.

27. Rozporządzenie REACH

1 czerwca 2007 r. wchodzi w życie rozporządzenie (WE) nr 1907/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 grudnia 2006 r. w sprawie rejestracji, oceny, udzielania zezwoleń i stosowanych ograniczeń w zakresie chemikaliów (REACH).

Skrót REACH oznacza: Registration, Evaluation, Authorisation of CHemicals (Rejestracja, Ocena, Udzielanie Zezwoleń w zakresie Chemikaliów).

Pakiet legislacyjny wprowadzający REACH zakłada bowiem obowiązkową rejestrację substancji chemicznych, ocenę substancji oraz dokumentacji technicznej, udzielanie zezwoleń na ich wykorzystywanie do produkcji i obrotu, a także utworzenie Europejskiej Agencji Chemikaliów z siedzibą w Helsinkach.

System REACH ma więc:

 1. Ustanowić zintegrowany system rejestracji, ocen, zezwoleń i ograniczeń chemikaliów,

2. Uzupełnić braki w posiadanych już informacjach dotyczących niebezpiecznych właściwości ok. 30 000 chemikaliów,

3. Zobowiązać producentów i importerów do zbierania wyczerpujących informacji dotyczących właściwości substancji chemicznych produkowanych lub importowanych przez nich w ilościach przekraczających 1 tonę, a także do przedkładania niezbędnych informacji potwierdzających bezpieczeństwo użycia tych substancji Europejskiej Agencji Chemicznej, która zostanie utworzona w Helsinkach,

4. Przenieść ciężar dowodu tak, aby to przemysł (zarówno producenci, jak i importerzy substancji chemicznych), a nie władze publiczne, musiały przejąć większą odpowiedzialność za przedstawienie wymaganych informacji i podjęcie skutecznych środków zarządzania ryzykiem.

U podstaw systemu REACH leżą następujące zasady: rejestracji, ewaluacji (oceny) oraz udzielania zezwoleń.

Zasada rejestracji nakłada na przedsiębiorców obowiązek rejestracji w Europejskiej Agencji ds. chemikaliów każdej substancji, która wprowadzana jest do obrotu na terytorium WE w ilości co najmniej 1 tony. Sam fakt dokonania rejestracji jest niezwykle istotny, albowiem jej brak bądź też odmowa skutkować będzie w sposób obligatoryjny wycofaniem z rynku wspólnotowego.

Kolejne zasady, sformułowane w rozporządzeniu REACH, są konsekwencją zasady rejestracji. Producent lub importer dokonujący rejestracji określonej substancji jest bowiem zobowiązany dokonać oceny i analizy potencjalnego ryzyka, które może wystąpić podczas jej stosowania. Nie ulega wątpliwości, iż w wielu przypadkach dla oceny substancji konieczne będzie wykonanie badań toksykologicznych.

Z kolei zasada udzielania zezwoleń dotyczy substancji szczególnie niebezpiecznych. W celu ich wprowadzenia do obrotu konieczne jest uzyskanie zezwolenia wydawanego przez Komisję Europejską, co w połączeniu z dodatkowymi wymaganiami im stawianymi, założeniu powinno znacznie zmniejszyć ich ilość.

28. System GHS

GHS (ANG. GLOBAL HARMONIZED SYSTEM - GLOBALNY SYSTEM ZHARMONIZOWANY)System GHS (Globalny System Zharmonizowany, ang. Global Harmonized System) zawiera ujednolicone kryteria klasyfikacji substancji i mieszanin pod względem stwarzanych przez nie zagrożeń dla zdrowia i środowiska, w tym także zagrożeń związanych z właściwościami fizycznymi chemikaliów. Zawiera on również ujednolicone zasady informowania o zagrożeniach, zawierające wymogi dotyczące oznakowania i kart charakterystyki.

Celem GHS jest zidentyfikowanie i przekazanie informacji o zagrożeniach stwarzanych przez substancje i mieszaniny chemiczne. Kryteria klasyfikacji zagrożeń zostały zharmonizowane. Ujednolicone zostały także zwroty wskazujące rodzaj zagrożenia, symbole zagrożenia i hasła ostrzegawcze tak, aby stworzyć zintegrowany system informowania o zagrożeniach. GHS pozwoli na zharmonizowanie elementów systemu informowania o zagrożeniach zawartych w różnych istniejących dotychczas systemach.

29. Przegląd ekologiczny

W razie stwierdzenia okoliczności wskazujących na możliwość negatywnego oddziaływania instalacji na środowisko, organ ochrony środowiska może zobowiązać korzystające z niej podmioty do dokonania przeglądu ekologicznego. W odniesieniu do instalacji zakwalifikowanej jako przedsięwzięcie mogące znacząco oddziaływać na środowiska w rozumieniu art. 51 ust. l pr.o.ś. przegląd powinien zawierać:

1. Opis obejmujący rodzaj, wielkość i usytuowanie instalacji wraz z informacją o jej stanie technicznym, powierzchnię zajmowanego terenu lub obiektu budowlanego, rodzaj technologii,

Określenie oddziaływania instalacji na środowisko, w tym również w przypadku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej,

2. Opis działań mających na celu zapobieganie i ograniczanie oddziaływania na środowisko,

3 Porównanie wykorzystywanej technologii z najlepszą dostępną technologią,

4. Wskazanie, czy dla instalacji konieczne jest ustanowienie obszaru ograniczonego użytkowania, określenie granic takiego obszaru, ograniczeń w zakresie przeznaczenia terenu, wymagań technicznych dotyczących obiektów budowlanych i sposobów korzystania z nich.

Dla przedsięwzięć wymagających postępowania w sprawie oceny oddziaływania na środowisko decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach może nałożyć na wnioskodawcę obowiązek sporządzenia oraz termin przedstawienia analizy porealizacyjnej.

W tej ostatniej należy dokonać porównania ustaleń zawartych w raporcie o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko i w decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach z rzeczywistym oddziaływaniem przedsięwzięcia na środowisko i działaniami podjętymi w celu jego ograniczenia (art. 56 ust. 4-5 pr.o.ś.).

30. Obszary ograniczonego użytkowania

Jeżeli postępowanie w sprawie oceny oddziaływania na środowisko, analiza porealizacyjna lub przegląd ekologiczny dostarczą dowodów świadczących o tym, że pomimo zastosowania rozwiązań technicznych, technologicznych i organizacyjnych, nie mogą być dotrzymane standardy jakości środowiska poza terenem zakładu (innego obiektu), wówczas dla:

- oczyszczalni ścieków,

- składowisk odpadów komunalnych,

- kompostowni,

- tras komunikacyjnych,

- lotnisk,

- linii i stacji elektroenergetycznych,

- instalacji radiokomunikacyjnych, radionawigacyjnych i radio­lokacyjnych

należy utworzyć obszar ograniczonego użytkowania.

Obszar ograniczonego użytkowania obowiązkowo jest także tworzony wokół obiektu jądrowego (art. 38 ust. 1 pr.at.). Wyliczenia te mają charakter zamknięty, a zatem utworzenie takiego obszaru z powodu uciążliwości mających swą przyczynę w innych oddziaływaniach (wokół innych obiektów) nie jest możliwe.

Organem właściwym w omawianych sprawach w zasadzie jest rada powiatu (działająca w drodze uchwały). O ile jednak przedsięwzięcie kwalifikowane jest jako mogące znacząco oddziaływać na środowisko, dla którego należy „bezwzględnie" sporządzić raport oddziaływania na środowisko, bądź w zakładzie (obiekcie) eksploatowana jest instalacja kwalifikowana jako takie przedsięwzięcie, obszar ograniczonego użytkowania tworzy sejmik województwa.

Akt tworzący taki obszar, stosownie do ustaleń dokonanych w toku postępowania w sprawie oceny oddziaływania na środowisko, analizy porealizacyjnej lub przeglądu ekologicznego, powinien m.in. określić przebieg jego granic, a nadto obowiązujący na jego terenie reżim ochronny (ograniczenia w zakresie wykorzystania nieruchomości, wymagania techniczne dotyczące budynków). Wspomniane uwarunkowania są wiążące dla miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego oraz decyzji w przedmiocie ustalania warunków zabudowy i zagospodarowania terenu.

31. Strefa przemysłowa

Można je utworzyć na obszarach określonych w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego jako tereny przeznaczone do działalności produkcyjnej. W obrębie takiej strefy jeżeli nie zagraża to życiu lub zdrowiu ludzi, a w szczególności nie narusza wymagań norm bezpieczeństwa i higieny pracy, dozwolone jest przekraczanie standardów jakości środowiska dotyczących czystości powietrza oraz emisji hałasu.

