Spis treści:

Systemy polityczne

Systemy polityczne analizuje się według:

• mikroskali - różnice między typami systemów politycznych (np. demokracja, autorytaryzm, totalitaryzm);

• medioskali - 1) różne formy danego ustroju (np. demokracja parlamentarna, prezydencka, semiprezydencjalizm); 2) budowa terytorialna (unitarne, złożone: federacja i konfederacja);

• mikroskali - różnice pomiędzy różnymi wariantami instytucji politycznych (np. parlament jednoizbowy, parlament dwuizbowy);

Demokracja - czyli państwa, w których stosowane są minima proceduralne, jak i przestrzegane są prawa obywatelskie i polityczne.

Demokracja skonsolidowana - cechy: wolne wybory, rywalizujący system partyjny, zagwarantowane prawa i wolności polityczne, brak powszechnej akceptacji instytucji politycznych i demokratycznych reguł gry.

Demokracja nieskonsolidowana - cechy: wolne wybory, rywalizujący system partyjny, zagwarantowane prawa i wolności polityczne, brak powszechnej akceptacji instytucji politycznych i demokratycznych reguł gry.

Demokracja ograniczona - cechy: rywalizacyjny system polityczny, uczestnictwo polityczne ograniczone dla grup lepiej sytuowanych.

Demokracja fasadowa - państwa, w których zwykle respektowana jest tylko część procedur demokratycznych oraz spełnione są na ogół standardy w zakresie przestrzegania praw politycznych i obywatelskich. Zwykle jednak część ludności podlega z różnych powodów ograniczeniom w zakresie zarówno możliwości partycypacji politycznej jak i korzystania z pełni praw politycznych i obywatelskich.

Niedemokracje - państwa, które nie spełniają zarówno niezbędnego minimum proceduralnego; proceduralnego najlepszym przypadku przestrzeganie praw cywilnych i politycznych jest ograniczone.

Główne zasady państw demokratycznych:

Suwerenność narodu (głównym podmiotem władzy jest naród);

- demokracja reprezentatywna (pośrednia, przedstawicielska);

- demokracja bezpośrednia (referendum, inicjatywa ludowa - możliwość zgłaszania projektów ustaw; weto ludowe - grupa obywateli może zakwestionować jakieś prawo, funkcjonuje w wielu państwach np. w Szwajcarii, Włoszech);

Referendum

Kryterium wyróżnienia	Typ referendum	Przykład
Okres przeprowadzenia referendum	- przedparlamentarne, przed podjęciem decyzji przez parlament (najczęściej dotyczy formy państwa lub zmian terytorialnych;	Grecja
		- poparlamentarne; po przyjęciu ustawy przez parlament;	Islandia
		- pozaparlamentarne; rozstrzygnięcie poddaje się pod głosowanie w referendum pomijając parlament;	Francja
	Znaczenie referendum	- konsultatywne; wysondowanie opinii;	Szwajcaria, Hiszpania
		- rozstrzygające - zatwierdzające przed wejściem w życie ustawy;	Szwajcaria, Francja
		- rozstrzygające - odrzucające w przypadku gdy wyborcy chcą doprowadzić do zatrzymania wejścia w życie ustawy;	Włochy
	Przedmiot referendum	- konstytucyjne - obligatoryjne;
		- konstytucyjne - fakultatywne;
		- ustawodawcze - zazwyczaj fakultatywne;

Porównanie cech ustrojów

Cechy	Parlamentaryzm	Prezydencjalizm	Semiprezydencjalizm
Władza wykonawcza	Rozdzielona (dualizm)	W ręku prezydenta	Formalnie rozdzielona, faktycznie w rękach prezydenta
Sposób powoływania prezydenta	Parlament	Kolegium elektorów	Wyborcy lub kolegium elektorów
Sposób wyłaniania rządu	Parlament	Brak	Prezydent
Czynnik przesądzający o tworzeniu rządu	Zaufanie większości parlamentarnej	Wola prezydenta	Zaufanie większości parlamentarnej i wola prezydenta
Odpowiedzialność polityczna prezydenta	Brak	Brak	Przed wyborcami
Odpowiedzialność polityczna premiera	Przed parlamentem	Brak	Przed parlamentem i prezydentem

Zasada demokratycznego państwa prawnego - oznacza, że państwo działa w ramach prawa i w granicach prawa, czyli wszelkie decyzje podejmowane przez władzę muszą mieć podstawę prawną.

Zasada pluralizmu politycznego - swoboda tworzenia i działalności partii politycznych.

Partie polityczne

L										P
	komunistyczne	lewicowo-socjalistyczne	ekologiczne	socjaldemokratyczne (duże, z dużym poparciem, partie relewantne)	liberalne (centrum sceny politycznej) - lewicowoliberalne -prawicowoliberalne	agrarne (głównie ludność wiejska, partie średnie)	chrześncijańsko-demokratyczne (chadeckie)	konserwatywne	narodowe (nacjonalistyczne, antysystemowe)

Systemy partyjne:

I.

• jednopartyjne - istnieje jedna legalna partia polityczna, a działalność pozostałych partii opozycyjnych jest skutecznie hamowana, np. PZPR w PRL, partie w systemach totalitarnych;

• dwupartyjne - istnieją dwie konkurencyjne partie zdecydowanie dominujące nad pozostałymi, zmieniające się u władzy; czynniki spajające istnienie takiego systemu:

• system finansowania - duże partie dostają więcej pieniędzy z budżetu państwa;

• system wyborczy - system większościowy z większością względną z okręgami jednomandatowymi (USA);

• podział społeczny - społeczeństwo podzielone na dwa bieguny charakteryzujące się spojrzeniem na świat (konserwatyści i liberałowie);

• wielopartyjne - istnieje wiele partii, które rywalizują ze sobą w celu zdobycia i utrzymania władzy; czynniki spajające:

• uwarunkowania instytucjonalne:

1. finansowanie partii politycznych na podobnym poziomie; partie z mniejszym poparciem otrzymują większą stawkę za oddany na nią głos; mniejsze partie są faworyzowane;

2. system wyborczy - okręgi wielomandatowe; system proporcjonalny z metodą Saint-Lague klasyczna;

3. mechanizm blokowania list wyborczych;

uwarunkowania społeczne:

1. w społeczeństwie istnieją podziały socjopolityczne;

2. podziały ze względu na wartości;

II.

• jednopartyjne (monopartyjne);

• dwupartyjne;

• dwu i pół partyjne - wiele partii, ale liczą się jedynie dwie partie, jednak ani jedna, ani druga nie jest w stanie rządzić samodzielnie, tak więc musi dobrać mniejszego koalicjanta;

• umiarkowanie wielopartyjny z jedną partią dominującą;

• umiarkowanie wielopartyjny z dwiema głównymi partiami;

• umiarkowanie wielopartyjne z równowagą pomiędzy partiami;

• ekstremalnie wielopartyjny z jedną partią dominującą;

• ekstremalnie wielopartyjny z dwiema głównymi partiami;

• ekstremalnie z równowagą pomiędzy partiami;

III.

• hegemoniczny - wśród kilku istniejących partii jedna z nich pełni funkcję hegemona, zmuszając inne partie do całkowitego podporządkowania; długi czas dominacji jednej partii (Szwecja);

• zmienny - częsta i regularna zmiana partii u steru władzy (Polska);

Typy gabinetów:

• jednopartyjne:

• większościowe;

• mniejszościowe;

• koalicyjne:

• większościowe;

• mniejszościowe;

Konstruktywne wotum nieufności - opozycja składając taki wniosek musi jednocześnie wskazać kandydata na nowego szefa rządu.

Budowa państwa:

• unitarne - żadna część terytorium nie posiada autonomii;

• złożone:

• federacje - państwo związkowe; poszczególne części składowe posiadają pewną autonomię względem władz centralnych (RFN, Rosja, Belgia, Szwajcaria, Bośnia i Hercegowina, Austria);

• konfederacja - związek państw (Unia Europejska);

Wybory

Prawo wyborcze - pewien zespół elementów dotyczący głosowania i przeprowadzania wyborów.

System polityczny - mechanizm transformacji głosów na mandaty.

Funkcje wyborów:

1) Wyłonienie reprezentatywnego parlamentu

Parlament będzie reprezentatywny jeśli będzie niewielki % głosów nieważnych. Wskaźniki matematyczne czy parlament jest reprezentatywny:

• Indeks proporcjonalności - poziom reprezentatywności parlamentu

gdzie:

V - procent głosów danej partii;

S - procent mandatów danej partii;

Im wynik bliższy 100 tym parlament bardziej reprezentatywny.

• Indeks dysproporcjonalności

Wynik bliższy 0 parlament bardziej reprezentatywny.

2) Wyłonienie stabilnego rządu.

3) Zapewnienie legitymizacji rządzącym

Legitymizacja - społeczna akceptacja dla elit rządzących.

Prawo wyborcze opiera się na przymiotnikach wyborczych:

• Powszechność - prawo do głosowania (prawo czynne) i prawo do kandydowania (prawo bierne).

Są równego rodzaju ograniczenia dotyczące powszechności głosowania, np.:

• cenzus wieku - czynne prawo wyborcze od 18 lat;

• poziom wykształcenia;

• płci - kobiety uzyskały prawa wyborcze dopiero w XIX/XX wieku (1906 - Finlandia; 1928 - Wielka Brytania; 1945 - Francja; 1974 - Portugalia);

• status majątkowy;

• cenzus rasowy (murzyni w USA);

• Równość - ma dwa aspekty:

• Równość formalna - każdy wyborca dysponuje jednym głosem;

• Równość w znaczeniu materialnym - siła każdego głosu powinna być równa. Na jednego kandydata powinna przypadać podobna liczba wyborców.

• Tajność - wyborca musi mieć zagwarantowaną anonimowość głosowania.

• Bezpośredniość (pośredniość) - wyborcy bezpośrednio (pośrednio) wybierają swoich reprezentantów.

• Proporcjonalność (większościowość);

System wyborczy składa się z:

• Kształt i rozmiar okręgu wyborczego

Jest to ogół wyborców zamieszkujących określone terytorium uprawniony do głosowania na tych samych kandydatów (te same listy partyjne)

Kształt: słabo czy gęsto zaludniony, ludność wiejska, miejska, itp.

Geografia wyborcza: możliwość manipulowania granicami okręgów (nadreprezentacja lub niedoreprezentacja określonych grup społecznych)

Rozmiar: liczba mandatów, które rozdziela ta sama grupa wyborców, waha się od 1 (okręgi jednomandatowe) do wartości równej liczbie miejsc w parlamencie (okręgiem jest cały kraj - Holandia, Izrael)

Okręgi nie muszą być równe, przeciętny rozmiar okręgu oznaczamy dzieląc liczbę miejsc w parlamencie przez liczbę okręgów)

• Uprawnienia wyborcy w trakcie głosowania

Kategoryczne: gdy wyborca posiada jeden głos, który oddaje na jednego kandydata (listę partyjną)

Porządkujące: ma on możliwość oznaczenia kolejności kandydatów na liście, jej przestawienia, kumulacji większej liczby głosów w stosunku do osoby jednego kandydata, bądź zestawienia kandydatów z poszczególnych list

• Formuła wyborcza: zespół reguł rozstrzygających o tym, który kandydat zostanie wybrany w danym okręgu oraz w jaki sposób następuje przetworzenie liczby uzyskanych przez daną partię głosów w liczbę przypadających jej mandatów.

Jest to również źródło deformacji systemu wyborczego czyli niezgodności podziału mandatów z faktycznymi preferencjami wyborców wyrażonymi w głosowaniu

Klauzula zaporowa: sztuczny próg poparcia, którego przekroczenie jest niezbędne dla udziału w podziale mandatów

Wyrównawcza dystrybucja mandatów: możliwość dokonania korekty wyniku wyborów na poziomie całego kraju, celem zmniejszenia strat partii, które zostały poszkodowane na poziomie okręgów wyborczych i są w związku z tym podreprezentowane

Metody przeliczania głosów na mandaty:

• Metoda d'Hondta - metoda stosowana do podziału mandatów w systemach wyborczych opartych na proporcjonalnej reprezentacji z listami partyjnymi. Jej nazwa pochodzi od nazwiska belgijskiego matematyka Victora d'Hondta.

Faworyzuje ona duże ugrupowania. Metodę d'Hondta stosuje się przy podziale mandatów m.in. w wyborach parlamentarnych w Austrii, Finlandii, Izraelu (nosi tam nazwę metody Bader-Ofera), Holandii i Hiszpanii.

Metoda polega na znalezieniu największych, kolejno po sobie następujących ilorazów liczby uzyskanych głosów. Podziału dokonuje się dzieląc liczbę głosów przypadających każdemu komitetowi przez kolejne liczby naturalne, a następnie z tak obliczonych ilorazów dla wszystkich komitetów, wybieranych jest tyle, ile jest mandatów do obsadzenia.

W przypadku gdy kilka komitetów uzyskało takie same ilorazy stosuje się różne metody dodatkowego szeregowania. Na przykład można zastosować następujący sposób - jeżeli kilka list uzyskało ilorazy równe ostatniej liczbie z liczb uszeregowanych w podany sposób, a list tych jest więcej niż mandatów do rozdzielenia, pierwszeństwo mają listy w kolejności ogólnej liczby oddanych na nie głosów. Gdyby na dwie lub więcej list oddano równą liczbę głosów, o pierwszeństwie rozstrzyga liczba obwodów głosowania, w których na daną listę oddano większą liczbę głosów.

Przykład:

Mamy komitety A, B i C, które otrzymały kolejno 900, 300 i 480 głosów, do obsadzenia jest 5 mandatów.

1 krok: obliczenie ilorazów

Dzielnik	Komitet A	Komitet B	Komitet C
1	900 (1-szy mandat)	300 (4-ty)	480 (2-gi)
2	450 (3-ci)	150	240
3	300 (5-ty)	100	160
4	225	75	120

2 krok: ułożenie ilorazów w kolejności malejącej (w nawiasach komitet):

1 - (A) 900

2 - (C) 480

3 - (A) 450

4 - (B) 300

5 - (A) 300

itd.

W związku z tym, że do rozdzielenia jest 5 mandatów, 3 mandaty otrzymuje komitet A (ilorazy 900, 450 i 300), 1 mandat - komitet B (iloraz 300) oraz 1 mandat - komitet C (iloraz 480).

• Metoda Sainte-Laguë - metoda stosowana do podziału mandatów w systemach wyborczych opartych na proporcjonalnej reprezentacji z listami partyjnymi. Jej nazwa pochodzi od nazwiska francuskiego matematyka André Sainte-Laguë.

Metoda polega na znalezieniu największych, kolejno po sobie następujących ilorazów z liczby uzyskanych głosów. Podziału dokonuje się, dzieląc liczbę głosów przypadających każdemu komitetowi wyborczemu przez kolejne liczby nieparzyste: 1, 3, 5, 7, itd., a następnie z tak obliczonych ilorazów dla wszystkich komitetów wybieranych jest tyle największych, ile jest mandatów do obsadzenia.

Istnieją różne odmiany tej metody. Niekiedy pomija się pierwszy dzielnik, dzieląc liczbę uzyskanych głosów kolejno przez 3, 5, 7 itd. Popularną modyfikacją jest zastąpienie pierwszego dzielnika 1 przez 1,4, co sprzyja ugrupowaniom większym - system ten znany jest jako zmodyfikowana metoda Sainte-Laguë .

Metoda Sainte-Laguë jest stosowana m.in. w systemach wyborczych w Nowej Zelandii, Norwegii, Szwecji oraz Danii.

Metoda Sainte-Laguë generuje wyniki lepiej odzwierciedlające poglądy wyborców, podczas gdy metoda d'Hondta sprzyja większym partiom.

Przykład:

Mamy komitety A, B oraz C, które otrzymały kolejno 900, 300 i 480 głosów, do obsadzenia jest 5 mandatów.

1 krok: obliczenie ilorazów

Dzielnik	Komitet A	Komitet B	Komitet C
1	900 (pierwszy mandat)	300 (czwarty)	480 (drugi)
3	300 (trzeci)	100	160
5	180 (piąty)	60	96
7	129	43	69

2 krok: ułożenie ilorazów w kolejności malejącej (w nawiasach komitet):

1 - 900 (A)

2 - 480 (C)

3 - 300 (A)

4 - 300 (B)

5 - 180 (A)

itd.

Trzy mandaty uzyska więc komitet A, a komitety B oraz C po jednym.

Wielka Brytania i Irlandia

Wielka Brytania, Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej- państwo wyspiarskie położone w Europie Zachodniej. W skład Wielkiej Brytanii wchodzą: Anglia, Walia i Szkocja położone na wyspie Wielka Brytania, Irlandia Północna leżąca w północnej części wyspy Irlandia. Wyspy Normandzkie i wyspa Man, posiadają odrębny status dependencji Korony brytyjskiej. Terytoriami zależnymi od Wielkiej Brytanii są: Gibraltar, Anguilla, Bermudy, Brytyjskie Wyspy Dziewicze, Falklandy, Wyspy Georgia Południowa i Sandwich Południowy, Kajmany, Montserrat, Turks i Caicos, Św. Helena, Brytyjskie Terytorium Oceanu Indyjskiego i Pitcairn.

Ustrój polityczny

Specyficzną cechą ustroju Wielkiej Brytanii jest brak konstytucji w znaczeniu formalnym (konstytucji spisanej). Zamiast tego, o ustroju państwa stanowi konstytucja w sensie materialnym, to znaczy ogół norm i zasad dotyczących wykonywania władzy.

Prawo konstytucyjne Wielkiej Brytanii wywodzi się z czterech źródeł:

• prawo stanowione

• prawo precedensowe

• konwenanse konstytucyjne

• dzieła, traktaty i podręczniki prawnicze.

Dzisiejsze instytucje i zasady ustrojowe powstawały w Wielkiej Brytanii poprzez adaptowanie dawnych instytucji do nowych warunków i aktualnych potrzeb. Zmiany następowały powoli i w sposób płynny. Podstawowe zasady i instytucje ustrojowe wykształciły się w ciągu XVII i XVIII stulecia. Podział kompetencji między królem a parlamentem skrystalizował się w wieku XVII, natomiast w wieku XVIII doszło do wykształcenia się rządu, oraz do uformowania podstawowych zasad parlamentarnych. Rewolucja przemysłowa przyniosła następnie demokratyzację tak ukształtowanego systemu.

Monarcha

Dziedzicznym władcą Wielkiej Brytanii jest monarcha. Należy jednak pamiętać, że - zgodnie z uznaną maksymą - król panuje, a rząd rządzi. Władza królewska została w całości przeniesiona na parlament, gabinet i sądy. Pozostałe uprawnienia (tak zwane prerogatywy królewskie) mają formalnie dosyć szeroki zakres: król jest zwierzchnikiem i naczelnym wodzem sił zbrojnych, ma prawo wypowiadania wojny i zawierania pokoju, może zwoływać i rozwiązywać parlament, ma prawo sankcji ustaw, oraz prawo łaski, ponadto mianuje wszystkich wyższych urzędników (w tym członków rządu).

W praktyce wszystkie decyzje królewskie wymagają ministerialnej kontrasygnaty, co oznacza, że król nie podejmuje decyzji, a tylko je uprawomocnia (z drugiej strony, król nie ponosi również za żadną decyzję odpowiedzialności, zgodnie z maksymą: Król nie może czynić źle).

Parlament

Parlament brytyjski składa się z trzech członów: z Izby Gmin (izba niższa), Izby Lordów (izba wyższa) oraz z monarchy.

Skład liczbowy Izby Gmin jest zmienny, uzależniony od liczby jednomandatowych okręgów wyborczych. Obecnie Izba gmin liczy 646 członków. Czynne prawo wyborcze przysługuje obywatelom, którzy ukończyli 18 lat, a bierne - 21 lat. Okres pełnomocnictw (nie kadencji) może trwać maksymalnie pięć lat.

Izba Lordów składa się z dziedzicznych i dożywotnich lordów, z lordów duchownych oraz z lordów prawa. W 2003 roku prawo zasiadania w Izbie miało 691 członków z tego 547 lordów dożywotnich, 26 lordów duchownych (biskupów anglikańskich), 27 lordów prawa i 91 lordów dziedzicznych.

W gestii parlamentu leży:

• Władza ustawodawcza. Teoretycznie, wszystkie trzy człony parlamentu muszą zgodzić się na wprowadzenie nowego prawa; przy czym udział króla w pracach parlamentu dawno już wyszedł z użycia, natomiast Izba Lordów posiada jedynie prawo veta zawieszającego, które w dodatku nie ma zastosowania przy uchwalaniu budżetu.

• Nadzór nad pracą rządu. Izba Gmin oraz Izba Lordów nadzorują prace rządu poprzez system debat, interpelacji oraz powoływanie specjalnych komisji. Dzięki tym procedurom, gabinet jest zmuszony do udzielania społeczeństwu wyjaśnień na temat prowadzonej polityki.

• Kontrola finansów państwa. Ustalanie podatków oraz stanowienie budżetu należy do obowiązków Izby Gmin.

• Obrona praw jednostki. Każdy obywatel, który czuje, że został potraktowany niesprawiedliwie może zwrócić się o pomoc do swojego przedstawiciela w Izbie Gmin, który - o ile uzna to za wskazane - powinien zbadać sprawę i pomóc w rozwiązaniu problemu.

• Wdrażanie dyrektyw Unii Europejskiej. W obydwu Izbach działają specjalne komisje których zadaniem jest dokładne badanie unijnych dyrektyw przed wprowadzeniem ich jako praw. Parlament wprowadza również niezbędne zmiany w przepisach prawnych dostosowując je do wymogów prawa europejskiego.

• Dyskusja nad aktualnymi problemami. Obydwie izby Parlamentu debatują nad kwestiami o istotnym znaczeniu dla społeczeństwa brytyjskiego oraz nad ważnymi wydarzeniami międzynarodowymi. Tematyka tego rodzaju debat nie jest niczym ograniczona.

Do 1911 roku obydwie izby parlamentu były równoprawne. Obecnie Izba Lordów pełni przede wszystkim funkcję doradczą, zgłaszając poprawki do ustaw opracowywanych w Izbie Gmin. Ponadto, Izba Lordów pełni funkcję sądu apelacyjnego najwyższej instancji. Władza ta jest wykonywana przez dziewięciu powoływanych w tym celu lordów sądowych (lordów prawa).

W końcu ubiegłego stulecia powołano do życia oddzielne parlamenty/zgromadzenia narodowe Szkocji (129 deputowanych), Walii (60 deputowanych) i Irlandii Północnej (108 deputowanych).

Rząd i gabinet

Specyficzną cechą ustroju jest rozróżnienie pomiędzy rządem a gabinetem. Rządem nazywa się ogół ministrów powoływanych przez premiera lub monarchę; ich liczba sięga stu osób. Gabinet to znacznie węższy (21), właściwy organ rządowy, który zbiera się na wspólnych posiedzeniach.

Po ogłoszeniu wyników wyborów do Izby Gmin monarcha powierza liderowi zwycięskiej partii stanowisko premiera (prime minister - pierwszy minister) i powierza mu sformowanie rządu. Premier musi być członkiem Izby Lordów lub Izby Gmin. Lider najsilniejszej w parlamencie partii opozycyjnej obejmuje stanowisko Lidera Opozycji Jej Królewskiej Mości. Otrzymuje przy tym służbową pensję w wysokości trzech piątych pensji premiera. Partia opozycyjna powołuje własny rząd z pełną obsadą ministerialną (tak zwany gabinet cieni), dzięki czemu w jest każdej chwili gotowa by przejąć władzę. Ponadto, członkowie gabinetu cieni mają rywalizować w trakcie debat parlamentarnych ze swoimi rządowymi odpowiednikami.

Skład oraz strukturę gabinetu oraz liczbę ministerstw i zakres ich obowiązków ustala premier. Ilość członków gabinetu nie jest limitowana prawnie. Odpowiednia ustawa z 1975 r. reguluje jedynie liczbę opłacanych z budżetu państwa Sekretarzy Stanu (może być ich maksymalnie dwudziestu jeden). Od czasów Roberta Walpole'a obowiązuje zasada, wedle której wszyscy członkowie gabinetu powinni być członkami parlamentu. Większość stanowisk obejmują zazwyczaj członkowie Izby Gmin, ale kilka z nich przysługuje zawsze przedstawicielom Izby Lordów.

Rząd dzieli się na senior ministers (ministrowie właściwi lub ministrowie Korony), kierujących pracą poszczególnych resortów, oraz podporządkowanych im junior ministers (ministrowie młodsi), zadaniem których jest przede wszystkim zapewnianie łączności pomiędzy rządem a Izbą Gmin. Rząd w całości ponosi solidarną odpowiedzialność polityczną przed Izbą Gmin.

Sądownictwo

Struktura sądownictwa w Wielkiej Brytanii jest względnie prosta. Najniższy szczebel stanowią sądy pokoju, w których orzekają (bezpłatnie) niezawodowi sędziowie pokoju. Kadra sędziów zawodowych jest bardzo nieliczna, a większość spraw sądowych załatwiana jest w sądach pokoju. Wyższą instancję stanowią sądy hrabstw (county courts). Sądem Najwyższym jest Supreme Court w Londynie, a trybunałem apelacyjnym - Sąd Izby Lordów. W sądownictwie brytyjskim nie funkcjonuje instytucja sądów administracyjnych - ich funkcję pełnią sądy hrabstw i sądy pokoju.

Partie polityczne

Partia Konserwatywna (ang. Conservative Party, CP, oficjalna nazwa: Partia Konserwatywno-Unionistyczna, Conservative and Unionist Party), brytyjska partia polityczna powstała w 1832 roku w wyniku przekształcenia ugrupowania torysów, popularnie nazywana w dalszym ciągu torysami. Jedna z dwu (obok Partii Pracy) głównych partii w Wielkiej Brytanii.

Pierwsza deklaracja programowa Partii Konserwatywnej (manifest z Tamworth) została opracowana przez Roberta Peela w 1832 roku. Manifest eksponował tradycyjne konserwatywne wartości, w szczególności elitaryzm. Reformy Benjamina Disraelego (początkowo liberała) z lat 1868-1874 spowodowały otwarcie się partii na szersze grono wyborców.

Na początku XX w. w Partii Konserwatywnej, m.in. pod wpływem rosnącego znaczenia Partii Pracy, zaczął dominować nurt paternalistyczny, dopuszczający interwencjonizm państwowy (m.in. Joseph Chamberlain). Tendencje interwencjonistyczne zostały jeszcze bardziej wzmocnione po II wojnie światowej (Karta przemysłowa z 1947 roku).

Znaczący zwrot w programie partii nastąpił w 1976 roku wraz z objęciem przywództwa przez Margaret Thatcher. Od 1979 roku Thatcher na stanowisku premiera konsekwentnie realizowała politykę thatcheryzmu opierającą się na liberalizmie ekonomicznym, monetaryzmie, prywatyzacji wielu gałęzi przemysłu, niechęci do pogłębiania integracji europejskiej i centralizacji państwa. Po ustąpieniu Thatcher w 1990 roku polityka ta została nieco złagodzona przez nowego lidera partii i premiera Johna Majora, co umożliwiło m.in. przystąpienie Wielkiej Brytanii do Traktatu z Maastricht .

Konserwatyści oddali władzę dopiero w 1997, kiedy zdecydowanie przegrali wybory. Nowym liderem wybrany został William Hague, przeciwnik bliższej integracji europejskiej. Po kolejnych przegranych wyborach w 2001 roku Hague'a zastąpił Iain Duncan Smith, jeszcze bardziej eurosceptyczny. Zmiana przywództwa nie poprawiała notowań partii, które były najgorsze od wielu lat; ostatnio poprawiły na skutek sprzeciwu większości społeczeństwa wobec popierania przez premiera Blaira amerykańskiej polityki w stosunku do Iraku. W latach 2003-2005 przewodniczącym partii był Michael Howard. Obecnie na jej czele stoi 39-letni David Cameron.

Partia Pracy (ang. Labour Party, LP), potocznie laburzyści (labourists) - brytyjska socjaldemokratyczna partia polityczna powstała w lutym 1900 r. ze zjednoczenia Niezależnej Partii Pracy, Towarzystwa Fabiańskiego i Federacji Socjaldemokratycznej; do 1906 roku pod nazwą Komitet Przedstawicielstwa Robotniczego (Labour Representation Comitee).

Partia Pracy jest członkiem Partii Europejskich Socjalistów oraz Międzynarodówki Socjalistycznej.

Partia Pracy od początku działała w ścisłym związku ze związkami zawodowymi. Statut przewiduje członkostwo indywidualne i zbiorowe (do 1918 roku wyłączne). Członkostwo indywidualne posiada ok. 300 000 osób, a na zasadzie członkostwa zbiorowego do partii należy ok. 5,3 mln osób. Do Partii Pracy należy większość ze związków zawodowych zrzeszonych w Kongresie Związków Zawodowych (TUC), a także wiele innych stowarzyszeń i ugrupowań.

W okresie międzywojennym Partia Pracy zaczęła zajmować pozycję Partii Liberalnej jako jednej z dwu głównych partii. Już w wyborach w 1922 roku partia zajęła drugie miejsce, a w 1924, a następnie w latach 1929-1935 tworzyła rząd pod przewodnictwem Jamesa Ramsaya McDonalda - początkowo mniejszościowy z poparciem liberałów, a następnie koalicyjny z udziałem liberałów i potem konserwatystów.

W 1945 roku laburzyści po raz pierwszy sformowali jednopartyjny rząd większościowy pod przewodnictwem Clementa Attlee, który wprowadził radykalne reformy gospodarcze nacjonalizując wiele gałęzi przemysłu, reorganizując system podatkowy, ubezpieczeń społecznych i służbę zdrowia.

W latach 60. ówczesny przywódca Partii Pracy - Hugh Gaitskell - zreformował partię rezygnując z radykalnych haseł socjalistycznych (rethinking socialism) i ograniczając rolę związków zawodowych.

