ODPOWIEDZI NA PYTANIA DO OBRONY PRACY LICENCJACKIEJ - EKONOMIA

1. Pojęcie i konieczność gospodarowania.

Gospodarowanie, czyli działalność gospodarcza ludzi, obejmuje procesy produkcji, dystrybucji, wymiany i konsumpcji środków zaspokajania ludzkich potrzeb. Przyczyną tej działalności są ludzkie potrzeby. Potrzeba jest to subiektywne odczuwanie braku, niezaspokojenia lub pożądania określonych warunków lub rzeczy, które człowiekowi są niezbędne do utrzymania się przy życiu, umożliwiają mu rozwój i pozwalają realizować role społeczne. Cele gospodarowania wynikają z potrzeb ludzkich, zatem, by zaspokajać określone potrzeby, należy wytwarzać konieczne do tego dobra (materialne i usługi) .

Najpopularniejsza w ekonomii hierarchia ważności potrzeb została opracowana przez Abrahama Maslowa. Nie jest ona jednak obiektywna, bowiem każdy człowiek, odpowiednio do swoich pragnień przedstawia w danej sytuacji swoje preferencje, układając je według własnej skali.

Cechy potrzeb:

• są nieograniczone ilościowo

• mają charakter subiektywny i obiektywny (oprócz prywatnego odczuwania, potrzeby są także wyrazem zależności człowieka od otoczenia)

• mają charakter społeczny (zależą od struktury społecznej

• i miejsca, jakie jednostka w niej zajmuje)

• mają charakter zmienny historycznie (zmieniają się wraz ze zmiana warunków życia)

• nieustannie się odradzają

Konieczność lub chęć zaspokajania potrzeb stanowi cel i motor działalności ludzkiej, w tym również gospodarczej. Z pojęciem gospodarowania wiąże się również idea racjonalności gospodarowania.

2. Czynniki produkcji (wytwórcze)

Produkcja jest to ludzka działalność świadoma i celowa, przystosowująca zasoby i siły przyrody w celu wytworzenia dóbr służących zaspokajaniu potrzeb. Może się ona odbywać dzięki wykorzystaniu zasobów ekonomicznych, które nazywamy czynnikami produkcji (czynnikami wytwórczymi).

Zasoby (czynniki produkcji) podzielić możemy na:

zasoby naturalne - ziemia i jej bogactwa oraz lasy, wody

zasoby ludzkie - praca, wiedza, doświadczenie; kapitał ludzki*

zasoby kapitałowe

*kapitał ludzki to zasoby wiedzy, umiejętności, zdrowia i energii witalnej zawartych w człowieku. Kryją się w nim wszystkie nakłady (pieniężne, rzeczowe i czas), jakie ponosi człowiek w związku ze zdobywaniem wykształcenia, kwalifikacji i umiejętności oraz możliwości produkcyjnych, a także nakłady na własne zdrowie i wypoczynek;

ZASOBY KAPITAŁOWE

rzeczowe (kapitał rzeczowy): finansowe:

środki pracy (maszyny, instalacje) środki finansowe wzniesione

przedmioty pracy (surowce, półfabrykaty) przez właścicieli (gotówka, kredyt, akcje, obligacje)

El. wyposażenia infrastrukturalnego (budynki, hale, drogi, linie kolejowe, gazociągi, kanały itp.)

Nagromadzona wiedza (informacja) jest niezbędna w racjonalnym wykorzystaniu wszystkich czynników produkcji i jest uważana obecnie za jeden z najważniejszych czynników wzrostu produkcji. Ten czynnik wytwórczy stopniowo nabiera większej wartości, umniejszając tym samym znaczenie tradycyjnych zasobów. Sektor informacyjny zawłaszcza coraz większy potencjał rynkowy. Od zasobu posiadanej wiedzy zależy technologia produkcji (proces obrazujący jakie czynniki produkcji, w jakich proporcjach i w jaki sposób powinny być ze sobą połączone, by dać określony produkt).

Zasób niektórych czynników produkcji jest niezmienny w ujęciu statycznym modelu decyzji producenta i te czynniki nazywamy stałymi, natomiast zmienne czynniki produkcji to te, których nakłady producent zmienia, chcąc zwiększyć lub zmniejszyć produkcję.

3. Problem racjonalności w ekonomii

RACJONALNOŚĆ polega na wykorzystaniu zasad poprawnego myślenia i skutecznego działania dla osiągnięcia preferowanego celu. W tym pojęciu chodzi o to, by:

1. przy danym nakładzie środków w maksymalnym stopniu osiągnąć założony cel (zasada największego efektu)

lub

2. przy założonym stopniu osiągnięcia celu użyć minimalnego nakładu środków (zasada najmniejszego nakładu)
   

Warunki, które musi spełniać podmiot gospodarczy, aby dokonać racjonalnego wyboru i podjąć skuteczne działania:

1. dysponowanie prawdziwą wiedzą oraz pełnymi i prawdziwymi informacjami dotyczącymi przedsięwzięcia

2. posiadanie umiejętności logicznego rozumowania i wykorzystywania swojej wiedzy w danych okolicznościach

3. zdolność realizacji swojej decyzji.

Spełnienie wszystkich trzech warunków jest trudne, bowiem prawidłowo wyciągnięte wnioski z fałszywej informacji, bądź niepełnej wiedzy, również są fałszywe. Rynek natomiast stwarza konieczność dokonywania racjonalnych wyborów.

Rodzaje racjonalności przy niespełnionych warunkach:

• racjonalność ograniczona - podmiot świadomie zrezygnował z uzyskania informacji, np. z powodu wysokich kosztów

• racjonalność proceduralna - podmiot podejmuje procedurę racjonalnego działania, nie mając świadomości, czy informacje były wystarczające i prawdziwe.

Z pojęciem racjonalności wiąże się również rachunek ekonomiczny, czyli sposób mierzenia nakładów i efektów działalności, sprzyjający podejmowaniu optymalnych decyzji. Jednak, by się nim posłużyć należy spełniać poniższe warunki:

1. efekty działalności gospodarczej i ponoszone w związku z nią nakłady muszą być mierzalne

2. efekty i nakłady muszą być wyrażone w takich samych jednostkach miary

3. trzeba dysponować jednoznacznym kryterium wyboru.

Racjonalność zachowań możemy rozpatrywać w odniesieniu do:

1. jednostki (racjonalność mikroekonomiczna)

2. całego systemu funkcjonowania gospodarki (racjonalność makroekonomiczna)

3. świata lub grupy zintegrowanych państw (globalna)

Każda ze skal racjonalności jest uwarunkowana pozostałymi, dlatego nie można traktować racjonalności w skali mikro, makro i globalnej jako autonomicznych. Racjonalność mikroekonomiczna nie może pomijać racjonalności w szerszej skali.

4. Powstanie i rozwój ekonomii jako nauki.

Refleksja nad gospodarowaniem towarzyszy człowiekowi od zarania dziejów, lecz dopiero burzliwy rozwój gospodarki towarowo- pieniężnej w kapitalizmie stworzył podstawy i potrzebę teoretycznej analizy prawidłowości procesu gospodarowania.

• Ekonomia klasyczna (XVIII w.) - Główni przedstawiciele: Adam Smith (traktat: Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów), David Ricardo (traktat: Zasady ekonomii politycznej i opodatkowania). Podstawy liberalizmu ekonomicznego: wolnokonkurencyjna gospodarka samoczynnie, bez zewnętrznej ingerencji, dąży do równowagi. Rząd nie powinien ingerować w procesy gospodarcze, ponieważ 'niewidzialna ręka rynku' dokonuje optymalnej alokacji zasobów. Wolna i nieskrępowana działalność jednostek kierujących się zasadą korzyści materialnych (koncepcja homo oeconomicus) przyczynia się do wzrostu korzyści społecznych.

• Ekonomia neoklasyczna (XIX w.)- Główni przedstawiciele: A. Mashall, W. S. Jevons, J. B. Clark, A. C. Pigou. Twierdzenie, że między poszczególnymi czynnikami działalności gospodarczej istnieje ścisła współzależność, w procesie gospodarczym następuje harmonijne dopasowanie się poszczególnych wielkości zapewniające równowagę przy pełnym wykorzystaniu potencjału produkcyjnego w gospodarce. Twierdzenia o zbiorowych zjawiskach społ. należy redukować do twierdzeń o jednostkach. Metoda badawcza oparta na mikroekonomicznym punkcie widzenia, subiektywizmie oraz zastosowaniu rachunku marginalnego to kierunek subiektywno marginalistyczny.

• Keynesizm (XX w.)- Głównym przedstawicielem był J.M.Keynes. Sprowadza on neoklasyczny system teoretyczny do marginalnego przypadku równowagi przy pełnym wykorzystaniu czynników produkcji. Negując ten system tworzy teorię ogólną obejmującą stany równowago makroekonomicznej przy różnym stopniu wykorzystania potencjału produkcyjnego. O stopniu owego wykorzystania decyduje popyt efektywny, którego wielkość, składniki oraz czynniki Keynes czyni głównym problemem swoich rozważań. Funkcję stymulatora popytu może i powinno spełniać państwo.