Strefę tworzy się jeżeli mimo zastosowania dostępnych rozwiązań technicznych, technologicznych i organizacyjnych poza terenem zakładu lub innego obiektu nie mogą być dotrzymane standardy jakości środowiska.

W drodze rozporządzenia tworzy ją wojewoda, w porozumieniu z państwowym wojewódzkim inspektorem sanitarnym. Należy w nim określić granice strefy oraz rodzaje działalności, których prowadzenie jest dopuszczalne na z uwagi na możliwość występowania przekroczeń standardów jakości środowiska. Może ono określać standardy jakości środowiska, których przekraczanie w obrębie strefy jest dozwolone, a także warunki prowadzenia działalności na jej terenie. Inaczej mówiąc, utworzenie strefy przemysłowej może wyłączać stosowanie powszechnie obowiązujących standardów jakości środowiska (art. 136a i n. pr.o.ś.).

32. Opłaty za korzystanie ze środowiska - źródła obowiązku wniesienia opłaty

Stosownie do postanowień art. 273 ustawy prawo ochrony środowiska przedmiotem opłaty za korzystanie ze środowiska są:

- wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza, poprzednio przewidziane w art. 86 ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 31 stycznia 1980 roku o ochronie i kształtowaniu środowiska,

- wprowadzenie ścieków do wód lub ziemi, w okresie poprzedzającym wydanie ustawy przewidziane w art. 56 ustawy z 24 października 1974 roku Prawo wodne,

- pobór wód, objęty dawniej również regulacją art. 56 ustawy Prawo wodne,

- składowanie odpadów, poprzednio przewidziany w art. 26 ustawy z dnia 27 czerwca 1997 roku o odpadach.

Jednocześnie powyższy artykuł, uregulowaniem zawartym w ust. 3, przewiduje istnienie dalszych opłat stwierdzając, iż przepisy ustawy o ochronie przyrody i przepisy ustawy - Prawo geologiczne i górnicze oraz innych ustaw określają odrębne przypadki i zasady ponoszenia opłat za korzystanie ze środowiska. W związku z tym można mówić o następujących rodzajach opłat za korzystanie ze środowiska:

- sensu stricte, obejmując nim opłaty, o których mowa w art. 273 ustawy pr. ochr. środ., a także opłaty z tytułu usuwania drzew i krzewów, a także wykonywania działalności regulowanej prawem geologicznym i górniczym,

- sensu largo, pojęciem tym określa się poza powyższymi również inne rozwiązania o zbliżonym charakterze, w szczególności w odniesieniu do gruntów rolnych i leśnych czy też ochrony warstwy ozonowej.

W konsekwencji ustawa prawo ochrony środowiska nie zawiera kompleksowej regulacji dotyczącej opłat pieniężnych, które związane są z korzystaniem ze środowiska. Poza ustawą znajdują się obecnie:

- opłaty eksploatacyjne i koncesyjne - pobierane na podstawie ustawy z dnia 4 lutego 1994 roku Prawo geologiczne i górnicze,

- opłaty za usuwanie drzew i krzewów - wymierzane na podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 roku o ochronie przyrody,

- opłaty za wyłączenie gruntów rolnych i leśnych z produkcji - ponoszone na podstawie ustawy z dnia 3 lutego 1995 roku o ochronie gruntów rolnych i leśnych,

- opłaty produktowe i depozytowe - pobierane na podstawie ustawy z dnia 11 maja 2001 roku o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i depozytowej.

33. Podmioty zobowiązane do wnoszenia opłat

W przypadku gdy warunki korzystania ze środowiska są określone w stosownych pozwoleniach, tj. zintegrowanym bądź też na wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza, na wprowadzanie ścieków, na pobór wód, na emitowanie hałasu, emitowanie pola elektromagnetycznego oraz pozwoleniu wodnoprawnym na pobór wód w rozumieniu ustawy - Prawo wodne, to wówczas podmiotem zobowiązanym do poniesienia opłaty jest podmiot, którego dotyczy pozwolenie.

Ustawa odmienne reguluje natomiast kwestię podmiotów zobowiązanych do wnoszenia opłat za składowanie lub magazynowanie odpadów. W tej sytuacji zasadą jest, iż opłaty ponosi posiadacz odpadów w rozumieniu ustawy o odpadach, jest nim zgodnie z art. 3 ust. 2 pkt 12 powyższej ustawy każdy, kto faktycznie włada odpadami. Od tej zasady ustawodawca przewiduje jednak wyjątek. Mianowicie w sytuacji gdy odpady zostały przekazane na rzecz podmiotu, który nie uzyskał wymaganego pozwolenia w zakresie gospodarki odpadami, to podmiotem zobowiązanym do ponoszenia opłat jest ten, który przekazał odpady, chyba że przekazującym jest osoba fizyczna nie będąca przedsiębiorcą.

Do ponoszenia opłat za korzystanie ze środowiska, o których mowa w ustawie o ochronie przyrody, a więc opłat za usuwanie drzew i krzewów, zobowiązani są posiadacze nieruchomości, którzy usuwają z nich drzewa lub krzewy.

Opłaty za wyłączenie gruntów rolnych i leśnych z produkcji ponoszą osoby fizyczne, prawne i jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej, które dokonują tego wyłączenia na podstawie stosownego zezwolenia.

Opłaty za korzystanie ze środowiska uregulowane przepisami ustawy Prawo geologiczne i górnicze, ponoszą natomiast przedsiębiorcy wydobywający kopaliny, którzy uzyskali stosowną koncesję oraz wykonawcy prac geologicznych prowadzonych podczas tych prac.

Podstawę obowiązku do wniesienia opłaty za korzystanie ze środowiska, o którym mowa w ustawie prawo ochrony środowiska, stanowi korzystanie ze środowiska, polegające na działaniach podanych w art. 273.

Zgodnie z przepisami ustawy o odpadach, „składowane” mogą być tylko te odpady, których unieszkodliwienie w inny sposób było niemożliwe z przyczyn technologicznych lub nieuzasadnione z przyczyn ekologicznych lub ekonomicznych. Koniecznym warunkiem legalności składowania odpadów jest uzyskanie decyzji zatwierdzającej instrukcję eksploatacji składowiska.

Opłat nie wnosi się natomiast za magazynowanie odpadów, przez które rozumiemy czasowe przetrzymywanie lub gromadzenie odpadów przed ich transportem, odzyskiem lub unieszkodliwieniem (art. 3 ust.2 pkt 3 ustawy o odpadach).

34. Opłaty podwyższone

Przepisy ustawy Prawo ochrony środowiska wyraźnie rozróżniają dwa rodzaje opłat za korzystanie ze środowiska, którymi są: opłaty i opłaty podwyższone. Pierwsza kategoria należności odnosi się do takiego korzystania z zasobów środowiska, które odpowiada warunkom określonym w posiadanej przez podmiot decyzji administracyjnej lub stosownym pozwoleniu.

Wprowadzenie opłat podwyższonych, jest natomiast konsekwencją przyjętej zasady, zgodnie z którą korzystanie ze środowiska bez wymaganego pozwolenia bądź decyzji administracyjnej pociąga za sobą konieczność wniesienia opłat podwyższonych. Wynika to wyraźnie z treści art. 292 ustawy, który stwierdza wyraźnie, że podmiot korzystający ze środowiska ponosi opłaty podwyższone o 500 % w przypadku braku wymaganego pozwolenia na wprowadzenie do powietrza gazów lub pyłów oraz pobór wody lub wprowadzanie ścieków do wód lub ziemi.

Ustawa w odmienny i szczególny sposób ustawa reguluje natomiast wysokość opłat podwyższonych za składowanie, magazynowanie i pozbywanie się odpadów bez uzyskania w tym zakresie stosownego zezwolenia.

Szczególną cechą unormowań regulujących tą kwestię jest naliczanie opłat za każdą dobę składowania odpadów, co jest bardzo dotkliwe dla podmiotu obciążonego obowiązkiem opłatowym, w szczególności z uwagi na fakt, iż tzw. opłaty zwykłe naliczane są po prostu za umieszczenie odpadów na składowisku, co zupełnie pomija czas ich składowania.

Artykuł 293 ustawy prawo ochrony środowiska mówi o trzech stawkach opłat zamieszczenie odpadów na składowisku, a mianowicie 0,05; 0,1 i 0,15.

Zgodnie z uregulowaniem zawartym w art. 293 ust.1 ustawy opłatę podwyższoną w wysokości 0,05 stawki jednostkowej dziennie ponosi się za składowanie odpadów bez uzyskania decyzji zatwierdzającej instrukcję eksploatacji składowiska odpadów.