Laburzyści tworzyli jeszcze rząd w latach 1964-1970 i 1974-1976 (premier Harold Wilson) oraz 1976-1979 (James Callaghan), po czym pozostawali w opozycji przez 18 lat. Partia nie potrafiła podczas tego okresu sformułować odpowiednio atrakcyjnego programu alternatywnego wobec thatcheryzmu. Na przełomie lat 70. i 80. nastąpił okres lewicowego radykalizmu, a przywództwo Neila Kinnocka przywróciło tożsamość ideologiczną partii na tory centrolewicowe.

Partia Pracy powróciła do władzy dopiero w 1997 r. pod przewodnictwem Tony'ego Blaira, który dokonał zdecydowanej modernizacji partii w kierunku Trzeciej Drogi. Laburzyści w pełni zaakceptowali zasady wolnorynkowe, zmniejszyli uzależnienie od związków zawodowych, zapowiadali reformy ustrojowe (autonomia dla Szkocji i Walii - zrealizowana od 1997 roku, zlikwidowanie dziedziczności w Izbie Lordów - 1999 roku). W 2001 roku Partia Pracy ponownie wygrała wybory uzyskując 40,7% głosów.

Liberalni Demokraci (ang. Liberal Democrats, LD, pot. libdems; oficj. Social and Liberal Democrats), brytyjska liberalna partia polityczna powstała w 1988 r. w wyniku połączenia Partii Liberalnej i Partii Socjaldemokratycznej.

Liberalni Demokraci są trzecią co do wielkości brytyjską partią polityczną, jednak nigdy nie uczestniczyła w sprawowaniu rządów ponieważ nie zdobyła większości w wyborach. LD za przyczynę uznaje obowiązujący w Wielkiej Brytanii system większościowy i postuluje jego zmianę na proporcjonalny. W ostatnich wyborach do Izby Gmin partia zdobyła 18,3% głosów, co dało jej 52 (7,9%) mandaty.

Partia jest członkiem Partii Europejskich Liberałów, Demokratów i Reformatorów oraz Międzynarodówki Liberalnej. Przewodniczącym partii od marca 2006 jest Menzies Campbell, który zastąpił Charlesa Kennedy'ego.

Podział administracyjny

Podział administracyjny Wielkiej Brytanii: Wielka Brytania podzielona jest na 4 kraje historyczne, będące niegdyś samodzielnymi królestwami - Anglię, Irlandię Północną, Szkocję i Walię. Szczegółowy podział administracyjny nie jest ustalony przez rząd centralny, lecz samodzielnie w każdej z części, więc pomiędzy częściami istnieją duże różnice w organizacji administracji samorządowej:

• w Anglii nie ma dualizmu administracji terytorialnej, czyli występowania obok siebie administracji rządowej i samorządowej. Rząd zajmuje się sprawami całego kraju. Istnieje podział na regiony, hrabstwa, dystrykty i parafie (parish) ;

• podział Irlandii Północnej wynika z podziału całej wyspy Irlandii - sześć z dziewięciu hrabstw prowincji Ulster należy do Zjednoczonego Królestwa, tworząc Irlandię Północną

• Szkocja od 1996 dzieli się na 32 hrabstwa

• Walia również w 1996 roku podzielona została na 22 jednostki administracyjne: 9 hrabstw, 10 hrabstw miejskich i 3 miasta, wszystkie o równym statusie

Historia

Szkocja i Anglia istniały jako oddzielne państwa od X wieku. Walia, znajdująca się pod angielską kontrolą od czasu statutu z Rhuddlan (1284), została włączona do Królestwa Anglii w 1536. Na mocy aktu unii z 1707 oddzielne królestwa Anglii i Szkocji, posiadające wspólnego monarchę od 1603, zawiązały unię realną pod nazwą Królestwo Wielkiej Brytanii. Akt unii z 1801 połączył Królestwo Wielkiej Brytanii z Królestwem Irlandii, które stopniowo dostawało się pod angielska kontrolę w latach 1169-1603, tworząc Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii. W 1922 26 hrabstw irlandzkich utworzyło Wolne Państwo Irlandzkie (6 hrabstw ulsterskich pozostało częścią Zjednoczonego Królestwa), w związku z czym nazwa państwa została w 1927 zmieniona na Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej. W latach 1649-1660 kraj stanowił republikę pod rządami Olivera i Richarda Cromwellów. W 1660 roku na tron powróciła dynastia Stuartów w osobie Karola II.

Wielka Brytania, dominująca potęga przemysłowa i morska w XIX wieku, odgrywała wówczas przodującą rolę w rozwoju demokracji parlamentarnej i postępie naukowym. Imperium Brytyjskie obejmowało u szczytu potęgi 1/4 obszaru kuli ziemskiej. Dwie wojny światowe jednak poważnie wyczerpały siły Zjednoczonego Królestwa, a druga połowa XX wieku przyniosła upadek Imperium i przemianę Wielkiej Brytanii w nowoczesne europejskie mocarstwo. Obecnie Brytyjczycy zastanawiają się nad stopniem integracji z Europą kontynentalną. Będąc członkiem Unii Europejskiej, Wielka Brytania odłożyła decyzję o przyjęciu waluty euro na przyszłość. Istotną kwestią jest także reforma konstytucyjna, której przeprowadzenie przekazano Izbie Lordów, a w Szkocji, Walii oraz Irlandii Północnej utworzono w 1999. Zgromadzenia Narodowe o różnym stopniu uprawnień. Planowane są także kolejne zgromadzenia dla angielskich regionów. Zgodnie z sondażami monarchia pozostaje akceptowana - poparcie dla ustanowienia republiki waha się w granicach 15-25%.

Wielka Brytania jest członkiem Wspólnoty Narodów, Unii Europejskiej oraz NATO. Jest także stałym członkiem Rady Bezpieczeństwa ONZ.

Włochy

Włochy, Republika Włoska - państwo położone w Europie Południowej, na Półwyspie Apenińskim, będące członkiem Unii Europejskiej i NATO.

Ustrój polityczny

Włochy to demokracja parlamentarna. Ustrój państwa można określić jako odmianę systemu parlamentarno-gabinetowego, w której wzmocniono jednak rolę prezydenta - dysponuje on na przykład swobodnym prawem desygnowania premiera - co jest istotne w systemie wielopartyjnym; a w przypadku dymisji rządu może jej nie przyjąć i rozwiązać parlament.

Prezydent Włoch

Głową państwa jest Prezydent Republiki, wybierany na 7 letnią kadencję przez Zgromadzenie Narodowe (obecnie na 5)- wspólnie obradujące obie izby parlamentu, wraz z reprezentantami regionów (1 z Valle d'Aosta, z pozostałych 19 regionów po 3).

Prezydent powołuje Premiera, a na jego wniosek powołuje i odwołuje rząd. Ponadto obsadza szereg stanowisk państwowych, jest szefem sił zbrojnych, powołuje 5 członków Trybunału Konstytucyjnego, przewodniczy Najwyższej Radzie Sądownictwa, przewodniczy Najwyższej Radzie Obrony, nadaje odznaczenia państwowe, akredytuje i przyjmuje przedstawicieli dyplomatycznych, opiniuje projekty ustaw, posiada prawo weta w stosunku do ustaw uchwalonych przez parlament, zarządza wybory do parlamentu, zarządza referendum.

Prezydent jest nieodpowiedzialny politycznie, ale podlega odpowiedzialności prawnej, jeżeli dopuści się zdrady stanu lub pogwałcenia konstytucji. Może być postawiony w stan oskarżenia przez parlament, bezwzględną większością głosów. Skargę rozpatruje i osądza Trybunał Konstytucyjny, powiększony o 16 członków powołanych w drodze losowania spośród obywateli spełniających warunki wybieralności do Senatu.

Prezydent także kieruje orędzia do parlamentu, ratyfikuje umowy międzynarodowe, ma prawo łaski, promulguje ustawy, ma prawo rozwiązania parlamentu (obydwu lub tylko jednej izby), ogłasza stan wojny uchwalony przez parlament.

Rada Ministrów Włoch

Rada Ministrów zarządza administracją publiczną, prowadzi politykę państwa i koordynuje działalność ministerstw. Posiada inicjatywę ustawodawczą i może wydawać akty z mocą ustawy. Zabezpiecza porządek publiczny oraz bezpieczeństwo państwa. Rada Ministrów jest odpowiedzialna przed parlamentem, któremu przedkłada do akceptacji program polityczny, kontrasygnuje także akty prawne.

Rada Ministrów pracuje pod kierownictwem premiera Włoch. Premier:

• określa politykę państwa;

• kieruje pracami rządu;

• kontrasygnuje akty prawne;

• stoi na czele licznych komisji;

• zwołuje posiedzenia Rady Ministrów

Parlament Włoch

Parlament ma dwie izby, a jego kadencja wynosi 5 lat. Izby parlamentu:

• Izba Deputowanych (630 miejsc),

• Senatem (315 miejsc).

Obie izby parlamentu wybierane są w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich, w głosowaniu tajnym. 75% mandatów w obu izbach obsadzane jest większościowo w okręgach jednomandatowych, 25% proporcjonalnie w okręgach wielomandatowych. Jest 27 sztucznie wytyczonych okręgów w wyborach do Izby Deputowanych, a w wyborach do Senatu okręgami są regiony.

Parlament posiada inicjatywę ustawodawczą (art. 76), uchwala ustawy i inne akty prawne, uchwala wotum zaufania/nieufności dla rządu, współdziała w wytyczaniu linii polityki państwa, kontroluje bieżącą politykę rządu, wybiera prezydenta na wspólnym posiedzeniu - co 7 lat, w głosowaniu tajnym. Prezydent zostaje wybrany, jeżeli uzyska większość 2/3. Jeżeli nie dojdzie do wyboru w 1 lub 2 głosowaniu, to przy 3 wymagana jest tylko większość względna. Parlament może postawić prezydenta w stan oskarzenia, jeżeli ten dopuści się zdrady stanu lub nie dokona wierności konstytucji. Powołuje także 5 członków Trybunału Konstytucyjnego, część składu Najwyższej Rady Sądownictwa, uchwala regulamin wewnętrznego funkcjonowania każdej z izb. Ponadto:

• uchwala budżet;

• rozpatruje sprawozdania z realizacji budżetu;

• występuje z interpelacjami i zapytaniami do rządu;

• powołuje komisje śledcze.

Trybunał Konstytucyjny Włoch

Organ, który rozpatruje oskarżenia wniesione przeciwko prezydentowi republiki, rozstrzyga spory kompetencyjne między władzami państwa, państwem a regionami, oraz między regionami, a także bada zgodność z konstytucją ustaw i innych aktów prawnych. Od decyzji TK nie ma odwołań.

Sądownictwo Włoch

Struktura sądownictwa:

• Sędziowie pokoju

• Sądy pretora

• Trybunały

• Sądy przysięgłych

• Sądy apelacyjne

• Najwyższy Sąd Kasacyjny

• Najwyższa Rada Sądownictwa

Włoskie partie polityczne

• Forza Italia (FI)

• Demokraci Lewicy (Democratici di Sinistra, DS)

• Forza Nouva

• Sojusz Narodowy (Alleanza Nazionale, AN)

• Liga Północna (Lega Nord, LN)

• Odrodzenie Komunistyczne (Rifondazione Comunista, RC)

• Włoska Partia Ludowa (Partito Popolare Italiano, PPI)

• Federacja Zielonych (Federazione dei Verdi)

• Włoska Partia Socjalistyczna (Partito Socialista Italiano, PSI)

• Partia Lewicy Demokratycznej (Partito Democratico della Sinistra, PDS)

Podział administracyjny

Tworząc Konstytucję Włoch Zgromadzenie Konstytucyjne zdecydowane było nadać państwu ustrój oparty na idei daleko posuniętej decentralizacji władzy, wychodząc zarówno z przesłanek faktycznego zróżnicowania społeczeństwa włoskiego, z przesłanek ideologicznych, jak i z daleko w historię sięgających, rodzimych projektów ustrojowych. Już art. 5 Konstytucji, a więc jeden z przepisów wyrażających „zasady podstawowe”, zawiera deklarację o popieraniu „autonomii lokalnej”, o urzeczywistnianiu w służbie państwowej „najszerszej decentralizacji administracji”, o przystosowaniu ustawodawstwa do wymogów „autonomii i decentralizacji”. Rozwinięciem tych zapowiedzi jest tytuł V w części II Konstytucji, zatytułowany „Regiony, prowincje i gminy”. Już w samym tytule mamy więc ustanowienie trzech stopni decentralizacji władzy, przy czym „jednostkami autonomicznymi” są nie tylko regiony, ale również prowincje i gminy.

Z punktu widzenia ustrojowego najważniejszym podziałem państwa jest jednak podział na regiony. Jest ich aktualnie 20. Byt każdego z nich nie jest do końca zagwarantowany konstytucyjnie, gdyż może być przeprowadzony, ich podział lub połączenie.

Z aktualnych 20 regionów pięć posiada status „regionów specjalnych”, uzasadniony bądź wyspiarskim położeniem bądź osadnictwem mniejszości narodowych: niemieckojęzycznej, francuskojęzycznej i słoweńskiej. Ustrojowe ramy regionów ustalone są w konstytucji oraz w statucie odrębnym dla każdego z nich.

Konstytutywną cechą ustroju autonomii regionalnej jest decentralizacja na rzecz regionów także w pewnym zakresie funkcji ustawodawczej, i to o istotnym ciężarze gatunkowym. Po pierwsze, pięć regionów specjalnych mogą stanowić ustawy w zagadnieniach wskazanych w ich statutach, na zasadzie ustawodawstwa wyłącznego, tj. z wyłączeniem ustawodawstwa państwowego. Po drugie, wszystkie już regiony mogą wydawać ustawy, które nazwać można uzupełniającymi, albowiem stanowione być mogą w rozwinięciu „zasad” regulacji danej materii, podjętej w ustawach państwowych.

Oprócz delegacji na regiony funkcji ustawodawczych, Konstytucja dopuszcza delegację na ich rzecz również administracji państwowej. Administracja państwowa w podstawowym zakresie spraw wykonywana jest jednak przez organy państwa, choć może przybrać również kształt administracji zleconej regionom. Z kolei działalność wykonawcza wobec ustaw regionalnych podejmowana jest albo przez organy regionów albo też. na podstawie ustaw państwowych lub regionalnych, może być przekazana organom prowincji lub gmin.

Organem regionu, któremu Konstytucja powierza sprawowanie władzy ustawodawczej jest rada regionalna pochodząca z wyborów powszechnych mieszkańców regionu. Członkowie rad nie mogą być jednocześnie członkami izb parlamentarnych, a za swą działalność nie ponoszą odpowiedzialności politycznej przed wyborcami. Oprócz rady organem regionu jest komitet regionalny. Jest to z kolei organ wykonawczy regionu, składający się z przewodniczącego i resortowych asesorów.

Na autonomiczne stanowisko regionu składają się również- oprócz pewnej swobody w zakresie kształtowania własnej struktury organizacyjnej, oprócz działalności administracyjnej podejmowanej wobec ustaw państwowych- także inne elementy: autonomia finansowa, w zakresie określonym ustawami, własne źródła dochodów (w tym własne podatki), które również winny być ustawami państwowymi, oraz własny majątek odrębny od majątku państwa.

Włochy nie są państwem federalnym, regiony nie posiadają statusu jednostki federalnej. Nie mają własnych konstytucji, odrębnego obywatelstwa, ich ustawodawstwo jest jednak zasadniczo wtórne wobec ustawodawstwa państwowego oraz, co wymaga szczególnego zaznaczenia, są konstytucyjnie poddane nadzorowi państwa. Organem bieżącego nadzoru nad regionami jest komisarz rządu rezydujący w każdym z nich. Jego głównym uprawnieniem nadzorczym jest kontrola ustaw regionalnych i ich „poświadczanie”. Komisarz stoi również na czele Komisji Kontroli Administracji Regionalnej. Jak mówi sama nazwa jest on powoływany do sprawowania, kontroli nad aktami administracyjnymi, a nie ustawami regionalnymi. Komisja ta jest podobnie jak sam komisarz, organem państwa, a nie regionu.

Regiony dzielą się na 110 prowincji i 8092 gminy.

Historia

Po upadku Imperium Rzymskiego następuje rozbicie polityczne i trwająca przez kilka utrata niepodległości. Po burzliwym okresie napoleońskim i tworzeniu szeregów organizmów państwowych następuje w 1815 r. powrót do stanu poprzedniego, ale rozbudzenia stanu świadomości narodowej cofnąć już nie można. Pierwsza połowa XIX wieku przynosi wybuch ruchów wolnościowych. Idee zjednoczenia i niepodległości kraju promieniują od królestwa Sardynii. Od połowy XIX wieku toczy się walka o niepodległość, ukoronowana powstaniem Królestwa Włoskiego. W 1861 roku Wiktor Emanuel II zostaje królem Włoch, na razie tylko części terytorium kraju. W 1871 roku Rzym staje się stolicą.

Wybuch pierwszej wojny światowej pociąga za sobą przystąpienie Włoch do wojny w 1915 roku. Ale zakończenie wojny nie przynosi spodziewanego odprężenia w kraju; nie ma spokoju, bezpieczeństwa, dobrobytu. Następuje upadek gospodarczy, nędza ruina klas średnich, głód ziemi wśród chłopstwa. Ułatwia to powstanie i rozwój faszyzmu z końcem 1920 roku który przekształca się w rzeczywistą siłę polityczną. Zapoczątkowana marszem na Rzym, w 1922 roku dyktatura faszystowska utrzymuje się do roku 1943. Przypomnijmy jeszcze że w 1936 powstaje Oś Berlin- Rzym. W roku 1940 Włochy przystępują do wojny, a w 1943 po upadku Mussoliniego, Włochy wypowiadają wojnę Niemcom. W dniu 3 września 1943r. następuje zawieszenie broni między rządem a aliantami, którzy wylądowali na południu kraju. Powstaje rząd koalicyjny, oparty na porozumieniu sześciu partii (w tym Chrześcijańskich demokratów, socjalistów i komunistów), sprawujący władzę na terenie południa, reszta terytorium państwa znajdowała się pod panowaniem Niemców, choć działała tam partyzantka i były organizowane zalążki władzy podległe Komitetowi Wyzwolenia Narodowego.

Wydany w dniu 25 czerwca 1944r. dekret rządowy zapowiada - po wyzwoleniu całych Włoch - wybór konstytuanty i przeprowadzenia referendum w celu rozstrzygnięcia formy państwa - utrzymania monarchii lub wprowadzenia ustroju republikańskiego. Wyzwolenie całego terytorium państwa dokonało się w kwietniu 1945r. Po wkroczeniu aliantów do Rzymu król Wiktor Emanuel, zgodnie z wcześniejszymi ustaleniami abdykował na rzecz swego syna Umberta. Na czele rządu stanął premier Bonomii, kierując gabinetem koalicyjnym opartym na sojuszu sześciu partii. Wyzwolenie oznaczało przywrócenie jedności państwowej, choć tendencje różnych ugrupowań politycznych a także dążenia południa kraju i północy wykazywały znaczne niekiedy rozbieżności.

Zgodnie z wcześniejszą zapowiedzią przeprowadzono 2 czerwca 1946r. referendum ogólno krajowe, stanowiące wydarzenie przełomowe w dziejach kraju. Za republiką opowiedziało się 54,24% wyborców, a za utrzymaniem monarchii 45,73%. Wynik ten przesądził, zatem o upadku korony i powstaniu republiki. Za republiką opowiedzieli się komuniści, socjaliści, republikanie i Partia Czynu, natomiast za utrzymaniem monarchii - liberałowie (chociaż kierownictwo tej partii zostawiło wolną rękę w głosowaniu). Największa partia Chrześcijańska Demokracja, opowiedziała się na kongresie w kwietniu 1946 r. za republiką, ale jednocześnie kongres pozostawił członkom chadecji swobodę głosowania.

Szwecja

Szwecja, Królestwo Szwecji - państwo w Europie Północnej, zaliczane do państw skandynawskich. Szwecja jest członkiem Unii Europejskiej od 1995 roku.

Ustrój polityczny

Konstytucja

Szwecja jest monarchią konstytucyjną. Konstytucja nie jest jednolitym aktem prawnym, ponieważ w jej skład wchodzą oddzielne dokumenty:

• „Akt o formie rządów” z 1974 r.

• „Ustawa o wolności prasy” z 1948 r.

• „Akt o sukcesji tronu” z 1810 r.

• "Podstawowe Prawo Swobody Wyrazu" z 1991r.

Oprócz tych praw fundamentalnych istnieje jeszcze „Akt o Riksdagu”, który ma niższą rangę, niż wcześniej wymienione, właściwie zajmuje pozycję pośrednią między prawami fundamentalnymi a zwykłymi ustawami . Tym niemniej można ją znaleźć obok trzech wcześniej wspomnianych aktów w kolejnych wydaniach „Konstytucji Szwecji”. Obecnie obowiązująca konstytucja weszła w życie 1 stycznia 1975 roku. Uchwalono ją po długich dyskusjach zapoczątkowanych w 1954 roku. Dyskusję tę zainicjował spory rozdźwięk między treścią ówczesnej konstytucji dającą w systemie ustrojowym przewagę królowi, a rzeczywistością, w której dominował parlament kontrolowany przez Szwedzką Socjaldemokratyczną Partię Robotniczą (SAP). W tym miejscu warto wspomnieć o tym, że Szwecja jest państwem, w którym reformy systemu politycznego następują bardzo powoli i zazwyczaj polegają na akceptacji istniejących już w rzeczywistości rozwiązań.

Monarcha

Król jest głową państwa, ale ma niewielkie uprawnienia. Przez wieki systematycznie je tracił na rzecz innych organów państwowych: parlamentu, rządu i innych urzędów centralnych. Formalnie jednak nadal jest podmiotem władzy wykonawczej. Najnowsza odsłona konstytucji tak ogranicza jego prerogatywy, że są one nawet mniejsze od uprawnień królowej brytyjskiej. Do kompetencji szwedzkiego króla zaliczamy zatem:

• reprezentowanie Szwecji wobec innych głów państw i dyplomatów,

• zwierzchnictwo w państwowym Kościele ewangelicko - luterańskim,

• uroczyste otwieranie sesji Riksdagu,

• wręczanie Nagrody Nobla,

• udzielanie rady, zachęcanie i ostrzeganie parlamentu i rządu .

Monarcha ma również prawo do informowania go przez premiera o stanie państwa i najważniejszych pracach rządu. Co ciekawe, król utracił funkcję zwierzchnika sił zbrojnych. Nie ma prawa również do wyznaczania premiera i zatwierdzania nominacji ministrów. Jednakże interesujące jest sformułowanie, które znajdujemy w „Akcie o formie rządu” mówiące, że król nie ponosi odpowiedzialności za swoje czyny. Obecnie na tronie szwedzkim zasiada Karol XVI Gustaw. Wywodzi się on z dynastii Bernadotte, której założycielem był marszałek Francji Jean-Baptiste Jules Bernadotte - późniejszy Karol XIV Jan.

Parlament

Riksdag (szw. Sveriges Riksdag) - jednoizbowy parlament królestwa Szwecji, liczy 349 posłów.

Pierwszy raz zebrał się w 1435 w Arboga jako nieformalny zjazd szlachty szwedzkiej. Dopiero w 1527r. uzyskał kształt formalny, kiedy to król Szwecji Gustaw I Waza wprowadził do parlamentu przedstawicieli czterech stanów królestwa: duchowieństwo, szlachtę, mieszczaństwo i chłopów. System ten utrzymał się do 1865 r., kiedy to zniesiono segregację stanową, a riksdag przekształcił się w parlament dwuizbowy. W swoim obecnym kształcie został uformowany w II dekadzie XX wieku; od roku 1969 jest parlamentem jednoizbowym.

Wybory

Wybory do Riksdagu są

• powszechne,

• równe,

• bezpośrednie,

• w głosowaniu tajnym.

Kadencja parlamentu trwa 4 lata, choć jeszcze do 1994 roku trwała tylko 3 lata. Kandydaci na posłów rywalizują o 349 miejsc w Riksdagu. 310 mandatów pochodzi z okręgów, a 39 z krajowych list partyjnych. Ta druga grupa mandatów rozdzielana jest między partie, które dostały się do Riksdagu po przekroczeniu wymaganego progu 4% głosów w skali państwa. Partie, które nie uzyskały tych 4%, ale w jednym z okręgów zdobyły 12% głosów również mogą mieć swoich posłów w parlamencie, ale nie mogą uczestniczyć w rozdziale drugiej grupy mandatów. Deputowani są wybierani wg zmodyfikowanego, proporcjonalnego systemu wyborczego Sainte - Laguë. Obywatele, którzy ukończyli 18 lat uzyskują zarówno prawo wyborcze bierne jak i czynne.

Zasady działania Parlamentu

Charakterystyczne dla szwedzkiego parlamentu jest funkcja varamena, czyli zastępcy. Każdy poseł ma swojego zastępcę, co umożliwia przejęcie jego funkcji przez varamena, w sytuacji, gdy nastąpiła nawet krótka niemożność pełnienia obowiązków przez danego deputowanego. Varamen musi pochodzić z tej samej partii, co jego poseł. Riksdag jest głównym organem władzy w państwie. Posiada funkcję ustawodawczą i kontrolną. Dodatkowo jego pozycję wzmacnia wyłączne prawo do zmiany konstytucji i jej interpretacji. Szwedzi mimo, że szanują ustawę zasadniczą, nie przywiązują dużej wagi do bezwzględnego przestrzegania jej. Ustawy wydawane przez Riksdag mogą być dalekie od zgodności z konstytucją. Dlatego też, w Szwecji nie istnieje coś takiego jak Trybunał Konstytucyjny. Taki stan rzeczy nazywamy dualizmem konstytucyjnym w traktowaniu ustawy zasadniczej . Jeśli chodzi o wspomnianą zmianę konstytucji to, aby ją przeprowadzić, Riksdag musi ogłosić bezwzględną większością głosów dwie identyczne uchwały, przy czym muszą je oddzielać wybory parlamentarne. Z tymi wyborami można przeprowadzić referendum konstytucyjne. Aby je przeprowadzić wystarczy jedynie zgłoszenie wniosku przez 1/10 ogółu posłów i przyjęcie go przez 1/3. Jeśli obywatele opowiedzą się przeciw zmianie, parlament nie może podjąć drugiej uchwały. Jeżeli obywatele będą za, procedura zmiany konstytucji jest kontynuowana przez nowo-wybrany Riksdag. Kiedy jest już wybrany nowy parlament, powstaje Komitet Weryfikacji Wyborów, gdzie może być zaskarżone: nieprawidłowe przeprowadzenie elekcji. W jej skład wchodzi:

• przewodniczący (zostaje nim sędzia lub były sędzia, który nie może być równocześnie deputowanym)

• 6 członków.

Inną ciekawą funkcją w Riksdagu jest talman. Talman stoi na czele parlamentu. Do jego funkcji należy: wyznaczanie premiera, powierzanie mu misji tworzenia rządu, interpretacja parlamentarnych procedur, ustalanie kolejności zabierania głosu przez posłów. Talman musi pozostać bezstronny, więc nie głosuje i nie przemawia w imieniu swojej partii. Talman razem ze swoimi zastępcami, przewodniczącymi frakcji, szefem kancelarii Riksdagu tworzy Radę Przewodniczących, która ma duży wpływ na procesy ustawodawcze . Riksdag powołuje również czterech ombudsmanów m.in. do

• spraw sprawiedliwości,

• wojskowych,

• ochrony konsumentów.

Ich główne zadanie to egzekwowanie odpowiedzialności rządu przed parlamentem. I tak ombudsman do spraw sprawiedliwości czuwa, aby ustawy były przestrzegane przez organy państwowe (z wyjątkiem rządu). Informacje o nadużyciach przekazuje opinii publicznej. Ombudsman do spraw wojskowych zajmuje się kontrolą przestrzegania ustaw ze sfery obronności: pełnienia służby wojskowej i funkcjonowania sił zbrojnych. Z kolei ombudsman do spraw ochrony konsumentów czuwa nad interesami kupujących, aby sprzedający przestrzegali prawa, dbali o jakość oferowanych produktów i byli uczciwi w kwestii cen. Interesy szwedzkiego konsumenta są naprawdę chronione. Oprócz ombudsmanów Riksdag powołuje również gubernatora Banku Szwecji, talmana, szefa kancelarii, sekretarza Riksdagu i przewodniczących stałych i specjalnych (ad hoc) komisji . Parlament powołuje również Doradczą Radę ds. Zagranicznych składającą się z:

• 9 deputowanych,

• talmana

• króla.

Jest to organ, który zajmuje się, jak nazwa wskazuje, doradzaniem i kontrolą podmiotów zajmujących się prowadzeniem polityki zagranicznej. Wspomniane stałe komisje mają dużą autonomię. Są wybierane na podstawie układu sił partyjnych w parlamencie. Ich kompetencje to: opiniowanie projektów ustaw i uchwał przedłożonych później Riksdagowi. Komisje to miejsce dyskusji z udziałem ekspertów i ministrów, które krystalizują ostatecznie kształt i treść przyszłej ustawy. Jeśli chodzi o przedterminowe rozwiązanie parlamentu, to może ono nastąpić w dwóch przypadkach. W pierwszym musi zostać czterokrotnie odrzucona, przedłożona przez talmana kandydatura nowego premiera. W drugim, gdy rząd w ciągu tygodnia od uchwalenia wotum nieufności (istniejący w Szwecji dopiero od 1969) zarządzi nowe wybory.

Rząd

Rząd sprawuje władzę wykonawczą i składa się z premiera i powołanych przez niego ministrów. W Szwecji istnieją dwie kategorie ministrów. Pierwsza to ministrowie kierujący określonymi ministerstwami, a druga to ministrowie bez teki (tzw. radcy konsultanci). Ministerstwa nie są zbyt rozbudowane. Posiadają tylko funkcję kierowniczą i przygotowawczą ustaw, ponieważ istnieją obok nich rozbudowane urzędy centralne. Ich urzędnicy są apolityczni i dobrze wykształceni. Zadaniem tych urzędów jest bieżące zarządzanie. Taki stan rzeczy nazywamy dualizmem administracji rządowej. Dzięki niej zwiększa się sprawność działania instytucji państwowych. Wyjątkiem od tej zasady jest Ministerstwo Spraw Zagranicznych, które jako jedyne łączy funkcje kierowania i zarządzania. Premierem rządu zostaje zawsze przywódca partii rządzącej, choć nie zawsze większościowej, gdyż w Szwecji istnieje zasada szwedzkiego parlamentaryzmu mniejszościowego. Jej fenomen polega na tym, że możliwe są rządy partii, która w Riksdagu jest mniejszością. Wynika ona z pragmatyzmu Szwedów skłonnych do kompromisu i przedkładania interesu państwa nad interesem partyjnym. Z tej zasady często korzystała SAP.