• Neokeynesizm (XX w.)- Przedstawiciele J.R. Hicks, P.A. Samuelson. Uważali, że w krótkim okresie ceny (także płace) są względnie sztywne, tzn. reagują na zmiany popytu wolniej niż wielkości realne (poziom zatrudnienia, produkcja). W krótkim okresie spadek popytu globalnego musi spowodować recesję. Dlatego rząd powinien prowadzić politykę stabilizacyjną.

• Renesans koncepcji liberalnych i konserwatywnych (xx w.)

- Monetaryzm - M. Friedman- pieniądz jest neutralny, kiedy zmiana jego ilości w obiegu powoduje jedynie zmiany wielkości nominalnych tj. cen, nie wpływa natomiast na kształtowanie się wielkości realnych, czyli poziomu i struktury zatrudnienia. Inflacja jest zjawiskiem wyłącznie pieniężnych, do jej zwalczania należy używać wyłącznie instrumentów polityki monetarnej. W szczególności należy zapewniać stałe tempo przyrostu podaży pieniądza na poziomie 3-4% rocznie, ponieważ tyle wynosi stopa wzrostu potencjału podażowego gospodarki.

- Nowa ekonomia klasyczna- R.E. Lucas- Założenie pełnej elastyczności rynku: wszelkie stany nierówności są niemal natychmiast likwidowane i transakcje są zawierane po cenach równowago rynkowej. Teoria racjonalnych oczekiwań- ludzie w kształtowaniu oczekiwań dotyczących przebiegu danego zjawiska w przyszłości, kierują się przebiegiem danego zjawiska w przeszłości.

- nowa szkoła austriacka- F. Hayek- państwo nie jest w stanie zastąpić rynku, jako mechanizmu alokacji zasobów, ponieważ nie dysponuje i nie może dysponować niezbędnym zasobem informacji.

- ekonomiczna teoria polityki- K. Arrow, J.M. Buchanan- Ostatecznym podmiotem decyzyjnym jest jednostka, która optymalizuje swoją egoistyczną funkcję celu i mimo, że działa w instytucjach mających działać w interesie społecznym, obce jest jej pojęcia dobra społecznego- państwo nie odzwierciedla interesów całego społeczeństwa. Powinno działać tylko wtedy, gdy jego interwencja będzie mniej kosztowna od działania mechanizmu rynkowego.

- ekonomia podaży- A. Laffer, G. Gilder- zewnętrzne czynniki, takie jak interwencja państwa zakłócają działanie mechanizmów rynkowych. Zalecana polityka podażowa obejmuje takie środki jak: podnoszenie poziomu produkcji, redukcja podatków, zarówno od dochodów osobistych jak i przedsiębiorstw, zwiększenie podaży pracy, ograniczenie sektora publicznego.

• Instytucjonalizm (XX w.)- W. Roscher, M. Weber- Motywy jednostki są złożone, oprócz bodźców materialnych wpływ na nią ma moralność czy psychika gospodarcza- odrzucenie koncepcji „homo oeconomicus”. Ekonomia powinna badać instytucje społeczne (władze państwowe, związki zawodowe, organizacje finansowe, społeczno-polityczne, nawyki myślowe, reguły i zasady postępowania. Drugi postulat ekonomiczny dot. ekon. równowagi- każda zmiana w gospodarce wykazuje tendencje do samo wzmacniania się.

• Marksizm (XIX w.)- R. Owen, G. Hegl, K. Marks- Koncepcja społeczeństwa bezklasowego, zniesienie własności prywatnej środków produkcji. Własność prywatna dzieli społeczeństwo na dwie antagonistyczne grupy: burżuazję i proletariat. Robotnik swoja pracą wytwarza przedmioty, których wartość jest wyższa od jego zarobku. Jest to wartość dodatkowa, którą przywłaszcza kapitalista- wyzysk pracy przez kapitał.

5. Definicja przedmiotu ekonomii.

Słowo „ekonomia” wywodzi się z greki [oikos „dom” nomos „prawo”]. Jest to nauka badająca społeczny proces gospodarowania. Jest nauka o procesach gospodarczych. Wykrywa i opisuje prawidłowości, które rządzą tymi procesami. Owe prawidłowości są nazywane prawami ekonomicznymi.

Zajmuje się problemem rozdziału (alokacji) przez społeczeństwo stosunkowo rzadkich zasobów, posiadających różnorodne zastosowania, w celu produkcji dóbr oraz rozdziału tych dóbr między członków społeczeństwa.

Tak, więc przedmiotem zainteresowań nauki ekonomii jest działalność gospodarcza ludzi. Istotnym uwarunkowaniem tej działalności jest rzadkość zasobów gospodarczych. Przykładami tych zasobów są:

• Zasoby naturalne: czyli ziemia wraz z jej bogactwami, powietrze oraz woda.

• Zasoby ludzkie: czyli ludzie i ich wiedza, praktyczne umiejętności oraz doświadczenie.

• Zasoby, które są wynikiem wcześniejszej działalności człowieka: półprodukty, półfabrykaty, towary, budynki, mieszkania, środki transportu, odzież, żywność, maszyny, narzędzia, środki finansowe itp.

Ekonomia stara się pokazywać sposób, w jaki ludzie działający w różnych warunkach społeczno- gospodarczych, korzystają z tych ograniczonych zasobów i w jaki sposób używają ich do prowadzenia działalności gospodarczej. Opisuje też prawidłowości dotyczące rozdziału dóbr między konkurencyjne wobec siebie zastosowania, a także tłumaczy, czym jednostki się kierują dokonując wyboru. Analizuje czy dany sposób wykorzystania dobra jest efektywny, czy nie. Ukazuje czynniki, które maja wpływ na efektywność np. ustrój gospodarczy.

Zakres zagadnień będących przedmiotem zainteresowania ekonomii jest bardzo szeroki. Obejmuje zarówno kwestie, które są znane każdej jednostce jak: potrzeby ludzi, poziom cen nabywanych dóbr i usług, wysokość uzyskiwanych przez jednostkę dochodów czy świadczeń, jak i zagadnienia polityki gospodarczej tj: systemy organizacji produkcji społecznej, powiązania gospodarcze z zagranicą, czynniki wpływające na nowoczesność, bądź zacofanie, stabilność bądź niestabilność gospodarki, mechanizmy regulacji gospodarki ich efektywność i skutki zastosowania.

Ekonomia pełni wiele funkcji, wśród których najważniejszymi są funkcja poznawcza oraz funkcja aplikacyjna. Pierwsza z nich dostarcza wiedzy o zjawiskach i procesach gospodarczych, rządzących nimi prawidłowościami, a także o ich przyczynach i skutkach. Z kolei funkcja aplikacyjna ekonomii dostarcza wskazówek, które ułatwiają podejmowanie decyzji w gospodarstwach domowych, przedsiębiorstwach czy w państwie.

6. Podział ekonomii na mikro- i makro- oraz na ekonomię pozytywną i normatywną.

Mikroekonomia bada zjawiska ekonomiczne w mikroskali: gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa, rynki i mikroekonomiczne skutki działania państwa. Zajmuje się analizą sposobu działania oraz zachowania się na rynku producentów i konsumentów, sprzedawców i nabywców. Określa wpływ popytu i podaży na ceny poszczególnych produktów konsumpcyjnych oraz inwestycyjnych. Cechą szczególną mikroekonomii jest wyodrębnienie w procesie badawczym niewielkiej ilości zmiennych (najczęściej dwóch) i analizowanie ich w izolacji od innych wydarzeń. Głównym elementem mikroekonomii jest analiza marginalna, która bada słuszność podjętego wyboru. Dlatego w procesie gospodarowania pojawia się problem optymalizacji decyzji, przy rozdziale zasobów. Producent, dąży do tego, aby produkcja wytwarzanego przez niego dobra osiągnęła maksymalny zysk, natomiast konsument chce przeznaczyć część swoich dochodów na konsumpcję dóbr, dzięki którym osiągnie maksymalne zadowolenie. Konsekwencją decyzji ekonomicznej jest osiągnięcie korzyści oraz poniesienie koszty. Porównanie obu tych konsekwencji zmusza jednostkę do poszukiwania rozwiązania optymalnego, czyli takiego, gdzie różnica pomiędzy korzyściami i kosztami byłaby największa.

Makroekonomia z kolei bada zjawiska ekonomiczne w skali gospodarki narodowej, zajmuje się problemami dotyczącymi gospodarki jako całości. Makroekonomia zajmuje się wielkimi agregatami gospodarki takimi jak: globalny popyt, globalna podaż, dochód narodowy, wzrost gospodarczy, rozwój gospodarczy, inwestycje, cykl koniunkturalny, zatrudnienie, bezrobocie, inflacja, handel zagraniczny oraz polityka gospodarcza.

Ekonomia pozytywna (łac. positivus „oparty na faktach”) koncentruje się na przedstawieniu, opisie i analizie zjawisk, czyli stwierdza jak działa gospodarka. Z sądami pozytywnymi mamy do czynienia wtedy, gdy badacz rzeczywistość społeczno- gospodarczej, odwołując się do faktów stara się w maksymalnie bezstronny sposób, przy użyciu naukowych metod wyjaśnia prawidłowości, które dotyczą tej rzeczywistości. Ekonomiści i szkoły ekonomiczne, które przedstawiają gospodarkę w oparciu o fakty najczęściej są zwolennikami poglądów liberalnych.