Stosownie do postanowień art. 293 ust. 2 za składowanie odpadów w miejscu na ten cel nie przeznaczonym podmiot korzystający ze środowiska ponosi opłatę podwyższoną w wysokości 0,1 stawki opłaty za umieszczenie odpadów na składowisku za każdą dobę składowania.

Najwyższą z wymienionych wcześniej stawek, wynoszącą zgodnie z art. 293 ust.4 ustawy 0,15 jednostkowej stawki opłaty za umieszczenie odpadów na składowisku za każdą dobę składowania, ponoszą podmioty „pozbywające się” odpadów w miejscach szczególnie cennych pod względem przyrodniczym.

Zasady ponoszenia opłat podwyższonych są identyczne jak w przypadku opłat zwykłych. Podmioty, które zobowiązane są do ich wnoszenia są więc zobowiązane do ustalenia ich wysokości i wniesienia ich bez wezwania na rachunek właściwego urzędu marszałkowskiego, w terminie do dnia 31 lipca (za I półrocze) oraz 31 stycznia roku następnego (za II półrocze).

35. Podstawy wymierzania administracyjnych kar pieniężnych i ich rodzaje

Stosownie do postanowień art. 298 ust. 1 ustawy POŚ administracyjne kary pieniężne wymierza w drodze decyzji wojewódzki inspektor ochrony środowiska, za przekroczenie warunków korzystania ze środowiska, ustalonych decyzją administracyjną. Ustawodawca odsyła tutaj do pozwoleń na wprowadzanie do środowiska substancji lub energii określonych w art. 181 ustawy POŚ.

Obowiązek zapłaty należności, którą ustawodawca nazywa „administracyjną karą pieniężną” jest więc ściśle związany z decyzją administracyjną, w tym znaczeniu że brak tej ostatniej uniemożliwia w sposób obligatoryjny wydanie przez WIOŚ decyzji nakazującej określonemu podmiotowi zapłatę kary.

Rodzaj wydanej w takim przypadku decyzji, jest oczywiście uzależniony od formy korzystania ze środowiska. Możemy bowiem wyróżnić:

- w przypadku wprowadzania gazów lub pyłów do powietrza, taką decyzją może być pozwolenie zintegrowane, o którym mowa w art. 181 ust. 1 pkt 1 ustawy POŚ lub pozwolenie na wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza,

- w przypadku wprowadzania ścieków do wód lub do ziemi - pozwolenie zintegrowane lub pozwolenie wodnoprawne na wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi,

- w odniesieniu do poboru wód stosowną decyzją jest pozwolenie zintegrowane bądź pozwolenie wodnoprawne na pobór wód,

- w odniesieniu do składowania odpadów - konieczna jest decyzja, która zatwierdza instrukcję eksploatacji składowiska odpadów

- w przypadku magazynowania odpadów stosowną decyzją jest pozwolenie zintegrowane lub pozwolenie na wytwarzanie odpadów oraz decyzje zatwierdzające program gospodarki odpadami niebezpiecznymi i ewentualnie zezwolenie na prowadzenie działalności w zakresie odzysku lub unieszkodliwiania odpadów.

36. Odraczanie zmniejszanie i umarzanie opłat podwyższonych i administracyjnych kar pieniężnych

Można je uznać za swoistą, ekonomicznie uzasadnioną, formę zachęty dla podmiotów korzystających ze środowiska, bez uzyskania wymaganego pozwolenia bądź też z naruszeniem warunków określonych w decyzji, dla podjęcia przez nie działań mających na celu zminimalizowanie ich szkodliwego wpływu na środowisko. W przypadku zaistnienia określonych w ustawie przesłanek termin płatności opłat podwyższonych i administracyjnych kar pieniężnych może zostać odroczony, a następnie powyższe należności mogą zostać zmniejszone lub umorzone.

Organem właściwym w sprawach odraczania terminu płatności opłaty za korzystanie ze środowiska jest marszałek województwa, a w sprawach administracyjnych kar pieniężnych - wojewódzki inspektor ochrony środowiska.

Odroczenie terminu płatności następuje wyłącznie na wniosek podmiotu korzystającego ze środowiska zobowiązanego do wniesienia należności. Powinien on zostać złożony do właściwego organu (marszałka województwa lub wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska) przed upływem terminu, w którym opłaty podwyższone lub kary za korzystanie ze środowiska powinny zostać uiszczone. Oznacza to, że w przypadku opłat podwyższonych stosowny wniosek powinien być złożony przed końcem miesiąca, który przypada po upływie każdego półrocza, za który są ustalone. Są one bowiem w zasadzie wnoszone bez decyzji administracyjnej. Dopiero w sytuacji gdy zobowiązany podmiot nie wniesie opłaty, jej wysokość ustala marszałek województwa w drodze decyzji.

W przypadku kar pieniężnych stosowny wniosek powinien być złożony w terminie 14 dni od dnia, w którym decyzja ustalająca wymierzająca karę i ustalająca jej wysokość stała się ostateczna.

Zgodnie z art. 318 ust. 2 ustawy POŚ złożenie wniosku o odroczenie terminu płatności opłat nie zwalnia jednak podmiotu z obowiązku ich uiszczenia w części, w jakiej nie mogą podlegać odroczeniu. Oznacza to, że wniosek podmiotu nie może dotyczyć tej części należności, która byłaby ustalona w przypadku zgodnego z prawem korzystania ze środowiska. Ta część opłaty musi zostać uiszczona w terminie określonym w ustawie.

Obligatoryjną przesłanką dla odroczenia terminu płatności opłaty, jest wykazanie przez podmiot korzystający ze środowiska, który obowiązany jest do ich uiszczenia, że terminowo realizuje on przedsięwzięcie, którego wykonanie zapewni usunięcie przyczyn ponoszenia podwyższonych opłat lub kar w okresie nie dłuższym niż 5 lat od złożenia wniosku (art. 317 ust. 1 ustawy POŚ).

Realizowane przedsięwzięcie, pomimo dużej ogólności tego sformułowania, musi pozostawać w ścisłym związku z podstawą ponoszenia przez określony podmiot opłat lub kar. Nie będzie stanowić więc podstawy do odroczenia terminu płatności za wprowadzanie ścieków do wód argument, iż określony podmiot realizuje kosztowne przedsięwzięcie służące ochronie powietrza.

Zgodnie z art. 318 ust.5 ustawy POŚ decyzja o odroczeniu terminu płatności opłat lub kar powinna określać:

- opłatę lub karę, której termin płatności został odroczony, oraz jej wysokość,

- realizowane przez wnioskodawcę przedsięwzięcie,

- harmonogram realizacji przedsięwzięcia,

- termin odroczenia opłaty lub kary.

Konsekwencje, które nastąpią w wyniku zastosowania instytucji odroczenia terminu płatności opłaty lub kary uzależnione będą bowiem od tego jak skończy się okres próby. W przypadku pomyślnego zakończenia okresu próby, za które stosownie do postanowień art. 319 ust.1 ustawy POŚ, uważa się działania które zostały ukończone w terminie, a ponadto usunęły przyczyny ponoszenia opłat i kar, właściwy organ (WIOŚ lub marszałek województwa), w drodze decyzji, orzeka o zmniejszeniu, odroczonych opłat lub kar o sumę środków własnych wydatkowanych na realizację przedsięwzięcia.

Z kolei analiza przepisów ustawy POŚ odnoszących się do niepomyślnego zakończenia okresu próby, które zawarte są w art. 319 ust. 4 i 320 ustawy, daje podstawę do wyróżnienia dwóch odmiennych następstw.

Podstawę do tego rozróżnienia jest fakt terminowej realizacji przez określony podmiot przedsięwzięcia, które stanowiło podstawę do uzyskania decyzji o odroczeniu płatności opłaty lub kary.

Pierwszy przypadek dotyczy sytuacji, w której działania będące podstawą odroczenia zrealizowano w określonym w decyzji o odroczeniu terminie, ale nie usunęło to przyczyn podwyższenia opłaty lub wymierzenia kary. W takiej sytuacji właściwy organ, w drodze decyzji, orzeka o obowiązku uiszczenia odroczonych opłat lub kar wraz z opłatą prolongacyjną, o której mowa w przepisach działu III ustawy - Ordynacja podatkowa.

Stosownie do postanowień art. 320 ustawy skutek w postaci niepomyślnego zakończenia okresu próby, następuje także w przypadku, gdy przedsięwzięcie będące podstawą do uzyskania odroczenia nie zostanie zrealizowane w terminie.

Wówczas skutkuje to wydaniem przez marszałka województwa lub WIOŚ decyzji, która nakłada na określony podmiot obowiązek uiszczenia odroczonych opłat lub kar wraz z odsetkami określonymi w przepisach działu III ustawy - Ordynacja podatkowa. Zasadą jest, że stawka odsetek wynosi 200% podstawowej stopy oprocentowania kredytu lombardowego.