Premiera powołuje talman. Propozycję przedstawia Riksdagowi. Jeżeli zostanie ona czterokrotnie odrzucona przez parlament, procedurę powołania premiera przeprowadza się dopiero po nowych, zarządzanych wyborach. Jeśli premier otrzyma wotum nieufności, do dymisji musi podać się cały rząd. Powoduje to m.in. niezwykle silną pozycję premiera w Radzie Ministrów. W Szwecji zdarzają się często długoletnie rządy jednego premiera. Dobrym przykładem jest T. Erlander, który rządził w latach 1946 - 1969 .

Rząd oprócz odpowiedzialności przed Riksdagiem, ponosi również odpowiedzialność konstytucyjną. W Szwecji istnieje Komisja Konstytucyjna Riksdagu, która sprawdza, czy rząd jest praworządny i czy kieruje się w swojej polityce interesem Królestwa. Rząd powołuje własnych ombudsmanów, ale mają oni inne uprawnienia i zadania od ombudsmanów parlamentarnych. Powołani przez rząd zajmują się kontrolą przestrzegania prawa w określonych sferach życia publicznego. Rząd powołuje również Kanclerza Sprawiedliwości, którym zostaje wybitny prawnik. Jego główny cel to ochrona interesów państwa. Zajmuje się również kwestiami wolności prasy. Oprócz tego jest reprezentantem rządu w sporach cywilno - prawnych.

Obecnie premierem jest Fredrik Reinfeldt. Stoi na czele rządu mniejszościowego zależnego od głosów Zielonych i komunistów. Obecny rząd składa się z premiera i 22 ministrów. Wśród nich jest wiele kobiet.

System partyjny

W latach powojennych w życiu politycznym Szwecji dominowała jedna partia: Szwedzka Socjaldemokratyczna Partia Robotnicza (SAP), która nieprzerwanie sprawowała władzę od 1932 do 1976 roku, kiedy przegrała wybory. Drugą porażkę poniosła w 1991 roku, ale następne wybory w latach 1994, 1998 i 2002 przyniosły jej powrót do władzy. Jak więc widać partia ta zdecydowanie dominuje w życiu politycznych Szwecji. SAP powstała w 1889 roku. Większość jej członków to działacze związków zawodowych. SAP jest zwolenniczką państwa opiekuńczego, popiera silny wpływ państwa na gospodarkę i równość społeczną. SAP przywiązuje również wagę do równouprawnienia kobiet. W rezultacie w Szwecji udział kobiet w wybieralnych organach politycznych dochodzi często do 50%.

Skrajnie lewicową partią jest Partia Lewicy (VP) utworzona w 1990 jako sukcesorka komunistów. Mimo swego radykalizmu, akceptuje parlamentarną drogę do socjalizmu.

Inną znaczącą partią jest Umiarkowana Partia Koalicyjna (MSP). Ugrupowanie to odwołuje się do wartości konserwatywnych. Członkowie tej partii są zwolennikami monarchii, ścisłych związków z Kościołem, zmniejszenia zakresu świadczeń socjalnych i obniżenia podatków. Reprezentuje interesy wielkiego kapitału.

Kolejna ważna partia to Partia Liberalna (FP), która jest zwolenniczką „socjalnego liberalizmu”. Podobnie jak konserwatyści są przeciwnikami interwencjonizmu państwowego i rozrastania się systemu świadczeń socjalnych. W 2002 liberałowie w wyborach odnieśli spory sukces, uzyskując poparcie 13,3% głosujących.

Partia Centrum jest ugrupowaniem centrolewicowym, reprezentującą interesy farmerów i drobnej przedsiębiorczości.

Partia Chrześcijańsko - Demokratyczna (KdS) określa siebie mianem centrum, alternatywą dla lewicy i prawicy.

W ostatnich wyborach do parlamentu weszli również Zieloni, dla których priorytetem jest oczywiście ochrona środowiska.

Jak więc widać system partyjny Szwecji bogaty jest w partie, ale dominuje w nim zdecydowanie jedna z nich - SAP, która jedynie co kilka kadencji Riksdagu traci władzę.

Ostatni raz ją straciła w 1991, kiedy koalicję utworzyły MSP, CP, FP i KdS.

Podział administracyjny

Szwecja administracyjnie podzielona jest na 21 regionów (szw. län - odpowiednik naszego województwa, zwykle nazywany po polsku regionem) i 290 gmin (szw. kommun). Ostatnią nową gminą, która powstała w 2003 roku. jest Knivsta, powstała z odłączenia się od gminy Uppsala.

Rosja

Federacja Rosyjska lub Rosja - państwo rozciągające się od wschodniej Europy poprzez północną część Azji aż po Ocean Spokojny. Rosja jest największym państwem na świecie według powierzchni, jej terytorium jest większe od kontynentu: Europy, Australii i Antarktydy. Pod względem liczby ludności zajmuje 8. miejsce.

W ZSRR Rosja pełniła rolę dominującą, od 1991 roku jest samodzielnym państwem. Widać różnicę między obecną pozycją Rosji, a czasami zimnej wojny, kiedy ZSRR był jednym z dwóch światowych supermocarstw. Obecnie Rosja jest uważana za światowe mocarstwo, a przez niektórych nawet za supermocarstwo, posiadające argumenty w postaci dużych sił zbrojnych i zasobów ropy naftowej oraz gazu, co wykorzystuje do kształtowania polityki w państwach w obrębie Wspólnoty Niepodległych Państw i Unii Europejskiej.

Rola w polityce światowej

Ponieważ Federacja Rosyjska jest prawnym sukcesorem ZSRR, a większość terytorium, ludności i produkcji przemysłowej ZSRR była w Rosji, po upadku ZSRR Rosja nadal pełni ważną rolę w polityce światowej. Kraj ten należy do G8, pomimo że ze swoim nominalnym produktem krajowym brutto zajmuje 10 miejsce na świecie. Rosja została oficjalnie włączona do G7 w roku 1998 nie ze względu na znaczenie ekonomiczne, lecz z przyczyn politycznych. Był to wyraz wdzięczności dla prezydenta Jelcyna za przeprowadzenie reform gospodarczych w Rosji i za jego neutralną postawę wobec rozszerzenia NATO na wschód, co dało G7 + Rosję. G8 utworzono już za rządów Władimira Putina wraz z polepszaniem się w tym czasie sytuacji ekonomicznej w Rosji.

Ustrój polityczny Rosji

Rosja jest państwem demokratycznym z silną rolą prezydenta w systemie politycznym. Władzę ustawodawczą posiada bikameralny parlament, wykonawczą - prezydent i w praktyce zależny od niego rząd, a sądowniczą - niezawisłe sądy. Rosja jest federacją, składającą się z republik, krajów, obwodów, miast o znaczeniu federalnym, obwodów autonomicznych i okręgów autonomicznych. Te części składowe nie mają jednak statusu państwowego.

Konstytucja Federacji Rosyjskiej

Proces przygotowywania konstytucji rozpoczął się w 1991 roku. Liczyły się wówczas dwa projekty: pierwszy - opowiadający się za utrzymaniem podstawowych zasad honorowanych przez Związek Radziecki oraz drugi - postulujący konieczność zapewnienia stabilności poprzez wprowadzenie silnej władzy prezydenckiej. Ten drugi projekt wprowadzał też wiele obostrzeń dotyczących praw człowieka, dlatego też nazywany był Konstytucją Człowieka.

12 grudnia 1993 roku miało miejsce referendum w sprawie nowej konstytucji rosyjskiej, jak również wybory parlamentarne. Za przyjęciem projektu opowiedziało się 58,4% biorących udział w głosowaniu. Obecnie obowiązująca konstytucja to pierwsza demokratyczna konstytucja rosyjska.

Prezydent Federacji Rosyjskiej

Prezydent w konstytucji wymieniany jest wcześniej niż Zgromadzenie Federalne (parlament) i rząd, co odzwierciedla jego pozycję w całym systemie politycznym. Uznawany jest za głowę państwa i gwaranta konstytucji oraz wolności i praw człowieka i obywatela. Jest podmiotem określającym podstawowe kierunki wewnętrznej i zagranicznej polityki państwa, a także reprezentantem Federacji w kraju i w stosunkach międzynarodowych. W związku z powyższym kieruje polityką zagraniczną państwa, prowadzi rokowania i podpisuje umowy międzynarodowe, podpisuje listy uwierzytelniające. Rozstrzyga również sprawy obywatelstwa oraz nadaje odznaczenia państwowe, tytuły i wyższe stopnie wojskowe. Posiada prawo łaski.

Wybierany jest na 4 lata w wyborach powszechnych i bezpośrednich (wymagana 50% frekwencja dla ważności wyborów). O to stanowisko może ubiegać się obywatel Rosji liczący sobie minimum 35 lat, który od co najmniej 10 lat zamieszkuje na terenie Federacji. Możliwa jest jedna reelekcja.

Oprócz powyższych, prezydent może:

• zarządzać wybory do Dumy, może ją również rozwiązać,

• przedkładać projekty ustaw Dumie,

• podpisywać i ogłaszać ustawy,

• zwracać się do Zgromadzenia Federalnego z corocznym orędziem na temat stanu państwa.

Prezydent Federacji Rosyjskiej jest również posiadaczem niezwykle rozległych uprawnień kreacyjnych; przedstawia kandydatów na stanowiska:

• premiera,

• prezesa banku centralnego,

• sędziów Sądu Konstytucyjnego, Sądu Najwyższego, Naczelnego Sądu Arbitrażowego, innych sądów federalnych,

• prokuratora generalnego.

Prezydent Federacji Rosyjskiej jest również najwyższym zwierzchnikiem sił zbrojnych, może wprowadzać stan wojenny i wyjątkowy, tworzy i przewodniczy Radzie Bezpieczeństwa Federacji Rosyjskiej, zatwierdza doktrynę wojskową państwa, powołuje i odwołuje najwyższe dowództwo Sił Zbrojnych Federacji.

Może zostać złożony z urzędu na podstawie wysuniętego przez Dumę oskarżenia o zdradę stanu lub popełnienie innego ciężkiego przestępstwa, potwierdzonego oskarżeniem Sądu Najwyższego Federacji o wystąpieniu w działania prezydenta znamion przestępstwa oraz orzeczeniem Sądu Konstytucyjnego Federacji o przestrzeganiu obowiązującego trybu wysunięcia oskarżenia.

Dotychczasowi prezydenci Federacji Rosyjskiej:

• Michaił Gorbaczow (1990-1991}.

• Borys Jelcyn (10 lipca 1991 - 31 grudnia 1999; dwie kadencje),

• Władimir Putin (od 31 grudnia 1999 - wykonujący pełnomocnictwa prezydenta FR, od 7 maja 2000- pełnoprawny prezydent; obecnie druga kadencja).

Rząd Federacji Rosyjskiej

Rząd składa się z ministrów oraz z przewodniczącego rządu (premiera), a także jego zastępców. Premier powoływany jest przez prezydenta, który czyni to za zgodą Dumy. Prezydent musi to uczynić w ciągu maksymalnie 2 tygodni od chwili objęcia urzędu lub od dymisji rządu. Taki sam czas ma Duma na zajęcie stanowiska. Jeśli trzy razy odrzuci kandydaturę wystawioną przez prezydenta - ten ma obowiązek powołać go samodzielnie, po czym rozwiązac Dumę i zarządzić nowe wybory.

Zadaniem premiera jest określanie podstawowych kierunków działalności rządu i organizowanie jego pracy. Natomiast rząd wydaje uchwały i rozporządzenia, na podstawie i w celu realizacji przepisów konstytucji, ustaw i dekretów. Akty prawne rządu sprzeczne z konstytucją są uchylane przez prezydenta.

Ustąpienie rządu może nastąpić w kilku przypadkach:

• rząd podaje się do dymisji (przyjmuje ją lub nie prezydent),

• prezydent może go zdymisjonować (nie musi być konkretnego powodu, może to nastąpić w dowolnym, zależnym tylko od prezydenta momencie),

• Duma może wyrazić rządowi wotum nieufności. Jest ono podejmowane większością głosów ogólnej liczby deputowanych. W przypadku jego przyjęcia prezydent albo się z nim zgadza i dymisjonuje rząd, albo też nie. Jeśli w ciągu 3 miesięcy wotum nieufności się powtórzy, prezydent może albo rozwiązać Dumę, albo zdymisjonować rząd.

Premier może wystąpić do Dumy z wnioskiem o wotum zaufania. Jeżeli go nie otrzyma, to decyzja należy do prezydenta - albo rozwiązuje Dumę, albo dymisjonuje rząd.

Prezydent ma prawo dowolnego powoływania i odwoływania członków rządu.

Zgromadzenie Federalne

Zgromadzenie Federalne, parlament rosyjski jest bikameralny, tzn. składa się z dwóch izb. Kadencja parlamentu wynosi 4 lata.

Rada Federacji

Rada Federacji to izba wyższa, będąca przedstawicielstwem części składowych Federacji Rosyjskiej. W jej skład wchodzi po dwóch reprezentantów z każdego podmiotu Federacji.

Jej kompetencje są o wiele skromniejsze niż izby niższej. Zajmuje się zatwierdzaniem zmian granic pomiędzy podmiotami federacji, zatwierdzaniem dekretów prezydenta dotyczących wprowadzenia stanu wojennego i wyjątkowego, rozstrzyga o użyciu sił zbrojnych Federacji poza jej granicami. Zarządza również wybory prezydenckie. Posiada prawo inicjatywy ustawodawczej.

Do Rady Federacji wybiera się po 2 przedstawicieli z każdego podmiotu Federacji, co daje 178 członków Rady z 89 podmiotów. Jeden z przedstawicieli z danego podmiotu wybierany jest w wyborach powszechnych (na terenie danego elementu federacji). W wyborach tych obowiązuje system większościowy, a każdy wyborca głosuje na dwóch kandydatów. Kandydatów wysuwają grupy wyborców, partie oraz bloki partyjne. Drugi reprezentant delegowany jest przez lokalny organ wykonawczy lub lokalny rząd.

Duma Państwowa

Duma Państwowa to izba niższa rosyjskiego parlamentu, składająca się z 450 deputowanych. Duma wyraża wotum zaufania dla prezydenckiego kandydata na premiera, może także zgłosić wniosek o wotum nieufności. Posiada inicjatywę ustawodawczą. Może także wysunąć pod adresem prezydenta oskarżenie o zdradę, co może zapoczątkować proces złożenia go z urzędu.

Duma może zostać rozwiązana w trzech przypadkach:

• po trzykrotnym odrzuceniu przez nią kandydata prezydenckiego na premiera,

• gdy wyraża ona w ciągu 3 miesięcy dwa razy wotum nieufności wobec rządu,

• gdy odmówi wotum zaufania rządowi, prezydent może rozwiązać ją lub zdymisjonować rząd w ciągu 7 dni.

Duma Państwowa składa się z 450 deputowanych, wyłanianych w wyborach mieszanych:

• 1/2 mandatów obsadzana według systemu większościowego (w okręgach jednomandatowych),

• 1/2 według systemu proporcjonalnego, z zastosowaniem 5% progu głosów zdobytych w skali całego kraju przez listy ugrupowań politycznych.

Wyborca oddaje dwa głosy - na partię lub blok partyjny (zaznaczając jedną z trzech wymienionych tam osób) i na osobę kandydującą w jednomandatowym okręgu wyborczym.

Czynne prawo wyborcze mają obywatele, którzy ukończyli 18 lat, z wyłączeniem osób ubezwłasnowolnionych prawomocnym wyrokiem sądu, jak też osób aresztowanych zgodnie z procedurą sądową. Bierne prawo wyborcze posiadają natomiast ci obywatele, którzy ukończyli 21 lat, z wyłączeniem osób ubezwłasnowolnionych oraz aresztowanych zgodnie z prawomocnym wyrokiem sądu.

Sąd Konstytucyjny

Jest odpowiedzialny za praworządność konstytucyjną całego systemu prawa Federacji Rosyjskiej.

Składa się z 19 sędziów powoływanych spośród osób powyżej 40 roku życia, którzy co najmniej 15 lat przepracowali w zawodzie prawnika, większością ustawowej liczby członków Rady Federacji na wniosek prezydenta (wnioski wstępne do prezydenta, które mogą służyć za podstawę jego decyzji mają prawo kierować: parlamentarzyści, legislatywy podmiotów Federacji, naczelne organy władzy sądowniczej, ogólnorosyjskie towarzystwa prawnicze, prawnicze instytucje badawcze i naukowe). Kadencja sędziego Sądu Konstytucyjnego trwa 12 lat bez możliwości reelekcji (maksymalny wiek sędziego - 65 lat).

Sąd Konstytucyjny ma prawo inicjatywy ustawodawczej w sprawach należących do jego kompetencji.

Funkcje:

• rozstrzyganie sporów kompetencyjnych pomiędzy: federalnymi organami władzy państwowej, organami władzy państwowej Federacji a organami władzy państwowej podmiotów Federacji, naczelnymi organami władzy państwowej podmiotów Federacji

• badanie zgodności wszelkich aktów prawnych (w tym umów międzynarodowych)

z konstytucją na wniosek prezydenta, Rady Federacji, Dumy Państwowej, 1/5 członków każdej z izb, rządu federalnego, Sądu Najwyższego, Naczelnego Sądu Arbitrażowego oraz legislatyw i egzekutyw podmiotów Federacji

• rozpatrywanie pytań prawnych kierowanych przez sądy powszechne i dotyczących konkretnych spraw

• rozpatrywanie skarg konstytucyjnych o naruszenie praw konstytucyjnych i wolności obywatelskich kierowanych przez obywateli i cudzoziemców

• dokonywanie urzędowej wykładni przepisów konstytucji na wniosek prezydenta,

Rady Federacji, Dumy Państwowej oraz legislatyw podmiotów Federacji

• wydawanie opinii co do prawidłowości trybu pociągania prezydenta do odpowiedzialności konstytucyjnej (impeachment)

Przestrzeganie praw i swobód

Wolność i demokracja

W raporcie Freedom in the World 2005, ogłoszonym przez Freedom House, Rosja znalazła się w kategorii państw „Bez wolności” ze wskaźnikiem 5,5 w 7-stopniowej skali.

Raport Freedom in the World jest efektem monitorowania przez organizację Freedom House zmian w zakresie respektowania i ochrony przez władze państwowe praw politycznych (swoboda działalności konkurencyjnych partii polit., wolne wybory) i wolności obywatelskich (religijnych, etnicznych, ekonomicznych, językowych, praw kobiet i rodziny, wolności osobistych, wolności prasy, przekonań i stowarzyszeń) w 192 krajach i 14 największych terytoriach zależnych i spornych. Raport ocenia państwa i terytoria w skali od "1" (najlepszy) do "7" (najgorszy) i kwalifikuje do jednej z 3 kategorii: "Wolne", "Częściowo wolne" i "Bez wolności" Raporty są opracowywane od 1972 r.

Wolność prasy i mediów

W raporcie Freedom of the Press 2005 (Freedom House) Rosja znalazła się w kategorii państw „Bez wolności” na 145 miejscu na 194 ze wskaźnikiem 68 w 100-stopniowej skali "Freedom of the Press 2005"

W rankingu Press Freedom Index 2004 organizacji Reporterzy bez Granic, Rosja jest na 138 miejscu na 167 Ranking 2005.

System penitencjarny

Rosyjskie Gławnoje Uprawlienie Ispołnienija Nakazanii (GUIN) - Główny Zarząd Wykonania Kar - jest drugą co do wielkości (po amerykańskiej) machiną penitencjarną na świecie. W więzieniach przetrzymywanych jest ponad osiemset tysięcy osób, GIUN składa się [dane z 2005 roku] z 765 obozów, 598 zakładów przemysłowych i 70 gospodarstw rolnych, z roczną produkcją o wartości 16 miliardów rubli. System penitencjarny w Rosji zatrudnia 350 tysięcy osób. Ponad 38% skazańców to recydywiści. Ponad 150 tysięcy więźniów choruje na gruźlicę i AIDS, w latach 2003-2004 zmarło lub popełniło samobójstwo ok. 1600 osób.

Podział administracyjny

Podział administracyjny Rosji obejmuje następujące podmioty federalne:

• republiki (21),

• kraje (7),

• obwody (48),

• miasta wydzielone (2),

• obwody autonomiczne (1),

• okręgi autonomiczne (7).

Ponadto w 2000 r. Rosję podzielono na tzw. okręgi federalne, na czele których stoją gubernatorzy mianowani przez prezydenta Rosji. Obecnie jest siedem okręgów federalnych.

Dla celów gospodarczych i statystycznych jest również używany podział na 11 regionów ekonomicznych.

Węgry

Węgry (Republika Węgierska) - państwo w Europie Środkowej. Od 2004 r. należy do Unii Europejskiej

Ustrój polityczny

Węgry są demokracją parlamentarną, w której panuje pluralizm polityczny. Parlament jest unikameralny, posiada władzę legislacyjną, prezydent republiki ma bardzo skromne uprawnienia, ale wraz z rządem stanowi egzekutywę. Władzę sądowniczą stanowią niezawisłe sądy, a nad zgodnością ustaw z konstytucją czuwa Trybunał Konstytucyjny.

Obowiązuje konstytucja z 18 sierpnia 1949 roku (weszła w życie 20 sierpnia 1949 roku), wzbogacona o poprawki z 19 kwietnia 1972 roku i 18 października 1989 roku, wprowadzające demokratyczne rozwiązania systemowe.

Zgromadzenie Narodowe

Zgromadzenie Krajowe jest jednoizbowym węgierskim parlamentem. Jest "najwyższym organem władzy państwowej i przedstawicielstwa ludu". Wybierane jest w wyborach powszechnych na kadencję trwającą 4 lata. Składa się z 386 członków.

Parlament może zostać rozwiązany przez prezydenta, jeśli podczas tej samej kadencji uchwali on co najmniej 4 razy wotum nieufności wobec rządu lub też w wyniku ustania pełnomocnictw rządu, w ciągu 40 dni nie dokona wyboru na premiera osoby proponowanej przez prezydenta.

Parlament może także dokonać samorozwiązania, za pomocą wydania specjalnej uchwały. Zgromadzenie Narodowe nie może być rozwiązane lub samo się rozwiązać podczas stanu wyjątkowego lub krytycznego.

Zgromadzenie Narodowe obraduje w systemie sesyjnym - dwie sesje zwyczajne co roku. Sesja nadzwyczajna może zostać zwołana na wniosek prezydenta, rządu lub minimum 1/5 ogólnej liczby deputowanych. Uchwały zapadają większością głosów więcej niż połowy obecnych deputowanych (większość zwykła). Do zmiany konstytucji oraz podjęcia decyzji w niej określonych (np. użycia sił zbrojnych), wymagana jest większość 2/3 głosów deputowanych (większość kwalifikowana).

Pracami izby kieruje marszałek, zastępowany przez trzech wicemarszałków.

Wśród deputowanych obowiązuje zakaz łączenia stanowisk (tzw. incompatibilitas). Deputowanym nie może być np. prezydent czy członek Trybunału Konstytucyjnego.

Inicjatywę ustawodawczą posiadają:

• prezydent,

• rząd,

• wszystkie komisje Zgromadzenia Narodowego,

• każdy deputowany.

Zgromadzenie Krajowe wybiera także trzech ombudsmanów:

• do spraw mniejszości narodowych,

• do spraw ochrony praw obywatelskich,

• do spraw ochrony danych osobowych.

System wyborczy

System wyborczy do parlamentu na Węgrzech jest mieszany:

176 deputowanych wybieranych jest w jednomandatowych okręgach wyborczych w dwóch turach głosowania, jeżeli w pierwszej żaden z kandydatów nie uzyska bezwzględnej większości głosów (min. 50%).

210 deputowanych wybieranych jest z list partyjnych (20 list okręgowych i jedna krajowa).

Każdy głosujący oddaje zatem dwa głosy, jeden na indywidualnego kandydata, a drugi na listę partyjną. Zarówno prawo wyborcze czynne (możliwość głosowania), jak i bierne (prawo kandydowania) przysługuje osobom, które ukończyły przynajmniej 18 lat.

Partie polityczne

Główne partie polityczne na Węgrzech: Węgierska Partia Socjalistyczna (Magyar Szocialista Párt, MSzP, centrolewicowa), Fidesz - Węgierska Partia Obywatelska (Fidesz - Magyar Polgári Párt, centroprawicowa), Sojusz Zielonych Demokratów (Zöld Demokraták Szövetsége, ekologiczna), Węgierskie Forum Demokratyczne (Magyar Demokrata Fórum, MDF, prawicowa), Związek Wolnych Demokratów (Szabad Demokraták Szövetsége, SzDSz, centrowa).

Prezydent Republiki

Prezydent węgierski uznawany jest za najsłabszego prezydenta w krajach Europy Środkowej, pod względem uprawnień i kompetencji. Wybierany jest przez Zgromadzenie na 5 lat, dopuszczalna jest jedna reelekcja. Kandydat na prezydenta musi mieć minimum 35 lat. W miarę potrzeby odbywa się kilka tur głosowania, w pierwszej turze zostaje wybrany ten, kto uzyskał 2/3 głosów.

Prezydent jest głową państwa, wyraża jedność narodu i stoi na straży demokratycznej działalności organizacyjnej państwa. Jest również naczelnym dowódcą sił zbrojnych.

Jest nieodpowiedzialny politycznie. Jeżeli zdarzy mu się naruszyć konstytucję lub inną ustawę, wtedy minimum 1/5 deputowanych może wystąpić z wnioskiem o pociągnięcie go do odpowiedzialności. Do tego wymagane jest 2/3 głosów deputowanych. Osądzenie tego czynu należy do Trybunału Konstytucyjnego.

W razie niemożności pełnienia funkcji przez prezydenta, zastępuje go przewodniczący Zgromadzenia Krajowego.

Wszystkie akty prawne wydawane przez prezydenta wymagają kontrasygnaty (podpisu) premiera lub właściwego ministra. Wyjątkiem tutaj są te akty, które wydaje reprezentując kraj na zewnątrz, zarządza wybory, za pomocą których bierze udział w obradach izby, są wykorzystaniem inicjatywy ustawodawczej lub zarządzeniem referendum.

Prezydenci Węgier:

• Árpád Göncz (1990-00)

• Ferenc Mádl (2000-05)

• László Sólyom (2005)

Rząd

Składa się z ministrów i premiera. W konstytucji nie ma zapisu o stanowisku wicepremiera, ale premier wskazuje swojego zastępcę. Premiera wybiera na wniosek prezydenta Zgromadzenie Krajowe większością głosów swoich członków. Natomiast ministrów powołuje prezydent na wniosek premiera.

Zadaniem rządu jest ochrona ustroju konstytucyjnego państwa, ochrona i zapewnianie praw obywatelskich, jak również wykonywanie ustaw, kierowanie pracą ministerstw i innych organów podległych mu bezpośrednio i koordynacja ich działalności.

Rząd odpowiada za swoją działalność przez parlamentem. Wotum nieufności jest konstruktywne - parlamentarzyści w liczbie minimum 1/5 składu izby zgłaszają wniosek wraz z kandydaturą nowego premiera. Większość zwykła jest wymagana dla przejścia wniosku.

Premierzy Węgier:

• József Antall (1990-93)

• Péter Boross (1993-94)

• Gyula Horn (1994-98)

• Viktor Orbán (1998-02)

• Péter Medgyessy (2002-04)

• Ferenc Gyurcsány (2004)

Trybunał Konstytucyjny

Organ, którego zadaniem jest kontrola zgodności przepisów prawnych z konstytucją, w przypadku stwierdzenia niezgodności, taki akt prawny uchyla. Z inicjatywą wszczęcia postępowania (skargą konstytucyjną) może wystąpić każdy.

Uchwały Trybunału są bezwzględnie wiążące i nie można się od nich odwołać. Sprawy dotyczące uchwał Zgromadzenia Narodowego rozpatrywane są na posiedzeniach plenarnych, natomiast sprawy dotyczące dekretów rządowych oraz statutów niższego stopnia rozpatrywane są w izbach złożonych z trzech sędziów.

Trybunał Konstytucyjny składa się z 11 sędziów, wybieranych przez Zgromadzenie. Kandydatów wysuwa Komisja Izby, złożona z przedstawicieli wszystkich frakcji parlamentarnych (po jednym z każdej). Do wyboru członków Trybunału wymagana jest liczba 2/3 deputowanych. Kadencja sędziego trwa 12 lat.

Podział administracyjny

Dzisiejszy podział administracyjny Węgier jest trzystopniowy. Obszar państwa jest podzielony na komitaty (megye; obecnie 19), które dzielą się na powiaty (dawniej járás, obecnie kistérség - 168), a te - na gminy (települései - miejskie város, obecnie 214, oraz wiejskie község i nagyközség, obecnie 2898). Rangę równą komitatom mają miasta na prawach komitatu (megyei jogú város, obecnie 23). Szczególny status, równy komitatowi, ma stołeczny Budapeszt (főváros), który dzieli się na dzielnice (kerület). Jednostki podziału administracyjnego Węgier są zarówno jednostkami administracji rządowej, jak i samorządu terytorialnego.

Dla celów statystyki wspólnotowej komitaty Węgier zgrupowano w systemie NUTS w 7 regionów:

• zachodni kraj zadunajski,

• środkowy kraj zadunajski,

• południowy kraj zadunajski,

• środkowe Węgry,

• północne Węgry,

• południowa Wielka Nizina,

• północna Wielka Nizina.