Ekonomia normatywna przedstawia oceny zjawisk gospodarczych z punktu widzenia lepszego zaspokojenia potrzeb. Rekomenduje i zaleca jak powinna działać gospodarka. Formułuje swoje oceny zwykle w oparciu o kryterium sprawiedliwości społecznej. Badacz wyraża swoje przekonania i formułuje zalecenia oparte na subiektywnym wartościowaniu zjawisk. Zwolennikami normatywnego podejścia są ekonomiści i szkoły ekonomiczne zwracające uwagę na defekty systemu rynkowego tj. nadmierne zróżnicowanie dochodów.

7. Kategorie, prawa, teorie ekonomiczne i modele ekonomiczne.

Kategorie ekonomiczne - abstrakcyjne pojęcia wyrażające ogólne własności różnych elementów i aspektów procesu gospodarowania. Przykładowo wyróżniamy takie kategorie jak: praca, produkcja, wymiana, rynek, pieniądz, towar, cena, płaca, dochód, popyt, podaż, kapitał, procent, zysk itd.

Prawa ekonomiczne - ogólne prawidłowości, które opisują stale powtarzające się zależności (związki) między elementami procesu gospodarczego.

Teoria ekonomiczna - złączone prawa ekonomii w zwarte, powiązane ze sobą logiczne systemy. Teorie ekonomiczne chcą objaśnić i powinny interpretować rzeczywistość gospodarczą. Teorie dostarczają abstrakcyjnego obrazu przebiegu procesów i zjawisk gospodarczych. W tym obrazie eksponowane jest to, co w danych warunkach jest typowe i istotne.

Budowa teorii wiąże się z:

- obserwacją życia gospodarczego

- konstruowaniem modelu ekonomicznego i wyprowadzaniem z niego teorii

- ustaleniem naukowej poprawności teorii

- dokonywaniem syntezy teorii ekonomicznych

Model ekonomiczny - jest to uproszczony obraz gospodarczej rzeczywistości, który pokazuje zależności między różnymi zjawiskami ekonomicznymi. Konstruując modele ekonomiczne trzeba przestrzegać zasady „ceteris paribus” - wszystkie zjawiska i procesy w obrębie modelu (poza badanymi), nie zmieniają się i nie mają wpływu na zachodzące w modelu zmiany.

8. Rynek i gospodarka rynkowa.

Rynek stanowi formę poziomych więzi pomiędzy różnymi podmiotami gospodarczymi, próbującymi sprzedać i kupić towar. Za pośrednictwem rynku podmioty gospodarcze dążą do realizacji swych interesów, przedstawiają oferty, które dotyczą

Rodzaje rynków:

• ze względu na kryterium obrotu:

- rynek pierwotny ( towarów i usług)

- rynek wtórny ( czynników produkcji) - wyróżnia się rynek pracy, ziemi i kapitału

• ze względu na kryterium zrównoważenia rynku:

- rynek sprzedawcy

- rynek nabywcy

• ze względu na kryterium jednorodności i różnorodności:

- rynek homogeniczny (np. rynek cukry, ropy)

- rynek heterogeniczny (np. rynek pracy)

• ze względu na zakres geograficzny:

- rynek lokalny

- rynek regionalny

- rynek krajowy

- rynek międzynarodowy

- rynek globalny

• ze względu na relacje pomiędzy jednostką a państwem:

- rynek wolny - władza gospodarcza nie sprawuje kontroli, sprzedawcy i nabywcy mają pełną wolność, swobodę w dwóch kwestiach: cen nabywanych i sprzedawanych dóbr i ilości nabywanych i sprzedawanych dóbr

- rynek regulowany - władze gosp. sprawują kontrolę - udzielają licencji uczestnikom rynku, określają obowiązujące ceny minimalne jak i ceny maksymalne, wypowiadają się co do min i max kwot wymiany

- rynek doskonały - charakteryzuje się spełnieniem następujących warunków: rozproszenie po stronie popytu i podaży, brak barier wejścia na rynek, przejrzystość (transparencja) oraz jednorodność dóbr i usług

- rynek niedoskonały - przeciwieństwo rynku doskonałego

Gospodarka rynkowa to system ekonomiczny, w którym decyzje dotyczące gospodarki podejmowane są przez podmioty gospodarcze, kierujące się własnym interesem i postępujące zgodnie z zasadami racjonalności gospodarowania. Podstawą podejmowania tych decyzji są informacje płynące z rynku: m.in. ceny dóbr i usług, ceny czynników wytwórczych, płace, stopy procentowe, stopy zysku, kursy papierów wartościowych, walut oraz oczekiwania podmiotów gospodarczych co do ich kształtowania się w przyszłości. W tym systemie gospodarczym bardzo ważnym czynnikiem jest konkurencja. Prowadzi ona do obniżania cen produktów i usług oraz do podnoszenia ich jakości. Dzięki temu że występuje zjawisko konkurencji, potencjalny nabywca (produktów, usług) ma bardzo wiele możliwości wyboru.

Podmiotami gospodarki rynkowej są:

gospodarstwa domowe,

przedsiębiorstwa,

instytucje finansowe,

administracja państwowa,

władza lokalna.

9. Pieniądz - jego istota i funkcje.

Pieniądz jest kategorią związaną z rozwojem wymiany towarowej. Niedogodności wymiany barterowej (towar za towar) doprowadziły do pojawienia się pieniądza jako pośrednika wymiany. Pieniądz można więc najogólniej zdefiniować jako powszechnie akceptowany w danym kraju środek płatniczy.

Istota pieniądza przejawia się w jego funkcjach:

a) środka wymiany (cyrkulacji),

b) jednostki obrachunkowej (miernika wartości dóbr i usług),

c) środka płatniczego (realizacji odroczonych płatności),

d) środka przechowywania wartości (środka tezauryzacji).

Ad a)

Pieniądz może być wykorzystywany jako środek wymiany przy spełnieniu następujących warunków:

• musi być powszechnie akceptowany, tzn. sprzedawcy dóbr muszą być przekonani, że za otrzymane pieniądze bez trudu będą mogli nabyć potrzebne im produkty;

• musi być łatwo przenośny; nawet pieniądze reprezentujące dużą wartość muszą być wygodne w użyciu - nie mogą być ciężkie i duże objętościowo, gdyż utrudniałoby to ich przechowywanie i przemieszczanie;

• musi być łatwo podzielny na mniejsze jednostki, aby dokonywanie zarówno małych, jak i dużych transakcji odbywało się bez zakłóceń;

• musi być trudny do podrobienia, gdyż pieniądze, które łatwo sfałszować, nie budzą zaufania i szybko tracą swoją wartość.

Ad b)

Pieniądz jest „miernikiem wartości”. Przy pomocy pieniądza możliwe jest wyrażenie wartości innych towarów (w postaci cen towarów w jednostkach pieniężnych), ponieważ jest powszechnym ekwiwalentem. Cena jest pieniężnym wyrazem wartości towarów i usług. Wyrażenie wartości towarów i usług w pieniądzu wiąże się z siłą nabywczą pieniądza. Aby określić cenę towaru lub usługi nie trzeba posiadać pieniądza, gdyż pełni on rolę miernika wartości również abstrakcyjnie.

Ad c)

Pieniądz jest "środkiem płatniczym". Pieniądz stał się środkiem płatniczym poprzez oddzielenie się ruchu towarów i świadczonych usług w czasie od ruchu pieniądza. Dzieje się tak dlatego, że zapłata za towar lub usługę nie musi następować natychmiast po ich dostawie. Zarówno sprzedający jak i kupujący zazwyczaj umawiają się co do terminu zapłaty należności za dostarczone towary lub usługi. Powstaje więc zobowiązanie odbiorcy wobec dostawcy, które wyrównane będzie w formie pieniężnej w terminie późniejszym. Pieniądz spełnia funkcję środka płatniczego również przy pokrywaniu innych zobowiązań, jak np. z tytułu podatków i opłat, wynagrodzeń pracowników, spłaty kredytów, darowizn, itp.

Wraz z rozwojem społeczno-gospodarczym funkcja pieniądza jako środka płatniczego ciągle wzrasta, natomiast jako środka wymiany, maleje. Transakcje gotówkowe występują w obrocie gospodarczym coraz rzadziej, gdyż są zastępowane powszechnie przez obrót bezgotówkowy.

Ad d)

Funkcję "środka przechowywania wartości (tezauryzacji)" pieniądz spełnia wtedy, gdy środki pieniężne uzyskane ze sprzedaży towarów lub usług nie są przeznaczane na zakup innych towarów lub pokrycie zobowiązań, lecz są przechowywane (oszczędzane).

Przechowywanie pieniędzy jest znacznie łatwiejsze niż innych towarów. Ponadto pieniądz może być w każdej chwili zamieniony na potrzebny towar. Jest on najbardziej płynnym aktywem majątkowym każdego podmiotu gospodarczego lub osoby fizycznej. Można go w każdej chwili wykorzystać jako środek płatniczy. Jednak aby pieniądz prawidłowo spełniał funkcję tezauryzacyjną, musi posiadać zaufanie przez podmioty gospodarcze i ludność, a w szczególności, że jego siła nabywcza nie zmniejszy się w znacznym stopniu.

