OBRONA CYWILNA BELGII
W ocenie zachodnich specjalistów wojskowych obrona cywilna (OC) Belgii zaliczana jest do najbardziej rozwiniętych wśród państw Europy Centralnej.
Kierownictwo tego kraju traktuje przedsięwzięcia ukierunkowane na doskonalenie OC jako nieodłączny element ogólnych przygotowań wojennych. Będąc aktywnym członkiem Paktu Północno-Atlantyckiego NATO, dążącym konsekwentnie do jego umocnienia, Belgia systematycznie realizuje program dalszego rozwoju własnego systemu OC oraz przygotowania ludności do działań w warunkach użycia środków masowego rażenia. Pierwsze decyzje rządowe w sprawie organizacji obrony cywilnej Belgii zostały podjęte wkrótce po zakończeniu II wojny światowej. Już w latach pięćdziesiątych przystąpiono do tworzenia jej struktury, funkcjonującej po dzień dzisiejszy. W 1954 roku określiło ją rozporządzenie królewskie, a w 1963 roku nastąpiło jej uszczegółowienie w akcie prawnym o ochronie ludności cywilnej. Ogólne kierownictwo nad obroną cywilną sprawuje minister spraw wewnętrznych. Określa on główne kierunki rozwoju sił i środków OC, ich wykorzystanie w okresie pokoju i w czasie wojny, organizuje współdziałanie regularnych formacji OC z siłami zbrojnymi, powołuje do służby w OC (w razie braku ochotników), planuje środki finansowe na potrzeby OC oraz dokonuje ich podziału na prowincje i gminy. Ministrowi Spraw Wewnętrznych podporządkowana jest generalna administracja OC, odpowiedzialna za kierowanie realizacją przedsięwzięć obrony cywilnej w skali kraju. Na czele generalnej administracji OC stoi Dyrektor Generalny. W jej skład wchodzą główny zarząd obrony cywilnej i generalna inspekcja. Zarząd zajmuje się opracowywaniem głównych kierunków rozwoju OC, kieruje szkoleniem stanu osobowego, odpowiada za łączność i alarmowanie. Generalna inspekcja organizuje współdziałanie między obroną cywilną i siłami zbrojnymi, ministerstwami cywilnymi i urzędami centralnymi, prowadzi prace naukowo - badawcze na potrzeby OC, koordynuje zasadnicze aspekty działalności OC z odpowiednimi służbami NATO i szeregu państw zachodnioeuropejskich. Główny zarząd OC posiada sekretariat i dwa zarządy - administracyjny i operacyjny, składające się z sekcji, oddziałów, wydziałów i służb. W skład generalnej inspekcji wchodzą komitety: konsultacyjny, naukowo - badawczy, ds. łączności z NATO, porozumień dwustronnych, mieszane, ds. pomocy medycznej ludności cywilnej, ds. przygotowania ukryć. Komitet konsultacyjny wydaje zalecenia dotyczące wykorzystania na potrzeby OC prac naukowych i rozwiązań technicznych, których autorzy nie są. bezpośrednio związani z systemem OC. Komitet naukowo - badawczy. korzystając z podporządkowanych mu laboratoriów, bada wpływ promieniowania jonizującego na organizm człowieka, wytrzymałość budowli na działanie fali wybuchu, odporność materiałów na ogień itp. Komitet ds. łączności z NATO, stosownie do zaleceń organów kierowniczych Paktu Północnoatlantyckiego, określa kierunki rozwoju w dziedzinie OC Belgii. W razie potrzeby w ramach komitetu tworzy się grupy do przeprowadzania wspólnie z innymi państwami