37. Tzw. kary jednorazowe i biegnące

Kary jednorazowe nakłada się w konsekwencji przekroczenia ilości pobranej wody, określonej w stosownych pozwoleniach - zintegrowanym lub w pozwoleniu na pobór wód. Wysokość kary określa się na podstawie pomiarów zużycia wody, które prowadzi podmiot korzystający ze środowiska. W sytuacji gdy nie przedłoży on wyników pomiarów bądź też ich nie prowadzi, wielkość należności oblicza się w sposób bardzo dla niego niekorzystny. Przyjmuje się bowiem, iż w takim przypadku stanowi ona równowartość iloczynu maksymalnej technicznej wydajności określonej instalacji oraz szacunkowego czasu jej wykorzystania.

W pozostałych przypadkach korzystania ze środowiska w sposób sprzeczny z udzielonymi w tym zakresie decyzjami, które wskazane zostały w art. 298 ust.1 ustawy POŚ, tj. za zanieczyszczenie powietrza, wód, za odpady i powodowanie hałasu, WIOŚ wymierza w drodze decyzji tzw. kary biegnące.

Zgodnie z uregulowaniem zawartym a art. 300 ust. 4 ustawy POŚ decyzja wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska określająca wymiar kary biegnącej zawiera:

- wielkość stwierdzonego przekroczenia, odpowiednio w skali doby lub godziny,

- wymiar kary,

- termin, od którego kara biegnąca będzie naliczana, którym jest dzień lub godzina następująca bezpośrednio po zakończeniu pomiarów lub dokonania innych ustaleń, które są podstawą do stwierdzenia naruszenia decyzji.

Kara biegnąca jest naliczana, wedle powyższych kryteriów, do czasu stwierdzenia, na podstawie kontroli inspekcji ochrony środowiska lub pomiarów prowadzonych przez podmiot korzystający ze środowiska, zmiany wielkości przekroczenia warunków korzystania ze środowiska, określonych w decyzji. Ustawa przewiduje tym samym możliwość zmiany decyzji określającej wymiar kary biegnącej. Inicjatywę w tym zakresie pozostawia się przede wszystkim adresatowi decyzji ustalającej wymiar kary, który w razie wykazania, że wspomniana stopień naruszenia decyzji określającej sposób korzystania ze środowiska uległ zmniejszeniu, może wnosić o obniżkę. Uprawomocnienie się decyzji WIOŚ dotyczącej wymiaru kary biegnącej stanowi konieczną przesłankę dla określenia tzw. kary łącznej. Ta ostatnia stanowi bowiem iloczyn kwoty kary biegnącej i czasu przekroczenia.

38. Formy ochrony przyrody i ich charakterystyka w zakresie podanym na zajęciach

Przyjmuje się następujące formy ochrony przyrody:

• rezerwaty ścisłe,

• parki narodowe,

• pomniki przyrody,

• obszary czynnej ochrony gatunków i siedlisk,

• obszary chronionego krajobrazu,

• obszary czynnej ochrony zasobów przyrodniczych.

39. Ochrona terenów zieleni i zadrzewień

Przez tereny zieleni zgodnie z ustawą o ochronie przyrody rozumie się tereny wraz z infrastrukturą techniczną i budynkami funkcjonalnie z nimi związanymi, pokryte roślinnością, znajdujące się w granicach wsi o zwartej zabudowie lub miast, pełniące funkcje estetyczne, rekreacyjne, zdrowotne lub osłonowe, a w szczególności parki, zieleńce, promenady, bulwary, ogrody botaniczne, zoologiczne, jordanowskie i zabytkowe oraz cmentarze, a także zieleń towarzyszącą ulicom, placom, zabytkowym fortyfikacjom, budynkom, składowiskom, lotniskom oraz obiektom kolejowym i przemysłowym.

Przez zadrzewienie zgodnie z art. 5 ustawy o ochronie przyrody rozumie się drzewa i krzewy w granicach pasa drogowego, pojedyncze drzewa lub krzewy albo ich skupiska niebędące lasem w rozumieniu art. 3 ustawy z 28 września 1991 r. o lasach wraz z terenem, na którym występują, i pozostałymi składnikami szaty roślinnej tego terenu, spełniające cele ochronne, produkcyjne lub społeczno-kulturowe.

Zgodnie z art. 82 ustawy o ochronie przyrody prace ziemne oraz inne prace związane z wykorzystaniem sprzętu mechanicznego lub urządzeń technicznych, prowadzone w obrębie bryły korzeniowej drzew lub krzewów na terenach zieleni lub zadrzewieniach powinny być wykonywane w sposób najmniej szkodzący drzewom lub krzewom. Na drogach publicznych oraz ulicach i placach środki chemiczne powinny być stosowane w sposób najmniej szkodzący terenom zieleni oraz zadrzewieniem.

Zgodnie z art. 83 ustawy o ochronie przyrody usunięcie drzew lub krzewów z terenu nieruchomości może nastąpić po uzyskaniu zezwolenia wójta, burmistrza albo prezydenta miasta. Do wystąpienia z wnioskiem legitymowany jest posiadacz nieruchomości. Jeżeli nie jest on właścicielem nieruchomości, winien dołączyć do wniosku zgodę właściciela nieruchomości.

Zezwolenie na usunięcie drzew lub krzewów z terenu nieruchomości wpisanej do rejestru zabytków wydaje wojewódzki konserwator zabytków. Wydanie zezwolenia na usunięcie drzew lub krzewów na obszarach objętych ochroną krajobrazową w granicach parku narodowego albo rezerwatu przyrody wymaga uzyskania zgody odpowiednio dyrektora parku narodowego albo organu uznającego obszar za rezerwat przyrody.

Wydanie zezwolenia na usunięcie drzew lub krzewów może być uzależnione od przesadzenia drzew lub krzewów w miejsce wskazane przez organ wydający zezwolenie albo zastąpienia ich innymi drzewami lub krzewami, w liczbie nie mniejszej niż liczba usuwanych drzew lub krzewów.

40. Zasady gospodarowania odpadami

Można wyróżnić następujące rodzaje odpadów:

1. Odpady niebezpieczne

2. Odpady komunalne — powstające w gospodarstwach domowych, a także odpady, które nie zawierają odpadów niebezpiecznych, pochodzą od innych wytwórców odpadów, które ze względu na swój charakter lub skład są podobne do odpadów powstających w gospodarstwach domowych.

3. Odpady medyczne — powstają w związku z udzielaniem świadczeń zdrowotnych oraz prowadzeniem badań i doświadczeń naukowych w zakresie medycyny.

4. Odpady obojętne — rozumie się przez to odpady, które nie ulegają istotnym przemianom fizycznym, chemicznym lub biologicznym; są nierozpuszczalne, nie wchodzą w reakcje fizyczne ani chemiczne, nie powodują zanieczyszczenia środowiska lub zagrożenia dla zdrowia ludzi, nie ulegają biodegradacji i nie wpływają niekorzystnie na materię, z którą się kontaktują; ogólna zawartość zanieczyszczeń w tych odpadach oraz zdolność do ich wymywania, a także negatywne oddziaływanie na środowisko odcieku muszą być nieznaczne, a w szczególności nie powinny stanowić zagrożenia dla jakości wód powierzchniowych, wód podziemnych, gleby i ziemi.

5. Odpady ulegające biodegradacji — to odpady, które ulegają rozkładowi tlenowemu lub beztlenowemu przy udziale mikroorganizmów.

6. Odpady weterynaryjne — rozumie się przez to odpady powstające w związku z badaniem, leczeniem zwierząt lub świadczeniem usług weterynaryjnych, a także w związku z prowadzeniem badań naukowych i doświadczeń na zwierzętach.

7. Odpady z wypadków — rozumie się przez to odpady powstające podczas prowadzenia akcji ratowniczej lub gaśniczej z wyłączeniem odpadów powstałych w wyniku poważnej awarii lub poważnej awarii przemysłowej.

Zasady gospodarowania odpadami

Jednym z istotniejszych celów ustawy o odpadach jest uregulowanie racjonalnego zagospodarowywania odpadów i powtórnego ich wykorzystania. Przez gospodarkę odpadami należy rozumieć: „zbieranie, transport, odzysk i unieszkodliwianie odpadów, w tym również nadzór nad takimi działaniami oraz nad miejscami unieszkodliwiania odpadów".

Pierwszą zasadą jest zapobieganie powstawaniu odpadów. Wszelkie podmioty, z których działalnością wiąże się możliwość powstawania odpadów, są zobowiązane do podejmowania wszelkich działań mających na celu zapobieganie powstawaniu odpadów (zasady prewencji i przezorności).