10. Cena jako kategoria ekonomiczna - istota, funkcje, rodzaje cen.

Cena jako kategoria ekonomiczna, jest to wartość towaru (usługi) wyrażona w pieniądzu, oznacza ona ilość pieniądza, którą trzeba zapłacić za jednostkę towaru. Jest ona relacją wymienną pomiędzy towarami (usługami) i wypadkową różnokierunkowych interesów sprzedawców i nabywców. Pierwsi chcą uzyskać cenę najwyższą, drudzy zaś chcą dokonać zakupu po cenie najniższej. Ich siła przetargowa prowadzi do ustalenia ceny do zawarcia transakcji kupna i sprzedaży. Tak więc cena kształtuje się w wyniku gry popytu i podaży.

Cena pełni w gospodarce wielorakie funkcje, spośród których najważniejszymi są:

• funkcja agregacyjna - sprowadzanie nakładów i wyników do wspólnego mianownika, w celu obiektywizacji alternatyw wyboru;

• funkcja informacyjna - jako parametr docierający do wszystkich podmiotów z informacją umożliwiającą podejmowanie określonych działań;

• funkcja dochodowa - takie kształtowanie cen na poszczególne dobra i usługi, które zapewnia odtworzenie kosztów poniesionych na wytworzenie tych dóbr i usług oraz osiągnięcie pewnej nadwyżki niezbędnej do finansowania rozwoju gospodarczego;

• funkcja redystrybucyjna - gdy cena różni się od wartości, to znaczy gdy zawiera zróżnicowane zyski, podatki i opłaty. Przykład: redystrybucja dochodów przez państwo, za pomocą cen, poprzez obciążenie cen podatkami lub przez ich subwencjonowanie;

• funkcja bilansująca - wynika ze równoważenia popytu z podażą; ceny równowagi rynkowej; zapewnia nabycie dóbr każdemu, kto jest gotów zapłacić za nie określone ceny;

• funkcja stymulacyjna (bodźcowa) - jako czynnik sprawiający, że właściciele środków produkcji lokują czynniki produkcji we właściwym miejscu i w wytwarzaniu właściwych produktów (ilustracją krzywa podaży);

• funkcja rozdzielcza - im rzadsza jest dana rzecz, tym wyższa jest jej cena; im wyższa jest cena rzeczy, tym bardziej rzecz będzie chroniona i oszczędzana.

Oprócz ceny, którą ustala sam rynek, mogą wystąpić ceny określone administracyjnie przez państwo - są to ceny maksymalne i minimalne. Cena maksymalna, polega na określeniu górnego pułapu ceny bieżącej i chroni konsumentów przed nadmiernym jej podwyższaniem przez producentów, szczególnie w warunkach zmonopolizowanego rynku. Cena minimalna polega na określeniu najniższego dopuszczalnego poziomu ceny bieżącej. Ceną najbardziej pożądaną na rynku, do której zmierzają wszystkie działania tego rynku, jest cena równowagi, przy której popyt jest równy podaży.

11. Popyt i podaż oraz czynniki determinujące ich zmiany.

Popyt jest relacją między ceną dobra (usługi) a jego ilością, którą konsumenci są skłonni i są w stanie nabyć w danym czasie, przy założeniu, że wszystkie inne czynniki wpływające na popyt pozostają bez zmian (ceteris paribus). Popyt na dane dobro jest funkcją ceny tego dobra, ale także funkcją wielu innych czynników. Czynniki te określamy mianem pozacenowych determinant kształtujących popyt.

Do najważniejszych z nich należą:

• dochody kupujących;

• poziom cen dóbr komplementarnych i substytucyjnych;

• liczba nabywców, ich struktura według wieku, płci, wykształcenia, zawodów;

• preferencje nabywców (upodobania, gusty wynikające z tradycji, zwyczajów, naśladownictwa, mody itp.; upodobania kształtują się w znacznym stopniu pod wpływem reklamy w środkach masowego przekazu);

• oczekiwania co do zmiany cen i dochodów w przyszłości;

• sytuacja gospodarcza i polityczna kraju.

Czynniki pozacenowe mogą działać w różnych kierunkach, wzajemnie się kompensować lub kumulować. Ostateczne ukształtowanie się popytu i jego zmiany są wypadkową siły ich oddziaływania.

Podaż w ujęciu teoretycznym jest to relacja pomiędzy ilością dóbr i usług dostarczonych na rynek a ich cenami w określonym czasie. Podaż danego dobra jest funkcją ceny tego dobra, ale także funkcją wielu innych czynników. Do najważniejszych pozacenowych determinant podaży należą:

• koszty produkcji - ceny czynników wytwórczych (surowców, energii, pracy, paliw, itp.), spadek cen wpływa na obniżenie kosztów produkcji, wzrost jej opłacalności, a to skłania producentów do zwiększenia podaży; postęp technologiczny;

• przewidywania producentów co do zmiany cen i popytu w przyszłości;

• interwencjonizm państwowy - np. podatki (VAT wpływa na zmniejszenie podaży);

• liczba przedsiębiorstw w branży;

• warunki naturalne, czynniki losowe;

• sezonowość produkcji;

• rozmiary importu i eksportu;

• realizowane inwestycje (czynnik czasu).

Pozacenowe czynniki będą powodowały - przy dotychczasowym poziomie cen - przesuwanie się krzywej podaży w prawo, gdy podaż rośnie, i w lewo, gdy spada.

12. Prawo popytu i podaży.

• Prawo popytu - wraz ze wzrostem ceny ilość sprzedanego dobra spadnie i odwrotnie - jeśli cena dobra spada, ilość sprzedanego dobra rośnie. Zwykle wielkość popytu kształtuje się w kierunku odwrotnym niż cena. Możliwe są jednak zachowania, gdy rosnącej cenie odpowiada wzrost rozmiarów popytu i odwrotnie - spadkowi ceny odpowiada spadek wielkości popytu. Są to paradoks Giffena, Veblena, spekulacyjny oraz efekt owczego pędu.

• Prawo podaży - zwraca uwagę na dodatnią zależność między zmianą ceny a zmianą wielkości podaży. Wzrost ceny rynkowej dobra prowadzi, ceteris paribus, do wzrostu oferowanych jego ilości na rynku. Przy wyższej cenie produkcja staje się bardziej opłacalna, co skłania producentów do zwiększania ilości swoich produktów oferowanych na rynku. Z kolei spadek ceny danego dobra wywołuje, ceteris paribus, zmniejszenie oferowanej jego ilości na rynku, gdyż produkcja staje się mniej opłacalna przy niższej cenie dobra.

Cena równowagi rynkowej - mikroekonomiczna analiza problemu. Zwana również ceną równowagi - oznacza jej ustalenie na takim poziomie, przy którym dostarczane na rynek, oferowane ilości dobra, równają się ilości zapotrzebowania na te dobra, co oznacza, że cena taka znajduje się w punkcie przecięcia krzywych podaży i popytu. Cena równowagi (rynkowa) nie ustala się w jednym ruchu, a także nie zmierza jednokierunkowo do punktu równowagi, lecz waha się w górę i w dół wokół punktu równowagi, stopniowo się do niego zbliżając, jak struna wprawiona w ruch. Wyrażają to nadwyżki podaży nad popytem przy zbyt wysokich cenach, oraz niedobory podaży przy bardzo niskich cenach. Nawet na zrównoważonym rynku ceny danego dobra nie znajdują się idealnie w punkcie równowagi, lecz oscylują, wahają się minimalnie w pobliżu tego punktu, jak to widzimy na targowiskach. Idealnie w punkcie równowagi ceny tkwią tylko na książkowych wykresach. Rynek pojedynczych dóbr nie jest wyizolowany od wpływów rynków innych dóbr, zwłaszcza substytucyjnych. Na rynek pszenicy wpływają wahania cen,, podaży i popytu na rynkach innych zbóż, a także to, co zmienia się na rynkach środków produkcji potrzebnych rolnictwu, czy na rynku pracy. Równowagę, powstającą pod wpływem tych dodatkowych uwarunkowań nazywamy równowagą współzależną. Ten wielostronny układ wzajemnie ze sobą powiązanych rynków poszczególnych dóbr i grup towarów tworzy ogólną, globalną równowagę rynkową, wyznaczoną przez globalną podaż i globalny popyt. Ogólny układ wzajemnie od siebie uzależnionych rynków, czyli ogólny mechanizm rynkowy, rozwiązuje w ujęciu idealnym samoczynnie problemy co (ile), jak i dla kogo produkować, a także dokonuje, w ślad za zapotrzebowaniem na dobra i grupy dóbr, alokacji ograniczonych zasobów do poszczególnych dziedzin i gałęzi produkcji. Zmiana ceny wywiera zwykle coraz większy wpływ na wielkość podaży, w miarę tego, jak przechodzimy w analizie od badania jej skutków na podaż w danym momencie, do skutków rozciągniętych w czasie. W dłuższych odcinkach czasu wzrastają bowiem możliwości dostosowawcze przedsiębiorstw do wyższej ceny. Z tego punktu widzenia wyodrębnia się trzy okresy, w których reakcja podaży na ceny jest różna: pierwszy najkrótszy, w którym podaż nie podlega żadnym dostosowaniom (równowaga chwilowa); drugi, nieco dłuższy, w którym podaż podlega pewnym dostosowaniom bez zmiany trwałego aparatu wytwórczego, ale przez jego lepsze wykorzystanie, np. zwiększenie ilości zmian, czy wydłużenie czasu pracy (równowaga krótkookresowa); wreszcie trzeci okres, długi, w którym następuje pełne dostosowanie wszystkich czynników produkcji, w tym środków trwałych, co jest określane jako równowaga długookresowa. W miarę wydłużania się czasu dostosowania, zwiększa się elastyczność podaży. Z tego powodu elastyczność podaży jest wyższa w długim okresie, ze względu na większe możliwości dostosowania do wyższej ceny, nie może to nastąpić w okresie krótkim.

