Współczesne systemy resocjalizacji

Tendencje w prawie karnym nieletnich w Europie u schyłku XX wieku

Stando- Kawecka B., 2007, s. 195

1. Od lat 90- tych XX wieku w krajach europejskich- zasadnicza przebudowa systemów postępowania z nieletnimi. Zaznaczają się coraz wyraźniej tendencje:

• do odwrotu od idei resocjalizacji

• do umacniania się idei neoklasycyzmu w prawie karnym

• do wprowadzenia gwarancji procesowych dla nieletnich oraz wyeliminowania nieproporcjonalnie surowych sankcji w stosunku do czynu nieletniego

2. aby zrealizować te założenia- rezygnacja z dyskrecjonalnej władzy sędziego w procesie nieletniego+ rezygnacja ze sformalizowanej procedury

lata 90- te; wzrost w społeczeństwach zachodnich poczucia zagrożenia przestępczością nieletnich oraz przekonania o konieczności zaostrzenia prawa karnego nieletnich

3. Na przełomie wieków XX i XXI pojawiają się analizy w literaturze przedmiotu, że systemy postępowania z nieletnimi w Europie , USA i Kanadzie ewoluują w kierunku rozdzielenia spraw opiekuńczych od reakcji na popełnienie czynów zabronionych prawem karnym. W niektórych krajach nastąpiło zbliżenie prawa karnego nieletnich do prawa dorosłych i co ciekawe najczęściej ta tendencja dotyczyła krajów, które wcześniej opierały się na modelu opiekuńczym.

System traktowania nieletnich w Anglii i Walii

Pod koniec lat 80-tychXX w. zniesiono podwójną właściwość sądów dla nieletnich (które obejmowały i sprawy karne nieletnich i sprawy opiekuńcze, sądy dla nieletnich zajmowały się i depraved children i deprived children)

Przejawy just deserts (nurt sprawiedliwościowy, nurt sprawiedliwej odpłaty)

1. Sądy dla nieletnich (juvenile courts zmieniono na youth courts) od 1989 roku zajmują się tylko sprawami karnymi, a sprawami opiekuńczymi zajmują się organy pomocy społecznej i sądy cywilne.

2. Na podstawie nowelizacji ustawy Criminal Justice Act z 1991 roku zrezygnowano ze stosowania środków opiekuńczych (umieszczenie w rodzinie zastępczej czy w ośrodku opiekuńczym) jako sankcji za przestępstwo nieletniego.

3. Zrównanie wieku odpowiedzialności cywilnej i karnej na 17 lat. Nieletniość nie jest zdefiniowana ustawowo. Granice wiekowe odpowiedzialności karnej;

Do 10 lat children (dzieci)	Nieodpowiedzialne karnie, sprawy do właściwości sądów cywilnych lub organów pomocy społecznej
10-18 lat young persons (młodzież)	Odpowiedzialni karnie bezwarunkowo, sprawy do właściwości sądów dla nieletnich, ale

4. Zróżnicowanie sankcji stosowanych wobec drobnych przestępców nieletnich i wobec recydywistów czy nieletnich sprawców przestępstw z użyciem przemocy.

Drobne przestępstwa nieletnich	Diversion (możliwość rezygnacji z formalnego postępowania sądowego Sankcje wykonywane w i na rzecz społeczności lokalnej
Poważne przestępstwa nieletnich (recydywa i przestępstwa z użyciem przemocy)	Sankcje izolacyjne

4. Ustawa o wymiarze sprawiedliwości w sprawach karnych i porządku publicznym z 1994 roku- zmiana podejścia do nieletnich; w latach 70-tych i 80-tych 3 D: diversion, dekryminalizacja i deinstytucjonalizacja, a od lat 90_tych 3 R: restitution, responsibility, reintegration (restytucja, odpowiedzialność, reintegracja).

Na mocy tej ustawy:

- wprowadzono sankcję izolacyjną (umieszczenie w zakładzie zamkniętym) dla nieletnich recydywistów 12-14 lat,

- wprowadzono możliwość orzekania kary pozbawienia wolności wobec dzieci w wieku 10-13 lat skazanych za poważne przestępstwa, zagrożone w przypadku dorosłych kara min. 14 lat pozbawienia Wolności.

- podniesiono maxymalny wymiar kary pozbawienia wolności wobec nieletnich w wieku 15-17 lat z 12 do 24 miesięcy.

5. Obecnie system postępowania z nieletnimi w Anglii i Walii konstytuują:

• ustawa o przestępstwach i wykroczeniach z 1998 roku,

• ustawa o wymiarze sprawiedliwości w sprawach nieletnich i rejestrze karnym z 1999 roku oraz

• ustawy o kompetencjach sądów karnych z 200 roku

Na mocy ustawy z 1998 roku powołano Radę ds. wymiaru sprawiedliwości w sprawach nieletnich oraz lokalne zespoły ds. przestępczości nieletnich.