Historia

Pierwotnie zamieszkująca tereny Węgier ludność celtycka została w I w. p.n.e. podbita przez Rzymian, którzy założyli na terenach w zakolu Dunaju prowincję o nazwie Panonia. Po upadku Rzymu tereny te zajmowane były kolejno przez Hunów, Wandalów, Wizygotów i Awarów, zaś w początkach IX wieku powstało tu słowiańskie Państwo Wielkomorawskie, któremu kres położyło pojawienie się pod koniec IX wieku Madziarów pod wodzą Árpáda.

Dynastia Arpadów panowała na Węgrzech do 1301 roku. Za twórcę państwa uważany jest, koronowany w 1001 pierwszy król Węgier, Stefan I, który ostatecznie przeprowadził chrystianizację swojego państwa[1]. W latach 1241-42 Węgry, jak wiele innych krajów wschodniej Europy, zostały zniszczone przez najazdy mongolskiej Złotej Ordy.

Szczyt potęgi państwo węgierskie osiągnęło za panowania Ludwika Andegaweńskiego (1342-1382), także króla Polski, kiedy Węgry sięgały od Adriatyku po Morze Czarne i skutecznie przeciwstawiały się ekspansji Turcji w Europie. Ich powrót do potęgi nastąpił za czasów Macieja Korwina (1458-1490), który przyłączył do królestwa Śląsk, Łużyce, Morawy oraz Dolną Austrię. Potęga Węgier załamała się jednak zupełnie po 1526 w wyniku klęski w bitwie z Turkami pod Mohaczem. W niedługim czasie cały teren dzisiejszych Węgier został opanowany przez Turcję. Reszta dotychczasowego królestwa dostała się rodzinie Habsburgów jako dziedzina rodowa - skutek układu wiedeńskiego (1515) pomiędzy Jagiellonami i Habsburgami.

Po wycofaniu się Turków z Europy środkowej, w wyniku klęsk poniesionych w wojnach z Austrią, Polską i Rosją, znaczna część obszaru dawnych Węgier dostała się pod władzę Habsburgów. Węgry, które stanowiły osobne królestwo, w 1804 roku weszły jako prowincja do nowo utworzonego Cesarstwa Austrii, na czele któego stanął Franciszek I. W wyniku słabości wewnętrznej i klęski w wojnie z Prusami (1866) Austria zmuszona została do nadania drugiemu pod względem znaczenia narodowi monarchii - Węgrom - statusu współgospodarza i w 1867 powstały Austro-Węgry. Całkowitą samodzielność uzyskano dopiero po I wojnie światowej.

Po czteromiesięcznym eksperymencie jako Republika Rad, w 1919 zmieniły się Węgry pod rządem Béli Kuna w autokratycznie rządzony kraj, który w 1920 w wyniku ustaleń traktatu w Trianon okrojono o dwie trzecie (Burgenland, Słowacja, Siedmiogród, Chorwacja i Slawonia), a jego armię do 32 tys. i jako pozostałość Austro-Węgier, obarczono na kolejne 33 lata płatnością reparacji wojennych.

Formalnie Węgry ogłoszono ponownie monarchią, jednak tron pozostał nieobsadzony. Dwukrotne próby odzyskania korony przez króla Karola IV nie powiodły się, a na czele państwa stanął były admirał austro-węgierskiej floty - Miklos Horthy.

W wyniku kryzysu gospodarczego i rewizjonistycznej propagandy, nastąpiło zbliżenie z hitlerowskimi Niemiecami, koalicja z państwami osi i udział w II wojnie światowej po niemieckiej stronie . W sierpniu 1943 rząd Węgier z premierem Horthy zaproponował aliantom traktat pokojowy, co w marcu 1944 spowodowało zajęcie Węgier przez wojska niemieckie. Już w październiku 1944 część Węgier została zajęta przez Armię Czerwoną (wojska węgierskie walczyły na wschodnim froncie), ostatnie walki zakończyły się na terenie Węgier 4 kwietnia 1945.

Po wojnie kraj należał do tzw. bloku wschodniego, będącego pod kontrolą ZSRR. Próba odzyskania niepodległości i demokratyzacji w 1956 zakończyła się krwawą sowiecką interwencją zbrojną.

W roku 1989 Węgry usunęły stalową kurtynę dzielącą bloki wschodni i zachodni, otwierając granicę z Austrią. W 1990 przeprowadzono na Węgrzech pierwsze po II wojnie demokratyczne wybory.

Francja

Francja, Republika Francuska to państwo, którego część metropolitarna znajduje się w Europie Zachodniej, posiadające także zamorskie terytoria na innych kontynentach. Francja metropolitarna rozciąga się od Morza Śródziemnego na południu do kanału La Manche i Morza Północnego na północy, oraz od Renu na wschodzie do Zatoki Biskajskiej na zachodzie. Francuzi często nazywają swój kraj l'Hexagone (sześciokąt) - pochodzi to od kształtu Francji metropolitarnej.

Francja graniczy z Belgią, Luksemburgiem, Niemcami, Szwajcarią, Włochami, Monako, Andorą i Hiszpanią. Terytoria zamorskie graniczą również z Brazylią, Surinamem i Antylami Holenderskimi. Kraj jest także połączony z Wielką Brytanią przez tunel pod kanałem La Manche.

Republika Francuska jest unitarnym państwem demokratycznym, w którym ważną rolę odgrywa prezydent. Jest również szóstym najlepiej rozwiniętym krajem świata i jedenastym w rankingu warunków życia. Najważniejsze ideały Francji zawarte są w Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela i w występującym na drukach urzędowych i monetach haśle rewolucji francuskiej "liberté, égalité, fraternité" ("wolność, równość, braterstwo"). Kraj jest w gronie założycieli Unii Europejskiej. Ma największą powierzchnię spośród państw wspólnoty. Francja jest także członkiem-założycielem Organizacji Narodów Zjednoczonych, wchodzi także w skład Frankofonii, G8 oraz Unii Łacińskiej. Należy do Rady Bezpieczeństwa ONZ, w której posiada prawo veta. Francja jest również popularnym celem podróży turystycznych, a około 75 milionów odwiedzających każdego roku daje jej pod tym względem 1. miejsce na świecie.

Nazwa "Francja" pochodzi od germańskiego plemienia Franków, które zajmowało region po upadku Cesarstwa Zachodniorzymskiego. W otaczającym Paryż regionie Île-de-France powstało państwo francuskie.

Ustrój polityczny

Ustrój polityczny Francji opiera się na konstytucji Francji, która głosi, że państwo francuskie jest niepodzielną, laicką, demokratyczną oraz socjalną republiką, zgodnie ze zdaniem:

La France est une République indivisible, laïque, démocratique et sociale

W literaturze przedmiotu system polityczny Francji określany jest w sposób zróżnicowany. Używa się takich określeń jak : parlamentaryzm specjalny - podobny do systemu prezydenckiego w Ameryce Łacińskiej; deformacja klasycznych reguł rządu parlamentarnego; mieszany system kompromisowy; czy wreszcie system pół-prezydencki.

Francja nie jest republiką parlamentarną. Świadczą o tym następujące argumenty:

• pozycja prezydenta niezależnego od parlamentu ( prezydent pochodzi z wyborów powszechnych) i nieodpowiedzialnego przed nimi, wyposażonego ponadto w osobiste uprawnienia skierowane przeciwko parlamentowi: prawo rozwiązania Zgromadzenia Narodowego oraz możność zarządzania referendum ustawodawczego;

• rozbudowane kosztem parlamentu kompetencje prawodawcze rządu;

• zakaz łączenia członkostwa rządu z miejscem w parlamencie.

Francja nie jest również republiką prezydencką. Przemawia za tym m.in.:

• dualizm władzy wykonawczej (prezydent, premier) i odpowiedzialność rządu przed parlamentem, mimo równoczesnego podporządkowania premiera prezydentowi.

Można więc określić system ustrojowy współczesnej Francji jako system mieszany: parlamentarno-prezydencki lub semi-prezydencki.

Władza wykonawcza:

Prezydent

Wybierany jest w wyborach powszechnych na 5 letnią kadencję (do roku 2000 na mocy obowiązującego we Francji prawa kadencja prezydenta wynosiła 7 lat. Specjalna ustawa z 2 października 2000 roku skróciła kadencje prezydenta z 7 do 5 lat. Ta modyfikacja konstytucji została zatwierdzona w referendum 24 września 2000 roku). Prezydenta nie można odwołać przed upływem kadencji. Można go za to pociągnąć do odpowiedzialności karnej, ale tylko w przypadku podejrzenia o zdradę stanu.

Prezydent Republiki jest szefem władzy wykonawczej, nie ponosi odpowiedzialności politycznej.

Prezydent powołuje i odwołuje rząd, przewodniczy jego posiedzeniom oraz podpisuje ordonanse (dekrety z mocą ustawy) i dekrety podejmowane przez Rade Ministrów. Prezydent jest najwyższym zwierzchnikiem sił zbrojnych, ma decydującą pozycje w dziedzinie stosunków międzynarodowych (prawo parafowania traktatów międzynarodowych). Jego uprawnienia osobiste, np. nominacja premiera, trzech członków Rady Konstytucyjnej, powołanie przewodniczącego tej rady, odwoływanie się do społeczeństwa w referendum, nie wymagają kontrasygnaty premiera ani ministra.

Prezydent odgrywa nadrzędna role w państwie. Posiada także uprawnienia osobiste o charakterze nadzwyczajnym. W szczególnych okolicznościach może mieć nawet nieograniczone uprawnienia, czyli może przejąć pełnię władzy w państwie.

Jeśli zwolni się stanowisko Prezydenta Republiki lub wystąpią przeszkody w wypełnianiu obowiązków, prezydenta zastępuje przewodniczący Senatu. We Francji nie istnieje instytucja wiceprezydenta.

Rada Ministrów

Rząd jest organem łączącym prezydenta i parlament. Funkcji członka rządu nie można łączyć z mandatem parlamentarnym.

Gabinet jest odpowiedzialny przed parlamentem. Zgromadzenie Narodowe ma prawo przegłosowania wotum nieufności, co powoduje dymisję rządu. Ministrowie muszą udzielać odpowiedzi na pytania zadawane przez członków parlamentu zarówno na piśmie jak ustnie, co określa się po francusku jako questions au gouvernement. Jednocześnie ministrowie mają obowiązek stawiać się na posiedzeniach komisji dotyczących kierowanych przez nich resortów.

W skład rządu wchodzą: premier, ministrowie stanu, ministrowie resortowi i delegowani oraz sekretarze stanu powoływani przez prezydenta na wniosek premiera. Ministrowie stanu kierują danym resortem lub ustalonym zakresem spraw. Natomiast sekretarze stanu pomagają premierowi i ministrom w wykonywaniu zadań. Głównym zadaniem rządu jest opracowanie programu działania i jego realizacja przy aprobacie parlamentu. Liczba członków rządu jest zmienna. Posiedzenia rządu odbywaj się pod przewodnictwem prezydenta. Posiedzenia ministrów (robocze narady) odbywają się pod przewodnictwem premiera. Premier jest głównym pomocnikiem prezydenta, na mocy specjalnego upoważnienia może go zastępować na posiedzeniach gabinetu i organów rządowych. Premier pełni funkcje wykonawcze oraz prawodawcze. Kieruje działalnością rządu, przedstawia głowie państwa wnioski dotyczące powoływania i odwoływania swoich współpracowników. Premier mianuje niektórych funkcjonariuszy cywilnych i wojskowych, może zastępować prezydenta w Radzie Obrony Narodowej oraz przewodniczyć posiedzeniom rządu z upoważnienia głowy państwa. Posiada także uprawnienia wobec parlamentu, np. prawo inicjatywy ustawodawczej.

Rząd ma znaczącą rolę w określaniu prac legislacyjnych realizowanych w parlamencie. Posiada prerogatywy uprawniające go do inicjatywy ustawodawczej oraz składania poprawek podczas posiedzeń parlamentu. Rząd może też powołać się na specjalny tryb pracy ustawodawczej, który skraca cykl tworzenia prawa.

Procedury legislacyjne władzy wykonawczej

Tylko prezydent i premier mają prawo podpisywania dekretów:

• prezydent ma uprawnienie do wydawania dekretów zawierających nominacje oraz dymisje wysokich urzędników cywilnych oraz dowódców wojskowych. Lista stanowisk obsadzanych w ten sposób jest wyszczególniona w konstytucji oraz ustawach regulujących funkcjonowanie poszczególnych instytucji.

• premier wydaje dekrety stanowiące rozporządzenia, kontrasygnowane przez odpowiedzialnych za poszczególne dziedziny ministrów. W niektórych obszarach rozporządzenia są jedyną regulacją, ale zwykle pełnią rolę aktów wykonawczych do wydanych już ustaw. W niektórych przypadkach przed wydaniem dekretu konieczne jest skonsultowanie go z Naczelnym Sądem Administracyjnym. Dekrety nie poddane temu procesowi określane są jako dekrety uproszczone.

Poszczególni ministrowie mają uprawnienia do wydawania decyzji administracyjnych w ramach zarządzanych przez nich instytucji, ale mają one niższą rangę legislacyjną niż ustawy i dekrety.

Władza ustawodawcza

Parlament w każdym kolejnym roku obraduje w trwającej 9 miesięcy sesji, ale w okolicznościach nadzwyczajnych prezydent może zwołać dodatkowe posiedzenie poza tym okresem.

Gabinet ma silny wpływ na prace parlamentu. Istnieje tryb legislacyjny, w którym rząd składa projekt ustawy do laski marszałkowskiej i jeżeli nie pojawi się wniosek o wotum nieufności dla gabinetu, to nowy akt prawny zostaje uchwalony bez głosowania. W przypadku, gdy parlamentarzyści będą chcieli zablokować ustawę, cała procedura może trwać maksymalnie 72 godziny (24 na złożenie wniosku o wotum nieufności i 48 na jego przegłosowanie).

Stosunek ustaw parlamentu do rozporządzeń rządu

We francuskim systemie prawnym istnieje różnica pomiędzy ustawami i związanymi z nimi aktami wykonawczymi, czyli rozporządzeniami stanowionymi dekretami wydanymi przez premiera.

Zgodnie z konstytucją Francji:

Tylko ustawy mogą regulować następujące dziedziny życia:

• prawa obywatelskie oraz inne najważniejsze uprawnienia przyznawane obywatelom, obowiązki obywateli związane z obroną kraju,

• przyznawanie obywatelstwa, emigrację, małżeństwa oraz prawa rodzicielskie, dziedziczenie, darowizny,

• ściganie i karanie za najcięższe przestępstwa, procedury karne, amnestie, powoływanie sądów oraz uprawnienia sędziów, prokuratorów i adwokatów,

• postawę opodatkowania, jego wysokość i sposób ściągania podatków jak również politykę monetarną,

• ordynacje wyborcze do ciał obieranych w wyborach powszechnych,

• uprawnienia urzędników służby cywilnej, oraz służb mundurowych,

• nacjonalizację oraz prywatyzację mienia.

• ogólne zasady organizacji systemu obrony narodowej,

• uprawnienia i podział terytorialny samorządów oraz źródła ich finansowania,

• system szkolnictwa,

• stosunki pracy, tworzenie związków zawodowych, system bezpieczeństwo socjalne.

Szczególną ustawą jest budżet państwa, który określa źródła finansowania oraz zobowiązania państwa.

Pozostałe obszary ładu prawnego są regulowane przez rozporządzenia rządu.

Procedury legislacyjne parlamentu

Inicjatywa ustawodawcza należy do rządu, a właściwie rady ministrów, jak również do odpowiednio licznej grupy parlamentarzystów. Projekt nowego prawa zgłoszony przez rząd określa się jako projet de loi, a ten złożony przez członków legislatywy jest nazywany proposition de loi. Każda nowa ustawa rządowa podlega przeglądowi realizowanemu przez Naczelny Sąd Administracyjny, przed złożeniem jej do laski marszałkowskiej. Projekty ustaw proponowane przez grupę parlamentarzystów nie mogą zwiększać obciążenia budżetu bez podania źródła finansowania nowych wydatków.

Ustawy rządowe rozpoczynają swój proces legislacyjny w Zgromadzeniu Narodowym, a te zgłoszone przez członków którejś z izb legislatywy są rozpatrywane najpierw w tej izbie. Jeżeli zapisy proponowane przez obie izby różnią się między sobą, to powoływana jest specjalna komisja harmonizacyjna. Składa się ona po połowie z członków Senatu i Zgromadzenia Narodowego. Jeżeli jej prace zakończą się fiaskiem, to o ostatecznym tekście decyduje niższa izba parlamentu.

Nowe prawo musi być podpisane przez prezydenta. Na tym etapie głowa państwa, marszałkowie obu izb, grupa 60 senatorów lub 60 posłów może zaskarżyć projekt przed Trybunał Konstytucyjny. Prezydent ma też prawo veta, które zmusza parlament do ponownego głosowania projektu ustawy. Jeżeli nowe prawo zostanie przegłosowane, to prezydent musi je podpisać. Po kontrasygnacie przez odpowiedniego ministra ustawa jest publikowana w dzienniku ustaw.

Zgromadzenie Narodowe

Zgromadzenie Narodowe jest niższą izbą parlamentu francuskiego. Składa się z 577 deputowanych (posłów) wybieranych na 5 letnią kadencję. Wybór przedstawiciela do parlamentu opiera się na uzyskaniu większości w jednym z lokalnych okręgów wyborczych. Podczas każdych wyborów głosowanie obejmuje cały skład Zgromadzenia Narodowego.

Po ukonstytuowaniu się nowo wybranego parlamentu, o tym kto zostanie premierem decyduje zwykle partia mająca najwięcej miejsc w parlamencie.

Senat

Senat składa się z 321 senatorów. Jego skład jest obierany przez około 145 tys elektorów. Mandat senatora daje prawo zasiadania w izbie przez 6 lat. Co 3 lata połowa członków Senatu jest wybierana przez elektorów.

Elektorzy to zwykle przedstawiciele władzy lokalnej. 304 senatorów reprezentuje swoje departamenty, 5 terytoria zależne a 12 Francuzów mieszkających na emigracji.

Prerogatywy Senatu są bardzo ograniczone i zwykle rozstrzygający głos ma Zgromadzenie Narodowe. W historii Piątej Republiki izba wyższa zwykle była kierowana przez prawicową większość. Wynikało to z ordynacji wyborczej. Dziś wielu Francuzów uważa sposób obierania Senatu za zupełny anachronizm.

Władza sądownicza

Francuski system prawny opiera się na prawie stanowionym, jednak wyroki sądów mają znaczenie w interpretacji niektórych przepisów. Sądownictwo jest podzielone na powszechne oraz administracyjne.

Sądy powszechne

Sądy powszechne zajmują się rozstrzyganiem spraw cywilnych oraz karnych. System sądowniczy składa się z sądów trzech instancji - rejonowych, apelacyjnych oraz sądu kasacyjnego .

Sędziowie są urzędnikami państwowymi, jednak posiadają szereg praw, które chronią ich niezależność. Sędziów nie można przenosić ani awansować bez ich zgody. Na straży niezależności sędziów i prokuratury stoi Naczelna Rada Niezawisłości Sądownictwa. Członkami rady są prezydent, minister sprawiedliwości, przewodniczący sądów administracyjnych i kasacyjnych oraz sędziowie i prokuratorzy reprezentujący samorząd zawodowy. Rada decyduje o nominacjach sędziowskich i prokuratorskich, ma prawo do prowadzenia postępowań dyscyplinarnych przeciwko sędziom.

Prokuratura odpowiada przed Ministrem Sprawiedliwości. W przeszłości prowadziło to do wielu podejrzeń, dotyczących umarzania spraw niewygodnych dla rządzącej partii. Niektórym postępowaniom dotyczącym skorumpowanych polityków próbowano ukręcić głowę, co wywoływało burzliwe debaty.

Ławnicy biorą udział tylko w sprawach dotyczących najcięższych zbrodni. Zgodnie z prawem rzymskim, we Francji oskarżony jest niewinny dopóki ponad wszelką wątpliwości nie udowodni mu się winy.

Sądownictwo administracyjne

Sądy administracyjne zajmują się rozstrzyganiem spraw spornych pomiędzy obywatelami a instytucjami państwa oraz między różnymi urzędami. Każda decyzja urzędnika może zostać zaskarżona. Sądownictwo administracyjne podobnie jak powszechne zapewnia możliwość apelacji. Wyroki rejonowych trybunałów administracyjnych, mogą podlegać apelacji do administracyjnych sądów apelacyjnych, a najwyższą instancją, do której można się odwołać jest Naczelny Sąd Administracyjny (jego wydział zajmujący się pozwami).

Naczelny Sąd Administracyjny rozpatruje również skargi dotyczące decyzji rządu. Jeżeli rozporządzenia wykonawcze lub inne decyzje władzy wykonawczej są sprzeczne z ustawami lub ogólnymi zasadami państwa prawa, to mogą zostać unieważnione na mocy wyroku tego sądu.

Trybunał Konstytucyjny

Trybunał Konstytucyjny rozpatruje akty prawne i ocenia, czy są one zgodne z konstytucją oraz traktatami międzynarodowymi. Wniosek o wszczęcie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym mogą składać prezydent, marszałek Senatu, marszałek Zgromadzenia Narodowego, premier, 60 senatorów lub 60 posłów. Jednocześnie za niekonstytucyjne trybunał może uznać przepisy sprzeczne z Deklaracją Praw Człowieka i Obywatela oraz Europejską Konwencją Praw Człowieka.

Trybunał Konstytucyjny składa się z 9 sędziów z czego 3 jest mianowanych przez prezydenta, 3 przez marszałka Senatu i 3 przez marszałka Zgromadzenia Narodowego.

Sądy rozrachunkowe

Sądownictwo rozrachunkowe zajmuje się audytem (oceną) finansów państwa oraz innych instytucji publicznych. Jego struktura opiera się na lokalnych sądach rozrachunkowych, a instytucją odwoławczą jest tutaj Naczelny Sąd Rozrachunkowy. Ciało to publikuje coroczny raport, który czasami staje się wstępnym materiałem dla działań prokuratury.

System partyjny

 Francja to klasyczny przykład systemu wielopartyjnego, ale od 1958 roku stopniowo ewoluuje on do systemu dwublokowego: prawica oraz lewica

 w V Republice powstaje nowy system partyjny, w którym spotyka się dominację jednej partii albo sojusz partii prowadzący w istocie do bipolaryzacji

 charakteryzując francuskie partie polityczne nie można w żadnym przypadku kierować się i sugerować ich oficjalnymi nazwami. Partie te unikają wręcz używania nazw o wydźwięku niedemokratycznym. Nie ma więc we Francji partii np. o nazwie konserwatywna. Używa się nazw: niezależni, umiarkowani itp..

 rola partii nie ogranicza się jedynie do występowania jako czynnik kształtujący

i wyrażający opinie. Odgrywają także doniosła rolę w procesie wyłaniania organu przedstawicielskiego, w tworzeniu rządu, w funkcjonowaniu parlamentu

Umiejscowienie partii w porządku prawnym

 we Francji partie polityczne znalazły dla siebie oparcie w ustawie z 1901r, dotyczącej stowarzyszeń (obowiązuje do dziś). Umożliwia ona partiom rozwijanie szerokiej aktywności w życiu politycznym (dlatego okresie III i IV Republiki odgrywały dominującą rolę w życiu państwa)

 określano IV Republikę jako ustrój partyjny, ale konstytucja z listopada 1946r., nie znała instytucji partii

 status konstytucyjny otrzymały partie po przełomie politycznym w 1958 roku

 art. 4 konstytucji V Republiki postanawia, że partie i ugrupowania polityczne współzawodniczą w zakresie wyrażania woli w drodze głosowania powszechnego. Mogą one powstawać i prowadzić aktywność polityczną w sposób swobodny. Natomiast mają obowiązek przestrzegania zasad suwerenności narodowej i demokracji

 art. 4 konstytucji potwierdza trzy główne zasady dotyczące partii:

1.swoboda ich powstawania i rozwijania aktywności (do powstania wystarczy deklaracja złożona w prefekturze i przedłożenie statutu).

2. zobowiązanie do przestrzegania zasad suwerenności narodowej i demokracji.

3. udział w wyłanianiu organów przedstawicielskich i wyrażaniu woli ogółu w drodze głosowania.

 art. 7 ustawy zwykłej z 11.03.1988r. powtarza treść art. 4 konstytucji i uzupełnia ją zarazem o postanowienia, że partie mają osobowość prawną. Mogą zatem posiadać dobra ruchome i nieruchomości, mogą otrzymywać środki finansowe niezbędne do prowadzenia działalności politycznej

 art. 10 ustawy postanawia, że partie i ugrupowania polityczne korzystające z pomocy finansowej państwa nie podlegają kontroli organów państwowych. Mają one jednak obowiązek dokonywania corocznych zestawień wydatków i dochodów oraz przedkładania ich w biurze odpowiedniej izby, która zarządza opublikowanie tego dokumentu w „Journal Officiel”. Naruszenie tych postanowień powoduje utratę przez partię prawa do korzystania z pomocy finansowej państwa w roku następnym

 pośrednią postacią finansowania działalności partii, jest pokrywanie przez państwo kosztów kampanii wyborczych (parlamentarnej i prezydenckiej)

Partie polityczne

Partia Socjalistyczna - partia polityczna założona w 1969 r. w miejsce Francuskiej Sekcji Międzynarodówki Robotniczej, czyli francuskiej partii socjalistycznej.

Jest to partia lewicowa i antykapitalistyczna, odrzucająca jednak marksizm, a szczególnie wiodącą rolę klasy robotniczej. Ma luźną strukturę organizacyjną - w jej ramach działają kluby i frakcje. Partia Socjalistyczna opowiada się za demokratycznym socjalizmem. Nie chce wprowadzenia systemu totalitarnego, tylko takiego, w którym człowiek traktowany jest podmiotowo.

Zgromadzenie dla Republiki

Partia wywodzi się z gaullistowskiej Unii Demokratów na rzecz Republiki i została założona 5 grudnia 1976 przez Jacques'a Chiraca, de facto jako jego machina wyborcza, chociaż część jej członków wsparła w wyborach prezydenckich 1995 jego rywala.

21 września 2002 RPR została zastąpiona przez Unia na rzecz Większości Prezydenckiej, potem przemianowaną na Unia na rzecz Ruchu Ludowego.

Unia na rzecz Ruchu Ludowego - prawicowa partia polityczna. Partia powstała 21 września 2002. Jej głównym celem było zbudowanie zaplecza politycznego dla prezydenta Jacquesa Chiraca po jego reelekcji.

Niepopularność prezydenta Chiraca i administracji Jean-Pierre Raffarina wśród elektoratu doprowadziła do klęski URL w wyborach regionalnych w marcu 2004 - aczkolwiek URL zachowuje w dalszym ciągu większość w obu izbach francuskiego parlamentu. URL wyraziła m.in. publicznie dezaprobatę dla członkostwa Turcji w Unii Europejskiej, które kilkakrotnie wspierał z kolei Chirac.

Zieloni - partia polityczna należąca do Europejskiej Partii Zielonych powołanej w lutym 2004 w Rzymie oraz mająca w kadencji 2004-2009 sześcioro deputowanych w grupie Zieloni - Wolny Sojusz Europejski w Parlamencie Europejskim.

Program francuskich Zielonych zawiera radykalną krytykę współczesnego społeczeństwa, produktywizmu, apeluje o powstrzymanie nieracjonalnej industrializacji, wyraźne wątki protekcjonizmu (zarówno narodowego jak i lokalnego).

Walka Robotnicza - partia trockistowska, założona w 1940. Nigdy nie znalazła się w koalicji rządzącej.

Front Narodowy - nacjonalistyczna i konserwatywna, prawicowa partia polityczna, działająca we Francji od 1972. Liderem partii jest Jean-Marie Le Pen.

Podział administracyjny

Podstawy współczesnego podziału administracyjnego Francji ukształtowały się w okresie rewolucji francuskiej. Zniesiono wówczas podział na prowincje i wprowadzono departamenty. W tym samym czasie pojawiły się także francuskie gminy, nieco później kantony i arrondissements. Najwyższy stopień tego podziału - regiony - wprowadzono dopiero w 2. połowie XX wieku. Jednocześnie od końca XIX wieku podejmowano nieudane próby ograniczenia nadmiernej liczby gmin. Ostatecznie nacisk kładzie się teraz bardziej na współpracę gmin, która przyjmuję formę związków międzygminnych bądź terytoriów zwanych pays.

Departamenty zamorskie, z których każdy jest jednocześnie odrębnym regionem, stanowią integralną część Francji, wchodzącą w skład Unii Europejskiej.

Pozostałe obszary, czyli tzw. terytoria zamorskie, choć stanowią część Francji, to nie wchodzą w skład Unii Europejskiej. Do niedawna istniało sześć takich terytoriów, ale jedno z nich, Polinezja Francuska, otrzymało status kraju zamorskiego. Z pozostałych pięciu dwa posiadają status zwykły (Wallis i Futuna oraz Francuskie Terytoria Południowe), a trzy (Saint-Pierre i Miquelon, Majotta i Nowa Kaledonia) - specjalny status zbiorowości terytorialnych. Ponadto Francja sprawuje kontrolę nad kilkoma wyspami na Oceanie Indyjskim i Spokojnym.

Region - najwyższy szczebel podziału administracyjnego Francji, które grupują od 2 do 8 departamentów. Każdy region dzieli się dalej na departamenty, arrondissement, kantony oraz gminy.

Najważniejszym organem w regionie jest rada regionalna wybierana co 6 lat. Na jej czele stoi przewodniczący regionu.

Departament - jednostka podziału administracyjnego, której rola w systemie administracyjnym jest bardzo znacząca. Na czele administracji departamentu stoi prefekt, reprezentant władzy centralnej, oraz rada generalna.

Powierzchnia departamentów waha się między 4 a 8 tys. km2, najmniejszy departament o powierzchni 105 km 2 obejmuje miasto Paryż. Każdy departament oznaczony jest dwucyfrowym numerem, zgodnie z ich kolejnością alfabetyczną Numery departamentów pojawiają się w kodzie pocztowym (pierwsze dwie cyfry) oraz na tablicach rejestracyjnych (ostatnie dwie cyfry).