Cena równowagi jest to cena równoważąca rynek. Oznacza to, że przy tej cenie rozmiary zapotrzebowania (ilość nabywana) są równe ilości oferowanej, czyli popyt (D) zrównuje się z podażą (S).

Gdy cena jest mniejsza od ceny równowagi rynkowej, następuje nadwyżka popytu nad podażą, powodująca nacisk na podwyższenie ceny. W przypadku powstania ceny wyższej od ceny równowagi rynkowej występuje nadwyżka podaży nad popytem, stwarzająca nacisk na obniżenie ceny. Pojawienie się nadwyżki popytu - z jednej strony, lub nadwyżki podaży z drugiej ujawnia siły zmierzające do ustalenia ceny równowagi i przedstawia cała istotę działania rynku.

Cena jest funkcją popytu i podaży: P = f(D, S)

Na poniższym rysunku: cena p0 równoważy rynek.

14. Elastyczność popytu i podaży.

ELASTYCZNOŚĆ oznacza intensywność (wielkość) reakcji jednej zmiennej (zależnej) na zmiany innej zmiennej (niezależnej)

W przypadku popytu rozpatruje się wpływ cen i dochodów na tę kategorię. Stąd wyróżniamy:

• elastyczność cenową popytu - To intensywność reakcji konsumentów, przejawiająca się w skali zmiany poziomu zakupów na zmiany ceny.

• elastyczność dochodową popytu

• elastyczność mieszaną (krzyżową) popytu

Miernikiem, który pozwala rozróżnić stopnie elastyczności lub nieelastyczności jest wskaźnik cenowej elastyczności popytu.
Pozwala on określić o ile zmniejszy się (zwiększy) wielkość popytu na dane dobro, przy wzroście (spadku) ceny.

Wskaźnik cenowej elastyczności popytu możemy liczyć trzema metodami:

• Metodą współczynnikową (interpretacyjną)

• Metodą punktową

• Metodą łukową

Ponieważ popyt jest na ogół ujemną funkcją ceny, zatem elastyczność cenowa popytu jest ujemna, tj. Epd< 0
Wynik elastyczności cenowej popytu będziemy jednak podawać w liczbie bezwzględnej!

Rodzaje popytu w Epd

Epd= 0 popyt sztywny - elastyczność zerowa

Epd>-1 Epd<1 popyt nieelastyczny (względnie nieelast.)

elastyczność niska EpdЄ(-1;0) EpdЄ(0;1)

Epd=-1 Epd=1 popyt jednostkowy (proporcjonalny)

elastyczność równa jedności

% zmiana wielkości popytu jest doskonale równa % zmianie ceny; zbliżone dobra to: radio i tv, prywatne szkoły, buty

Epd<-1 Epd>1 popyt elastyczny (względnie elastyczny)

elastyczność wysoka EpdЄ(-∞;-1) EpdЄ(1;Ⴅ)

% zmiana wielkości popytu jest większa niż % zmiana ceny; przykładem są dobra wyższego rzędu; te, na które wydatki stanowią poważną część ogółu wydatków

Epd=-Ⴅ Epd=Ⴅ popyt doskonale elastyczny

elastyczność nieskończenie wielka

zmiana wielkości popytu nie jest spowodowana zmianą ceny, gdyż cena jest stała; przykładem są dobra wyższego rzędu

Epd= 0 popyt sztywny - elastyczność zerowa

Zmiana ceny nie wywołuje żadnych zmian w wielkości popytu; przykładem są dobra o fundamentalnym znaczeniu dla człowieka, np. leki, często używki na skutek nałogu

Epd>-1 Epd<1 popyt nieelastyczny (względnie nieelast.)

elastyczność niska EpdЄ(-1;0) EpdЄ(0;1)

% zmiana wielkości popytu jest mniejsza od % zmiany ceny; przykładem są dobra pierwszej potrzeby, przede wszystkim żywność oraz produkty, na które wydatki stanowią niewielką część ogółu wydatków

Epd=-1 Epd=1 popyt jednostkowy (proporcjonalny)

elastyczność równa jedności

Epd<-1 Epd>1 popyt elastyczny (względnie elastyczny)

elastyczność wysoka EpdЄ(-∞;-1) EpdЄ(1;Ⴅ)

Epd=-Ⴅ Epd=Ⴅ popyt doskonale elastyczny

elastyczność nieskończenie wielka

Epd=Ⴅ popyt doskonale elastyczny

Częstym błędem popełnianym w interpretacji elastyczności cenowej popytu jest mniemanie, że można mówić o elastyczności w odniesieniu do całej krzywej popytu.

Błąd polega na tym, że w większości przypadków elastyczność zmienia się wzdłuż danej krzywej popytu

Determinanty cenowej elastyczności popytu:

• Poziom ceny

Przy niskiej cenie określona zmiana ceny, np. podwyżka ceny o 5%, powoduje na ogół słabszą reakcję nabywców niż analogiczna podwyżka przy wysokiej już cenie

• Wysokość dochodu

Ludzie ubożsi na ogół silniej reagują na zmiany ceny, zwłaszcza dóbr droższych.

• Dostępność substytutów

Zwiększa wrażliwość nabywców na podwyżkę ceny danego dobra; popyt zależy od substytutów-im większa ilość substytutów, tym popyt jest bardziej elastyczny-mamy większą możliwość wyboru, zamiany jednego dobra na inne

• Gusty nabywców

Przywiązanie do konsumpcji określonych dóbr zmniejsza reakcję na podwyżkę ceny

• Rodzaj dobra

Popyt na dobra podstawowe jest mniej elastyczny na zmiany cen aniżeli popyt na dobro luksusowe

• Szerokość kategorii dobra

Popyt na owoce jest mniej elastyczny niż popyt na konkretny gatunek owoców, gdyż w obrębie szerszej grupy towarowej istnieją większe możliwości wyboru (substytucji)

• Długość okresu

W dłuższym okresie reakcja popytu na zaistniałą zmianę ceny jest pełniejsza niż w okresie krótkim (możliwość pełniejszego dostosowania się nabywców do zmienionej ceny - np. przez wykorzystanie substytutów); w krótkim okresie możliwości substytucji są ograniczone, czyli: im dłuższy okres bierzemy pod uwagę, tym pełniejsze jest dostosowanie i tym większa (bardziej ujemna) elastyczność, długość tego okresu zależy od rodzaju dobra

• Konkurencja

Im większa konkurencja, tym popyt jest bardziej elastyczny; tym większa możliwość zastępowania dobra substytutami, dzięki większej konkurencji, która mobilizuje producentów do produkowania szerokiej gamy produktów

Paradoksy

W przypadku elastyczności cenowej popytu mogą występować anomalie dotyczące reakcji konsumentów na zmiany ceny; obrazowane jest to jako wynik dodatni, uzyskany z obliczania współczynnika elastyczności cenowej popytu. Są to paradoksy. Gdy Epd>0 w wartościach względnych popyt reaguje w tym samym kierunku co cena, występuje popyt odwrotnie elastyczny.

 

Popyt o wysokiej elastyczności wyraża krzywa o małym nachyleniu (płaska).

Popyt nieelastyczny wyraża krzywa o dużym nachyleniu (stroma).

II Elastyczność dochodowa popytu

To intensywność reakcji konsumentów, przejawiająca się w skali zmiany popytu na zmiany dochodów

Miernikiem, który pozwala rozróżnić stopnie elastyczności lub nieelastyczności jest wskaźnik dochodowej elastyczności popytu. Pozwala on określić o ile zmniejszy się (zwiększy) popyt na dane dobro, przy wzroście (spadku) dochodu.

Wskaźnik dochodowej elastyczności popytu możemy liczyć trzema metodami:

• Metodą współczynnikową (interpretacyjną)

• Metodą punktową

• Metodą łukową

Ponieważ popyt jest na ogół dodatnią funkcją dochodu, zatem elastyczność dochodowa popytu jest dodatnia, tj. Eyd> 0
z małym wyjątkiem.

Rodzaje popytu

• Popyt elastyczny Eyd>1 dla dóbr wyższego rzędu (luksusowych); Procentowa zmiana popytu jest większa niż procentowa zmiana dochodu, np. dobra wyższego rzędu;

• Popyt jednostkowy (proporcjonalny) Eyd=1 Procentowa zmiana popytu jest dokładnie równa procentowej zmianie dochodu

• Popyt nieelastyczny Eydє(0;1); procentowa zmiana popytu jest mniejsza od procentowej zmiany dochodu, np. żywność

• Popyt sztywny Eyd =0; zmiana dochodu nie powoduje zmiany popytu

• Popyt odwrotnie elastyczny Eyd<0; wzrost dochodu powoduje spadek popytu, np. dobra Giffena

III. Elastyczność mieszana/krzyżowa popytu

To intensywność reakcji konsumentów, przejawiająca się w skali zmiany popytu na jedno dobro (X) pod wpływem zmiany ceny drugiego dobra (Y)

Wskaźnik krzyżowej/mieszanej elastyczności popytu możemy liczyć trzema metodami:

• Metodą współczynnikową (interpretacyjną) przedstawia procentową zmianę popytu na jedno dobro do procentowej zmiany ceny drugiego dobra

• Metodą punktową

• Metodą łukową

Rodzaje popytu

• Popyt substytucyjny, dotyczy substytutów Exy>0; wzrost

ceny na jedno dobro powoduje wzrost popytu na

drugie dobro

• Popyt niezależny, Exy=0; zmiana ceny jednego dobra nie

powoduje zmian w popycie na drugie dobro

• Popyt komplementarny, dotyczy dóbr komplementarnych,

Exy<0; wzrost ceny na jedno dobro wywołuje spadek

popytu na drugie dobro

Dla dóbr substytucyjnych elastyczność mieszana popytu jest dodatnia (wzrost ceny kawy pobudza popyt na herbatę).
 