badań lub sprawdzenia określonych rozwiązań i problemów, dotyczących na przykład doskonalenia sieci obserwacji i alarmowania, ukrycia ludności w schronach, zwalczania pożarów, sprawy uchodźców itp. Komitet porozumień dwustronnych opracowuje projekty stosowanych porozumień, określających przede wszystkim zasady przekraczania przez ludność granic państw - sygnatariuszy NATO, warunki przejęcia i przepuszczenia ewakuowanych uchodźców w przypadku sytuacji nadzwyczajnej lub działań wojennych i inne. Komitety mieszane zajmują się problematyką zabezpieczania współdziałania między obroną cywilną a siłami zbrojnymi i innymi organizacjami, nie wchodzącymi w system OC. Składają się one z przedstawicieli OC. Sil zbrojnych i instytucji cywilnych, będących zarazem specjalistami różnych dziedzin. Komitety te odpowiadają także za przygotowanie w okresie pokoju sił i środków OC, niezbędnych do odbudowy uszkodzonych w toku działań wojennych obiektów. Komitet ds. pomocy medycznej ludności cywilnej ściśle współpracuje z ministerstwem ochrony zdrowia. Jego zadaniem jest zapewnienie służbie medycznej OC. zwanej też "linią 900" (od numeru telefonicznego 900, pod który telefonujemy w sytuacjach ekstremalnych), urządzeń i zapasów środków medycznych, instrumentów i innego wyposażenia na wypadek działań wojennych. Na komitecie tym spoczywa też obowiązek formowania pododdziałów medvczno - sanitarnych, przeznaczonych do obsługi dodatkowo rozwijanych szpitali. Komitet ds. przygotowania ukryć opracowuje i wydaje zalecenia dotyczące budowy schronów i przystosowania budynków do ochrony przed bronią masowego rażenia. W swojej działalności kieruje się on ustaleniami przyjętymi w NATO. Obowiązują w tym względzie następujące generalne zasady:
- przy budowie nowych schronów należy uwzględniać możliwość wykorzystania stacji metra, przejść podziemnych i innych podobnych budowli - budynki i podpiwniczenia mogące służyć jako ukrycia powinny zapewniać ukrycie ludności w możliwie najkrótszym czasie.
Wiodące ministerstwa, w tym spraw zagranicznych, spraw wewnętrznych, sprawiedliwości, gospodarki, łączności, robót publicznych i ochrony zdrowia, posiadają biuro planowania obrony cywilnej. W pozostałych resortach istnieje stanowisko oficera ds. mobilizacyjnych. Wymienione biura i oficerowie mają obowiązek opracowywania i koordynowania planów przestawienia podległych resortów ze stanu pokojowego na wojenny, kontrolowania realizacji tych planów oraz przygotowania ludności cywilnej do działania i odpowiedniego postępowania w warunkach sytuacji nadzwyczajnej. Główny wysiłek OC Belgii ukierunkowany jest na realizację następujących zadań:
- ochrony ludności i zapoznanie jej z zasadami samoobrony przed bronią masowego rażenia;
- przygotowania formacji OC do prowadzenia akcji ratunkowych; - doskonalenia systemu alarmowania.
Za realizację tych zadań bezpośrednio odpowiada ministerstwo spraw wewnętrznych, natomiast za zapewnienie ludności pomocy medycznej w warunkach sytuacji nadzwyczajnej - ministerstwo ochrony zdrowia, wspierane przez organizację belgijskiego Czerwonego Krzyża.