W podziale regionalnym arrondissement to jednostka podziału departamentów. Stolica arrondissementu nazywana jest podprefekturą.

Kanton - jednostka podziału administracyjnego, składająca się z kilku lub kilkunastu gmin lub ich części. Zostały one utworzone w 1790, czyli w tym samym okresie co departamenty.

Kanton francuski nie jest jednostką samorządową, ale stanowi on jedynie okręg wyborczy do rady generalnej departamentu.

Liczba kantonów w departamentach jest zmienna i wynosi od 15 do 79. Ich liczba stale się zmienia, gdyż kantony, których liczba ludności wzrasta są dzielone na mniejsze, natomiast kantony wyludniające się są łączone.

Historia

 Granice współczesnej Francji pokrywają się mniej więcej z granicami starożytnej Galii, która była zamieszkana przez celtyckich Galów. Galowie zostali podbici przez Rzymian w I wieku p.n.e. Ostatecznie Galowie przejęli kulturę oraz mowę najeźdźców. Podobnie było z chrześcijaństwem, które zostało przyjęte na tych terenach w II wieku n.e. i III wieku n.e.

 W IV wieku n.e. germańskie plemiona, głównie Frankowie (od których to pochodzi starożytna nazwa „Francie”), przekroczyły Ren i zajęły Galię. Współczesna nazwa „France” pochodzi od nazwy feudalnych dóbr królów Francji z dynastii Kapetyngów wokół Paryża. Jako samodzielne państwo Francja istnieje od 843 wraz z podziałem imperium karolińskiego na części wschodnią, centralną i zachodnią. Zachodnia część w przybliżeniu odpowiadała terytorium współczesnej Francji.

 Potomkowie Karola Wielkiego rządzili we Francji aż do 987 roku, kiedy to Hugo Kapet został koronowany na króla Francji. Jego potomkowie z dynastii Kapetyngów, Walezjuszów oraz Burbonów stopniowo zjednoczyli kraj w wyniku serii wojen oraz dynastycznego dziedziczenia tronu. Szczyt rozwoju monarchia francuska osiągnęła w XVII wieku pod rządami Ludwika XIV. W tym czasie Francja miała ogromny wpływ na europejską politykę, ekonomię i kulturę, stając się wówczas najludniejszym krajem w Europie.

 W między czasie Burbonowie zajęli miejsce Habsburgów w Hiszpanii - wojny hiszpańskiej.

 Francja była monarchią do 1792 roku kiedy to dzięki rewolucji francuskiej została utworzona I Republika Francuska. Napoleon Bonaparte przejął kontrolę w republice w 1799 czyniąc się I konsulem. W wyniku kilku wojen jego armie podbiły wiele krajów, ustanawiając w nich władców wywodzących się z rodziny Bonapartego. W następstwie upadku Napoleona w 1815 we Francji zostaje przywrócona monarchia. W 1830 w wyniku tzw. rewolucji lipcowej powstaje konstytucyjna Monarchia Lipcowa, zastąpiona w 1848 przez II Republikę. Krótki okres tej formy rządów zakończył się w 1852, kiedy to Ludwik Napoleon ogłosił powstanie II cesarstwa. Ludwik Napoleon (Napoleon III) został obalony w wyniku wojny francusko-pruskiej w 1870 i zastąpiony przez III republikę.

 Ostateczne zwycięstwo Francji w I wojnie światowej i II wojnie światowej po początkowych niepowodzeniach oraz zajęciu i okupowaniu części kraju przez wojska niemieckie nie uchroniły Francji przed upadkiem. Bardzo niekorzystnie odbiło się to również na francuskiej ekonomii, liczebności populacji oraz w efekcie przyczyniło się do straty pozycji państwa dominującego w Europie. IV Republika została ustanowiona po II wojnie światowej, aby ostatecznie w 1958 ulec przekształceniu w obecną na wpół-prezydencką V Republikę.

Szwajcaria

Szwajcaria, Konfederacja Szwajcarska - państwo w Europie Zachodniej. Jest jednym z niewielu państw, w których obowiązuje demokracja bezpośrednia. Szwajcaria jest od wielu lat państwem neutralnym. Do Narodów Zjednoczonych przystąpiła dopiero 10 września 2002 po przegłosowaniu tej decyzji w referendum.

Ustrój polityczny

Szwajcaria jest federacją demokratyczną oraz parlamentarną, gdzie na szeroką skalę wykorzystywana jest instytucja referendum (demokracja bezpośrednia). Szczególnie silna pozycja parlamentu i władz kantonalnych.

Szwajcaria jest państwem federalnym, podzielonym na kantony, posiadających charakter organizmów państwowych. Konstytucja przeprowadza podział kompetencji pomiędzy federację a kantony.

Zgromadzenie Federalne (parlament) to najwyższa władza rządząca i wykonawcza Federacji Helweckiej. Nie ma żadnych tzw. "hamulców" - nie można rozwiązać jej izb przed upływem kadencji, nie może być zwoływana na sesje przez żaden inny organ, nie ma instytucji sądownictwa konstytucyjnego (brak Trybunału Konstytucyjnego). Ponadto wszelkie konflikty kompetencyjne rozstrzygane są przez sam parlament. Wybiera on również sam członków rządu (Rady Federalnej) i Trybunału Federalnego.

Nazywa się to "rządami zgromadzenia" - supremacja parlamentu nad pozostałymi władzami, które sam powołuje i sam nimi kieruje oraz kontroluje. Nie mają one możliwości hamowania jego poczynań lub tym bardziej przeciwstawiania się mu. Jest to także nazywane monokratycznością egzekutywy - jeden organ posiada całość władzy wykonawczej (podobna sytuacja ma miejsce w USA, ale tutaj jest to organ kolegialny).

Konstytucja szwajcarska, pomimo powyższego, posiada zapisy o trójpodziale władz. Nie ma jednak tam zagwarantowanej ich równowagi.

Inna charakterystyczna cecha systemu szwajcarskiego to dyrektorialność - zarówno legislatywa, jak i egzekutywa są sobie równorzędne, posiadając równy stopień legitymacji politycznej.

Konstytucja

Konstytucja Federalna Konfederacji Szwajcarskiej (niem. Bundesverfassung der Schweizerischen Eidgenossenschaft, fr. Constitution fédérale de la Confédération suisse, wł. Constituzione federale della Confederazione Svizzera, retorom.: Constituziun federala da la Confederaziun svizra) została uchwalona 18 grudnia 1998 roku, poddana pod referendum 18 kwietnia 1999 roku, a weszła w życie 1 stycznia 2000 roku. Poprzednio obowiązująca była pochodziła z 29 maja 1874 roku (była ona efektem gruntownej rewizji konstytucji z 12 września 1848 roku).

Konstytucja jest bardzo "sztywna" (jej zmiana jest trudniejsza niż zmiana ustawy zwykłej), spowodowane jest to ogromnym zróżnicowaniem kraju.

Procedura zmiany konstytucji:

• inicjatywa 100 tys. wyborców,

• referendum,

• jeżeli zostanie ona poparta w referendum przez większość głosujących, wówczas konieczne wysunięcie propozycji zmiany całkowitej przez jedną lub drugą izbę parlamentu. Wtedy poparcie przez drugą izbę oznacza wszczęcie procedury parlamentarnej. W przypadku jego braku, następuje referendum. Jeśli naród jest "za", wówczas skrócenie kadencji parlamentu i wybór nowych izb parlamentarnych.

• uchwalenie nowej konstytucji z inicjatywy parlamentarzystów.

Do powyższego należy dodać, iż:

• referendum zatwierdzające projekt nowej konstytucji ma charakter "podwójny", tj. odrębnie liczy się głosy wszystkich głosujących, a odrębnie głosy z kantonów. Dla zatwierdzenia projektu konstytucji, "za" musi być większość ludzi w całym kraju i większość kantonów.

• referendum w sprawie przystąpienia do procedury całkowitej zmiany konstytucji jest referendum "pojedynczym".

Referendum

W systemie politycznym Szwajcarii referendum zarządza się w szeregu przypadków:

• w przypadku inicjatywy ludowej w sprawie całkowitej zmiany konstytucji (100 tys. obywateli),

• inicjatywa ludowa w sprawie częściowej zmiany konstytucji (również 100 tys. głosów),

• referendum obligatoryjne - zmiany konstytucji, przystąpienie do organizacji kolektywnego bezpieczeństwa lub do wspólnot ponadnarodowych (np. ONZ), ustawy federalne uchwalone w trybie pilnym i nie opierające się o konstytucję, w przypadku różnego stanowiska izb parlamentarnych - pytanie o konieczność całkowitej zmiany konstytucji, wniosek wstępny z inicjatywy ludowej o zmianę konstytucji, poparcie wniosku wstępnego o częściową zmianę konstytucji - jeśli parlament odrzucił ten wniosek,

• referendum fakultatywne (nie obowiązkowe, na żądanie 50 tys. obywateli lub 8 kantonów) - ustawy federalne, niektóre umowy międzynarodowe.

Także w kantonach występuje ludowa inicjatywa ustawodawcza (dotycząca ustaw kantonalnych), referendum budżetowe (budżet w Szwajcarii nie ma formy ustawy), w kilku kantonach funkcjonuje jako najwyższy organ władzy zgromadzenie ludowe wszystkich obywateli kantonu (wiec).

Parlament (Zgromadzenie Federalne)

Zgromadzenie Federalne - parlament szwajcarski składa się z dwóch izb:

• Rada Narodu - w skład której wchodzi 200 członków, noszących miano "deputowanych Narodu",

• Rada Kantonów - reprezentacja kantonów, składa się z 46 "deputowanych kantonów". 6 spośród 26 kantonów (dawne "półkantony") wybiera po jednym tylko reprezentancie, a pozostałych 20 - po dwóch.

System dwuizbowości szwajcarskiej ma charakter symetryczny ("egalitarny") - obie izby mają takie same prawa, zgoda obu izb jest konieczna dla uchwalenia czegokolwiek, a postępowanie ustawodawcze może się rozpocząć w każdej z izb.

Konstytucja wspomina o kadencji wyłącznie Rady Narodu (4 lata), która nie może być rozwiązana przedterminowo. Nie precyzuje czasu trwania kadencji Rady Kantonów - zasady wyborów do RK regulują bowiem konstytucje poszczególnych kantonów. Pojęcie kadencji nie odnosi się do całej Rady, tylko do jej członków (trwa - w zależności od wewnętrznych przepisów kantonalnych - od roku do 4). Ustawodawstwo kantonalne jest jednak w tej sferze zasadniczo zbieżne.

Zgromadzenie Federalne ma niezwykle szerokie uprawnienia. Wyróżnia się szereg jego funkcji. Najważniejsze to:

• ustawodawcza (również dokonywanie zmian konstytucyjnych),

• elekcyjna (wybór rządu - Rady Federalnej, prezydenta i wiceprezydenta, Kanclerza Federalnego, przewodniczącego i wiceprzewodniczącego Trybunału Federalnego, generała (głównodowodzącego armią),

• kierownicza (wobec rządu)

• kontrolna - nadzór nad rządem, nad stosunkami z zagranicą, zatwierdzanie sprawozdania finansowego państwa, formowanie parlamentarnych komisji śledczych,

• sądowa - rozstrzyganie sporów kompetencyjnych, o ważności inicjatywy ludowej, udzielanie łaski osobom skazanym

Na czele każdej izby stoi przewodniczący, wybierany na 1 rok, bez prawa powtórnego wyboru. Do pomocy ma on dwóch wiceprzewodniczących. Zajmuje się on kierowaniem pracami izby, a w przypadku równości głosów, ma głos rozstrzygający.

W każdej izbie występuje dodatkowo ciało wewnętrzne - Biuro. Składa się ono z przewodniczącego, przewodniczących frakcji parlamentarnych (w Radzie Narodu) lub skrutatorów (w Radzie Kantonów). Biura ustalają merytoryczny program każdej sesji, proponują sposoby prowadzenia obrad nad danymi zagadnieniami, liczebność i skład komisji, ustalają rezultaty głosowań plenarnych itd.

Biura obu izb tworzą Konferencję Koordynacyjną. Ustala ona priorytet czasowy rozpatrywania poszczególnych spraw przedstawianych parlamentowi i ustala plan jego funkcjonowania w ramach sesji, a także zapewnia odpowiednie kontakty z Radą Federalną.

Izby obradują w ramach 4 sesji w roku. Początek każdej sesji ustalony jest w sposób trwały w odpowiedniej ustawie. Natomiast sesje nadzwyczajne zwoływane są wtedy, gdy zażąda tego Rada Federalna lub minimum 1/4 deputowanych którejś z izb. Na sesję nadzwyczajną zbierają się obie izby. Quorum to obecność większości ich członków.

Pomimo iż w parlamencie szwajcarskim znajdują się przedstawiciele różnych partii, to jednak nie można mówić tutaj o systemie partyjnym w pełnym tego słowa znaczeniu. Rząd powoływany jest przez parlament, ale nie jest on rządem koalicyjnym - ponieważ nie ma w nim przywódców partii politycznych, tylko ci, którzy zostali do niego powołani. Członkami rządu nie mogą zostać parlamentarzyści.

Od 1959 do 2003 roku, cztery największe partie były reprezentowane w parlamencie, co przekładało się na tzw. "magiczną formułę" - stałe proporcje ich reprezentacji w rządzie:

2 stanowiska ministerialne dla Chrześcijańsko-Demokratycznej Partii Ludowej Szwajcarii (CVP/PDC),

2 ministerstwa dla Socjaldemokratycznej Partii Szwajcarii (SPS/PSS),

2 stanowiska ministerialne dla Radykalno-Demokratycznej Partii Szwajcarii (FDP/PRD),

1 ministerstwo dla Szwajcarskiej Partii Ludowej (SVP/UDC).

Taka tradycyjna redystrybucja stanowisk ministerialnych nie miała żadnej podstawy prawnej. W efekcie, w 2003 roku CVP/PDC straciło jedno miejsce na rzecz SVP/UDC.

System wyborczy

Wybory do Rady Narodu odbywają się w kantonach, ponieważ każdy kanton to jednocześnie okręg wyborczy. Liczba deputowanych wybieranych z każdego kantonu jest proporcjonalna do liczby obywateli go zamieszkujących (co najmniej jeden deputowany na kanton). Wybory muszą być proporcjonalne (w kantonach wybierających jednego deputowanego jednak większościowe).

Prawo składania zgłoszenia kandydata ma 15-osobowa grupa wyborców na ręce rządów kantonalnych albo też partie, zgłaszające całe listy swoich kandydatów.

Wyborca może głosować w różnoraki sposób:

• na każdego kandydata preferowanej przez siebie listy i wtedy każdy kandydat z tej listy otrzyma jego głos, a preferowana lista komplet głosów tego wyborcy,

• na pewnych tylko kandydatów z tej listy, skreślenie innych. Wówczas tylko niektórzy kandydaci dostają jego głos (w efekcie preferowana przez niego lista otrzyma od niego komplet głosów, z tym że jeden lub kilka z nich nie będzie zaliczony żadnemu kandydatowi),

• skreślić pewnych kandydatów z wybranej przez siebie listy, a w ich miejsce wpisać innych, widniejących na tej samej liście. Taki kandydat otrzyma od danego wyborcy dwa głosy. Taki sposób losowania nazywa się kumulacją. W efekcie preferowana lista dostanie komplet głosów.

• skreślić niektórych kandydatów z wybranej przez siebie listy, a w ich miejsce wpisać kandydatów z innych list. Wtedy głosy oddane na nieokreślonych kandydatów przypadają preferowanej partii, natomiast głos oddany na wpisanego kandydata przyznawany jest partii, na liście której widniało jego nazwisko. Nazywa się to "pióropuszem" (panachage).

Przekładanie głosów na ilość mandatów przypadających na poszczególne listy partyjne odbywa się według systemu Hagenbacha-Bischoffa.

Wybory do Rady Kantonów są wyborami powszechnymi, większościowymi. Odbywają się w dwóch turach. W pierwszej z nich wymagana jest większość bezwzględna, w drugiej - większość zwykła.

Rząd (Rada Federalna)

Rząd liczy 7 osób i liczba ta jest zapisana w konstytucji. Jego skład wybierany jest przez Zgromadzenie Federalne. Członkami rządu muszą być osoby z różnych kantonów. Nie mogą one być spokrewnione ani spowinowacone. Istnieje zwyczaj, iż w rządzie muszą zasiadać przedstawiciele głównych grup językowych oraz wyznaniowych Szwajcarii, a także pochodzący z trzech największych kantonów: Berna, Zurychu i Vaud.

Rząd Szwajcarii działa na zasadzie kolegialności. Teoretycznie oznacza to, iż każdy akt rządowy musi dochodzić do skutku na posiedzeniach rządu, z udziałem wszystkich członków, po przegłosowaniu go i po uprzedniej dyskusji. Ale z powodu natłoku zdań, konstytucja powołuje "departamenty federalne" (ministerstwa), z kierownikami departamentów na czele. Każdy z takich kierowników jest jednocześnie członkiem Rady Federalnej.

Działalność departamentów podlega kontroli i krytyce ze strony parlamentu (jego komisji). Jednak szefowie departamentów nie mogą być przez niego odwoływani.

Prezydent Federacji

Jest on głową państwa, ale ma znaczenie raczej marginalne, czysto proceduralne. Jest jednym z członków Rady Federalnej, którego Zgromadzenie Federalne wybrało na przewodniczącego tego ciała. Wybierany jest tylko na jeden rok. Wybierani są kolejni członkowie Rady Federalnej. Prezydentem zostaje osoba, która w poprzednim roku pełniła funkcję wiceprezydenta.

Jako przewodniczący Rady Federalnej, prowadzi jej obrady, podpisuje jej uchwały i przedstawia jej oświadczenia w parlamencie.

Prezydent posiada jedno "mocniejsze" uprawnienie - może mianowicie wydawać zarządzenia w sprawach pilnych, takich, którymi powinna zająć się Rada, jednak kiedy nie można czekać na jej posiedzenie. Takie zarządzenie musi jednak zostać zatwierdzone przez Radę na jej najbliższym posiedzeniu.

Trybunał Federalny

Jest to organ składający się z 39 sędziów i podzielony na kilka wydziałów. Wybierany jest przez Zgromadzenie Federalne na 6 lat. Zasadą tutaj jest wybieranie tych samych sędziów ponownie, jeżeli tylko pragną oni kontynuować swą pracę w Trybunale.

Trybunał Federalny nie jest trybunałem konstytucyjnym. Posiada on inne kompetencje. M.in. rozpatruje:

• skargi konstytucyjne, wnoszone przez jednostki, uważające iż działania jakichkolwiek władz publicznych naruszyły ich konstytucyjnie zagwarantowane prawa,

• spory pomiędzy Federacją a kantonami oraz pomiędzy samymi kantonami,

• skargi na naruszenie postanowień umów międzynarodowych lub umów zawieranych pomiędzy kantonami,

• skargi gmin dotyczące ewentualnego naruszania ich autonomii przez Federację bądź kantony.

Trybunał Federalny nie może badać zgodności ustaw z konstytucją. Ustawy bowiem może uchylać tylko parlament. Za to może badać i ewentualnie uchylać prawodawstwo kantonalne.

Podział administracyjny

Kanton to podstawowa, terytorialna jednostka administracyjna Szwajcarii. Szwajcaria jest państwem federacyjnym, składającym się 26 kantonów, które posiadają bardzo szeroką autonomię. Aż do połowy XIX wieku kantony były praktycznie biorąc samodzielnymi mini-państwami, które posiadały własne armie, same strzegły granic i biły własną monetę. Przekształcenie Szwajcarii z luźnej federacji nie posiadającej w ogóle instytucji centralnych, w państwo federalne nastąpiło dopiero w 1848 roku.

W XVI wieku, Konfederacja Szwajcarska składała się z 13 niezależnych państewek, protoplastów obecnych kantonów. Formalnie biorąc stanowiły one część Rzeszy Niemieckiej i były nazywane przez administrację Rzeszy kantonami. Były one dzielone na kantony „leśne” i kantony „miejskie”. Kantony te uzyskały praktyczną niezależność po wspólnym pokonaniu cesarza Niemiec Maksymiliana w 1499 r.

W sześciu „leśnych” kantonach funkcjonowała demokracja bezpośrednia, polegająca na podejmowaniu wszelkich wspólnych decyzji na wiecach kantonalnych. Siedem kantonów „miejskich” było zarządzanych formalnie przez rady miast, które były kontrolowane przez oligarchiczne układy tworzone przez najbogatszych kupców i rzemieślników.

Obecnie, każdy kanton ma swoja własną konstytucję, która określa zasady działania ciał tworzących prawo (parlamenty lokalne), sprawujących bieżące rządy (rządy lokalne) i egzekwujących prawo (lokalne sądy, prokuratury i policję). W większości kantonów funkcjonują jednoizbowe parlamenty, w których zasiada od 58 do 200 posłów. Rządy kantonów liczą od 5 do 7 ministrów. Niemal wszystkie elementy władzy są realizowane przez kantony, gdyż szwajcarska konstytucja maksymalnie ogranicza prerogatywy rządu i parlamentu centralnego. Władze kantonalne samodzielnie określają stopień autonomii gmin tworzących te kantony. W jednych gminy posiadają niemal całą władzę, podczas gdy inne są bardziej scentralizowane. Wynika to częściowo ze znacznych różnic w rozmiarach kantonów. Najmniejszy kanton ma 37 km² i 14 900 obywateli, podczas gdy największy liczy 1 244 400 obywateli i 7105 km².

Obecnie, już tylko w dwóch kantonach władza jest rzeczywiście sprawowana w formie pełnej demokracji bezpośredniej, w formie organizowania wieców kantonalnych (Landsgemeinde), na których każdy obywatel kantonu ma prawo wypowiedzieć się w każdej sprawie, oraz bezpośrednio wybrać członków swojego rządu. We wszystkich pozostałych kantonach parlamenty i rządy są wybierane poprzez znane z innych krajów wrzucanie kartek wyborczych.

Aż do czasu utworzenia kantonu Jury w 1978 r, nie tworzono nigdy nowych kantonów. Wynikałoby z tego, że kantonów powinno być 14. Jednak ze względu na problemy administracyjne i odpowiednie, proporcjonalne reprezentowanie ludności wszystkich kantonów w parlamencie krajowym, część kantonów była dzielona na dwa lub więcej okręgów wyborczych. W 1999 r, w ramach tworzenia nowej konstytucji całej federacji zdecydowano się formalnie podzielić te kantony zgodnie z podziałem okręgów wyborczych, co zwiększyło ich liczbę do 26. Do Rady Kantonów (przedstawicielstwo kantonów w parlamencie) 20 kantonów deleguje po 2 dwóch członków, natomiast 6 kantonów (dawnych "półkantonów") po jednym. Są to: Obwalden i Nidwalden (jako Unterwalden), Innerrhoden i Ausserrhoden (jako Appenzell), Bazylea-Miasto i Bazylea-Okręg (jako Bazylea).

Historia

Szwajcaria jest federacją kantonów o stosunkowo dużej autonomii. Związek niektórych z nich trwa nieprzerwanie 700 lat, co stawia je wśród najstarszych republik na świecie (co nie jest jednak tak jednoznaczne). W 1291 kanton Schwyz (od którego wywodzi się nazwa państwa), Uri i Unterwalden sygnowały akt utworzenia związku wieczystego. Głównym celem była chęć uwolnienia się spod wpływu Habsburgów. Przełomem było zwycięstwo nad armią Habsburgów w bitwie pod Morgarten 15 listopada 1315. Zwycięstwo to przyczyniło się do późniejszych akcesji. Do 1353 trzy założycielskie kantony zostały połączone z kantonami Glarus i Zug oraz miastami Lucerna, Zurych i Berno tworząc tzw. "Starą Konfederację", która rosła w siłę i bogactwo przez cały XV wiek (chociaż Zurych został wykluczony z federacji w latach 40. XV wieku na wskutek zatargu terytorialnego). Dzięki pokonaniu Karola Łysego w latach 70. tegoż wieku i najemnym wojskom szwajcarskim została utrzymana niezależność federacji. Pogrom armii Habsburgów oraz śmierć księcia Leopolda w bitwie pod Sempach 9 lipca 1386 zapewnił Szwajcarii faktyczną niezależność. W bitwie tej miał ponoć miejsce legendarny czyn Arnolda Winkielrieda, który rzucając się na lance habsburskiej piechoty umożliwił przełamanie ich szyków i osiągnięcie zwycięstwa.

W 1506 roku papież Juliusz II najął wojska szwajcarskie do osobistej ochrony tworząc Gwardię Szwajcarską, która po dziś dzień pełni tę funkcję (choć dzisiaj bardziej pełniąc funkcję reprezentacyjną).

Na mocy postanowień pokoju westfalskiego z 1648 r., kończącego wojnę trzydziestoletnią, cesarz rzymsko-niemiecki uznał oficjalnie niepodległość Szwajcarii i jej formalne wyodrębnienie z Rzeszy Niemieckiej. Od tego czasu Szwajcarię zaczęto nazywać Związkiem Szwajcarskim.

W 1798 armie francuskie podbiły Szwajcarię narzucając nową ujednoliconą konstytucję, osłabiającą kantony a wzmacniającą rząd centralny. Okres ten (1798-1803) nazywany jest Republiką Helwecką. Jednakże system ten zniszczył wielowiekowe tradycje kulturowe i był bardzo niepopularny wśród Szwajcarów. Kiedy wybuchła wojna Szwajcaria stała się areną walk pomiędzy Francja a Austrią i Rosją. Pojawiły się również dwie frakcje wśród Szwajcarów - "Republikanów" będących zwolennikami nowego porządku oraz "Federalistów" chcących powrotu do systemu federacyjnego opartego na szerokiej autonomii kantonów. Po spotkaniu zorganizowanym przez Napoleona w 1803 w Paryżu oba stronnictwa doszły do porozumienia co znalazło wyraz w podpisaniu tzw. Aktu Mediacyjnego przywracającego w znacznym stopniu system federacyjny. Kongres wiedeński potwierdził neutralność Szwajcarii, do której przyłączono ostatnie trzy kantony: Valais, Neuchatel i Genewa.

W 1847 roku wybuchła wojna domowa pomiędzy kantonami katolickimi i protestanckimi. Katolicy starali się nie dopuścić do wzmocnienia władzy centralnej, do czego dążyli rządzący wówczas przedstawiciele Partii Radykalnej. W wyniku miesięcznych walk zginęło około 100 osób i był to ostatni poważniejszy konflikt zbrojny na terytorium Szwajcarii. W wyniku tego w 1848 stworzono federalną konstytucję oraz system oparty na referendach pozostawiając kwestie lokalne w gestii kantonów. W 1874 wniesiono poprawki uwzględniające wprowadzenie wspólnej waluty oraz zmiany wymuszone przez rozwój populacji oraz Rewolucję Przemysłową. W 1891 konstytucja została ponownie poprawiona tworząc unikalny system silnie oparty na demokracji bezpośredniej.

W 1920 Szwajcaria została członkiem Ligi Narodów a w 1963 Rady Europy. Podczas I wojny światowej proklamowała neutralność, podobnie zresztą w czasie II wojny światowej. Mimo tego Niemcy planowali zajęcie Szwajcarii, co wydawało się wówczas nieuniknione. Do dzisiaj trudno rozstrzygnąć czy do zachowania suwerenności bardziej przyczyniła się sprawnie przeprowadzona mobilizacja pod dowództwem gen. Henriego Guisana czy też może ścisłe związki banków szwajcarskich z gospodarką nazistowską.

Austria

Austria, Republika Austrii - państwo położone w Europie Środkowej, federacja dziewięciu krajów związkowych (landów). Graniczy od zachodu ze Szwajcarią (164 km) i Liechtensteinem (35 km), Włochami (430 km) i Słowenią (330 km) od południa, Węgrami (366 km) i Słowacją (91 km) od wschodu i Niemcami (784 km) oraz Czechami (632 km) od północy. Łączna długość granic lądowych wynosi 2562 km. Nie ma dostępu do morza. Stolica Austrii znajduje się na wschodzie kraju w Wiedniu.

Ukraina

Ukraina - państwo położone w Europie Wschodniej. Graniczy od północy z Białorusią, od zachodu z Polską, Słowacją i Węgrami, od południa z Rumunią i Mołdawią oraz Morzem Czarnym, od wschodu zaś z Rosją. Ukraina uzyskała niepodległość w 1991 po rozpadzie ZSRR.

Ukraina jest członkiem-założycielem ONZ oraz organizacji regionalnych i subregionalnych tj. OBWE, WNP i Organizacja Państw Morza Czarnego.

Ustrój polityczny

Republika, od 24 sierpnia 1991 niepodległa. 8 grudnia 1991 wraz z Federacją Rosyjską i Białorusią podpisała porozumienie o utworzeniu Wspólnoty Niepodległych Państw. Zgodnie z konstytucją, uchwaloną VI 1996 przez Radę Najwyższą, głową państwa jest prezydent, wybierany w głosowaniu powszechnym na kadencję 5-letnią; najwyższym organem władzy państwowej jest jednoizbowy parlament - Rada Najwyższa, w której skład wchodzi 450 deputowanych, wybieranych w wyborach powszechnych na 5 lat (od 2006 roku, wcześniej kadencja trwała 4 lata); organem władzy wykonawczej jest rząd (Gabinet Ministrów), na jego czele stoi premier, powoływany przez Radę Najwyższą, na wniosek prezydenta. Na mocy konstytucji rząd jest podporządkowany bezpośrednio prezydentowi. 1 stycznia 2006 roku nabiera mocy prawnej nowa redakcja Konstytucji Ukrainy. System polityczny staje się podobny do polskiego.

Podział administracyjny

Terytorium Ukrainy dzieli się na 24 obwody (obłast'i), dwa miasta wydzielone na specjalnych prawach Kijów i Sewastopol oraz Autonomiczną Republikę Krymską posiadającą własną konstytucję i rząd. Obwody dzielą się na rejony (powiaty).