Dla dóbr komplementarnych elastyczność mieszana popytu jest ujemna (wzrost ceny benzyny obniża popyt na samochody).

Cenowa elastyczność podaży

To intensywność reakcji sprzedawców (producentów), przejawiająca się w skali zmiany poziomu sprzedaży (produkcji) towarów lub usług na zmiany ceny. Miernikiem, który pozwala rozróżnić stopnie elastyczności czy nieelastyczności jest
wskaźnik cenowej elastyczności podaży. Pozwala on określić o ile zmniejszy się (zwiększy) wielkość podaży na dane dobro, przy wzroście (spadku) ceny.

Wskaźnik cenowej elastyczności podaży możemy liczyć trzema metodami:

• Metodą współczynnikową (interpretacyjną) przedstawia procentową zmianę ilości (wielkości) podaży do procentowej zmiany ceny

• Metodą punktową

• Metodą łukową

Ponieważ podaż jest dodatnią funkcją ceny, zatem elastyczność cenowa podaży jest dodatnia, tj. Eps> 0.

Rodzaje podaży

• Eps= 0 podaż sztywna-elastyczność zerowa

zmiana ceny nie wywołuje żadnych zmian w wielkości podaży

• Eps<1 podaż nieelastyczna (względnie nieelast.) elastyczność niska

% zmiana wielkości podaży jest mniejsza od % zmiany ceny; krzywa podaży przecina oś odciętych

• Eps=1 podaż jednostkowa (proporcjonalna)-elastyczność równa jedności

% zmiana wielkości podaży jest doskonale równa % zmianie ceny

• Eps>1 podaż elastyczna (względnie elastyczna)-elastyczność wysoka

zmiana wielkości podaży jest większa niż % zmiana ceny; krzywa podaży przecina oś rzędnych

• Eps=Ⴅ podaż doskonale elastyczna-elastyczność nieskończenie wielka

Zmiana wielkości podaży nie jest spowodowana zmianą ceny, gdyż cena jest stała; przykładem są dobra wyższego rzędu; przy tej cenie producenci są skłonni dostarczyć każdą ilość dobra.

15. Gospodarstwo domowe jako podmiot gospodarczy.

Gospodarstwem domowym nazywamy zespół osób razem mieszkających, często są to osoby powiązane więziami biologicznymi, stanowiące rodziny. W pojęciu gospodarstwa domowego spotykamy się z głową rodziny. Jest to osoba dostarczająca wszystkich lub części dochodów oraz rozporządzająca tymi dochodami. Osoba samotna, utrzymująca się samodzielnie to jednoosobowe gospodarstwo domowe.

Gospodarowanie jest to proces zarządzania dostępnymi funduszami, materiałami, tak by czerpać z nich jak najwięcej korzyści. W każdej gospodarce rynkowej występują dwa główne podmioty gospodarcze: gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa. Gospodarstwo domowe jest konsumentem oraz właścicielem zasobów (środków), przedsiębiorstwo - producentem i użytkownikiem zasobów.

Własność i kontrola ziemi, pracy i kapitału jest bezpośrednio podstawą działania gospodarstwa domowego. Ostatecznie decyzje o tym, jak i które zasoby zastosować e produkcji, opierają się na potrzebach gospodarstw domowych. Użycie zasobów jest możliwe po ich sprzedaży przez gospodarstwa domowe przedsiębiorstwom na ryku. Wpływy ze sprzedaży zasobów stanowią dochody pieniężne gospodarstw domowych. Po nabyciu zasobów przedsiębiorstwa zużywają je do produkcji dóbr i usług. Te dobra i usługi są następnie sprzedawane na rynku przez przedsiębiorstwa gospodarstwom domowym i wymieniane na pieniądze. Cały ten proces obejmuje dwa rodzaje strumieni między gospodarstwami domowymi oraz przedsiębiorstwami:

• Strumienie finansowo-pieniężne

• Przepływy realne, niepieniężne; praca ziemia

Gospodarstw domowe w gospodarce rynkowej mają określone możliwości i spełniają pewne funkcje, np. każde gospodarstwo domowe niezależnie od wielkości ma możliwość decydowania o tym, jak i gdzie zastosować zasoby, które posiada. Każde gospodarstwo domowe ma też możliwość decydowania o tym, co i ile konsumować. Każde gospodarstwo dąży do maksymalizacji swojego zadowolenia i tym kieruje się przy podejmowaniu decyzji. Gospodarstwa domowe mają potrzeby, których zaspokojenie odbywa się przez konsumpcję dóbr i usług. Miarą stopnia zaspokojenia potrzeb jest użyteczność dóbr i usług. Celem gospodarstwa domowego jest maksymalizacja użyteczności dóbr i usług, toteż gospodarstwo będzie zgłaszało popyt na te dobra i usługi, które są w stanie dostarczyć mu najwięcej użyteczności. Wśród dóbr, na które występuje popyt ze strony gospodarstw domowych, znajdują się zarówno te, których zużycie następuje w ramach jednego aktu konsumpcji (dobra niższego rzędu, przede wszystkim artykuły żywnościowe), jak i te, których użytkowanie odbywa się w dłuższym okresie ( dobra wyższego rzędu, przede wszystkim dobra trwałego użytku).

Decyzje gospodarcze gospodarstw domowych są ukierunkowane z jednej strony na pozyskiwanie dóbr i usług służących konsumpcji, z drugiej zaś na otrzymywanie dochodów. Gospodarstwo domowe dąży, zatem by powstały warunki do najlepszego zaspokojenia jego potrzeb. Plan gospodarowania gospodarstwa domowego składa się, zatem z dwóch elementów:

• Z planu gospodarowania posiadaną siłą roboczą

• Z planu konsumpcji

W planie gospodarowania siłą roboczą gospodarstwa decydują, w jaki sposób uzyskają dochody, natomiast w planie konsumpcji zwierają swe oczekiwania dotyczące rodzajów i ilości dóbr i usług, na które będą zgłaszać popyt. Integralną częścią planu konsumpcji jest plan oszczędności, ponieważ gospodarstwo domowe oszczędza nieskonsumowaną część posiadanego dochodu.

Gospodarstwa domowe są indywidualnymi podmiotami gospodarującymi. Ich zachowania konsumpcyjne uzależnione są ściśle od ich potencjału ekonomicznego, który określony jest przez dochody pieniężne, posiadane mieszkanie oraz tzw. Domową infrastrukturę konsumpcyjną. Gospodarstwa domowe sterują i zarządzają tymi zasobami. Działalność gospodarstw domowych jest często przyrównywana do działalności miniprzedsiębiorstw. Popyt zgłaszany przez gospodarstwa domowe na różne dobra jest zdeterminowany przez wiele czynników. Przede wszystkim jest to cena danego dobra, ale również ceny wszystkich pozostałych dóbr, które pozostają w kręgu zainteresowań wszystkich pozostałych gospodarstw domowych. Jednym z determinantów popytu na dobra i usługi gospodarstwa domowego są dochody członków tego ów gospodarstwa.

Każde gospodarstwo domowe funkcjonuje w określonych warunkach społeczno-gospodarczych, a warunki te oddziałują na popyt gospodarstwa. Określa się je mianem zewnętrznych efektów konsumpcji lub efektów popytowych. Do najważniejszych z nich zaliczamy efekt naśladownictwa, polegającym na tym większym wzroście zainteresowania dobrem, im większy jest stopień zainteresowania nim innych gospodarstw. Wśród tych efektów znajdziemy również tzw. efekt prestiżowy i będący jego pochodną efekt snoba.

Lecz jak już wcześniej zaznaczyłam popyt gospodarstw domowych zależy przede wszystkim od dochodów tego gospodarstwa, czyli jakim budżetem on dysponuje. Badania nad reakcjami popytu na zmiany dochodów oraz nad budżetami domowymi pozwoliły określić kolejność rozmiary wydatków przeznaczonych przez ko9nsumentów na zakup określonych dóbr i usług. Najpierw zaspokajane są potrzeby podstawowe, a spośród nich potrzeby żywnościowe. Potrzeby te w społeczeństwach lub grupach społecznych ubogich, mających niskie dochody, pochłaniają dominującą część dochodu. Dopiero po zaspokojeniu potrzeb podstawowych pozostała część dochodu może być przeznaczona na zaspokojenie potrzeb wyższego rzędu, stosownie do gustów i preferencji poszczególnych konsumentów. Prawidłowość ta, zaobserwowana i opisana w XIX wieku przez E.Engla, zwana od jego nazwiska prawem Engla, jest formułowana w następujący sposób: w społeczeństwach niskim dochodzie podstawowe miejsce w budżetach rodzin zajmują wydatki na żywność. W miarę wzrostu dochodów udział wydatków na żywność w całości wydatków maleje, natomiast rośnie udział wydatków na dobra trwałego użytku, a następnie na zaspokojenie potrzeb wyższego rzędu w zakresie kultury, rozrywki, wypoczynku, ochrony zdrowia itp.