Postulat zapobiegania powstawaniu odpadów jest jednakże niemożliwy w praktyce do spełnienia. Dlatego też drugą zasadą jest odzysk odpadów. Rozumie się przez to „wszelkie działania nie stwarzające zagrożenia dla życia, zdrowia ludzi lub dla środowiska, polegające na wykorzystaniu odpadów w całości lub w części lub prowadzące do odzyskania z odpadów substancji, materiałów lub energii i ich wykorzystania.

Z kolei szczególnym rodzajem odzysku jest recyklig, który oznacza taki odzysk, który polega na powtórnym przetwarzaniu substancji lub materiałów zawartych w odpadach w procesie produkcyjnym w celu uzyskania substancji lub materiału o przeznaczeniu pierwotnym lub o innym przeznaczeniu. Wyróżnić można także recykling organiczny — obróbkę tlenową, w tym kompostowanie, lub beztlenową odpadów, które ulegają rozkładowi biologicznemu w kontrolowanych warunkach przy wykorzystaniu mikroorganizmów, w wyniku której powstaje materia organiczna lub metan; składowanie na składowisku odpadów nie jest traktowane jako recykling organiczny. Recykling jest więc pojęciem węższym niż odzysk, a obu tych pojęć nie można utożsamiać.

Trzecią zasadą jest unieszkodliwianie odpadów, czyli poddanie odpadów procesom przekształceń biologicznych, fizycznych lub chemicznych w celu doprowadzenia ich do stanu, który nie stwarza zagrożenia dla życia, zdrowia ludzi lub dla środowiska.

41. Obowiązki wytwórców i posiadaczy odpadów

Szczególne obowiązki w zakresie gospodarki odpadami nakłada ustawodawca na dwie kategorie podmiotów — na wytwórców odpadów i posiadaczy odpadów.

Posiadaczem odpadów jest każdy, kto faktycznie włada odpadami (wytwórca odpadów, inna osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna) z wyłączeniem prowadzącego działalność w zakresie transportu odpadów. Domniemywa się, że władający powierzchnią ziemi jest posiadaczem odpadów znajdujących się na nieruchomości.

Przez wytwórcę odpadów rozumie się natomiast każdego, którego działalność lub bytowanie powoduje powstawanie odpadów, oraz każdego, kto przeprowadza wstępne przetwarzanie, mieszanie lub inne działania powodujące zmianę charakteru lub składu tych odpadów. Wytwórcą odpadów powstających w wyniku świadczenia usług w zakresie budowy, rozbiórki, remontu obiektów, czyszczenia zbiorników lub urządzeń oraz sprzątania, konserwacji i napraw jest podmiot, który świadczy usługę, chyba że umowa o świadczenie usługi stanowi inaczej.

Analizując przepisy ustawy, można wyróżnić następujące podstawowe obowiązki wytwórców i posiadaczy odpadów:

1) obowiązek poddawania przede wszystkim odzyskowi, a dopiero w dalszej kolejności unieszkodliwianiu. Zgodnie z podstawową zasadą gospodarowania odpadami wytwórcy i posiadacze odpadów powinni w pierwszej kolejności poddać odpady odzyskowi, a gdy to będzie niemożliwe lub utrudnione — odpady należy unieszkodliwić. Ściśle związany z tym obowiązkiem jest obowiązek dokonywania odzysku lub unieszkodliwiania odpadów w miejscu ich powstawania. Wynika to z zagrożeń, jakie wiążą się z transportem odpadów

2) obowiązek uzyskania stosownego pozwolenia. Gospodarowanie odpadami jest działalnością ściśle przez państwo kontrolowaną i reglamentowaną. Dlatego też istnieją obowiązki uzyskiwania odpowiednich pozwoleń na działalność związaną z zagospodarowywaniem odpadów.

Rodzaj pozwolenia zależy od wielu czynników, m.in. od tego, jaki rodzaj działalności podmiot zamierza prowadzić, oraz od tego, czy używa instalacji w rozumieniu Prawa ochrony środowiska. Mówiąc o pozwoleniu, należy mieć na uwadze zasadę koncentracji, zgodnie z którą wytwórca odpadów lub ich posiadacz nie musi uzyskiwać odrębnego pozwolenia, jeżeli już uzyskał pozwolenie obejmujące działalność, którą chce prowadzić w zakresie odpadów, na podstawie Prawa ochrony środowiska, np. pozwolenie zintegrowane;

3) obowiązek udzielania informacji. Wytwórca odpadów ma obowiązek udzielania informacji o wytwarzanych odpadach, co wynika z art. 24 ustawy o odpadach. Natomiast i wytwórca, i posiadacz są zobowiązani udzielić informacji o sposobie gospodarowania odpadami. W zależności od rodzaju przedsięwzięcia i tego, czy jest używana instalacja, informacji udziela się wojewodzie lub staroście. Nadto wskazać trzeba na to, iż posiadacz odpadów ma obowiązek prowadzenia ewidencji odpadów

1. Składowanie i magazynowanie odpadów

Przez składowisko odpadów rozumie się obiekt budowlany przeznaczony do składowania odpadów. Z kolei definicję obiektu budowlanego należy rozumieć według przepisów ustawy z 7 lipca 1994 r. — Prawo budowlane.

Wskazać jednak należy, że składowanie odpadów może odbywać się jedynie w wyznaczonych do tego miejscach. Wyróżnić można trzy rodzaje składowisk odpadów:

• składowisko odpadów niebezpiecznych,

• składowisko odpadów obojętnych,

• składowisko innych odpadów.

Składowanie odpadów może być dokonywane jedynie przez podmiot, który uzyskał stosowne pozwolenie.

Lokalizacja składowiska odpadów musi być określona w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego. Szczegółowe zaś kwestie związane z konkretnym składowiskiem określa decyzja o warunkach zabudowy oraz decyzje o pozwoleniu na budowę. Wskazać należy, że w przypadku składowiska należy uzyskać pozwolenie na użytkowanie obiektu, co nie jest wymagane przy wszystkich obiektach budowlanych.

Z funkcjonowaniem składowiska odpadów wiąże się obowiązek uzyskania instrukcji eksploatacji składowiska odpadów, którą zatwierdza w drodze decyzji wojewoda lub starosta.

Ustawa o odpadach precyzuje, że na poszczególnych rodzajach składowisk mogą być składowane tylko takie odpady, do których zagospodarowania dane składowisko jest przeznaczone (np. na składowisku odpadów niebezpiecznych można składować tylko odpady niebezpieczne).

Z kolei przez magazynowanie odpadów rozumie się czasowe przetrzymywanie lub gromadzenie odpadów przed ich transportem, odzyskiem lub unieszkodliwianiem.

Magazynowanie charakteryzuje się ograniczeniem czasowym. Z czasowego charakteru magazynowania odpadów wynika również to, że ta faza gospodarowania odpadami ma jedynie charakter przejściowy i poprzedza ostateczne zagospodarowanie odpadów (odzysk lub unieszkodliwianie) lub też następną fazę przejściową, prowadzącą wprawdzie do ostatecznego zagospodarowania odpadów, jaką jest ich transport do miejsca unieszkodliwiania lub odzysku.

Ponieważ magazynowanie jest tylko fazą przejściową, ustawodawca nie stawia takich rygorystycznych wymogów jak w przypadku składowania odpadów. Zgodnie z art. 63 ustawy o odpadach miejsce magazynowania odpadów nie wymaga, tak jak miejsce składowania odpadów, wyznaczenia w trybie przepisów o zagospodarowaniu przestrzennym. Jednak podmiot zajmujący się składowaniem odpadów musi mieć tytuł prawny do nieruchomości gruntowej (terenu).

Obowiązki przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami

Problematykę obowiązków przedsiębiorców reguluje ustawa z 11 maja 2001 r. o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej.

Ustawa określa obowiązki przedsiębiorców w rozumieniu przepisów ustawy z 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej.

A. Podstawowym obowiązkiem przedsiębiorcy jest zapewnienie odzysku, a w szczególności recyklingu odpadów opakowaniowych i poużytkowych.

Powinien on być wykonywany nie tylko z zachowaniem przepisów ustawy o obowiązkach przedsiębiorców, ale także z uwzględnieniem ustawy o odpadach.

Obowiązek ten może być wykonywany samodzielnie przez przedsiębiorcę lub za pośrednictwem tzw. organizacji odzysku. Organizacja taka może być prowadzona jedynie w formie spółki akcyjnej. Do organizacji odzysku zastosowanie będą więc miały także przepisy ustawy z 15 września 2000 r. — Kodeks spółek handlowych.