Historia

Na początku IX w. powstało pierwsze państwo obejmujące częściowo terytorium dzisiejszej Ukrainy - Ruś Kijowska. W 988 książę kijowski Włodzimierz Wielki przyjął chrzest z Bizancjum. W XIII w. większość wschodniej Rusi Kijowskiej znalazła się pod panowaniem Tatarów, zaś ośrodek państwowości został przeniesiony na zachód do Rusi Halicko-Wołyńskiej. W XIV w. zachodnia część Ukrainy - Grody Czerwieńskie - została zajęta przez Polskę zaś wschodnia - Ruś - przez Wielkie Księstwo Litewskie i później w wyniku unii lubelskiej w 1569 r. przekazana do Korony. W 1596 r. część biskupów Kościoła prawosławnego przyjęła zwierzchnictwo papieża w wyniku unii brzeskiej. W XVII w. doszło do serii powstań kozackich przeciwko Koronie, najpoważniejsze z których, pod przewodnictwem Bogdana Chmielnickiego, zakończyło się odłączeniem od Korony i zajęciem lewobrzeżnej Ukrainy przez Rosję.

W wyniku rozbiorów I Rzeczypospolitej Rosjanie zajęli okolice Kijowa, Podole i Wołyń i prowadzili tam bezwzględną rusyfikację. Austriacy zajęli tzw. Galicję, gdzie stopniowo pozwalali na rozwój ukraińskich organizacji oświatowych, kulturalnych i ekonomicznych. Po pierwszej wojnie światowej, polsko-ukraińskich walkach i wojnie polsko-bolszewickiej, Galicja Wschodnia i Wołyń znalazły się w II Rzeczypospolitej, Ruś Podkarpacka weszła w skład Czechosłowacji, Besarabia i Bukowina - Rumunii, zaś reszta współczesnej Ukrainy została jako jedna z republik radzieckich włączona do ZSRR. W latach 1918-1922 na ziemiach Ukraińskich wybuchło powstanie anarchistów pod wodzą Nestora Machno, stłumione przez Armię Czerwoną. W 1932 centralnie sterowana polityka ekonomiczna spowodowała na sowieckiej Ukrainie klęskę głodu (Wielki głód na Ukrainie), doprowadzając do śmierci znaczną liczbę (jak podają historycy od czterech do dziesięciu milionów) ukraińskich chłopów, zaś stalinowskie czystki wyniszczyły ukraińską inteligencję. W czasie II wojny światowej na Ukrainie zginęło ok. siedmiu milionów ludzi. Część ukraińskich środowisk narodowych kolaborowała wówczas z nazistami. W wyniku paktu Ribbentrop-Mołotow we wrześniu 1939 zagarnięte przez sowietów polskie tereny zostały włączone na dwa lata do Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. Po wojnie na mocy ustaleń jałtańskich do Ukraińskiej SRS zostały włączone wschodnie ziemie Drugiej Rzeczypospolitej, ze Lwowem. Po 1945 r. do Ukraińskiej SRS została włączona też Ruś Podkarpacka (Ukraina Zakarpacka). W 1954 Krym został przeniesiony z Rosyjskiej SRR. Pod koniec lat 50., wskutek odwilży odrodził się ruch niepodległościowy. 26 kwietnia 1986 r. w radzieckiej elektrowni atomowej w Czarnobylu doszło do największej na świecie katastrofy atomowej. W 1991 Ukraina uzyskała niepodległość dzięki rozpadowi ZSRR. Polska była pierwszym krajem, który uznał niezależność Ukrainy (2 grudnia 1991).

Niemcy

Niemcy (Republika Federalna Niemiec, RFN) - państwo położone w Europie Środkowej, będące członkiem Unii Europejskiej, Unii Zachodnioeuropejskiej (UZE), G8 oraz NATO. Do 1970 (do traktatu między RFN a Polską) w Polsce stosowana była oficjalnie nazwa Niemiecka Republika Federalna (NRF). Niemcy mają dostęp do Morza Bałtyckiego i Morza Północnego. Stolica to Berlin (przed przyłączeniem NRD - Bonn, obecnie noszące tytuł miasta federalnego).

Ustrój polityczny

Ustrój polityczny Republiki Federalnej Niemiec to demokratyczna republika federalna z jedynym w swoim rodzaju systemem kanclersko-parlamentarnym. Podstawowymi konstytucyjnymi zasadami ustrojowymi Republiki Federalnej Niemiec są: federalizm, demokratyzm, zasada państwa socjalnego i zasada podziału władz oraz samorządności.

Niemcy są dobrowolną federacją państw związkowych zwanych landami. Każdy kraj związkowy posiada swój własny rząd i parlament (zwany landtagiem), które posiadają szerokie kompetencje w tworzeniu prawa i sprawowaniu władzy wykonawczej. Na szczeblu federalnym praktycznie cała władza wykonawcza należy do kanclerza - głowy rządu federalnego, który jest wybierany przez niższą izbę parlamentu, czyli Bundestag. Większość władzy prawodawczej należy do niższej izby parlamentu - Bundestagu, która jest wybierana w wyborach mieszanych, proporcjonalno-większościowych z 5% progiem poparcia. Wyższa izba parlamentu Bundesrat składa się z delegatów rządów krajowych i pełni głównie rolę kontrolną.

Prezydent Niemiec jest formalnie głową państwa, lecz pełni on w zasadzie rolę głównie reprezentacyjną oraz posiada pewną władzę nad systemem sądowniczym. Jego władza nabiera większego znaczenia tylko w czasie kryzysów gabinetowych, kiedy to ma on prawo wskazać kandydata na kanclerza oraz rozwiązać parlament.

Stolicą federalną Niemiec jest Berlin, mieszczą się tam organy ustawodawcze oraz większość ministerstw (pozostałe są w Bonn, mieście o statusie miasta federalnego). Najwyższe organy sądownicze mają siedzibę poza Berlinem (w Karlsruhe i Lipsku), co odpowiada decentralistycznemu modelowi państwa niemieckiego oraz obrazuje niezawisłość trzeciej władzy.

Konstytucja

Konstytucja RFN z 23 maja 1949 r. nosi nazwę Ustawy Zasadniczej (niem. Grundgesetz), co miało podkreślać jej tymczasowość. Składa się ze 146 artykułów, podzielonych na 12 rozdziałów. Na początku tekstu ustawy zasadniczej znajduje się wstęp. Konstytucję RFN nowelizowano 35 razy.

Konstytucjonaliści niemieccy wyróżniają w konstytucji cztery zasady naczelne, o szczególnym znaczeniu dla kształtu państwa:

Zasada federalizmu - RFN tworzy 16 krajów związkowych (landów), które mają charakter państw o ograniczonej suwerenności. Konstytucja nie wymienia z nazwy wszystkich krajów związkowych, stąd wnioskować można, iż ich granice i liczbę można zmieniać. Obecnie są to:

• Stare kraje związkowe (Alte Bundesländer, wchodzące w skład RFN od 1949, 1952 lub 1957 roku);

• Nowe kraje związkowe (Neue Bundesländer, leżące na terytorium dawnej NRD i przyłączone do federacji w 1990);

Każdy z krajów związkowych posiada własną konstytucję (która nie wymaga zatwierdzenia przez władze federalne), ograniczone prawa utrzymywania stosunków międzynarodowych, własny rząd, parlament i sądownictwo. Każdy land wysyła swoich przedstawicieli do Bundesratu. Art. 30 Konstytucji zawiera zasadę domniemania kompetencji na rzecz landów, stanowiąc, że jeżeli konstytucja nie przyznaje wyraźnie federacji jakichś uprawnień, wówczas należą one do kompetencji landów.

Zasada państwa socjalnego - pkt. 1 art. 20 konstytucji mówi, iż "Niemiecka Republika Federalna jest demokratycznym i socjalnym państwem związkowym". W związku z tą zasadą państwo niemieckie zapewnia pomoc jednostkom i grupom jej potrzebującym.

Demokratyzm - naród jest jedynym suwerenem władzy w państwie niemieckim. Rządy muszą działać na zasadzie reprezentacji poglądów politycznych społeczeństwa, a każdemu gwarantowane są prawa i wolności obywatelskie. Państwo nie może ingerować w żadnym stopniu w sferę poszanowania godności ludzkiej. Na straży przestrzegania praw i wolności stoją sądy, ze Związkowym Trybunałem Konstytucyjnym na czele.

Zasada podziału władz i samorządności - władza sprawowana za pomocą organów państwowych, pochodzących z wyborów bezpośrednich lub pośrednich, których struktura oparta jest na trójpodziale władzy. Niedopuszczalne jest podejmowanie jakichkolwiek decyzji w drodze referendum na szczeblu centralnym (regulacja będąca odbiciem obaw przed ponownym dojściem do władzy osoby pokroju Hitlera, który instytucję referendum wykorzystywał nader często dla legitymizacji swojej władzy). Wyjątkiem tutaj jest tylko zmiana granic pomiędzy krajami.

Art. 21 konstytucji wprowadza regulacje dotyczące funkcjonowania partii politycznych (kolejne uregulowanie motywowane tragicznymi wydarzeniami historycznymi), jako "współdziałających w politycznym kształtowaniu się woli narodu".

Parlament Związkowy

Parlament RFN składa się z dwóch izb:

• Izby Związku (niem. Bundestag) - będącej reprezentacją ogólnopaństwową, zasiadają w niej deputowani wybierani w wyborach przeprowadzanych na terenie całej republiki federalnej,

• Rady Związkowej (niem. Bundesrat) - składającej się z delegatów rządów poszczególnych krajów związkowych.

Bundestag

Liczba posłów w Bundestagu nie jest stała, konstytucja jej nie określa. Ustalana jest w ordynacji wyborczej. Deputowani do Bundestagu wybierani są na czteroletnią kadencję, rozpoczynającą się w dniu pierwszego posiedzenia.

System wyborczy w Niemczech jest systemem mieszanym. Stanowi on połączenie zasady większości i proporcjonalności. Połowa składu izby (obecnie 299 deputowanych) wybierana jest w okręgach jednomandatowych, gdzie mandat otrzymuje ten kandydat, który osiągnął większość względną (czyli dostał więcej głosów niż jego konkurenci). Pozostała połowa składu (również 299 deputowanych) izby pochodzi natomiast z list partyjnych, przygotowywanych przez poszczególne partie dla każdego kraju związkowego. W wyborach każdy wyborca dysponuje dwoma głosami - jeden oddaje na indywidualnego kandydata w okręgu wyborczym, natomiast drugi - na listę partyjną.

Procedura obliczania głosów i przyznawania na ich podstawie mandatów jest wieloetapowa. Najpierw miejsca w Bundestagu otrzymują ci, którzy zwyciężyli w okręgach jednomandatowych. Są to tzw. mandaty bezpośrednie. Pozostałe mandaty rozdzielane są na podstawie głosów oddanych na listy partyjne, za pomocą metody Hare-Niemeyera. W systemie niemieckim może wystąpić zjawisko tzw. mandatów nadwyżkowych - pojawia się wtedy, gdy liczba mandatów uzyskanych głosami pierwszymi, przekracza liczbę miejsc, jaka przypadałaby partii na podstawie "głosów drugich". Partia zatrzymuje wówczas dodatkowo te mandaty, a liczba deputowanych w Bundestagu wzrasta o liczbę owych mandatów nadwyżkowych (niem. Überhangmandate). Obecnie w Bundestagu zasiada 16 deputowanych z mandatów nadwyżkowych.

Dodatkowo na ostateczny kształt izby wpływ może mieć tzw. klauzula zaporowa, czyli próg wyborczy (niem. Sperrklausel). Partia, która nie przekroczyła 5% oddanych głosów w skali ogólnopaństwowej, traci wszystkie głosy oddane na listy partyjne. W praktyce uniemożliwia to dostanie się do Bundestagu, chyba że kandydaci tej partii otrzymali co najmniej 3 mandaty bezpośrednie.

Zgodnie z powyższym, obecnie w Bundestagu zasiada 614 deputowanych.

Bundestag działa w sposób permanentny. Okres posiedzeń wynosi 14 dni, następnie następuje przerwa trwająca tydzień.

Bundestag wybiera ze swojego składu bezwzględną większością głosów prezydenta (przewodniczącego) Bundestagu, który kieruje pracami izby. Najczęściej jest to przedstawiciel najsilniejszej partii politycznej reprezentowanej w Bundestagu. Jednocześnie wybiera się czterech wiceprzewodniczących, każdego z innej partii. Razem z prezydentem Bundestagu tworzą oni prezydium Bundestagu.

Innym organem Bundestagu jest Rada Seniorów, pełniąca funkcje doradcze względem prezydenta izby. W skład Rady wchodzą członkowie prezydium oraz 23 członków, wyłanianych przez poszczególne partie, proporcjonalnie do ich reprezentacji w izbie.

Bundestagowi w sprawach kontroli nad armią doradza pełnomocnik do spraw wojskowych (niem. Wehrbeauftrager).

W Bundestagu pracują także komisje, które podzielić można na stałe, nadzwyczajne i powoływane dla załatwienia określonych spraw. Ich członkowie są powoływani i odwoływani przez izbę.

Wybory do Bundestagu, 18 września 2005 roku:

+ CDU i CSU: 226 (36.8%) w tym 7 mandatów nadwyżkowych

+ SPD: 222 (36.2%) w tym 9 mandatów nadwyżkowych

+ FDP: 61 (9.9%)

+ Die Linkspartei.: 54 (8.8%)

+ Związek 90/Zieloni: 51 (8.3%)

Bundesrat - Rada Federalna

Bundesrat (dosł. Rada Federalna) składa się z przedstawicieli rządów krajowych. Ich liczbę konstytucja uzależnia od liczby głosów należących do danego landu. Te zaś zależą od liczby jego ludności. Minimalnie kraj związkowy może posiadać 3 głosy. Kraje mające ponad 2 mln ludności posiadają 4 głosy, powyżej 6 mln mieszkańców - 5 głosów, a ponad 7 mln - 6 głosów. Do 1990 roku w Bundesracie było 41 przedstawicieli rządów krajowych i 4 pochodzących z Berlina Zachodniego; po zjednoczeniu Niemiec izba posiada 69 członków. Układ sił w Radzie wiąże się z federacyjną strukturą Niemiec, nadając większe niż wynikałoby to z wielkości znaczenie mniejszym krajom.

Liczba mieszkańców	Miejsca	Kraj związkowy
> 7 milionów	6	Badenia-Wirtembergia Bawaria Dolna Saksonia Nadrenia Północna-Westfalia
6 - 7 milionów	5	Hesja
2 - 6 milionów	4	Berlin Brandenburgia Nadrenia-Palatynat Saksonia Saksonia-Anhalt Szlezwik-Holsztyn Turyngia
< 2 miliony	3	Brema Hamburg Meklemburgia-Pomorze Przednie Saara
Razem	69

Członkowie Bundesratu posiadają tzw. mandat imperatywny. Oznacza to, iż są oni związani instrukcjami swoich rządów i muszą głosować w sposób przez nie nakazany. Głosy krajów muszą być oddawane jednolicie (en bloc). W przypadku jakichkolwiek rozbieżności, oddane głosy kraju związkowego są nieważne.

Pracami Rady Federalnej kieruje prezydent (przewodniczący) Bundesratu, funkcję tę sprawują kolejno szefowie poszczególnych rządów krajowych. Prezydent Bundesratu zwołuje, otwiera, odracza i zamyka posiedzenia izby. Musi zwołać posiedzenie Rady Federalnej jeżeli zażądają tego kraje federacji lub rząd państwa związkowego. Prezydent Bundesratu może przejąć funkcje prezydenta RFN, jeżeli ten nie jest w stanie pełnić swojej funkcji. Prezydent Rady przewodniczy także ciału kolegialnemu, w skład którego wchodzą wysłannicy każdej z reprezentacji rządowej. Ciało to ma charakter pomocniczy i doradczy względem prezydenta Bundesratu.

Bundesrat:

• posiada tylko ograniczone uprawnienia ustawodawcze,

• nie bierze udziału w pociąganiu do odpowiedzialności politycznej rządu,

• ma prawo postawiania prezydenta RFN w stan oskarżenia,

• bierze udział w wyborze sędziów Federalnego Trybunału Konstytucyjnego.

Rząd jest zobowiązany przez odpowiedni zapis w konstytucji do bieżącego informowania Bundesratu o stanie spraw, co wydaje się umożliwiać izbie wywieranie pewnych nacisków na kierunki prowadzenia polityki przez rząd federalny.

Kanclerz i Rząd Federalny

Rząd federalny składa się z kanclerza związku i ministrów związkowych. Kanclerz wybierany jest w następującej drodze:

• kandydata desygnuje prezydent, musi go zaakceptować parlament bezwzględną większością głosów,

• jeżeli kandydat prezydenta nie uzyska wymaganej większości głosów, prawo nominacji przechodzi na parlament, który desygnuje własnego kandydata, którego musi wybrać również większością bezwzględną,

• jeżeli w ciągu 14 dni nie dokona wyboru kanclerza większością bezwzględną, może przystąpić do wyboru zwykłą większością (tzw. kanclerz mniejszości). Wówczas jednak kandydatura musi zostać poparta przez minimum 1/4 ogólnej liczby głosów.

Prezydent nie może odmówić mianowania kanclerza wybranego bezwzględną większością głosów. Natomiast jeżeli został wybrany większością zwykłą, wtedy prezydent może albo go mianować, albo rozwiązać parlament i zarządzić nowe wybory.

Kanclerz kieruje pracami rządu i określa jego skład. Kanclerz przedstawia prezydentowi wnioski o nominacje określonych osób na stanowiska ministrów. Prezydent nie może odmówić mianowania ministrem kandydata przedstawionego przez kanclerza.

Kanclerz wyznacza także jednego z członków gabinetu na wicekanclerza. Przeważnie otrzymuje on również tekę ministra spraw zagranicznych. Zwykle wicekanclerz pochodzi z mniejszej partii spośród tych, które tworzą koalicję.

Konstytucja RFN przewiduje instytucję tzw. konstruktywnego wotum nieufności. Parlament może wyrazić kanclerzowi wotum nieufności tylko w przypadku, kiedy jednocześnie dokona wyboru jego następcy, za pomocą bezwzględnej większości głosów. Jeżeli taka większość nie może się ukonstytuować, wówczas albo prezydent rozwiązuje parlament i rozpisuje nowe wybory, albo udziela poparcia kanclerzowi mniejszości i mianuje go. Parlament nie może wyrazić wotum nieufności wobec pojedynczego ministra, ale od razu wobec całego rządu.

Kanclerz może także wykorzystywać instytucję wotum zaufania. Szef rządu zwraca się z wnioskiem o udzielenie mu wotum zaufania, mogąc połączyć go z projektem ustawy lub innego aktu prawnego. Wniosek musi zostać przyjęty bezwzględną większością głosów. W przeciwnym wypadku rząd upada, a parlament musi wybrać nowego kanclerza lub przynajmniej kanclerza mniejszości, aby liczyć na to, że prezydent nie zdecyduje się na jego rozwiązanie.

Kanclerz może również zgłosić do prezydenta federalnego wniosek o ogłoszenie ustawodawczego stanu wyjątkowego. Zgodę na to musi wyrazić również Bundesrat. Podczas jego trwania, każdy rządowy projekt ustawy odrzucony przez Bundestag, może być po uzyskaniu zgody Bundesratu uznany za obowiązujące prawo. Wyjątkiem jest zmiana konstytucji. Ustawodawczy stan wyjątkowy może trwać maksymalnie 6 miesięcy i może być ogłoszony tylko raz przez danego kanclerza.

Prezydent

Prezydent wybierany jest na kadencję trwającą 5 lat przez Zgromadzenie Związkowe. Ciało to składa się w połowie z członków Bundestagu i w połowie z członków wybranych przez przedstawicielstwa narodowe krajów na zasadzie wyborów proporcjonalnych. Kandydat wybierany jest na to stanowisko, jeżeli otrzyma bezwzględną większość głosów. Jeżeli w ciągu dwóch tur głosowań nikomu nie uda się osiągnąć takiej przewagi, zwycięża ten, kto otrzymał względną większość głosów. Dopuszczalny jest tylko jeden ponowny wybór danej osoby na to stanowisko. Kandydat musi mieć ukończone 40 lat i posiadać prawo wyborcze do Bundestagu.

Prezydent RFN:

• reprezentuje państwo na zewnątrz,

• zawiera umowy z innymi państwami,

• wysyła i przyjmuje przedstawicieli dyplomatycznych,

• mianuje i odwołuje najwyższych urzędników państwowych, m.in. sędziów związkowych,

• wskazuje kandydata na kanclerza,

• na wniosek rządu rozwiązuje parlament, gdy postawiony przez kanclerza wniosek o wotum zaufania zostanie odrzucony,

• na wniosek rządu wprowadza ustawodawczy stan wyjątkowy,

• posiada prawo łaski.

Wydawanie aktów prawnych przez prezydenta (rozporządzeń i zarządzeń) wymaga kontrasygnaty kanclerza lub właściwego ministra. Wyjątkiem tutaj jest mianowanie i odwoływanie kanclerza oraz rozwiązywanie parlamentu.

Prezydent nie jest odpowiedzialny politycznie przed parlamentem.

System sądowniczy

System sądowniczy w RFN opiera się na zasadzie niezawisłości sędziów i minimum dwuinstancyjnym orzekaniem spraw.

System sądowniczy RFN składa się z trzech rodzajów sądów:

• sądy zwykłe - zajmujące się najpopularniejszymi sprawami kryminalnymi i cywilnymi,

• sądy wyspecjalizowane - zajmujące się sprawami administracyjnymi, z zakresu prawa pracy, finansów i prawa patentowego,

• sądy konstytucyjne - skupiają się na badaniu hierarchicznej zgodności ze sobą aktów prawnych, również z konstytucją.

Sądy zwykłe mają konstrukcję czteroszczeblową. Na najniższym szczeblu są to sądy lokalne, zajmujące się sprawami karnymi i cywilnymi małej wagi. Spełniają także rutynowe obowiązki sądów rejestrowych, takie jak np. rejestracja firm, fundacji lub stowarzyszeń. Orzekanie w większości spraw zgłaszanych na wokandę sądów lokalnych jest jednoosobowe. Jednak w sprawach w których oskarżony zagrożony jest wyrokiem przekraczającym 2 lata, sędziemu zawodowemu towarzyszy dwóch ławników.

Wyższy szczebel sądów zwykłych to sądy regionalne, podzielone na dwie sekcje: dla rozpatrywania poważniejszych spraw karnych i cywilnych. Funkcjonują one formalnie w składach trzech sędziów, w praktyce jednak najczęściej jednego. Sądy regionalne są drugą instancją dla sądów lokalnych, a pierwszą dla poważniejszych spraw karnych i cywilnych.

Powyżej w hierarchii znajdują się krajowe sądy apelacyjne, będące drugą instancją dla spraw rozpatrywanych przez sądy regionalne w pierwszej instancji. Są też pierwszą instancją w sprawach oskarżeń o zdradę stanu i działalność antykonstytucyjną. Ostatnim szczeblem w organizacji sądów zwykłych jest sąd najwyższy, czyli Federalny Trybunał Sprawiedliwości z siedzibą w Karlsruhe i Lipsku. Jest on najwyższą instancją odwoławczą w sprawach objętych jurysdykcją sądów zwykłych wszystkich rodzajów.

Sądy wyspecjalizowane zajmują się sprawami z zakresu: prawa administracyjnego, prawa pracy, socjalnego, finansowego i patentowego. Podobnie jak sądy zwykłe, zorganizowane są hierarchicznie:

Sądy administracyjne składają się z sądów lokalnych, wyższych i Federalnego Sądu Administracyjnego. Do nich mogą zwracać się obywatele ze skargą na działania jakichkolwiek organów administracji państwowej i samorządowej.

Sądy pracy funkcjonują na trzech szczeblach i rozpatrują kwestie umów handlowych i spraw związanych z prawami pracowniczymi.

Sądy socjalne również posiadają strukturę trójstopniową i do nich kierowane są kwestie związane z zabezpieczeniami społecznymi, wypłacaniem rozmaitych zasiłków itd.

Sądy finansowe lub fiskalne rozpatrują sprawy związane z podatkami i funkcjonują w strukturze dwupoziomowej.

Federalny Sąd Patentowy z siedzibą w Monachium, zajmujący się m.in. prawami własności do wynalazków.

Każdy kraj związkowy posiada własny sąd konstytucyjny. Wyjątkiem tutaj jest Szlezwik-Holsztyn. Sądy te zajmują się rozstrzyganiem o zgodności aktów prawnych niższej rangi z aktami wyższej rangi. Sądy te są administracyjnie niepodległe i finansowo autonomiczne, nieuzależnione od jakiejkolwiek władzy rządu. Jest jeden federalny sąd konstytucyjny, Związkowy (lub Federalny) Trybunał Konstytucyjny.

Trybunał (niem. Bundesverfassungsgericht) to organ złożony z dwóch senatów, spośród których każdy liczy 8 sędziów. Wybierają ich po połowie obie izby parlamentu na kadencję trwającą 12 lat.

Trybunał ma trzy główne funkcje:

• rozstrzyganie o sporach kompetencyjnych pomiędzy konstytucyjnymi organami władzy,

• badanie zgodności z konstytucją działań organów państwowych, partii politycznych oraz prywatnych osób prawnych,

• badanie zgodności ustaw i innych aktów z konstytucją.

Faktyczna rola prawodawstwa Trybunału Konstytucyjnego w regulowaniu systemu politycznego w Niemczech jest wobec lapidarności niemieckiej konstytucji bardzo duża.

Podział terytorialny i administracja publiczna

Poza krajami, Niemcy podzielone są na mniejsze jednostki administracji zarówno rządowej, jak i samorządowej. Podział nie jest taki sam w każdym kraju związkowym, co wynika z uwarunkowań historycznych i kulturowych. W uproszczeniu, hierarchia jednostek administracyjnych przedstawia się następująco:

• kraje - 16 krajów związkowych, na terytorium każdego ograniczona państwowość (izby parlamentarne, rządy, sądy krajowe, trybunały konstytucyjne), federalizm jest nienaruszalna, ale nie układ geograficzny krajów związku,

• powiaty - przed wszystkim ziemskie, ale także i grodzkie, liczące sobie od 60 do 600 tys. mieszkańców, obecnie 439 powiatów (z czego ziemskich - 323). Powiaty mają charakter jednostek jednocześnie zarówno samorządowych, jak i rządowych. Na czele każdego stoi starosta, będący także przedstawicielem zarówno władz rządowych, jak i organem samorządu terytorialnego.

• gminy - jednostki samorządu terytorialnego. Gminy mogą posiadać status gmin zwykłych (wiejskich), miast lub prawa targowe - poza nazwą nie wiążą się z tym jednak żadne przywileje. W gminach organem legislacyjnym są rady, pochodzące z wyborów powszechnych. Na czele rady w gminie stoi burmistrz. W Niemczech północnych burmistrz jest jednocześnie przewodniczącym rady, wybieranym przez nią. Natomiast w Niemczech południowych burmistrz wybierany jest przez obywateli, tam nie stoi on na czele rady. W przypadku gmin miejskich bywa kilku burmistrzów, najważniejszy z nich nosi tytuł nadburmistrza lub pierwszego burmistrza; w niektórych miastach pierwszy burmistrz jest zastępcą nadburmistrza. Istnieją terytoria nie należące do żadnej gminy, podlegające bezpośrednio powiatom.

W niektórych krajach związkowych ponad powiatami znajdują się jeszcze rejencje, które są przedstawicielstwami administracji rządowej. Wyjątkiem jest tutaj Bawaria, gdzie równolegle do rejencji istnieją identyczne terytorialnie okręgi, będące jednostkami samorządowymi.

Dwa kraje związku o charakterze miast wydzielonych (Berlin, Hamburg) nie dzielą się na powiaty ani gminy, zadania wszystkich jednostek do szczebla krajowego są zunifikowane. Brema dzieli się na dwa powiaty grodzkie.

System partyjny

System partyjny w Niemczech jest stosunkowo stabilny. Najważniejsze partie polityczne obecnie to: Socjaldemokratyczna Partia Niemiec (Sozialdemokratische Partei Deutschlands, SPD), Unia Chrześcijańsko-Demokratyczna (Christlich Demokratische Union Deutschlands, CDU), Unia Chrześcijańsko-Społeczna (Christlich-Sociale Union in Bayern, CSU), Sojusz 90/Zieloni (Bündnis 90/Die Grünen), Partia Wolnych Demokratów (Freie Demokratische Partei, FDP), Die Linkspartei. (Partia Lewicy, L-PDS), Alternatywa Wyborcza Praca i Sprawiedliwość Społeczna (Wahlalternative Arbeit und Soziale Gerechtigkeit, WASG), Partia Praworządnej Ofensywy (Partei rechtsstaatlicher Offensive - Offensive D), Republikanie (Republikaner), Niemiecka Unia Narodowa (Deutsche Volksunion, DVU), Narodowodemokratyczna Partia Niemiec (Nationaldemokratische Partei Deutschlands, NPD).

W pierwsze lata po wojnie, w Niemczech Zachodnich panował system umiarkowanie wielopartyjny z dwiema partiami dominujacymi (CDU-CSU i SPD). Jednak w latach 1953-1957 partią dominującą stała się CDU-CSU, bez której udziału niemożliwe było tworzenie rządu. W owym czasie najczęściej jej partnerem koalicyjnym było FDP. Poczynając od 1961 roku, w Niemczech wykształcił się na szczeblu federalnym tzw. system dwuipółpartyjny - u sterów władzy zmieniały się CDU-CSU i SPD, które zawierały koalicje z FDP. System ten trwał w zasadzie do połowy lat 90. XX wieku, gdy znaczenia nabrała inna mniejsza partia - Zieloni. Obecnie władzę sprawuje tzw. wielka koalicja - zjednoczone siły obu wielkich partii: chadeków i socjaldemokratów.