16. Użyteczność jako miara preferencji konsumenta

Subiektywne odczucie jakie daje konsumentowi, spożycie danego dobra, określono jako użyteczność (utility) danego dobra dla konsumenta. Konsument posiada określony dochód pieniężny, który chce rozdysponować w taki sposób, by poszczególne dobro przyniosło całkowitą użyteczność (TU-total utility), a w konsekwencji suma wszystkich wybranych dóbr, stworzyła taki koszyk dóbr by przyniósł on konsumentowi maksymalną użyteczność. Celem konsumenta jest więc uzyskanie ograniczonej przez jego dochód maksymalnej użyteczności z konsumpcji wybranego koszyka dóbr i usług. Maksimum to osiąga wówczas, jeśli swój dochód przeznacza na zakup różnych dóbr tak, aby użyteczność marginalna ilości dobra, jaką może nabyć za jednostkę pieniądza, była dla każdego dobra równa.

Użyteczność marginalna (MU- marginal utility) wyraża preferencje konsumenta, I prawo Gossena mówi, że „W miarę wzrostu konsumpcji danego dobra, użyteczność krańcowa (marginalna) poszczególnej jednostki jest coraz mniejsza, przy danych rozmiarach konsumpcji pozostałych dóbr ”. Oznacza to, że użyteczność całkowita (TU) wzrasta coraz wolniej w miarę stałego wzrostu ilości konsumowanego dobra, przy malejącej użyteczności marginalnej w miarę wzrostu konsumpcji danego dobra.

17. Optimum konsumenta - graficzna i opisowa analiza problemu.

Prawo wyrównywania się użyteczności marginalnych (II prawo Gossena) mówi, że gdyby użyteczność marginalna ilości dobra, jaką może nabyć konsument za jednostkę pieniądza, nie była dla każdego dobra równa, to konsument nie osiągnąłby maksimum użyteczności, gdyż mógłby powiększać osiąganą przez siebie użyteczność całkowitą - gdyby kupił mniej tego dobra, którego ilość, jaką można nabyć za jednostkę pieniądza, miała użyteczność marginalną mniejszą, a kupił w zamian więcej takich dóbr, których ilość z jednostki pieniądza ma użyteczność marginalną większą.

W razie spełnienia tego warunku, koszyk konsumenta jest optymalny, zapewnia mu maksimum użyteczności całkowitej z jego dochodu, przez co nie ma powodu do modyfikacji koszyka dóbr. Konsument nie wykazuje żadnych skłonności do zmian w strukturze konsumpcji, użyteczność całkowita w ramach danego dochodu jest maxymalna.

Punkt przecięcia R krzywej ograniczenia budżetowego (linia czerwona) i krzywych obojętności, wskazuje optimum konsumenta, zapewnia maksimum użyteczności całkowitej z jego dochodu przy danych cenach.

18. Wzrost dochodów a zmiana struktury wydatków konsumenta - prawo Engla.

E. Engel badając zależności między dochodem a wydatkami na żywność stwierdził, że w miarę wzrostu dochodów absolutne wydatki na żywność rosną, ale ich udział w dochodzie maleje, co oznacza, że ilość nabywana rośnie wolniej niż dochód, czyli dochodowa elastyczność popytu jest mniejsza od 1 [E_QD < 1]. Takie dobro normalne, którego dochodowa elastyczność popytu E_QD zawarta jest w przedziale (0,1) [E_QD є(0;1)], nazywamy dobrem podstawowym, albo dobrem Engla. Takie zaś dobro normalne, którego dochodowa elastyczność popytu jest większa niż 1 [E_QD > 1], nazywamy dobrem wyższego rzędu lub dobrem luksusowym.

Ilość nabywanych dóbr podstawowych rośnie wolniej niż dochód i maleje wolniej niż dochód, ceteris paribus. Ilość nabywanych dóbr luksusowych rośnie szybciej niż dochód i maleje szybciej niż dochód.

19. Przedsiębiorstwo jako podmiot gospodarczy.

Przedsiębiorstwo- jest wyodrębnioną pod względem techniczno- produkcyjnym, organizacyjnym, ekonomicznym i prawnym jednostką gospodarczą prowadzącą działalność produkcyjną, handlową lub usługową. Działa ono w sferze realnej tj. w sferze produkcji i wymiany.

Odrębność techniczno- produkcyjna- oznacza posiadanie różnego rodzaju majątku produkcyjnego przystosowanego do wytwarzania określonych wyrobów.

Odrębność organizacyjna- oznacza, że przedsiębiorstwo stanowi jednostkę organizacyjną mającą określoną nazwę i siedzibę. Odrębność ta zakłada również określenie rodzaju działalności przedsiębiorstwa oraz ustalenie swoistego zarządzania i struktury organizacyjnej.

Odrębność ekonomiczna- oznacza wydzielenie określonego majątku na pokrywanie wydatków z własnych przychodów, posiadanie w banku odrębnego rachunku rozliczeniowego.

Odrębność prawna przedsiębiorstw - oznacza że przedsiębiorstwo posiada osobowość prawną tj. zdolność do zawierania umów i wstępowania w stosunki cywilno- prawne z innymi podmiotami.

Cecha przedsiębiorstwa: samodzielność ekonomiczna i finansowa- przedsiębiorstwo podejmuje decyzje ekonomiczne we własnym zakresie, na własne ryzyko, pokrywa wszystkie wydatki, jak również swe zobowiązania wobec budżetu państwa( np. podatki) lub innych osób prawnych z uzyskanych przychodów, oraz uzyskuje nadwyżkę finansową, którą może przeznaczyć na swój rozwój.

Przedsiębiorstwo jako podmiot gospodarczy posiada wiele celów:

• Cele nadrzędne= chęć zysku- niezbędny warunek rozwoju przedsiębiorstwa i jego modernizacji.

• Cele podrzędne= podporządkowanie głównemu celowi poprzez:

- płynność finansową,

- dążenie do zapewnienia sobie odpowiedniej wysokości obrotu,

- zwiększenie rozmiarów przedsiębiorstwa.

• Cele zewnętrzne (społeczno- gospodarcze)

- zapewnienie bezpieczeństwa w miejscu pracy,

- stabilizacja cen,

- ochrona środowiska.

Funkcje przedsiębiorstwa:

• Podażowa

• Popytowa

• Społeczna

Formy przedsiębiorstw:

• Przedsiębiorstwo indywidualne

• Spółki:

1. Osobowe:

- jawna

- komandytowa

2. Kapitałowe

- akcyjna

- z o.o.

3. Mieszane

- z o.o. + komandytowa

- komandytowa + akcyjna

20. Funkcja produkcji.

Produkcja polega na kombinowaniu (łączeniu) określonych nakładów w celu osiągnięcia efektu w postaci wytworzonych produktów lub usług. Teoria produkcji jest analizą relacji, jakie występują między nakładem czynników i osiąganym z tego nakładu produktem.

Za pomocą funkcji produkcji można przedstawić zależność między wielkością produkcji a rozmiarem nakładu czynników. Zależności, które wyraża funkcja produkcji mają charakter przyczynowo- skutkowy.

Jeżeli uwzględnimy tylko jeden z czynników produkcji zakładając że wpływ pozostałych czynników na rozmiary produkcji jest niezmienny, wówczas otrzymujemy jednoczynnikową funkcję produkcji.

Funkcja produkcji opisuje proces produkcyjny przedsiębiorstwa w danym momencie, o ile wytwarza ono jeden określony produkt. Wytwarzanie innych produktów charakteryzuje się innymi kombinacjami czynników, czyli innymi funkcjami produkcji.

21. Produkt całkowity, przeciętny i marginalny (krańcowy).

PC - oznacza całkowitą ilość dóbr i usług wytworzonych w danej jednostce czasu i mierzonej w jednostkach naturalnych. Wzrasta w wyniku ciągłego zwiększania nakładu czynnika zmiennego - początkowo wzrasta coraz szybciej, później natomiast coraz wolniej.

PP - zwany inaczej wydajnością przeciętną , to miara ilości produktu całkowitego przypadającego na jednego pracownika. Posługując się krzywą PC możemy wyznaczy produkt przeciętny PP. W miarę zwiększenia nakładu czynnika zmiennego zmienia się również PP - początkowo produkt przeciętny wzrasta a później po osiągnięciu maksimum, zaczyna spada.

PM -produkt marginalny (krańcowy); wyraża stosunek zmiany produktu całkowitego do jednostkowej zmiany nakładu czynnika zmiennego. Traktując zmiany nakładu czynnika zmiennego jako nieskończenie małe. PM możemy wyrazić jako nachylenie krzywej produktu całkowitego w danym punkcie tej krzywej.

22. Koszty w przedsiębiorstwie - rodzaje kosztów

Koszty produkcji określa się jako ogół wydatków pieniężnych związanych z funkcjonowaniem przedsiębiorstwa i wytwarzaniem określonej wielkości produkcji.