B. Kolejny obowiązek wynika z art. 9 ustawy o obowiązkach przedsiębiorców. Zgodnie z jego treścią:

Przedsiębiorca rozpoczynający działalność polegającą na wytwarzaniu lub imporcie produktów w opakowaniach, o których mowa w załączniku nr 1 do ustawy, lub produktów, o których mowa w załącznikach nr 2 i 3 do ustawy, jest obowiązany bez wezwania złożyć zawiadomienie o tym fakcie marszałkowi województwa, w terminie 30 dni od dnia rozpoczęcia działalności.

C. Zarówno przedsiębiorca, jak i organizacja odzysku zobowiąza­Ne

43. Organy wydające pozwolenie na korzystanie ze środowiska oraz składniki decyzji administracyjnej (co określa pozwolenie)

Organem właściwym do wydania pozwolenia na korzystanie ze środowiska jest, co do zasady, starosta (prezydent miasta na prawach powiatu).

Stosownie do zasady prewencji (art. 6 ust. 1 Prawa ochrony środowiska) eksploatacja instalacji powodująca:

1) wprowadzanie gazów lub płynów do powietrza,

2) wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi,

3) wytwarzanie odpadów, jest dozwolona po uzyskaniu pozwolenia, jeżeli jest ono wymagane.

Pozwolenie określa

1) rodzaj i parametry instalacji istotne z punktu widzenia przeciwdziałania zanieczyszczeniom;

2) wielkość dopuszczalnej emisji w warunkach normalnego funkcjonowania instalacji, nie większą niż wynikająca z prawidłowej eksploatacji instalacji, dla poszczególnych wariantów funkcjonowania;

3) maksymalny dopuszczalny czas utrzymywania się uzasadnionych technologicznie warunków eksploatacyjnych odbiegających od normalnych, w szczególności w przypadku rozruchu i wyłączenia instalacji, a także warunki wprowadzania do środowiska substancji lub energii w takich przypadkach;

4) jeżeli ma to wpływ na określenie wymagań ochrony środowiska:

a) wymagany termin zakończenia eksploatacji instalacji,

b) dopuszczalny łączny czas dalszej eksploatacji instalacji oraz sposób dokumentowania czasu tej eksploatacji;

5) źródła powstawania albo miejsca wprowadzania do środowiska substancji lub energii;

6) termin, od którego jest dopuszczalna emisja, jeżeli pozwolenie zostało wydane na wniosek podmiotu podejmującego realizację nowej instalacji.

Jeżeli przemawiają za tym szczególne względy ochrony środowiska, pozwolenie może zawierać dodatkowe warunki i wymagania związane z korzystaniem ze środowiska.

44. Pozwolenie zintegrowane charakterystyka, czy różni się od pozwolenia sektorowego

Pozwolenie zintegrowane jest szczególnym rodzajem pozwolenia na korzystanie ze środowiska. W odróżnieniu od pozwoleń „zwykłych", dotyczących jednorodnej emisji, która jest wynikiem eksploatacji instalacji, pozwolenie zintegrowane dotyczy wszystkich emisji spowodowanych eksploatacją instalacji — również tych, na które nie byłoby wymagane uzyskanie „zwykłego" pozwolenia, a także poboru wód powierzchniowych lub podziemnych, jeżeli wody te są pobierane wyłącznie na potrzeby instalacji wymagającej pozwolenia zintegrowanego.

45. Cofanie i ograniczanie pozwoleń na korzystanie ze środowiska

Pozwolenie na korzystanie ze środowiska jest decyzją administracyjną obowiązującą w czasie w niej oznaczonym. Zgodnie z zasadą zaufania jednostki do państwa i stanowionego przez nie prawa oraz zasadą ochrony interesów w toku, wynikającymi z art. 2 Konstytucji RP, decyzja ta przed upływem oznaczonego w niej czasu nie powinna być uchylana lub zmieniana.

Przywołane zasady konstytucyjne znajdują swe rozwinięcie w art. 16 § 1 k.p.a., wysławiającym zasadę trwałości decyzji ostatecznych. Uchylenie lub zmiana takich decyzji może nastąpić tylko w przypadkach przewidzianych w Kodeksie lub w ustawach szczególnych.

Przepisy określające takie przypadki, jako ustanawiające wyjątek od reguły, powinny być wykładane ściśle, a wykładnia systemowa prowadzona „w zgodzie z Konstytucją" winna doprowadzić do nadania tym przepisom treści, która nie będzie naruszała chronionych konstytucyjnie wartości. Niewątpliwie wykładnia ta powinna uwzględniać zasadę proporcjonalności (art. 31 ust. 3 Konstytucji, zgodnie z którym ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie, a także tylko wtedy, gdy chodzi o ochronę wymienionych w powołanym przepisie Konstytucji wartości, wolności i praw. W przypadku cofnięcia pozwolenia na korzystanie ze środowiska w czasie oznaczonym dochodzi do wywłaszczenia dobrze nabytego prawa.

Zgodnie z art. 161 k.p.a., zgodnie z którym minister lub wojewoda mogą uchylić lub zmienić w niezbędnym zakresie każdą decyzję ostateczną, jeżeli w inny sposób nie można usunąć stanu zagrażającego życiu lub zdrowiu ludzkiemu albo zapobiec poważnym szkodom dla gospodarki narodowej lub dla ważnych interesów państwa. Stronie, która poniosła szkodę na skutek uchylenia lub zmiany decyzji, służy roszczenie o odszkodowanie.

Powołany art. 161 k.p.a. pozwalałby więc na cofnięcie lub ograniczenie każdego pozwolenia na korzystanie ze środowiska, jeżeli w inny sposób nie można by usunąć stanów określonych za pomocą dość pojemnych zwrotów ustawowych. Ustawodawca zdecydował się jednak na wprowadzenie w Prawie ochrony środowiska w odniesieniu do pozwoleń na korzystanie ze środowiska rozwiązań szczególnych.

Rozwiązania te, w założeniu ustawodawcy, mają służyć wyważeniu interesów korzystającego ze środowiska, który układa tok swych interesów stosownie do treści pozwolenia i zakreślonego w nim horyzontu czasowego, oraz interesu publicznego, jakim jest niewątpliwie zapewnienie środowisku należytych standardów jakościowych.

Zgodnie z art. 194 Prawa ochrony środowiska pozwolenie podlega cofnięciu lub ograniczeniu bez odszkodowania, jeżeli instalacja nie jest należycie eksploatowana, przez co stwarza zagrożenie pogorszenia stanu środowiska w znacznych rozmiarach lub zagrożenie życia lub zdrowia ludzi. W tym przypadku decyzji w przedmiocie cofnięcia lub ograniczenia pozwolenia nadaje się rygor natychmiastowej wykonalności.

Zgodnie z art. 195 ust. 1 Prawa ochrony środowiska pozwolenie może zostać cofnięte lub ograniczone bez odszkodowania, jeżeli:

1) eksploatacja instalacji jest prowadzona z naruszeniem warunków pozwolenia, innych przepisów Prawa ochrony środowiska lub ustawy o odpadach;

2) przepisy dotyczące ochrony środowiska zmieniły się w stopniu uniemożliwiającym emisję na warunkach określonych w pozwoleniu;

3) instalacja jest objęta postępowaniem kompensacyjnym.

Cofnięcie lub ograniczenie pozwolenia z powodu nienależytego eksploatowania instalacji stwarzającej zagrożenie pogorszenia stanu środowiska w znacznych rozmiarach lub zagrożenie życia lub zdrowia ludzi oraz z powodu eksploatacji z naruszeniem warunków pozwolenia, przepisów Prawa ochrony środowiska lub ustawy o odpadach wywołuje dodatkowy skutek prawny.

Przed upływem 2 lat od dnia, w którym decyzja w przedmiocie cofnięcia lub ograniczenia pozwolenia stała się ostateczna, nie może być wydane adresatowi tej decyzji pozwolenie na korzystanie ze środowiska (art. 186 pkt 5 Prawa ochrony środowiska).

Zgodnie z art. 196 ust. 1 Prawa ochrony środowiska pozwolenie może zostać cofnięte lub ograniczone za odszkodowaniem, jeżeli:

1) przemawiają za tym względy ochrony środowiska lub

2) korzystanie z pozwolenia stwarza zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzi.

O wygaśnięciu, cofnięciu oraz ograniczeniu pozwolenia orzeka organ właściwy do wydania pozwolenia (art. 183 ust. 2 Prawa ochrony środowiska). Ten sam organ właściwy jest do ustalenia, w drodze decyzji, odszkodowania. Decyzja ta jest niezaskarżalna, a strona niezadowolona z przyznanego odszkodowania może w terminie 30 dni od dnia doręczenia jej decyzji wnieść powództwo do sądu powszechnego (art. 196 ust. 2-4 Prawa ochrony środowiska).