Historia

W X w. p.n.e. plemiona germańskie przybyły na tereny dorzecza Łaby i Renu. W VI i VII w. zachodnia część Germanii została podbita i włączona do państwa Franków. Za panowania syna Karola Ludwika Pobożnego powstawały ośrodki separatystyczne w Germanii. W wyniku wojny imperium zostało podzielone na 3 części (traktat w Verdun 843), wschodnia to późniejsze Niemcy. Pierwszym królem wschodniofrankońskim został Ludwik. Po jego śmierci (876) państwo rozpadło się na kilka luźno związanych ze sobą księstw. W 962 Otton I zmienił nazwę państwa na Królestwo Niemieckie. W XIV w zmienił się ustrój Niemiec. Cesarz Karol IV wydał Złotą Bullę (1356). Bulla zagwarantowała jedność i niepodzielność obszarów, którymi władali elektorzy, nadawała im suwerenność w ramach cesarstwa i autonomię sądowniczą, elektorzy otrzymali wówczas prawo majestatu - traktowano ich jak królów. Elektorzy nie mogli wybierać nowego króla przed śmiercią starego. W XV wieku Habsburgowie opanowywali nowe ziemie metodą mariaży i układów. Cesarz Karol V (1519-1556) panował nad największym imperium ówczesnego świata. W 1526 po śmierci króla Węgier w Bitwie pod Mohaczem, brat Karola Ferdynand uzyskał korony Czech i Węgier na mocy układu o przeżycie z Jagiellonami zawartego w Wiedniu w 1515). W 1517 niemiecki zakonnik Marcin Luter ogłosił w Wittenberdze 95 tez. W 1521 papież Leon X wyklął zakonnika, zaś sejm w Wormacji skazał Lutra na banicję. W 1555 podpisano pokój w Augsburgu. Warunki pokoju były następujące: król uznał podział religijny Niemiec na zasadzie Czyj kraj, tego religia. W okresie napoleońskim większość ziem niemieckich włączono w Związek Reński oprócz Prus i Austrii. Po klęsce Napoleona utworzono Związek Niemiecki. Po wojnie austriacko-pruskiej 1866 najsilniejszą pozycję w Niemczech uzyskały Prusy, po wojnie francusko-pruskiej w latach 1870-1871 proklamowano Cesarstwo Niemieckie z Wilhelmem I jako dziedzicznym cesarzem. W latach 1880-1900 Niemcy uzyskały też kolonie w Afryce. 9 listopada 1918 proklamowano republikę, cesarz abdykował. Niemcy podpisały kapitulację 11 listopada 1918 roku kończącą I wojnę światową. Do 1933 istniała Republika Weimarska. W 1933 rządy objął Adolf Hitler i NSDAP, rozpoczęły się rządy terroru. W 1939 Niemcy rozpoczęły II WŚ, którą przegrały w 1945 roku. Niemcy podzielono na strefy okupacji kontrolowane przez mocarstwa: Wielka Brytania, Francja, ZSRR, USA. Powstała Międzysojusznicza Rada Kontroli, która koordynowała administrację okupowanych terytoriów. W strefie radzieckiej powstało NRD, a w trzech pozostałych RFN. Niemcy zjednoczyły się w 1990 roku.

Albania

Albania (Republika Albanii) - państwo w południowo-wschodniej Europie na Bałkanach, nad Morzem Adriatyckim. Graniczy z Grecją (282 km), Macedonią (151 km) oraz Serbią (114 km) i Czarnogórą (173 km). Łączna długość granic lądowych wynosi 720 km, ponadto państwo posiada 362 km wybrzeża morskiego.

Ustrój polityczny

Albania jest wielopartyjną demokracją parlamentarną, w której obowiązuje trójpodział władz. Władzę ustawodawczą pełni jednoizbowy parlament, władzę wykonawczą prezydent i rząd z premierem na czele, a władzę sądowniczą piastują niezawisłe sądy. Nad konstytucyjnością aktów prawnych czuwa Sąd Konstytucyjny.

Demokracja albańska ma jednak w dużym stopniu charakter fasadowy, tzn. ustalenia konstytucyjne nie zawsze zgadzają się z realnie istniejącymi stosunkami i zależnościami politycznymi. Można stwierdzić, iż obecny system dopiero rozwija się w kierunku faktycznie funkcjonujących struktur demokratycznego państwa prawa.

Po krwawych wydarzeniach "przeklętego roku" 1997 r. jasne stało się, że niezbędna jest nowa ustawa zasadnicza. Konstytucję uchwalono 21 października 1998 r., a zatwierdziło ją referendum z 22 listopada tegoż roku. Najpoważniejszą zmianą w porównaniu z poprzednim porządkiem ustrojowym było zredukowanie pozycji prezydenta do funkcji reprezentacyjnych, poprzez odebranie mu prawa inicjatywy ustawodawczej i rozwiązywania parlamentu przed upływem kadencji.

Konstytucja

Obowiązująca w Albanii konstytucja została przyjęta przez parlament albański 21 października 1998 r. Zastąpiła ona konstytucję, uchwaloną w 1991 r. i gwarantuje obywatelom wolność słowa i wyznania, równość wobec prawa bez względu na wiek, płeć, przynależność etniczną, religię, zapewnia także mniejszościom narodowym pielęgnowanie własnych tradycji i języka.

Parlament

Składa się z jednej izby - Zgromadzenia, złożonego ze 140 posłów, wybieranych na 4 lata. 100 posłów pochodzi z okręgów jednomandatowych (w okręgu mandat zdobywa ten, kto otrzymał absolutną większość głosów, a jeśli nie ma takiego, wówczas następuje II tura i tutaj zwycięża ten, kto spośród dwóch kandydatów o największym poparciu w I turze, uzyska względną większość głosów). Pozostałe 40 miejsc dzielonych jest proporcjonalnie z ogólnokrajowych list partyjnych za pomocą metody d'Hondta (ale tutaj w grę wchodzą jedynie te partie i koalicje, które przekroczyły progi wyborcze odpowiednio 2,5 i 4%).

Zgromadzenie pracuje pod przewodnictwem wybieranego przez nie Przewodniczącego Zgromadzenia.

Funkcje Zgromadzenia:

• ustrojodawcza - uchwalenie Konstytucji i zmian do niej. Prawo do wniesienia propozycji zmiany posiada grupa min. 1/5 członków Zgromadzenia, a przyjęcie jej musi nastąpić większością min. 2/3 izby. Taka sama jej część może także zdecydować o poddaniu tej kwestii pod referendum ludowe.

• ustawodawcza - inicjatywa ustawodawcza przysługuje Radzie Ministrów, każdemu deputowanemu, jak również grupie co najmniej 20 tys. wyborców (inicjatywa ludowa). Ustawy uchwalane są zwykłą większością głosów, poza tymi, których tematyka jest kluczowa dla państwa i Konstytucja wymaga większości 2/3 członków Zgromadzenia (są to m.in. ustawy o instytucjach przewidzianych w Konstytucji, o obywatelstwie, wyborach, podziale administracyjnym państwa).

• kontrolna - poprzez wyrażanie wotum zaufania lub nieufności (wniosek o to może złożyć min. 1/5 posłów),

• kreacyjna - wybór prezydenta, członków Sądu Konstytucyjnego, wyrażanie zgody na powołanie przez prezydenta członków Sądu Najwyższego i Prokuratora Generalnego i in. Izba powołuje także tzw. Adwokata Ludu (większością 3/5 głosów na kadencję 5 lat), którego obowiązkiem jest obrona praw, wolności i interesów jednostek przed bezprawnym działaniem administracji państwowej.

Główne partie polityczne: Demokratyczna Partia Albanii (Partia Demokratike e Shqipërisë), Zieloni Albanii (Te Gjelberit), Socjalistyczna Partia Albanii (Partia Socialiste e Shqipërisë), Republikańska Partia Albanii (Partia Republikane e Shqipërisë), Socjaldemokratyczna Partia Albanii (Partia Socialdemokrate e Shqipërisë), Socjalistyczny Ruch Integracji (Lëvizja Socialiste për Intigrim).

Prezydent

Jest głową państwa i reprezentuje jedność narodu. Powoływany jest przez parlament na 5 lat z możliwością reelekcji, większością 3/5 głosów. Kandydaturę może zgłosić grupa min. 20 posłów. Kandydat musi mieć co najmniej 40 lat, być obywatelem albańskim od urodzenia i zamieszkiwać w Albanii przez ostatnie 10 lat przed wyborem.

Prezydent posiada uprawnienia raczej symboliczne: nadaje ordery i odznaczenia, mianuje najwyższych urzędników państwowych, mianuje i odwołuje przedstawicieli dyplomatycznych itd. Jest także Naczelnym Dowódcą Sił Zbrojnych.

Prezydent nie posiada odpowiedzialności politycznej, ale może zostać odwołany ze stanowiska w przypadku naruszenia Konstytucji lub popełnienia ciężkiego przestępstwa. Wniosek o pociągnięcie go do odpowiedzialności może zgłosić grupa min. 1/4 członków parlamentu, który musi poprzeć większością głosów co najmniej 2/3 Zgromadzenia. O winie orzeka Sąd Konstytucyjny.

Rząd

Składa się z prezesa Rady Ministrów, zastępcy prezesa Rady Ministrów i ministrów. Na mocy art. 95 ust. 2 Konstytucji, Rada Ministrów ma przyznane kompetencje domniemane, tzn. przysługują jej te wszystkie kompetencje, które nie zostały zastrzeżone dla innych organów państwowych lub samorządowych.

Premiera powołuje prezydent na wniosek partii lub koalicji posiadającej najwięcej miejsc w Zgromadzeniu. Ministrowie powoływani są także przez prezydenta, ale na wniosek premiera.

Premier musi zgłosić Zgromadzeniu projekt budżetu. Jeśli Zgromadzenie nie uchwali budżetu do początku następnego roku finansowego, wtedy Rada Ministrów realizuje każdego miesiąca 1/12 budżetu roku poprzedniego, do czasu aż nowy budżet nie zostanie przyjęty.

Rząd odpowiada politycznie przed parlamentem, który może mu wyrazić wotum nieufności.

Sądownictwo

Albański system władzy sądowniczej składa się z Sądu Konstytucyjnego, Sądu Kasacyjnego, sądów apelacyjnych i sądów rejonowych. Spośród trzech ostatnich rodzajów sądów, każdy podzielony jest na trzy działy, zajmujące się sprawami z zakresu prawa: karnego, cywilnego i wojskowego. Skład orzekający w każdym z tych sądów składa się z trzech sędziów.

Sąd Kasacyjny jest najwyższą instancją odwoławczą, składającą się z 11 członków powoływanych przez parlament na kadencję trwającą 7 lat. Prezydent przewodzi Wysokiej Radzie Sprawiedliwości, która powołuje i odwołuje sędziów pozostałych sądów.

Sąd Konstytucyjny

Ciało to powoływane jest dla wypełniania szeregu funkcji:

• kontroli konstytucyjności ustaw,

• rozpatrywania uchwał Zgromadzenia o odwołanie sędziego Sądu Najwyższego lub Konstytucyjnego,

• orzekania o winie prezydenta i odwołania go ze stanowiska w przypadku pociągnięcia go do odpowiedzialności przez parlament za naruszenie Konstytucji lub popełnienie poważnego przestępstwa.

Sąd Konstytucyjny składa się z 9 członków, powoływanych na nieodnawialną 9-letnią kadencję przez parlament, za zgodą prezydenta. Skład Sądu odnawiany jest co 3 lata w 1/3. Przewodniczącego Sądu powołuje prezydent spośród jego członków na 3 lata, za zgodą Zgromadzenia.

Podział administracyjny

Albania dzieli się na 12 obwodów (alb. qark), które się dzielą na 36 okręgów (alb. rreth).

Historia

W starożytności Albania wchodziła w skład prowincji rzymskiej Ilirii, mieszkali tu Ilirowie, którzy wymieszali się później z Trakami i Słowianami. Po 395 roku przyłączona została do cesarstwa bizantyjskiego. Na przełomie VI i VII wieku napłynęły tu plemiona słowiańskie, przez pewien czas tereny Albanii wchodziły w skład carstwa Bułgarii.

Pierwsze państwo albańskie powstało w XII wieku, w XIV wieku zostało podbite przez Serbów. Około 1435 Turcy zajęli Albanię, wyzwoliła się ona jednak po powstaniu zainicjowanym przez Skanderbega. Pod koniec XV wieku Turcy znów zajęli kraj, podupadł on pod względem cywilizacyjnym. Feudałowie powoli i systematycznie przechodzili na islam, zachowując swe majątki i uprawnienia. Często piastowali wysokie funkcje w państwie tureckim (np. Ali Pasza).

W XIX wieku wzmogły się ruchy niepodległościowe, Albańczycy przyłączyli się do antytureckich powstań serbskich i wojny z lat 1912-1913. W 1913 po konferencji londyńskiej Albania wybiła się z trudem na niepodległość - nie powiodły się plany rozdzielenia jej między Serbię i Grecję. Na monarchę albańskiego wybrano niemieckiego arystokratę i oficera armii niemieckiej Wilhelma von Wied. Niemiec przybył do Albanii w 1914 lecz już po kilku miesiącach opuścił kraj wobec niekończących się buntów na prowincji, podsycanych przez Grecję i Włochy.

Podczas I wojny światowej była okupowana przez Serbów, Austriaków i Włochów, pragnących podziału jej terytorium. Okupacja przyniosła także pozytywne skutki - m.in wybudowano pierwsze trwałe drogi (głównie przez Austriaków).

Konferencja z 1920 zatwierdziła niepodległość Albanii (ujął się za nią Woodrow Wilson). Zdetronizowano Wilhelma von Wieda (nie ogłosił abdykacji) i proklamowano republikę.

W 1928 konserwatywny premier Ahmed Zogu koronował się na króla, wiążąc kraj politycznie i militarnie, a nade wszystko gospodarczo z Włochami Benito Mussoliniego. Włochy zajęły Albanię w kwietniu 1939, łamiąc swe zobowiązania międzynarodowe i obalając króla. 16 kwietnia 1939 król Włoch, Wiktor Emanuel III, został ogłoszony królem Albanii. Po 1941 do protektoratu albańskiego przyłączone zostało Kosowo. 1943-1944 okupacja hitlerowska, w kraju działa silna partyzantka zdominowana przez komunistów. 28 listopada 1944 Albania ogłoszona została republiką ludową, władzę przejęła komunistyczna APP kierowana przez Envera Hodżę. Nie powiodły się plany Tito stworzenia Wielkiej Jugosławii (z Albanią i Bułgarią jako kolejnymi członami federacji), co spowodowało późniejszą wrogość pomiędzy Tito i Hodżą.

Po wojnie członek ONZ, Układu Warszawskiego i RWPG. Od śmierci Stalina narastał konflikt między APP a KPZR, który przybrał na sile po słynnym referacie Chruszczowa w 1956 Zbliżenie ZSRR do Jugosławii wywołało krytykę Albanii i stosunki ze wszystkimi państwami Europy Wschodniej znacznie oziębiły się. Albania dryfowała ku współpracy z Chinami, zaś ZSRR wywierał na nią szantaż gospodarczy. Dlatego na moskiewskiej konferencji partii komunistycznych i socjalistycznych doszło do ostrej konfrontacji z KPZR i jej sojusznikami, co skutkowało tym, że ZSRR przestał udzielać wsparcia gospodarczego. W odwecie w ciągu kilkudziesięciu godzin ZSRR musiał ewakuować się z bazy morskiej w porcie Vlora, a Albania przejęła kilka radzieckich okrętów podwodnych oraz sprzęt i amunicję.

W 1962 przestała uczestniczyć w pracach RWPG, co odbiło się niekorzystnie na bilansie handlowym i pozycji gospodarczej kraju. W 1968 Albania skrytykowała interwencję UW w Czechosłowacji i wystąpiła z Układu Warszawskiego. Od tej pory ZSRR nazywany był mocarstwem socjalimperialistycznym. Swą politykę zagraniczną opierała na sojuszu z Chińską Republiką Ludową, była jedynym krajem który nie podpisał Aktu Końcowego KBWE z Helsinek. Rządzona twardą ręką przez komunistę Envera Hodżę, ogłosiła się pierwszym na świecie państwem ateistycznym. W Albanii schronienie znalazł m.in. Polak Kazimierz Mijal, który udzielał tam audycji na falach "Radia Tirana".

Pod koniec lat 70. ub. wieku Albania po śmierci Mao Zedonga i krótkim okresie władzy Hua Guo Fenga skłóciła się z Chinami Deng Xiaopinga, co sprawiło, iż pogrążyła się w zupełnej izolacji międzynarodowej. Nastąpiły walki frakcji we władzach, czego efektem była (być może samobójcza) śmierć premiera Mehmeta Shehu, oskarżonego przez Hodżę o szpiegostwo na rzecz supermocarstw. Nowym premierem został Adil Carcani. Śmierć Hodży w 1985 roku oznaczała powolny rozkład struktur władzy.

W 1991 u władzy w wyniku pierwszych w historii demokratycznych wyborów pozostali tam początkowo komuniści w rok pózniej zostali jednak obaleni przez demokratów. W wyniku krachu ekonomicznego z 1997 będącej jego skutkiem antyrządowej rebelii oraz chaosu który pochłonął ponad tysiąc ofiar śmiertelnych do władzy w wyniku przedterminowych wyborów doszła postkomunistyczna opozycja. Obecnie Albania jest kandydatem do NATO i Unii Europejskiej, mimo deklaracji rządowych do spełnienia standardów tych organizacji jest jej jednak bardzo daleko.

Bułgaria

Bułgaria, Republika Bułgarii - państwo położone w południowo-wschodniej Europie, na Bałkanach. Graniczy z Serbią oraz Macedonią od zachodu, Grecją i Turcją od południa, Morzem Czarnym od wschodu i Rumunią od północy.

Bułgaria jest członkiem następujących organizacji międzynarodowych: Organizacji Narodów Zjednoczonych (od 1955), Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego - NATO (od 2004), Unii Europejskiej (od 2007).

Ustrój polityczny

W Europie Środkowej i Wschodniej, zmiany polityczne doprowadziły w roku 1989 do pokojowego ustąpienia, pod wpływem nacisków, wieloletniego komunistycznego przywódcy Bułgarii, Todora Żiwkowa. Tym samym Bułgaria wkroczyła na drogę rozwoju demokratycznego. Pierwsze wolne wybory parlamentarne odbyły się w czerwcu 1990 roku. Wygrała je demokratyczna opozycja. Bułgaria jako pierwsza wśród krajów Europy Środkowo-Wschodniej uchwaliła i wprowadziła w życie nową, nie komunistyczną, opartą na liberalno-demokratycznych zasadach konstytucję.

Bułgaria jest republiką demokratyczną, której ustrój oparty jest na konstytucji przyjętej przez Wielkie Zgromadzenie Narodowe 12 lipca 1991 roku.

Ostatnie wybory prezydenckie odbyły się w październiku 2006 roku. Prezydentem ponownie został wybrany Georgi Pyrwanow z Bułgarskiej Partii Socjalistycznej.

Kolejne wybory do parlamentu miały miejsce 25 czerwca 2005 roku.

Prezydent Republiki

Prezydent Republiki „jest głową państwa(...)” i „reprezentuje Republikę Bułgarii w stosunkach międzynarodowych” (art. 92 ust. 1). W działalności wspomaga go wiceprezydent. Prezydent jest wybierany w wyborach powszechnych i bezpośrednich przez obywateli na okres pięciu lat. Równocześnie i z jednej listy z prezydentem wybierany jest wiceprezydent. Nie mogą oni być przedstawicielami ludowymi, wykonywać innej działalności państwowej, społecznej i gospodarczej ani uczestniczyć w kierownictwie partii politycznych.

Do kompetencji głowy państwa należy między innymi: - zarządzanie wyborów do Zgromadzenia Narodowego oraz do organów samorządu lokalnego; - kierowanie orędzia do narodu i do Zgromadzenia Narodowego; - zawieranie umów międzynarodowych (jedynie w sytuacjach określonych przez ustawę); - ogłaszanie ustaw; - zatwierdzanie zmiany granic i siedzib władz jednostek administracyjno-terytorialnych na wniosek Rady Ministrów; - mianowanie i odwoływanie, na wniosek Rady Ministrów, szefów przedstawicielstw dyplomatycznych; - udzielanie prawa azylu; - stosowanie prawa łaski.

Prezydent powierza kandydatowi na premiera, wskazanemu przez najliczniejszą grupę parlamentarną, misję sformowania rządu. Jeśli jednak parlament nie dojdzie do porozumienia w sprawie wyłonienia rządu, prezydent dysponuje prawem powołania rządu tymczasowego. Zgodnie z konstytucją prezydent stoi na czele Konsultatywnej Rady Bezpieczeństwa a także na czele Sił Zbrojnych, co oznacza, że mianuje i odwołuje naczelne dowództwo (na wniosek Rady Ministrów). W czasie, gdy nie obraduje Zgromadzenie Narodowe, prezydent ogłasza stan wojny, stan wojenny lub inny stan nadzwyczajny. Do jego kompetencji należy również wydawanie dekretów, które są współpodpisywane przez premiera (lub odpowiedniego ministra) a także orędzi i posłań.

Tak więc zakres władzy prezydenta nie jest zbyt duży. W jego gestii leży jedynie sprawowanie roli reprezentacyjnej w państwie jak i na arenie międzynarodowej. Urząd ten możemy nazwać „asymetrycznym”, gdyż z jednej strony prezydent wybierany jest w wyborach powszechnych i bezpośrednich, w oparciu o zasadę większości bezwzględnej, co świadczy o legitymacji do sprawowania urzędu, z drugiej zaś zakres przynależących do prezydenta kompetencji jest znacznie ograniczony.

Rada Ministrów

Rada Ministrów „kieruje i realizuje wewnętrzną i zagraniczną politykę państwa” (art. 105 ust. 1), „zapewnia porządek publiczny i bezpieczeństwo narodowe oraz realizuje ogólne kierownictwo wobec administracji państwowej i Sił Zbrojnych” (art. 105 ust. 2). W skład Rady Ministrów wchodzi premier, jego zastępcy oraz ministrowie. Premier koordynuje politykę rządu i ponosi za nią odpowiedzialność. Ministrowie natomiast kierują poszczególnymi ministerstwami.

Do zadań Rady Ministrów należy kierowanie wykonaniem budżetu oraz organizacja gospodarowania majątkiem państwa. Uchyla akty ministrów będące niezgodne z prawem lub niewłaściwe a także podejmuje uchwały, rozporządzenia i decyzje. W drodze uchwał Rada Ministrów przyjmuje również regulaminy i zarządzenia. Rada Ministrów pełni swoje funkcje do czasu, gdy cieszy się zaufaniem większości parlamentarnej, czyli do wyboru nowej Rady Ministrów.

Konstytucja bułgarska nie przyjęła rozwiązania w postaci „konstruktywnego wotum nieufności”, co może wskazywać pewne osłabienie pozycji rządu wobec parlamentu. Jednak istnieje rozwiązanie wzmacniające status rządu względem Zgromadzenia Narodowego a mianowicie regulacja pozwalająca Radzie Ministrów wystąpić do parlamentu o wotum zaufania.

Władza ustawodawcza

„Zgromadzenie Narodowe wykonuje władzę ustawodawczą i sprawuje kontrolę parlamentarną” (art. 62). Składa się z 240 przedstawicieli ludowych i jest wybierane na okres czterech lat. Przewiduje się przedłużenie kadencji w wypadku wojny, stanu wojennego lub innego stanu nadzwyczajnego, do czasu ustania tych okoliczności.

Przedstawiciele ludowi reprezentują nie tylko swoich wyborców, lecz również cały naród. Nie mogą oni pełnić innej służby państwowej.

.„Organizacja i działalność Zgromadzenia Narodowego opiera się na Konstytucji i na uchwalonym przez nie regulaminie” (art. 73). Jest organem stale działającym, decyduje o odbywaniu się posiedzeń. Na pierwszym posiedzeniu nowowybranego Zgromadzenia Narodowego wybiera się przewodniczącego i zastępców przewodniczącego. Przewodniczący Zgromadzenia Narodowego jest jego reprezentantem. Do jego najważniejszych zadań należy przedstawianie projektu porządku dziennego posiedzeń, otwieranie, prowadzenie i zamykanie posiedzeń, ogłaszanie uchwał, deklaracji i apeli przyjętych przez Zgromadzenie Narodowe.

„Zgromadzenie Narodowe wybiera ze swego składu komisje stałe i tymczasowe” (art. 79 ust. 1). Komisje stałe wspomagają działalność Zgromadzenia Narodowego oraz wykonują kontrolę parlamentarną, natomiast komisje tymczasowe wybiera się w celu zbadania określonej sprawy i prowadzenia dochodzeń.

Do uprawnień Zgromadzenia Narodowego należy między innymi: - uchwalanie, zmiana, uzupełnianie i uchylanie ustaw; - uchwalanie budżetu państwa; - ustalanie podatków i określanie ich wysokości; - ustalenie daty wyborów Prezydenta republiki; - wybiera i odwołuje premiera, a na jego wniosek-Radę Ministrów; - na wniosek premiera tworzy, przekształca i znosi ministerstwa oraz dokonuje zmian w składzie rządu; - wybiera i odwołuje kierowników Bułgarskiego Banku Narodowego.

„Zgromadzenie Narodowe w drodze ustawy ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe(...)” (art. 85 ust. 1). Uchwalane ustawy lub podjęte przez Zgromadzenie Narodowe uchwały są obowiązujące dla wszystkich organów państwowych, organizacji i obywateli. Proces ustawodawczy przebiega w trybie dwóch czytań odbywających się na oddzielnych posiedzeniach.

Ogromnym przywilejem jest, iż wniosek o uchwalenie wotum nieufności wobec Rady Ministrów może przedstawić jedna piąta przedstawicieli ludowych. Jeśli głosowało za nim więcej niż połowa wszystkich przedstawicieli ludowych, wniosek uważa się za przyjęty.

Ostatnim z zadań Zgromadzenia Narodowego jest wybór Izby Obrachunkowej, która przeprowadza kontrolę wykonania budżetu.

Widać więc, że parlament odgrywa istotną rolę w państwie. Bierze udział w procedurze tworzenia rządu, wybiera Radę Ministrów, ponadto dysponuje środkami umożliwiającymi realizację funkcji kontrolnej (wotum zaufania, wotum nieufności). Członkowie Zgromadzenia Narodowego mają prawo do indywidualnej kontroli nad prowadzoną przez rząd polityką-do tego celu służy instytucja zapytań i interpelacji.

Władza sądowa

„Władza sądowa ochrania prawa i uprawnione interesy obywateli, osób prawnych i państwa” (ust. 117 art. 1). Władza ta jest niezawisła a więc sędziowie, ławnicy sądowi, prokuratorzy i sędziowie śledczy podlegają tylko ustawie. Władza sądowa posiada samodzielny budżet.

Wymiar sprawiedliwości powierzony został Najwyższemu Sądowi Kasacyjnemu, Najwyższemu Sądowi Administracyjnemu oraz sądom apelacyjnym, okręgowym, rejonowym i wojskowym.

Sądy sprawują kontrolę zgodności aktów i działań organów administracji z prawem. Zapewniają równość i konkurencyjność stron w procesie sądowym.

„Najwyższy Sąd Kasacyjny sprawuje zwierzchni nadzór sądowy nad ścisłym i jednolitym stosowaniem ustaw przez wszystkie sądy” (ust. 124).

„Najwyższy Sąd Administracyjny sprawuje zwierzchni nadzór sądowy nad ścisłym i jednolitym stosowaniem ustaw w orzecznictwie administracyjnym” (art. 125 ust. 1). Ponadto wypowiada się w sporach dotyczących zgodności z ustawami aktów Rady Ministrów i ministrów.

Prokuratura czuwa nad przestrzeganiem praworządności, pociąga do odpowiedzialności osoby, które popełniły przestępstwo, wnosi oskarżenia w sprawach karnych, sprawuje nadzór nad wykonywaniem sankcji karnych, podejmuje działania zmierzające do uchylenia aktów niezgodnych z prawem.

Instytucjonalną gwarancję przestrzegania zasady niezawisłości władzy sądowniczej stanowi Najwyższa Rada Sądownicza. Składa się ona z 25 członków a przewodniczący Najwyższego Sądu Kasacyjnego, przewodniczący Najwyższego Sądu Administracyjnego oraz prokurator generalny, są jej członkami z mocy prawa. Jedenastu jej członków wybiera Zgromadzenie Narodowe a jedenastu organy władzy sądowej. Ich kadencja trwa 5 lat. Posiedzeniu Najwyższej Rady Sądowniczej przewodniczy minister sprawiedliwości, lecz nie uczestniczy on w głosowaniu. Uchwały Najwyższej Rady Sądowniczej dotyczą powoływania, degradowania, przenoszenia i zwalniania ze stanowiska sędziów, prokuratorów sędziów śledczych. Przewodniczącego Najwyższego Sądu Kasacyjnego, przewodniczącego Najwyższego Sądu Administracyjnego oraz prokuratora generalnego powołuje i odwołuje Prezydent na wniosek Najwyższej Rady Sądowniczej na okres 7 lat.

Sąd Konstytucyjny

Sąd Konstytucyjny znalazł się poza klasycznym układem wynikającym z zasady podziału władzy, tak więc nie stanowi on elementu wewnętrznej struktury sądowniczej lecz jest wyspecjalizowanym organem powołanym przede wszystkim do kontroli konstytucyjności prawa.

„Składa się on z 12 sędziów, z których jedną trzecia wybiera Zgromadzenie Narodowe, jedna trzecią Prezydent, a jedna trzecią wybiera zgromadzenie ogólne sędziów Najwyższego Sądu Kasacyjnego i Najwyższego Sądu Administracyjnego” (art. 147 ust. 1). Na sędziów wybiera się prawników o wysokich kwalifikacjach zawodowych i moralnych, z co najmniej piętnastoletnim stażem prawniczym. W tajnym głosowaniu wybierany jest przewodniczący Sądu na okres 3 lat.