Przedsięwzięcia obrony cywilnej realizowane są na trzech poziomach kierowania - krajowym, prowincjonalnym i gminnym. Na szczeblu centralnym dyrektor generalny administracji OC kieruje formowaniem ruchomych kolumn ratowniczych podporządkowania centralnego oraz organizuje system alarmowania i ochronę ludności przed bronią masowego rażenia w skali kraju. Pod jego zarządem są centralne warsztaty remontowe i magazyny OC, a także narodowa szkoła obrony cywilnej. Ruchome kolumny ratownicze, będące w dyspozycji dyrektora generalnego. przeznaczone są do niesienia szybkiej, kwalifikowanej pomocy ludności dużych miast i ośrodków przemysłowych. Obecnie istnieją cztery takie kolumny, a piąta jest w trakcie planowania. W przyszłości zamierza się utworzyć kolejne cztery kolumny ratownicze tak, aby każda prowincja dysponowała tego typu formacją. Stan osobowy kolumny wynosi około 150 osób. z czego 35 to kadra oficerska i podoficerska. Organizacyjnie składa się ona z trzech plutonów, które pełnią na zmianę dyżury w miejscu bazowania. Wyposażenie kolumny stanowi około 300 jednostek różnorodnego sprzętu technicznego, w tym samochody ciężarowe, pożarnicze, dowodzenia, chłodnie, cysterny paliwowe, szpitale ruchome, dźwigi, specjalny sprzęt do odkażania i dezaktywacji itp. Stan osobowy wyposażony jest w indywidualne środki ochrony przed skażeniami. Podstawowe współdziałanie w zakresie obrony cywilnej między organami OC, siłami zbrojnymi, policją, kompaniami przemysłowymi, organami służby zdrowia oraz innymi organizacjami i służbami realizowane jest w ramach okręgów obrony cywilnej, których granice pokrywają się z granicami prowincji. Na tym szczeblu kieruje obroną cywilną komisarz, przy którym funkcjonuje komisja konsultacyjna i zarząd OC. W skład komisji konsultacyjnej wchodzi gubernator prowincji, burmistrze dużych miast - szef policji, przedstawiciele straży pożarnej, służby zdrowia i innych służb. Każdy okręg podzielony jest na rejony OC (47), a te z kolei na pod rejony OC (199). Pod rejon obejmuje terytorium 10 - 14 gmin. W największych miastach każdej prowincji z ochotników tworzone są ruchome formacje OC - 40 - 50 osobowe plutony specjalistyczne. W sytuacji nadzwyczajnej, może zostać powołanych do tych formacji łącznie do 25 tys. osób.
W gminach obowiązek sprawowania ogólnego kierownictwa nad obroną cywilną, a zarazem przewodniczenia istniejącej tam komisji konsultacyjnej spoczywa na burmistrzu. Do bezpośredniego kierowania realizacją przedsięwzięć obrony cywilnej wyznaczony jest szef OC i powołany sztab OC gminy. Na szczeblu pod rejonów OC i dużych gmin, liczących 7 tyś. i więcej mieszkańców, tworzone są formacje ratownictwa, których podstawowym trzonem są pododdziały lokalnej straży pożarnej. W kraju istnieje ponad 360 oddziałów pożarniczych, w tym 11 zawodowych, 23 o składzie mieszanym i około 330 utworzonych z ochotników skupiających łącznie ponad 16,5 tys. strażaków (5 tys. zawodowych). W miejscowościach tworzone są grupy samoobrony liczące 40 - 50 osób. W razie potrzeby można sformować ponad 5 tys. takich grup. W okresie pokoju formacje OC, w tym w pierwszej kolejności ruchome kolumny ratownicze centralnego podporządkowania, jako najlepiej wyszkolone i wyposażone w niezbędny sprzęt techniczny, wykorzystywane są do likwidacji skutków klęsk żywiołowych oraz awarii i katastrof przemysłowych.