W decyzji o wygaśnięciu, cofnięciu lub ograniczeniu pozwolenia organ właściwy do wydania pozwolenia określa zakres i termin wykonania obowiązku usunięcia negatywnych skutków w środowisku.

46. Ograniczanie wolności działalności gospodarczej - działalność koncesjonowana na przykładzie eksploatacji złóż kopalin

Ograniczenie wolności działalności gospodarczej jest dopuszczalne tylko w drodze ustawy i tylko ze względu na ważny interes publiczny". Reglamentowanie więc działalności gospodarczej jest dopuszczalne jedynie ze względu na ważny interes publiczny. Jedną z okoliczności uzasadniających ograniczenie wolności działalności gospodarczej jest ochrona środowiska, co ma swoje umocowanie w brzmieniu m.in. art. 31 ust. 3 Konstytucji.

Istotnym elementem reglamentacji wolności działalności gospodarczej jest koncesja. Koncesja z jednej strony ogranicza wolność gospodarczą, a z drugiej reguluje dostęp do dóbr objętych monopolem państwa. Podstawowe kwestie regulujące problematykę koncesji zawiera ustawa z 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej. Zgodnie z art. 46 ust. 1 tej ustawy: „Uzyskania koncesji wymaga wykonywanie działalności gospodarczej w zakresie: [...] poszukiwania lub rozpoznawania złóż kopalin, wydobywania kopalin ze złóż, bezzbiornikowego magazynowania substancji oraz składowania odpadów w górotworze, w tym w podziemnych wyrobiskach górniczych".

Niezależnie od regulacji zawartej w ustawie o swobodzie działalności gospodarczej przepisy szczególne zawiera ustawa — Prawo geologiczne i górnicze.

Organami koncesyjnymi w zakresie Prawa geologicznego i górniczego są minister właściwy do spraw środowiska, marszałek województwa i starosta. Minister wydaje koncesje w przypadku niektórych kopalin podstawowych oraz kopalin pospolitych występujących w obrębie obszarów morskich RP, dla podziemnego składowania i magazynowania.

Marszałek województwa jest organem koncesyjnym w przypadku niektórych kopalin podstawowych oraz pozostałych kopalin pospolitych nieobjętych kompetencją ministra i starosty. Starosta wykonuje kompetencje jako zadanie zlecone z zakresu administracji rządowej. Jest organem koncesyjnym dla kopalin pospolitych na powierzchni nie przekraczającej 2 ha i o rocznym wydobyciu do 20 tys. m3, w sytuacji gdy nie jest wymagane stosowanie materiałów wybuchowych.\

Wniosek koncesyjny może złożyć w zasadzie każdy podmiot prawa, ale w praktyce składają go jedynie przedsiębiorcy. Wnioskodawca zobowiązany jest wskazać we wniosku wszystkie okoliczności prawem wymagane oraz dołączyć do wniosku stosowne załączniki.

Organ koncesyjny może odmówić udzielenia koncesji. Odmowa powinna nastąpić w drodze decyzji administracyjnej, od której służy odwołanie. Wydając koncesję, organ koncesyjny obowiązany jest m.in. wskazać lokalizację zamierzonej działalności, okres ważności koncesji ze wskazaniem terminu rozpoczęcia działalności (nie dłużej niż 50 lat, ale nie krócej niż 5 lat), wymagania odnoszące się do wykonywania objętej koncesją działalności.

Koncesja może utracić moc obowiązującą z powodu jej wygaśnięcia lub cofnięcia.

Wygaśnięcie ma miejsce w sytuacji, gdy upłynął czas obowiązywania koncesji, gdy stała się ona bezprzedmiotowa lub w razie likwidacji przedsiębiorcy oraz gdy podmiot uprawniony zrzekł się koncesji. Natomiast cofnięcie koncesji wiąże się z przyczynami zawinionymi przez uprawnionego — w przypadku naruszenia ustawy lub warunków koncesji także w zakresie ochrony środowiska.

47. Odpowiedzialność za szkody górnicze

Działanie zakładu górniczego w takich warunkach, aby nie powstała żadna szkoda, jest niezwykle trudne. Dlatego też ustawodawca uregulował w ustawie — Prawo geologiczne i górnicze kwestie związane z naprawianiem szkód. Odpowiedzialność za szkody ma charakter odpowiedzialności cywilnej. Przepisy prawa geologicznego i górniczego mają charakter legis specialis w stosunku do uregulowań w Kodeksie cywilnym. Ponadto wskazać należy, że Prawo geologiczne i górnicze zawiera przepisy regulujące tryb dochodzenia roszczeń za szkody górnicze.

Za szkody odpowiada podmiot, z którego zachowaniem wiąże się ich powstanie. Jednak jeżeli nie można ustalić, kto wyrządził szkodę, odpowiedzialność ponosi przedsiębiorca, który w chwili ujawnienia się szkody jest uprawniony do wydobywania kopalin z obszaru górniczego. Odpowiedzialność przedsiębiorcy w takiej sytuacji jest odpowiedzialnością na zasadzie ryzyka.

Ustawa rozszerza zakres odpowiedzialności na zasadach solidarności także na inne podmioty. Inne osoby odpowiadają solidarnie z owym przedsiębiorcą wtedy, gdy szkoda wystąpiła także z innych przyczyn niż ruch zakładu górniczego. Solidarną odpowiedzialność z przedsiębiorcą ponoszą również podmioty, które trudnią się zawodowo wykonywaniem powierzonych im przez przedsiębiorcę czynności.

Ostatnim podmiotem, który ponosi odpowiedzialność za szkody górnicze, jest Skarb Państwa. Odpowiada on za szkody górnicze w sytuacji, gdy brakuje przedsiębiorcy odpowiedzialnego za szkody lub jego następcy prawnego.

Podstawowym sposobem naprawy szkody jest restytucja, czyli przywrócenie stanu poprzedniego. Przy czym przywrócenie stanu poprzedniego może nastąpić przez dostarczenie gruntów, obiektów budowlanych, urządzeń, lokali, wody lub innych dóbr tego samego rodzaju.

48. Definicje bezpośredniego zagrożenia szkodą i szkody w środowisku

Bezpośrednie zagrożenie szkodą w środowisku oznacza wysokie prawdopodobieństwo wystąpienia szkody w środowisku w dającej się przewidzieć przyszłości.

Natomiast szkoda w środowisku została zdefiniowana jako negatywna, mierzalna zmiana stanu lub funkcji elementów przyrodniczych, oceniona w stosunku do stanu początkowego, która została spowodowana bezpośrednio lub pośrednio przez działalność prowadzoną przez podmiot korzystający ze środowiska:

a) w gatunkach chronionych lub chronionych siedliskach przyrodniczych, mająca znaczący negatywny wpływ na osiągnięcie lub utrzymanie właściwego stanu ochrony tych gatunków lub siedlisk przyrodniczych; pojęcie szkody w gatunkach chronionych lub chronionych siedliskach przyrodniczych nie obejmuje jednak uprzednio zidentyfikowanego negatywnego wpływu wynikającego z działania podmiotu korzystającego ze środowiska zgodnie z art. 34 ustawy z 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. Nr 92, poz. 880 z późn. zm.) lub zgodnie z decyzją o środowiskowych uwarunkowaniach zgody na realizację przedsięwzięcia w rozumieniu ustawy z 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska,

b) w wodach, mająca znaczący negatywny wpływ na stan ekologiczny, chemiczny lub ilościowy wód,

c) w powierzchni ziemi, przez co rozumie się zanieczyszczenie gleby lub ziemi, w tym w szczególności zanieczyszczenie mogące stanowić zagrożenie dla zdrowia ludzi.

49. Działania zapobiegawcze i naprawcze w rozumieniu ustawy o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie

Ustawa wprowadziła zasadę, zgodnie z którą w przypadku wystąpienia bezpośredniego zagrożenia szkodą w środowisku podmiot korzystający ze środowiska jest obowiązany niezwłocznie podjąć działania zapobiegawcze.

Przez działania zapobiegawcze ustawa rozumie działania podejmowane w związku ze zdarzeniem, działaniem lub zaniechaniem powodującym bezpośrednie zagrożenie szkodą w środowisku, w celu zapobieżenia szkodzie lub zmniejszenia szkody, w szczególności wyeliminowanie lub ograniczenie emisji.