Lokalne zespoły powinny podejmować i koordynować na swoim terenie działania zmierzające do zapobiegania recydywie nieletnich. Skład zespołów jest zależny od władz lokalnych, powinny w nim się znaleźć: pracownik socjalny, policjant, kurator sądowy, przedstawiciel służby zdrowia i systemu oświaty.. Zespól powinien prowadzić pracę prewencyjną, współpracować z sądem, nadzorować wykonywanie sankcji orzekanych wobec nieletnich i ich rodziców, pracować z nieletnimi, którzy otrzymali ostrzeżenie od policji.

6. Reakcje na czyny prawnie relewantne: 2 tendencje:

• Zawężenie kompetencji sądów dla nieletnich oraz

• Rozbudowany katalog środków prewencyjnych stosowanych wobec dzieci i młodzieży zagrożonej przestępczością oraz ich rodziców i opiekunów przez sądy cywilne i władze lokalne.

1. środki prewencyjne:

1.władze lokalne mogą wydać zakaz przebywania dzieci do 10 lat w określonych miejscach bez opieki dorosłych od 21 do 6 rano 9po konsultacji z mieszkańcami i z policją) do 90 dni ,

2. władze lokalne mogą upoważnić policję do zatrzymywania dzieci w miejscach publicznych, gdy te są podejrzewane o wagarowania i odwożenia ich do szkoły.

3. Postanowienie (wydawane od 3 do 12 miesięcy) sądu rodzinnego dotyczące ochrony dziecka, jeżeli dziecko poniżej 10 lat: popełni czyn, który normalnie po ukończeniu 10 lat byłby przestępstwem, dopuszcza się zachowań świadczących o zagrożeniu przestępczością, zachowuje się uciążliwie dla mieszkańców. Sąd rodzinny może: nakazać dziecku unikc określonych miejsc, nakazac regularne uczęszczanie do szkoły lunb na inne zorganizowane zajęcia., zakazać opuszczania domu w określonych godzinach. Dziecko w tym czasie pozostaje pod nadzorem pracownika socjalnego albo członka lokalnego zespołu ds. nieletnich

4. postanowienie sadu rodzinnego na wniosek lokalnych władz w sprawie zachowań antyspołecznych wobec nieletniego 10-17 lat.

Zachowania antyspołeczne; każde zachowanie, który nie stanowi czynu zabronionego prawem karnym, ale dla osób innych niż domownicy, może stanowić zachowanie uciążliwe albo powodować poczucie zagrożenia. Na przykład zaśmiecanie, hałasowanie.

W tym postanowieniu sąd może wydać zakaz: opuszczania mieszkania w określonych godzinach, przebywania w okręconych miejscach, utrzymywania kontaktów z określonymi osobami. Czas orzeczenia; min. 2 lata . kontrolę nałożonych zakazów sprawuje lokalny zespól ds. przestępczości nieletnich.

5. postanowienie dotyczące sprawców przestępstw seksualnych - (ustawa o przestępstwach sexualnych z 1997 roku) o zobowiązaniu do meldowania się na policji (max czas obowiązywania postanowienia może trwać nawet do końca życia, np. w przypadku skazania za przestępstwo sexualne na karę pozbawienia wolności 2 lata i 6 miesięcy)

6.2. środki stosowane wobec rodziców i opiekunów

1. parenting order: sąd może zobowiązać rodziców do okręconego postępowania, jakie uzna za stosowne dla zapobiegania przestępczości dziecka, na czas do 12 miesięcy. Na przykład: zobowiązanie do zapewniania, żeby dziecko stawiało się na wezwania sądu, regularnie uczęszczało do szkoły, zobowiązanie do uczestnictwa w programach terapii rodzinnej nie częściej niż raz w tygodniu, wskazanej przez kuratora sadowego, pracownika socjalnego albo pracownika oświaty. Sankcja jest grzywna do tys. Funtów.

2. zobowiązanie rodziców nieletniego sprawcy przestępstwa do zapewnienia mu lepszej opieki i roztoczenia nad nim większej kontroli

3. zobowiązanie rodziców do kontrolowania dziecka, które ma orzeczony środek do wykonania w społeczności lokalnej

6.3. środki o charakterze diversion

na mocy ustawy o przestępstwach i wykroczeniach z 1998 roku, policja może udzielić upomnienia i odstąpić od prowadzenia postępowania wobec sprawców czynów drobnych i średnich.