Służba ostrzegania (i alarmowania) OC Belgii posiada ośrodek ostrzegania, 9 ośrodków prowincjonalnych, 27 ośrodków między rejonowych oraz 150 punktów ostrzegania. Do ogłaszania sygnałów alarmowych wykorzystuje się radio, telewizję i syreny (których jest około 1500). Sprawdzanie syren alarmowych odbywa się równocześnie w całym państwie w pierwszy czwartek każdego miesiąca o godzinie 1230. Rozpoznanie skażeń i zakażeń oraz prowadzenie kontroli dozymetrycznej zapewnia sieć składająca się ze 150 posterunków stacjonarnych usytuowanych najczęściej w podpiwniczeniach budynków publicznych (władz miejskich, szkół, straży pożarnej itp.). Posterunek, w zależności od przypisanych mu zadań i miejsca rozwinięcia składa się z 2 - 12 osób, przy czym na jednej zmianie może dyżurować do 4 osób. Posterunki wyposażone są w sprzęt dozymetryczny, m.in. w przyrządy umożliwiające pomiar mocy dawki promieniowania bez potrzeby wychodzenia na zewnątrz, urządzenia do określania współrzędnych (miejsca) wybuchów jądrowych oraz w środki łączności. Posiadają one także przygotowane niezbędne zapasy żywności, wody, leków oraz indywidualne środki ochrony przed skażeniami, pakiety przeciwchemiczne i przeciw bakteriologiczne. Oprócz posterunków stacjonarnych przewiduje się również wykorzystanie ruchomych posterunków (patroli) rozpoznania skażeń promieniotwórczych i kontroli dozymetrycznej, które w okresie pokoju są w pełni wyposażone pod względem technicznym i materiałowym. Analogiczne posterunki działają w niektórych zakładach przemysłowych i obiektach energetycznych, wykorzystujących materiały rozszczepialne. Informacja o skażeniu promieniotwórczym przekazywana jest z posterunków do nadrzędnych ośrodków, a stąd do ośrodka analizy i oceny skażeń promieniotwórczych, który utrzymuje stały kontakt z podobnymi elementami w RFN, Francji, Wielkiej Brytanii, Holandii i Luksemburgu. Praca sieci oceny sytuacji skażeń promieniotwórczych okresowo sprawdzana jest w trakcie ćwiczeń NATO.
Najsłabszym elementem systemu OC Belgii jest budownictwo schronowe. W niektórych miastach zachowały się schrony z czasów II wojny światowej, które przewiduje się wykorzystać na potrzeby OC, jest ich jednak niewiele w stosunku do potrzeb, a większość z nich nie ma odpowiednich systemów zabezpieczających (zaopatrzenia w wodę, filtrowentylacji) i nie spełnia warunków do długotrwałego przebywania w nich ludności cywilnej. Realizacja nowych budowli ochronnych jest bardzo ograniczona. Przyjęty program wytypowania pomieszczeń nadających się na ukrycia przed opadami promieniotwórczymi i odpowiedniego ich wyposażenia, a także wykonania ukryć w podpiwniczeniach nowo wznoszonych budynków nie jest realizowany, ze względu na brak środków przeznaczonych na potrzeby OC. Tego typu ukrycia wykonuje się tylko w niektórych instytucjach państwowych i zakładach przemysłowych, również prywatnych. Według oceny specjalistów belgijskich, ilość posiadanych w kraju, głównie jedno - i dwupiętrowych budynków z kamienia, cegły i żelazobetonu, które można szybko przystosować na ukrycia przed opadem promieniotwórczym, jest wystarczająca. W charakterze ukryć przed promieniowaniem przygotowuje się wszystkie istniejące i budowane stacje metra dużych miast, takich jak Bruksela, Antwerpia i inne.
Ewakuacja ludności cywilnej, jako jedna z form ochrony ludności Belgii przed bronią masowego rażenia, nie stanowi rażącego przedsięwzięcia, co wynika z wysokiej gęstości zaludnienia, nasycenia zakładami przemysłowymi i stosunkowo niewielkiego terytorium. Podobnie jak w szeregu innych państw Europy Środkowej, lansowana jest koncepcja "stay put". w myśl której zaleca się ludności pozostawanie w razie zaistnienia sytuacji nadzwyczajnej - na miejscu i zajmowanie przez. nią pomieszczeń, zapewniających ochronę przed opadem promieniotwórczym i promieniowaniem jonizującym. Ewakuację przewiduje się prowadzić wyłącznie z rejonów zagrożenia spowodowanego sąsiedztwem obiektów posiadających substancje promieniotwórcze (np. obiekty energetyki jądrowej) lub toksyczne środki przemysłowe . Na wypadek niekontrolowanego masowego przemieszczania się ludności istnieją odpowiednie porozumienia z państwami ościennymi.