Najważniejsze zadnia Sądu Konstytucyjnego: - ustala obowiązującą wykładnie Konstytucji; - wypowiada się w sprawie wniosku o ustalenie sprzeczności z Konstytucją ustaw i innych aktów Zgromadzenia Narodowego, jak też aktów prezydenta; - rozstrzyga spory kompetencyjne między Zgromadzeniem Narodowym, prezydentem i Radą Ministrów, jak też między organami samorządu lokalnego a centralnymi organami wykonawczymi; - wypowiada się o zgodności z Konstytucja umów międzynarodowych; - wypowiada się w sprawie sporów o konstytucyjność partii politycznych i stowarzyszeń; - wypowiada się w sprawie sporów o zgodność z ustawą wyboru prezydenta i wiceprezydenta; - wypowiada się w sprawie oskarżeń wniesionych przez Zgromadzenie Narodowe wobec prezydenta i wiceprezydenta.

Swoje rozstrzygnięcia podejmuje większością ponad połowy głosów wszystkich sędziów. Decyzje Sądu Konstytucyjnego ogłasza się w terminie 15 dni od ich podjęcia. W trzy dni po jej ogłoszeniu decyzja wchodzi w życie. Aktu uznanego za sprzeczny nie stosuje się od dnia wejścia decyzji w życie. Ustawa nieuznana za niekonstytucyjną zachowuje moc prawną.

Sąd Konstytucyjny działa z inicjatywy co najmniej jednej piątej przedstawicieli ludowych, prezydenta, Rady Ministrów, Najwyższego Sądu Kasacyjnego, Najwyższego Sądu Administracyjnego oraz prokuratora generalnego.

Samorząd lokalny i administracja lokalna

„Terytorium Republiki Bułgarii dzieli się na gminy i obwody. Podział terytorialny i kompetencje gminy stołecznej oraz innych wielkich miast określa ustawa” (art. 135 ust. 1). W drodze ustawy mogą być tworzone inne jednostki administracyjno-terytorialne. Gmina ma osobowość prawna, na jej terenie realizuje się samorząd lokalny. Obywatele uczestniczą w zarządzaniu gminą za pośrednictwem wybranych przez siebie organów oraz bezpośrednio poprzez referendum i ogólne zgromadzenie mieszkańców.

Organem samorządu lokalnego w gminie jest rada gminna, wybierana przez mieszkańców na okres 4 lat. Organem wykonawczym gminy jest wójt, również wybierany przez mieszkańców na okres 4 lat. W swej działalności kieruję się ustawą, aktami rady gminnej i uchwałami mieszkańców.

Gmina ma samodzielny budżet, którego stałe źródła finansowe określa ustawa. Normalną działalność gminy wspomaga państwo poprzez środki budżetowe.

„Kierownictwo administracyjne w obwodzie sprawuje naczelnik obwodu wspomagany przez administracje obwodową” (art. 143 ust 1). Naczelnik obwodu jest powoływany przez Radę Ministrów. Zapewnia on realizację polityki państwa, odpowiada za ochronę interesów ogólnokrajowych, praworządności i porządku publicznego oraz sprawuje kontrolę administracyjną.

Podział administracyjny

Terytorium Bułgarii podzielone jest na 278 gmin obejmujących 28 prowincji. Władzę w gminach sprawują rady gminne, które są podstawowym elementem władzy samorządowej. W ich gestii znajduje się określanie kierunków rozwoju gminy.

Prowincje są jednostkami administracji terytorialnej zarządzanymi przez gubernatorów, którzy mają za zadanie wdrażanie polityki regionalnej rządu na podlegającym im terenie. Gubernatorzy, wraz z administracją regionalną zarządzają prowincjami korzystając ze środków pochodzących z budżetu centralnego. Gubernatorowie mianowani są przez Radę Ministrów.

Ponadto, dla celów planowania gospodarczego - w tym wykorzystania funduszy Unii Europejskiej, prowincje zostały w programach rządowych zgrupowane w sześć następujących regionów:

1. Region Północno-Zachodni, w skład którego wchodzą prowincje: Widin, Wraca, Montana;

2. Region Północno-Centralny, prowincje: Weliko Tyrnowo, Gabrowo, Łowecz, Plewen, Ruse;

3. Region Północno-Wschodni, prowincje: Dobricz, Szumen, Warna, Razgrad, Silistra, Tyrgowiszte;

4. Region Południowo-Zachodni, prowincje: miasto Sofia, Sofia-prowincja, Błagojewgrad, Kiustendił, Pernik;

5. Region Południowo-Centralny, prowincje: Pazardżik, Płowdiw, Smoljan, Kyrdżali, Stara Zagora, Chaskowo;

6. Region Południowo-Wschodni, prowincje: Burgas, Sliwen, Jambol.

Historia

W połowie IV tysiąclecia p.n.e. rozpoczął się napływ na tereny obecnej Bułgarii plemion koczowniczych z Azji Środkowej. W V wieku p.n.e. utworzyły one Królestwo Tracji. Tereny te zdobyli Rzymianie i w połowie I wieku powstała tam rzymska prowincja Mezja, która później stała się miejscem najazdów Hunów i Gotów.

W VI wieku tereny te zaczęły osiedlać pasterskie plemiona słowiańskie, które zostały podbite ok. roku 680 przez Protobułgarów. Bułgaria powstała w 681 roku, założona przez Asparucha. Chan Borys I Michał został ochrzczony przez duchowieństwo greckie w przeddzień Zielonych Świąt 25 maja 866 roku. Otrzymał na cześć Michała III, swojego ojca chrzestnego imię Michał. Powstało potężne państwo ze stolicą w Plisce (od 895 w Presławiu), które trwało w okresie 681-1018. W 915 r. Symeon przyjął tytuł cara. Od 1018 tereny Bułgarii zostały ostatecznie podbite przez Bizancjum, i pozostawały pod władzą Bizantyjczyków do 1185 mimo antybizantyjskich powstań ludowych.

W latach 1186-1398 istniało drugie państwo Bułgarów, po czym jej terytorium staje się częścią państwa osmańskiego.

Niepodległość uzyskana w 1878 (w pełni w 1908 po oficjalnym przyłączeniu Rumelii Wschodniej) zapoczątkowała ścieranie się wpływów niemieckich i rosyjskich. Na skutek wojen bałkańskich (1912-1913) Bułgaria utraciła znaczną część terytorium, dlatego też przystąpiła do I wojny światowej po stronie państw centralnych. Wojna zakończyła się jednak klęską, a Bułgaria straciła swoje krótkotrwałe zdobycze terytorialne (najboleśniej odczuła brak dostępu do Morza Śródziemnego).

W II wojnie światowej opowiedziała się (wraz z m.in. Węgrami, Rumunią i Finlandią) po stronie państw Osi (jej rezultatem były niewielkie nabytki we wschodniej części Jugosławii oraz okupacja greckiego terytorium wokół Salonik). Zajęcie w 1944 kraju przez Armię Czerwoną spowodowało obalenie monarchii i ustanowienie republiki ludowej w 1946 roku, po czym władzę obejmuje Bułgarska Partia Komunistyczna (generalni sekr. Georgi Dymitrow, Wyłko Czerwenkow, Todor Żiwkow).

Bułgaria była członkiem RWPG i Układu Warszawskiego. Masowe demonstracje w listopadzie i grudniu 1989 wpłynęły na utworzenie demokratycznej republiki parlamentarnej (pierwsze wolne wybory 13 października 1991).

29 marca 2004 Bułgaria wstąpiła do NATO.

1 stycznia 2007 Bułgaria stała się członkiem Unii Europejskiej

Czechy

Republika Czeska, Czechy - państwo w Europie Środkowej, bez dostępu do morza. Od 1918 do 1939 i od 1945 do 1993 wchodziło w skład Czechosłowacji. Od 2004 Republika Czeska jest członkiem Unii Europejskiej.

Dzisiejsza Republika Czeska składa się z trzech historycznych części, którymi są Czechy właściwe, Morawy i Śląsk Czeski. W 1920 przyłączono również niewielkie skrawki Dolnej Austrii. Godło państwowe Republiki zawiera czeskiego lwa i dwa orły - morawskiego i śląskiego.

Ustrój polityczny

Czechy to demokracja parlamentarna, z trójpodziałem władz i równowagą tychże. Władzę legislacyjną posiada dwuizbowy parlament, wykonawczą - prezydent i rząd, a władzę sądowniczą - niezawisłe sądy. Obecnie w Republice Czeskiej obowiązuje Konstytucja Republiki Czeskiej z 16 grudnia 1992 roku, która weszła w życie 1 stycznia 1993.

Parlament

W Republice Czeskiej istnieje system zwany bikameralizmem - oznacza to, że tamtejszy parlament złożony jest z dwóch izb. Składa się on z:

• Izby Poselskiej - izba niższa, składająca się z 200 posłów, wybieranych na kadencję 4-letnią, wyłanianych za pomocą systemu proporcjonalnego,

• Senatu - izba wyższa, składająca się z 81 senatorów, wybieranych na 6 lat, skład izby odnawiany co 2 lata w 1/3, wyłanianych w wyborach większościowych.

Prawo do głosowania w wyborach parlamentarnych (prawo wyborcze czynne) ma każdy obywatel czeski, który ukończył 18 lat lub starszy, a prawo do kandydowania do parlamentu (prawo wyborcze bierne), który ukończył 21 lat (do Izby Poselskiej) i 40 lat (do Senatu).

Izba Poselska może być rozwiązana przez prezydenta w kilku przypadkach:

• gdy czas zawieszenia jej sesji przekracza konstytucyjne granice lub gdy w inny sposób doprowadzi ona do zablokowania swej działalności,

• gdy nie wyrazi ona zaufania takiemu nowo powołanemu rządowi, na czele którego stoi kandydat na premiera mianowany na wniosek przewodniczącego Izby,

• gdy w ciągu 3 miesięcy nie ustosunkuje się do projektu ustawy, z którym rząd związał kwestię zaufania.

Senat posiada ciekawą kompetencję - może, na wniosek rządu, wydawać dekrety z mocą ustawy w sprawach pilnych (wymagających ustawy), z wyjątkiem regulacji dotyczących budżetu, konstytucji, zamknięcia rachunków państwowych, ordynacji wyborczej i określonych umów międzynarodowych. Dekrety te muszą być następnie zatwierdzone przez Izbę Poselską (na następnym posiedzeniu tejże).

Główne partie polityczne: Czeska Partia Socjaldemokratyczna (Česká strana sociálně demokratická, ČSSD, centrolewicowa), Obywatelska Partia Demokratyczna (Občanská demokratická strana, ODS, centroprawicowa), Partia Zielonych (Strana Zelenych, ekologiczna), Komunistyczna Partia Czech i Moraw (Komunistická strana Čech a Moravy, KSČM), Unia Wolności - Unia Demokratyczna (Unie svobody - Demokratická unie, US-DEU, centrowa), Unia Chrześcijańskich Demokratów - Czechosłowacka Partia Ludowa (Krest'anská a demokratické unie- Československá strana lidova, KDU-ČSL, chadecka).

Prezydent Republiki

Prezydent Czech określany jest w konstytucji jako jeden z elementów władzy wykonawczej (egzekutywy), ale tak naprawdę wykonuje funkcje prezydenta - arbitra (nie ma zbyt dużych możliwości). Prezydent wybierany jest przez parlament na wspólnym posiedzeniu izb, głosujących jednak oddzielnie. Jego kadencja wynosi 5 lat.

Prezydent jest politycznie nieodpowiedzialny, ponosi za to konstytucyjną odpowiedzialność za zdradę stanu. Orzeka w tej sprawie Sąd Konstytucyjny, na podstawie oskarżenia Senatu. Powołuje i odwołuje rząd, także poszczególnych członków rządu, ale do tego potrzebny jest wniosek premiera. Prezydent nie może faktycznie powołać na stanowisko premiera kogoś, kto nie ma poparcia w Izbie Poselskiej.

Reprezentuje państwo na zewnątrz, ratyfikuje umowy międzynarodowe (za zgodą parlamentu), jest naczelnym dowódcą sił zbrojnych. Prócz uprawnień wobec parlamentu i rządu, powołuje sędziów Sądu Konstytucyjnego, obsadza stanowiska jego przewodniczącego i wiceprzewodniczącego oraz analogiczne stanowiska w Sądzie Najwyższym, mianuje przewodniczącego i wiceprzewodniczącego Najwyższego Urzędu Kontroli oraz członków Rady Narodowego Banku Czeskiego.

Prezydenci Czech:

1. urząd nieobsadzony: 1 stycznia 1993 - 2 lutego 1993 (pewne funkcje pełnione przez premiera Vaclava Klausa i Milana Uhdela)

2. Václav Havel: 2 lutego 1993 - 2 lutego 2003

3. urząd nieobsadzony: 2 lutego 2003 - 7 marca 2003 (pewne funkcje pełnione przez Vladimira Spidlę i Lubomira Zaoralka)

4. Václav Klaus: 7 marca 2003 -

Rząd

Rząd pełni ogólną funkcję kierowniczą w państwie. Na czele jego stoi premier, którego nominuje na to stanowisko prezydent. Kandydat na to stanowisko musi uzyskać poparcie Izby Poselskiej. Kiedy odrzuci propozycję prezydenta w tej kwestii, ma on prawo do wysunięcia kandydatury po raz drugi (innej lub tej samej osoby). Jeżeli i tym razem nastąpi odrzucenie przez Izbę, wówczas musi ona przejąć inicjatywę w zakresie zgłaszania kandydatury premiera. Wówczas następuje zgłoszenie prezydentowi postulowanego nazwiska premiera w formie wniosku przewodniczącego Izby.

Sąd Konstytucyjny

Ciało to orzeka o zgodności w ramach systemu źródeł prawa, przepisów niższych z wyższymi. Przepisy niezgodne uchyla. Ponadto rozstrzyga szereg innych sporów, w tym kompetencyjnych (między organami państwa) i rozpatruje skargi np. na naruszenie praw konstytucyjnych obywateli lub praw samorządów, partii politycznych, a także skargi prezydenta na ewentualną uchwałę parlamentu stwierdzającą niemożność pełnienia przez prezydenta jego urzędu. Dodatkowo orzeka (na wniosek Senatu) o popełnieniu przez prezydenta zdrady stanu. W skład Sądu Konstytucyjnego wchodzi 15 sędziów mianowanych przez prezydenta za zgodą Senatu. Sędzią mianowany może być obywatel z z wyższym wykształceniem prawniczym, z prawem wyboru do Senatu, który przepracował 10 lat w zawodzie.

Podział administracyjny

Aktualny podział administracyjny Republiki Czeskiej obejmuje 13 krajów (czes. kraj), które są odpowiednikami województw oraz miasto wydzielone Praga. Podział na kraje obowiązuje od 2000 roku. Kraje były podzielone na mniejsze jednostki zwane okresami (czes. okres - odpowiednik powiatu). Od 1 stycznia 2003 powiaty nie są już jednostką podziału administracyjnego Czech - w ich miejsce powołano gminy z rozszerzonymi uprawnieniami. Podział na powiaty zachowały jednak sądy, policja i niektóre inne urzędy państwowe. Został on również zachowany dla celów statystycznych.

Historia

Pierwsze ślady osadnictwa (plemiona celtyckie) pochodzą z epoki brązu. Około roku 400 p.n.e. na terytorium dzisiejszych Czech przybyło z terenów dzisiejszych Niemiec plemię Bojów (od których pochodzi łacińska nazwa kraju Bohemia). Około 100 roku p.n.e. obszar dzisiejszych Czech podbiło plemię Markomanów, które skutecznie przeciwstawiało się wojskom rzymskim. W VI wieku pojawiły się pierwsze plemiona słowiańskie.

Pod koniec IX wieku Czechy zostały zjednoczone przez Przemyślidów. Według legendy księzniczka Libusza poślubiła rolnika imieniem Przemysł, dając początek dynastii. Jako stolice obrali Pragę, w roku 973 zostało założone biskupstwo praskie. W roku 1019 książę Brzetysław I zjednoczył Czechy i Morawy. Pierwszym królem Czech, dzięki poparciu cesarza Świętego Cesarstwa Rzymskiego Henryka IV został Wratysław II w roku 1085. Wtedy też Czechy weszły w skład Świętego Cesarstwa Rzymskiego. Podczas panowania Przemysła Ottokara I (1197-1230) miał miejsce napływ niemieckich osadników, rozwój miast, handlu i przemysłu. Dzięki zwiększonym dochodom Ottokar rozszerzył swoje panowanie na obszar od Śląska poprzez Austria po Słowenię. Doprowadziło to do konfliktu z Habsburgami, Ottokar zginął w bitwie na Morawskim Polu. Jego syn Wacław II podbił część ziem polskich i koronę Polski, jednakże jego syn Wacław III został zamordowany w drodze do Polski na koronację, w wyniku czego główna linia dynastii wygasła.

Nastąpił okres destabilizacji państwa i konfliktów z Świętym Cesarstwem Rzymskim, zażegnane dopiero małżeństwem córki Wacława II Czeskiego, Elżbiety z Janem Luksemburskim, synem cesarza Henryka VII. Jego syn i następca Karol IV został wybrany na cesarza (1355) i walnie przyczynił się do rozkwitu Pragi, która będąc stolicą cesarstwa, stała się kulturalnym i intelektualnym jego centrum. Rozpoczęto budowę Katedry św. Wita i mostu Karola. W roku 1348 zostało zaprojektowane Nowe Miasto, po dziś dzień pozostające przykładem nowoczesnej urbanistyki. Karol założył również Uniwersytet w Pradze, pierwszy w Europie Środkowej.

Królestwo Czech odgrywało znaczącą rolę w regionie do czasu husyckich wojen religijnych w XV wieku oraz wojny trzydziestoletniej w XVII wieku, które znacznie osłabiły państwo. W późniejszym okresie znalazło się w strefie wpływów Habsburgów i weszło w skład Austro-Węgier.

Po upadku monarchii austro-węgierskiej w roku 1918 powstało państwo Czechów i Słowaków - Czechosłowacja. W 1938 roku na mocy układu monachijskiego zaanektowane zostały tereny Sudetenlandu, a Słowacja zyskała większą autonomię. Państwo zmieniło nazwę na Czecho-Słowację. W roku 1939 Czechy znalazły się pod okupacją Trzeciej Rzeszy, zaś Słowacja stała się marionetkowym państwem pod jej kontrolą.

Po II wojnie światowej odrodzona Czechosłowacja dostała się w strefę wpływów Związku Radzieckiego. W 1968 roku wojska Układu Warszawskiego dokonały inwazji Czechosłowacji i zakończyły wysiłki mające zliberalizować system komunistyczny ("Socjalizm z ludzką twarzą") podczas praskiej wiosny. W roku 1989 Czechosłowacja odzyskała wolność i zmieniła ustrój podczas "aksamitnej rewolucji". 1 stycznia 1993 w sposób pokojowy podzielona została na dwa niezależne i suwerenne państwa: Czechy i Słowację.

Republika Czeska wstąpiła do NATO w 1999 roku, a do Unii Europejskiej została przyjęta w roku 2004.

USA

Stany Zjednoczone, Stany Zjednoczone Ameryki - państwo położone w Ameryce Północnej. Graniczy z Kanadą od północy i Meksykiem od południa; od wschodu granicę kraju stanowi Ocean Atlantycki, a od zachodu Ocean Spokojny. Trzecie państwo świata pod względem terytorium (po Rosji i Kanadzie) oraz trzecie pod względem liczby ludności (po Chinach i Indiach).

Ustrój polityczny

Podział władzy: Konstytucja USA (przyjęta 17 września 1787, weszła w życie 4 marca 1789) wprowadziła trójpodział władzy oraz system "hamulców i równowagi", polegający na wzajemnym równoważeniu się różnych rodzajów władz. Władzę wykonawczą sprawuje prezydent (obecnie George W. Bush), który jest jednocześnie głową państwa i szefem rządu (administracji). Prezydent (i wiceprezydent) wybierany jest w pośrednich wyborach na czteroletnią kadencję, może powtórnie sprawować urząd tylko raz. Prezydenta wybierają elektorzy przysługujący każdemu stanowi w liczbie równej członkom Kongresu z danego stanu. Choć dziś we wszystkich stanach elektorzy są wybierani w głosowaniu powszechnym, to stany nie mają obowiązku organizowania wyborów. Zgodnie z art. II Konstytucji Stanów Zjednoczonych o sposobie wyboru elektorów decyduje stanowa legislatywa i jeśliby uznała to za stosowne może np. wybrać elektorów samemu (taki sposób zresztą funkcjonował w wielu stanach przez wiele lat). System ten powoduje, że zdarza się, że kandydat, który uzyskał mniejszość w głosowaniu powszechnym uzyskuje przewagę w kolegium elektorskim i zostaje prezydentem. Taka sytuacja miała miejsce w latach: 1824, 1876, 1888, 1960 i niedawno w 2000.

Rząd jest powoływany przez prezydenta po uzyskaniu aprobaty Senatu. Władzę ustawodawczą sprawuje Kongres, składający się z dwóch izb: Izby Reprezentantów (izba niższa) i Senatu (izba wyższa). Izba Reprezentantów ma kadencję 2-letnią, liczy 435 członków, jest wyłaniana w wyborach powszechnych i bezpośrednich; liczba reprezentantów poszczególnych stanów jest proporcjonalna do liczby ich mieszkańców (każdy stan musi mieć co najmniej 1 przedstawiciela). Senat ma kadencję 6-letnią, liczy 100 członków, wszystkie stany mają równą reprezentację — po 2 senatorów (co 2 lata odnawia się 1/3 składu w wyborach częściowych); stołeczny Dystrykt Kolumbii również ma reprezentacje w Kongresie, ale mniejszą. Na czele władzy sądowniczej stoi Sąd Najwyższy Stanów Zjednoczonych (nie mylić z Sądami Najwyższymi poszczególnych stanów i wspólnot).

System partyjny

Partie polityczne Stanów Zjednoczonych - w USA istnieje system dwupartyjny, co oznacza, że liczą się tam tylko dwie partie polityczne, choć istnieją także inne, lecz odgrywają one rolę raczej marginalną. Ugrupowaniami dominującymi są Partia Republikańska i Partia Demokratyczna. Warto wiedzieć, że obie to typowe partie o charakterze komitetowym, czyli pełnią jedynie rolę komitetów wyborczych

Dominujące partie w polityce amerykańskiej:

• Partia Republikańska - konserwatywna, centroprawicowa

• Partia Demokratyczna - centrolewicowa, głosząca idee amerykańskiego liberalizmu

Podział administracyjny

Stany Zjednoczone Ameryki - państwo związkowe złożone z 50 autonomicznych stanów, w tym 48 tzw. stanów kontynentalnych oraz stanu Alaska - oddzielonego od pozostałych stanów kontynentalnych obszarem Kanady - i stanu Hawaje, położonego na wyspach Hawajskich. W 1871 roku wydzielony został dodatkowo okręg stołeczny, obejmujący stolicę USA - Waszyngton.

Podstawy ustrojowe i podziału terytorialnego Stanów Zjednoczonych określa Konstytucja Stanów Zjednoczonych z roku 1787 (ratyfikowana w 1789), w latach 1795-1992 uzupełniona o 27 poprawek. Wskutek przemian politycznych, jakie dokonywały się na obszarze dzisiejszego USA od XVIII do XX wieku, poszczególne stany różnią się datą wstąpienia do unii.

W połowie XVIII wieku istniało tylko trzynaście kolonii amerykańskich, które utworzyły podwaliny dzisiejszego państwa związkowego. Były to: Connecticut, Delaware, Georgia, Karolina Południowa, Karolina Północna, Maryland, Massachusetts, New Hampshire, New Jersey, Nowy Jork, Pensylwania, Rhode Island i Wirginia. Liczyły one w sumie około półtora miliona mieszkańców.

Podział administracyjny USA ma też dodatkowe hrabstwa.

Kanada

Kanada - państwo położone w Ameryce Północnej, które graniczy ze Stanami Zjednoczonymi na południu i północnym zachodzie (Alaska). Kanada rozciąga się od Oceanu Atlantyckiego na wschodzie, do Oceanu Spokojnego na zachodzie, od północy graniczy z Oceanem Arktycznym.

Kanada jest członkiem ONZ, NAFTA, Wspólnoty Narodów, Frankofonii, NATO, G8, APEC, UNESCO oraz szeregu organizacji branżowych.

Nazwa "Kanada" wywodzi się z języka jakim posługiwali się Indianie Huron. Pochodzi od słowa kanata oznaczającego "wioska". Według podania, słowo zostało użyte przez indiańskiego przewodnika dla nazwania terenu w okolicach dzisiejszego Quebec City. Słowa były skierowane do Samuela de Champlain, który zrozumiał je jako nazwę kraju.

W praktyce nazwa "Kanada" używana była jako skrótowe określenie na The Dominion of Canada - "Dominium Kanady". Począwszy od lat pięćdziesiątych XX wieku władze Kanady zaczęły wycofywać z użycia nazwę "Dominium Kanady" na rzecz nazwy "Kanada". Jednakże pierwotne określenie ciągle bywa używane w oficjalnych dokumentach, w szczególności gdy chodzi o wyraźne odróżnienie rządu federalnego od rządów prowincjonalnych. W latach 90. XX wieku słowo "dominium" stało się coraz mniej popularne i obecnie wychodzi już z użycia.

Ustrój polityczny

Kanada jest monarchią konstytucyjną. Głową państwa jest król lub monarcha. W jego/jej imieniu władzę sprawuje gubernator generalny i gubernatorzy porucznicy w prowincjach. Współcześnie jest to funkcja czysto tytularna i honorowa.

Kanada jest federacją, w której skład wchodzi 10 prowincji oraz 3 terytoria. Władze w prowincjach sprawują rządy prowincjalne, na których czele stoją premierzy prowincji Kanady. Władzę ustawodawczą na poziomie federalnym sprawuje Parlament Kanady. Władzę wykonawczą na poziomie federalnym sprawuje Rząd Federalny Kanady, na którego czele stoi premier Kanady.

Istotnym elementem kanadyjskiego ustroju politycznego są partie polityczne. W wyborach parlamentarnych kandydaci na deputowanych, posiadający partyjne rekomendacje (także i niezależni), konkurują z sobą w jednomandatowych okręgach wyborczych. Partia zdobywająca największą ilość miejsc w parlamencie tworzy rząd z premierem, którym jest zawsze lider rządzącej partii. Jeśli z jakichś powodów w trakcie kadencji parlamentu partia rządząca zmieni swego lidera, automatycznie następuje zmiana na stanowisku premiera Kanady. Partia gromadząca drugą co do liczby ilość mandatów staje się oficjalną opozycją, a jej przewodniczący liderem opozycji.

System sądowniczy w Kanadzie ma strukturę piramidy. Na najniższym poziomie znajdują się sądy okręgowe, których jurysdykcja ograniczona jest do najniższych poziomów administracji samorządowych. Sędziowie tych sądów mianowani są przez rządy prowincjonalne lub terytorialne. Kolejny poziom - władze sądowniczą - w prowincjach i terytoriach sprawują prowincjonalne oraz terytorialne sądy najwyższe (Provincial Superior Court lub Terytorial Superior Court). Sędziowie tych sądów mianowani są przez rząd federalny. Odwołania od decyzji sądów najwyższych rozpatrują prowincjalne lub terytorialne sądy apelacyjne, które tworzą najwyższy poziom sądowniczy na gruncie prowincjonalnym i terytorialnym. Istnieją także sądy na poziomie federalnym. Ich kompetencje jednak ograniczą się jedynie do spraw będących w gestii rządu federalnego. Sąd federalny dzieli się na dwie jednostki posiadające różne kompetencje: Sąd Podatkowy (Tax Court of Canada) rozpatrujący sprawy natury podatkowej oraz Sąd Federalny (Federal Court of Canada), który składa się z dwóch izb - izby procesowej (Trial Division) i sądu apelacyjnego Federal Court of Appeal (federalny sąd apelacyjny).

Na szczycie piramidy sądowniczej znajduje się Najwyższy Sąd Kanady (Supreme Court of Kanada). Sąd najwyższy składa się z dziewięciu sędziów. Spełnia on szereg funkcji. Do podstawowych należą rozpatrywanie apelacji wyroków sądów prowincjonalnych i terytorialnych oraz sądu federalnego. O tym czy dana sprawa może być zakwalifikowana pod orzeczenie sądu decyduje panel składający się z trzech sędziów sądu najwyższego.

Dodatkową funkcją Najwyższego Sądu Kanady jest orzekanie konstytucjonalności ustaw uchwalanych przez parlamenty prowincjonalne, terytorialne i federalny. Orzeczenie takie zwykle odbywa się na wniosek Gubernatora Generalnego lub grupy obywatelskiej. Sąd ten także dokonuje interpretacji praw w sprawach spornych.

Do czasu uzyskania pełnej suwerenności decyzje Sądu Najwyższego mogły być zaskarżane do sądów brytyjskich. Współcześnie praktyka taka jest niemożliwa.

System partyjny

Partie polityczne w Kanadzie są ważnym elementem ustroju politycznego Kanady. W wyborach parlamentarnych, kandydaci na deputowanych, posiadający partyjne rekomendacje (także i niezależni), konkurują z sobą w jednomandatowych okręgach wyborczych. Partia zdobywająca największą liczbę miejsc w parlamencie tworzy rząd z premierem, którym jest zawsze lider rządzącej partii. Jeśli z jakiś powodów, w trakcie kadencji parlamentu partia rządząca zmieni swego lidera, automatycznie następuje zmiana na stanowisku premiera Kanady. Partia gromadząca drugą co do wielkości liczbę mandatów staje się oficjalną opozycją, a jej przewodniczący liderem opozycji.

Zgodnie z dwupoziomową strukturą władzy ustawodawczej i wykonawczej, partie posiadają strukturę federalną na poziomie federalnym i prowincjonalną na poziomie prowincjonalnym. Choć odpowiadające sobie partie na obu poziomach charakteryzują się podobnymi założeniami ideologicznymi, mogą się nawet znacznie różnić w programie. Niekiedy też nie popierają się wzajemnie.

Podział administracyjny

Kanada jest federacją, w skład której wchodzą prowincje (10) i terytoria (3). Są one jednostkami administracyjnymi pierwszego rzędu.

9

---