2 rodzaje upomnień:

2.1. nagana, wobec sprawców drobnych, nierecydywistów,

2.2. ostrzeżenie, wobec sprawców czynów poważniejszych popełnionych po raz pierwszy oraz recydywistom (drugi raz), którzy wcześniej otrzymali naganę. Ostrzeżenie może być poprzedzone konferencja rodzinną. Policja po ostrzeżeniu przekazuje sprawę lokalnemu zespołowi ds. przestępczości nieletnich, który opracowuje indywidualny program interwencji.

6.4. środki nieizolacyjne

1. bezwarunkowe odstąpienie od wymierzenia kary 9po formalnym uznaniu winy nieletniego), na przykład gdy nieletni popełnił drobny czyn czy już poniósł inne konsekwencje pozasądowe

2. warunkowe odstąpienie od wymierzenia kary+ obowiązek naprawienia szkody, w przypadku negatywnego przebiegu okresu próby do 3 lat: późniejsze orzeczenie o wymiarze kary.

3. grzywna, zaplata odszkodowania, zaplata kosztow postepowania. Konsekwencje uchylania się: skierowanie do ośrodka dziennego pobytu albo grzywna dla rodzicow czy opiekunów.

4. przekazanie sprawy komisji ds. nieletnich, która jest organem oklanych zespołów ds. nieletnich. Komisja zawiera z nieletnim kontrakt co do sposobu naprawienia szkody (3 misiące 1 rok)

5. obowiązek naprawienia szkody na rzecz ofiary, a gdy opiera nie jest znana lub nie wyraża zgody- praca na rzecz społeczności lokalnej- 24 godziny w okresie do 3 miesięcy. Sąd wskazuje osobę powołaną do sprawowania nadzoru (kurator, pracownik socjalny) sankcja za uchylanie; środek izolacyjny

6 community order- sankcje wykonywane na rzecz społeczności lokalnej: traktowane jako samodzielne kary, a nie alternatywa dla sankcji izolacyjnych. Ich istotę stanowi ograniczenie wolności i poddanie się pewnej dyscyplinie. Stosowane wobec nieletnich 10-18 lat. mogą to być:

- zobowiązanie nieletniego do realizacji planu okręconego przez sąd

- nadzór wyznaczonej osoby

- resocjalizacja w społeczności lokalnej

- praca na rzecz społeczności lokalnej

- resocjalizacja połączona z praca w społeczności lokalnej

- zobowiązanie do leczenia odwykowego

- zakaz określonego zachowania się i zakaz wstępu do okręconych miejsc publicznych (Stańdo- Kawecka, 2007, str. 244-247)

6.5. środki izolacyjne

1. kara aresztu i wychowania (nieletni 12-17 lat na czas 4 mies do 2 lat)

2. terminowa kara pozbawienia wolności (za zabójstwo lub inne zięzkie przestępstwo, zagrożone w przypadku dorosłych kara od 14 lat pozbawienia wolności, przestępstwo seksualne lub drogowe, jeśli nastąpiła śmierć człowieka)

3. kara dożywotniego pozbawienia wolności z oddaniem do dyspozycji królowej (za morderstwo)

2. Nieletni do 17-go roku życia mogą zostać orzeczeniem sadu skierowani do lokalnych ośrodków pomocy społecznej. Do kompetencji ośrodka nalezą:

- Wszystkie sprawy opiekuńcze nieletnich do 17-go roku życia,

- sprawy nieletnich popełniających przestępstwo po ukończeniu 17 lat, ale wobec których policja zastosowała diversion

- sprawy przekazane przez sąd, w których został orzeczony środek wychowawczy, czyli oddanie pod opiekę ośrodka lub oddanie pod nadzór kuratora (pracownika socjalnego)

Miejscowe ośrodki wychowawcze mogą zastosować wobec nieletnich różne środki wychowawcze: np. umieszczenie w placówce wychowawczej, w internacie z nadzorem pedagogicznym, w ośrodku izolacyjnym w każdy weekend w okresie 3 miesięcy albo w rodzinie zastępczej (konieczne uzyskanie zgody rodziców, ewentualnie orzeczenie sądu dla nieletnich o zastosowaniu środka wychowawczego)

Środki wychowawcze orzeczone przez sad albo przez ośrodek pomocy społecznej wykonuje się do 18-go roku życia. Po orzeczeniu jakiegokolwiek środka wych.- co 6 miesięcy kontroluje się celowość orzeczonego środka w celu ewentualnej modyfikacji orzeczenia.