W celu zapewnienia ludności pomocy medycznej może być wykorzystywanych około 1500 różnorodnych placówek leczniczych, dysponujących ponad 70 tys. łóżek szpitalnych. Na uwagę zasługuje fakt, że duże szpitale i znajdujące się w odległości do l0 km od nich inne placówki służby zdrowia tworzą tzw. centra lecznicze, które z kolei łączone są w grupy. Uzupełnienie stanem osobowym organów i formacji OC Belgii odbywa się dwutorowo, na zasadzie powoływania określonego kontyngentu poborowych, przewidzianych do służby wojskowej, ale z różnych względów zwolnionych od niej oraz w trybie zaciągu ochotniczego. Osoby powołane w skład organów OC odbywają w nich służbę przez dwa lata. Nabór ochotników spośród obywateli cywilnych obejmuje także kobiety w wieku od 19 do 50 lat. Ponadto podpisywany jest z nimi kontrakt na 3 lata, który później na życzenie ochotnika może zostać przedłużony na kolejne trzy lub więcej lat.
Kadrę kierowniczą OC szkoli się w utworzonej w 1953 r. Narodowej Szkole OC znajdującej się w m. Florywal. W zależności od profilu szkolenia, czas szkolenia wynosi od 2 do 6 tygodni. Szkoła przeszkala rocznie około 2 tys. osób. Oprócz tego, każda prowincja posiada ośrodek szkolenia, w którym przygotowuje się stany osobowe lokalnych formacji ratowniczych. Pełen kurs przeszkolenia przewiduje 74 godziny zajęć teoretycznych i praktycznych. Największe komuny dysponują ponadto urządzonymi odpowiednio placami ćwiczeń, na których pododdziały OC i grupy samoobrony utrwalają nawyki prac ratunkowych, gaszenia pożarów, udzielania pierwszej pomocy medycznej itp. Wiele uwagi poświęca się bieżącemu przygotowaniu sił i środków OC, co jest zresztą ściśle koordynowane w ramach NATO, a rezultaty sprawdzane są m.in. w toku kompleksowych ćwiczeń połączonych sił NATO "Wintex / Simex", corocznych ćwiczeń OC NATO "Intex" i specjalnych ćwiczeń OC i połączonych sił NATO w Europie "Falix". Uczestniczą w nich organy zajmujące się planowaniem i koordynacją oraz formacje OC. W ćwiczeniach przerabiana jest problematyka współdziałania pomiędzy poszczególnymi służbami OC i sił zbrojnych w warunkach sytuacji nadzwyczajnej i prowadzenia działań bojowych. Dla przykładu na ćwiczeniu "Intex" na centralnym stanowisku kierowania OC Belgii w m. Valem oprócz kierownictwa OC, znajduje się przedstawiciel komisji obrony narodowej (organu wykonawczego komitetu obrony, zajmującego się problematyką OC oraz przestawieniem gospodarki na tory wojenne), przedstawiciele biura planowania OC ministerstw, rodzajów sil zbrojnych, żandarmerii, oraz oficerowie reprezentujący wszystkie państwa NATO. Od 1985 roku cała informacja o sytuacji - zbierana i opracowywana na SK w Valem automatycznie przekazywana jest do sztabu sił wewnętrznych.
Szkolenie ludności w udzielaniu pierwszej pomocy medycznej i samopomocy prowadzone jest na specjalnych kursach-organizowanych przez organy OC i organizację Czerwonego Krzyża. W narodowej i prowincjonalnych szkołach OC zajęcia teoretyczne prowadzą odpowiednio przygotowani wykładowcy, a praktycznie - instruktorzy i specjaliści średniego szczebla OC. Zawierają one m.in. - zalecenia i wyjaśnienia - jak przystosować dom lub mieszkanie na schron lub ukrycie, wskazówki dotyczące zasad przechowywania i ochrony żywności w warunkach domowych itp. W cyklu dwumiesięcznym wychodzi w Brukseli czasopismo "Obrona Cywilna". W ocenie specjalistów intensywność i wszechstronność szkolenia sil OC. a także ich udział w likwidowaniu skutków klęsk żywiołowych, awarii i katastrof przemysłowych, pozwalają utrzymać system OC kraju w stosunkowo dobrej kondycji i gotowości do podjęcia działań w warunkach nadzwyczajnych.