W przypadku, gdy doszło do wystąpienia szkody w środowisku, podmiot korzystający ze środowiska jest obowiązany do:

1) podjęcia działań w celu ograniczenia szkody w środowisku, zapobieżenia kolejnym szkodom i negatywnym skutkom dla zdrowia ludzi lub dalszemu osłabieniu funkcji elementów przyrodniczych, w tym natychmiastowego skontrolowania, powstrzymania, usunięcia lub ograniczenia w inny sposób zanieczyszczeń lub innych szkodliwych czynników,

2) podjęcia działań naprawczych.

Działania naprawcze ustawa definiuje jako wszelkie działania, w tym działania ograniczające lub tymczasowe, podejmowane w celu naprawy lub zastąpienia w równoważny sposób elementów przyrodniczych lub ich funkcji, które uległy szkodzie, w szczególności: oczyszczanie gleby i wody, przywracanie naturalnego ukształtowania terenu, zalesianie, zadrzewianie lub tworzenie skupień roślinności, przywrócenie zniszczonych gatunków, prowadzące do usunięcia zagrożenia dla zdrowia ludzi oraz przywracania równowagi przyrodniczej i walorów krajobrazowych na danym terenie.

Rodzaje działań naprawczych oraz warunki i sposób prowadzenia działań naprawczych określi, w drodze rozporządzenia, minister właściwy do spraw ochrony środowiska.

Podmiot korzystający ze środowiska uzgadnia warunki przeprowadzenia działań naprawczych z organem ochrony środowiska. Wniosek o uzgodnienie warunków przeprowadzenia działań naprawczych powinien zawierać informacje na temat:

1) obszaru wymagającego podjęcia działań naprawczych,

2) funkcji pełnionych przez obszar wymagający działań naprawczych,

3) początkowego i aktualnego stanu środowiska na danym terenie,

4) planowanego zakresu i sposobu przeprowadzenia działań naprawczych oraz planowanego terminu ich rozpoczęcia i zakończenia.

Uzgodnienie warunków przeprowadzenia działań naprawczych następuje w drodze decyzji administracyjnej.

Jeżeli podmiot korzystający ze środowiska nie podejmie działań zapobiegawczych i naprawczych, organ ochrony środowiska - w drodze decyzji - nałoży na niego obowiązek przeprowadzenia tych działań. Niepodjęcie działań zapobiegawczych lub naprawczych, mimo istnienia takiego obowiązku, stanowi wykroczenie.

Wykroczenie stanowi także nie uzgodnienie z organem ochrony środowiska warunków prowadzenia działań naprawczych, jak również prowadzenie tych działań wbrew uzgodnionym warunkom.

W wyjątkowych przypadkach ustawa zezwala organom ochrony środowiska na samodzielne podjęcie i prowadzenie działań zapobiegawczych lub naprawczych. Działania takie są dopuszczalne, jeśli:

1) podmiot korzystający ze środowiska nie może zostać zidentyfikowany,

2) nie można wszcząć postępowania egzekucyjnego wobec podmiotu korzystającego ze środowiska,

3) egzekucja wobec podmiotu korzystającego ze środowiska okazała się bezskuteczna,

4) z uwagi na zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzi lub możliwość zaistnienia nieodwracalnych szkód w środowisku konieczne jest natychmiastowe podjęcie działań.

Jeżeli bezpośrednie zagrożenie szkodą w środowisku lub szkoda w środowisku zostały spowodowane przez więcej niż jeden podmiot korzystający ze środowiska, odpowiedzialność tych podmiotów za podejmowanie działań zapobiegawczych i naprawczych jest solidarna.

Jeżeli bezpośrednie zagrożenie szkodą w środowisku lub szkoda w środowisku zostały spowodowane za zgodą lub wiedzą władającego powierzchnią ziemi, jest on obowiązany do podejmowania działań zapobiegawczych i naprawczych solidarnie z podmiotem korzystającym ze środowiska, który je spowodował.

Władający powierzchnią ziemi może się uwolnić od tej odpowiedzialności, jeżeli niezwłocznie po uzyskaniu wiedzy o bezpośrednim zagrożeniu szkodą w środowisku lub szkodzie w środowisku dokona zgłoszenia tego faktu organowi ochrony środowiska.

50. Zasady odnoszące się do kosztów prowadzenia działań zapobiegawczych i naprawczych

Koszty przeprowadzenia działań zapobiegawczych lub naprawczych oznaczają uzasadnione koszty związane z koniecznością zapewnienia właściwego i efektywnego przeprowadzenia tych działań, w tym m.in. koszty:

1) gromadzenia danych i oceny bezpośredniego zagrożenia szkodą w środowisku lub szkody w środowisku,

2) opracowania i oceny projektów działań zapobiegawczych lub naprawczych, w tym projektów alternatywnych,

3) przeprowadzenia działań zapobiegawczych lub naprawczych,

4) nadzoru i monitoringu.

Koszty przeprowadzenia działań zapobiegawczych lub naprawczych ponosi podmiot korzystający ze środowiska. Podmiot korzystający ze środowiska może zwolnić się z tego obowiązku, jeżeli wykaże, że bezpośrednie zagrożenie szkodą w środowisku lub szkoda w środowisku:

1) zostały spowodowane przez inny wskazany podmiot oraz wystąpiły mimo zastosowania przez podmiot korzystający ze środowiska właściwych środków bezpieczeństwa,

2) powstały na skutek podporządkowania się nakazowi wydanemu przez organ administracji publicznej, chyba że nakaz ten wynikał z emisji lub zdarzenia spowodowanego własną działalnością podmiotu korzystającego ze środowiska.

Podmiot korzystający ze środowiska, który podjął działania zapobiegawcze lub naprawcze w odniesieniu do bezpośredniego zagrożenia szkodą w środowisku lub szkody w środowisku, może wystąpić z roszczeniem o zwrot kosztów poczynionych na ten cel:

1) do sprawcy bezpośredniego zagrożenia szkodą w środowisku lub szkody w środowisku - gdy zagrożenie szkodą lub szkoda w środowisku zostały spowodowane przez ten podmiot,

2) do organu administracji publicznej - gdy zagrożenie szkodą lub szkoda w środowisku powstały na skutek podporządkowania się nakazowi wydanemu przez organ administracji publicznej.

Roszczenia powyższe mogą być realizowane na drodze postępowania cywilnego.

Jeśli organ ochrony środowiska samodzielnie podejmuje i prowadzi działania zapobiegawcze lub naprawcze, jest uprawniony do żądania od podmiotu korzystającego ze środowiska zwrotu poniesionych przez siebie kosztów przeprowadzenia tych działań.

Roszczenia organu względem podmiotu korzystającego ze środowiska o zwrot kosztów z tytułu przeprowadzonych przez organ ochrony środowiska działań zapobiegawczych lub naprawczych przedawniają się z upływem 5 lat od dnia zakończenia tych działań lub ustalenia sprawcy bezpośredniego zagrożenia szkodą w środowisku lub szkody w środowisku. Obowiązek poniesienia kosztów przeprowadzenia działań zapobiegawczych lub naprawczych, ich wysokość oraz sposób uiszczenia określa, w drodze decyzji, organ ochrony środowiska. Do należności z tytułu obowiązku uiszczenia kosztów działań zapobiegawczych lub naprawczych stosuje się odpowiednio przepisy działu III ustawy z 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 z późn. zm.), z tym że uprawnienia organów podatkowych przysługują organowi ochrony środowiska.

51. Organizmy zmodyfikowane genetycznie

Stosownie do art. 3 pkt 2 ustawy z dnia 22 czerwca 2001 r. o organizmach genetycznie zmodyfikowanych, jest nim „organizm inny niż organizm człowieka, w którym materiał genetyczny został zmieniony w sposób nie zachodzący w warunkach naturalnych wskutek krzyżowania lub naturalnej rekombinacji" (GMO), w szczególności przy zastosowaniu wskazanych w ustawie technik (metod). Co prawda posługiwanie się GMO może stać się źródłem ogromnych korzyści gospodarczych, przykładem mogą być genetycznie zmodyfikowane rośliny i zwierzęta odporne na choroby, cechujące się szybkim przyrostem części nadających się do wykorzystania bądź polepszeniem walorów użytkowych.

Jednak konsekwencje dla środowiska (zwłaszcza wpływ GMO na stan równowagi przyrodniczej, w tym stan zdrowia wszelkich organizmów żywych, a także wpływ manipulacji genetycznych na inne organizmy, nie są w pełni znane. Niezbędna jest więc wzmożona ostrożność polegająca na poddaniu wszelkiej działalności związanej z GMO daleko idącemu nadzorowi organów administracji publicznej, zwłaszcza ministra właściwego do spraw środowiska (jego organem doradczym jest komisja do spraw GMO)

52. Rekultywacja gruntów

53. Ochrona gruntów rolnych i leśnych

54. Zapobieganie degradacji gruntów

55. Fundusz Ochrony Gruntów Rolnych

---