6. Rola policji: wszystkie sprawy nieletnich w postępowaniu przygotowawczym prowadzi policja. Są to specjalne sekcje policji dla nieletnich, przy każdej komendzie policji. Policja współpracuje z organami opieki społecznej nad dziećmi i sadami dla nieletnich. Policja przekazuje sprawę nieletniego albo do sądu dla nieletnich albo do ośrodka opieki społecznej. Policja ma prawo odstąpić od formalnego postępowania z nieletnim 9na przykład w przypadku czynów błahych, odstępuje od ścigania i stosuje ostrzeżenie)

(Kalinowski M., 2007, w Urban B, Stanik J.M., 2007, str. 214- 215)

System resocjalizacji nieletnich w Hiszpanii (system sądownictwa dla nieletnich)

1. ustawa o sądownictwie opiekuńczym dla dzieci i młodzieży z 1948 roku oparta na modelu opiekuńczym- krytyka ustawy od lat 80-tych

2. 1992 rok- ustawa nowa o sądownictwie dla nieletnich rezygnuje w wielu aspektach z modelu opiekuńczego

3. cel ustawy: wychowanie nieletniego i reintegracja społeczna nieletniego

4. Nieletni wg ustawy to sprawca czynów zabronionych prawem karnym.

5. Nieletni posiada gwarancje procesowe takie jak dorosły np.- zasada domniemania niewinności, prawo do obrony, prawo do informacji o zarzutach, prawo do zachowania milczenia

6. Środki wychowawcze stosowane wobec nieletnich orzekane są zawsze na czas oznaczony

7. Kompetencje sądu opiekuńczego: sprawy o władzę rodzicielska przejmują organy pomocy społecznej i sądy cywilnego znaczy, ze sprawy o czyny zabronione dzieci do lat 12 i sprawy o zachowania dewiacyjne nieletnich nie będące przestępstwami rozpatrują sądy cywilne. Sad dla nietanich rozpatruje sprawy dotyczące czynów zabronionych prawem karnym nieletnich miedzy 12 a 16stym rokiem życia.

8. rola prokuratora:- prowadzenie i nadzorowanie postępowania przygotowawczego oraz obrona interesu społecznego i interesu pokrzywdzonego i czuwania nad przestrzeganiem spraw nieletniego. Prokurator i sędzia ma relatywnie szerokie możliwości warunkowego i bezwarunkowego umorzenia postępowania, jeżeli było to celowe z uwagi na okoliczności czynu lub osobowość nieletniego, a w szczególności, gdy nieletni popełnił drobne przestępstwo bez użycia przemocy, naprawił wyrządzoną szkodę lub wyraził gotowość do jej naprawienia.

9. Rola zespołu socjalnego (psycholog, pedagog, pracownik socjalny)- funkcje doradcze w kwestiach dotyczących sytuacji wychowawczej, rodzinnej i problemów osobowościowych nieletniego (w Hiszpanii jest 17 okręgów autonomicznych- służby socjalne w każdym z nich maja za zadanie zapewnić opiekę dzieciom i młodzieży pozbawionym opieki rodzicielskiej)

10. katalog środków orzekanych wobec nieletnich: min: pozbawienia prawa prowadzenia rowerów i motocykli, praca na cele publiczne, skierowanie na leczenie otwarte osoby uzależnionej od narkotyków lub mającej problemy psych. Lub emocjonalne. Środki dla nieletnich; na czas oznaczony do 2 lat.

11. umieszczenie w zakładzie dla nieletnich- jako ultima ratio (środek ostateczny) tylko wobec sprawców poważnych przestępstw.

12. krytyka tej ustawy zwz. na: wewnętrznie sprzeczne założenia systemu; wychowania nieletniego = zapewnienie mu praw i gwarancji procesowych przy akcentowaniu odpowiedzialności za przestępstwo.

ustawa z 2000 roku:

1. utrzymanie tendencji ewolucji w kierunku prawa karnego nietanich i odejścia od modelu opiekuńczego

2. podwyższenie dolnej granicy wiekowej nieletniości z 12 do 14 lat i górnej z 16 do 18 lat.

3. rozszerzenie odpowiedzialności nieletniego za przestępstwo- zróżnicowany czas pobytu w zakładzie dla nietanich w zależności od wieku sprawcy, ciężaru czynu i recydywy

4. szersze możliwości zastosowania diversion

5. ofiara (pokrzywdzony) nie jest stroną postępowania w sprawie nieletniego

6. nieletniość nie wyklucza winy w prawie hiszpańskim

7. pociągnięcie nieletniego do odpowiedzialności karnej nie jest ukierunkowane na odpłatę i prewencje generalna, a raczej na oddziaływanie wychowawcze i zmierza do uświadomienia konsekwencji czynu nieletniego.

9

---