Z punktu widzenia rodzaju wyodrębnia się koszty:

• Osobowe

• materiałowe

• amortyzację trwałego majątku produkcyjnego.

Koszty osobowe to wynagrodzenie (płace) pracowników za pracę, wypłacane w danym okresie. Koszty materiałowe stanowią sumę wartości wszystkich materiałów, energii i paliw zużytych do wytwarzania danej produkcji. Trwały majątek produkcji to maszyny, urządzenia, budynki, które zużywa się stopniowo w procesie produkcji.

Uwzględniając kryterium sposobu powiązania z produktem, koszty dzielimy na:

• bezpośrednie

• pośrednie.

Koszty bezpośrednie nazywamy te, które można odnieść do konkretnego wyboru. Typowymi kosztami są płace bezpośrednie wraz z ubezpieczeniami społecznymi, materiały bezpośrednie i inne np. obróbka obca, koszty przygotowania produkcji, narzędzi ai przyrządy specjalne. Wszystkie inne koszty, które nie można odnieść do konkretnych wyrobów, nazywa się pośrednimi (amortyzacja środków trwałych, zużycie energii, koszty administracyjne, odsetki bankowe, zapłacone kary).

W analizie działalności przedsiębiorstw istotny i najważniejszy jest podział kosztów uwzględniający ich zależność od rozmiarów produkcji. Z tego punktu widzenia ogół kosztów dzielimy na:

• stałe

• zmienne.

Mają one bowiem zasadnicze znaczenie dla kalkulacji cen oraz dla rozmiarów produkcji indywidualnej i społecznej.

Koszty stałe i zmienne są ściśle związane z produkcyjnością czynników wytwórczych. Tak jak mamy stałe i zmienne nakłady, tak po stronie kosztów - stałe i zmienne koszty.

Koszty stałe - zwiększenie lub zmniejszenie produkcji nie wpływa na ich wielkość. Należą do nich: amortyzacja trwałego majątku produkcyjnego, płace kierownicze i administracji, koszty konserwacji urządzeń, energia używana do ogrzewania pomieszczeń itp.

Kosztami zmiennymi nazywamy te, które zmieniają się w zależności od rozmiarów produkcji danego przedsiębiorstwa. Są to: zużycie materiałów, energii i siły roboczej do bieżącej produkcji.

23. Korzyści i niekorzyści skali produkcji.

Korzyści skali produkcji to obniżenie kosztu jednostkowego, wywołane zwiększeniem rozmiarów produkcji, powodujące efektywniejsze wykorzystanie istniejących możliwości produkcyjnych.

Korzyści skali, czyli korzyści płynące z produkcji masowej, mogą być dwojakie:

• wewnętrzne

• zewnętrzne.

Wewnętrzne oznaczają obniżenie kosztu przeciętnego w wyniku dyskontowania korzyści związanych ze wzrostem rozmiaru zakładu, a więc korzyści, których źródła tkwią w możliwościach zmian wewnątrz zakładu. Korzyści skali wewnętrzne związane są ze skalą obiektu lub zakładu.

Zewnętrzne związane są ze skalą gałęzi lub gospodarki jako całości. Chodzi o to, iż powstanie dużych firm w poszczególnych gałęziach powołuje do życia i sprzyja ekspansji wielu satelitarnych przedsiębiorstw. Korzyści te mogą sprzyjąć dalszemu obniżaniu kosztu przeciętnego.

Produkcji na skalę masową towarzyszą także niekorzyści, nazywane kosztami skali. Dzielimy je również na wewnętrzne i zewnętrzne.

Po przekroczeniu pewnego typowego dla danej gałęzi rozmiaru zakładu następuje wzrost kosztu przeciętnego i pojawiają się wewnętrzne koszty skali. Są one zwykle rezultatem zaistnienia negatywnych zjawisk związanych z nadmiernym wzrostem rozmiarów zakładu.

Zewnętrzne koszty skali dotyczą takiej ekspansji przedsiębiorstwa w poszczególne gałęzie, która na pewnym etapie napotyka trudności w wyniku powstania tzw. wąskich gardeł w zakresie surowców, materiałów czy braku mocy przerobowych.

24. Równowaga przedsiębiorstwa (optimum techniczno-ekonomiczne).

Równowaga przedsięciorstwa to stan, w którym przedsiębiorca maksymalizuje zysk.

Warunek maksymalizacji zysku zostaje spełniony, gdy utarg krańcowy=kosztowi krańcowemu.

Równowaga przedsiębiorstwa dotyczy krótkiego lub długiego okresu oraz warunków konkurencji doskonałej i konkurencji niedoskonałej.

Stan równowagi przedsiębiorstwa jest to stan optymalny podmiotu gospodarującego- producenta , którego podmiot ów nie będzie skłonny zmienić, dopóki nie ulegną zmianie wielkości rynkowe wyznaczające ten stan, w stosunku do producenta — cena wytwarzanego produktu i ceny czynników wytwórczych. Podstawowa teza koncepcji równowagi przedsiębiorstwa polega na tym, że przedsiębiorca dąży do ustalania takiej kombinacji czynników wytwórczych, stosuje takie metody produkcji oraz takich rozmiarów produkcji, przy których osiągnie możliwie najwyższy zysk.

Zysk jest to różnica między całkowitymi przychodami firmy a jej kosztami.

Punktem wyjścia koncepcji równowagi przedsiębiorstwa jest marginalna teoria kosztów. Za najbardziej istotny dla polityki przedsiębiorstwa w krótkim okresie uważa się koszt krańcowy, czyli przyrost kosztów całkowitych, wywołany zwiększeniem produkcji o jednostkę koszt wytworzenia dodatkowej jednostki produktu . Ponieważ koszty stałe przedsiębiorstwa w krótkim okresie nie zależą od rozmiarów produkcji, przeto rozmiary i zmiany kosztu krańcowego zależą wyłącznie od zmian, jakie w stosunku do ilości produkowanej zachodzą w zmiennej części sumy kosztów całkowitych.

Krótkookresowa równowaga przedsiębiorstwa wolnokonkurencyjnego zostaje osiągnięta wówczas, gdy przedsiębiorstwo realizuje najbardziej rentowną wielkość produkcji, a więc maksymalizuje zysk. Jest to tzw. optimum ekonomiczne.

Równowaga przedsiębiorstwa monopolistycznego w okresie krótkim występuje, gdy utarg krańcowy zrówna się z kosztem krańcowym (tak jak w przedsiębiorstwie wolnokonkurencyjnym); przy czym utarg krańcowy nie równa się cenie.

W warunkach monopolu optimum techniczne wyznaczone przez punkt przecięcia krzywej kosztów krańcowych z krywą kosztów przeciętnych wyznacza większe rozmiary produkcji niż optimum ekonomiczne. Oznacza to, że produkcja wytwarzana jest nie przy najniższych lecz wyższych kosztach przeciętnych.

Przy założeniu doskonałej konkurencji warunkiem równowagi przedsiębiorstwa jest więc równość ceny i kosztu krańcowego. Przy danej krzywej kosztu krańcowego i danym utargu krańcowym cenie , przedsiębiorstwo znajduje się w stanie równowagi, gdy wytwarza daną ilość produktu. Jeśli przedsiębiorstwo osiągnęło równowagę krótkookresową równość kosztu krańcowego z utargiem krańcowym , nie oznacza to, że osiągnęło ono równowagę z punktu widzenia długiego okresu. Kalkulując w skali długiego okresu przedsiębiorstwo musi pokryć nie tylko koszt zmienny, ale też koszt stały.

25. Modele rynku (doskonałego i niedoskonałego) w teorii rynku.

Źródło: Z. Dach, mikroekonomia, B. Klimczak mikroekonomia

W gospodarce rynkowej można wyróżnić cztery podstawowe modele struktur rynkowych: konkurencje doskonałą, monopol czysty, konkurencje monopolistyczna oraz oligopol. Trzy ostatnie modele są przykładem konkurencji niedoskonałej.

I. Konkurencja doskonała:

Podstawowe cechy modelu doskonałej konkurencji:

1. Duża liczba małych, niezależnych przedsiębiorstw oraz duża liczba nabywców.

2. Jednorodny wyrób u wszystkich sprzedawców

3. Cena jest wynikiem gry sil rynkowych, kształtuje się pod wpływem zmian popytu i podaży, producent jest „cenobiorcą” tj nie może wpłynąć na cenę , może się jedynie do niej dostosować.

4. Swobodny przepływ kapitałów miedzy różnymi dziedzinami produkcji( łatwość wejścia na rynek produktu jak również wycofanie się z niego)

5. Brak konkurencji niecenowej

6. Doskonała informacja.

Przykładem konkurencji doskonałej jest rynek produktów rolnych.

II. Konkurencja niedoskonała:

• W modelu czystego monopolu przyjmuje się, że na rynku występuje jeden producent danego produktu lub jedyny dostawca danej usługi. Produkt monopolu jest jedyny w swoim rodzaju, co oznacza że nie posiada dobrego czy bliskiego substytutu. Jednocześnie jest wielu nabywców , z których żaden nie znaczy aż tyle by swoim zachowaniem oddziaływać na cenę

Monopolista jest zatem „cenotwórcą” ,ponieważ ma kontrole nad ceną.

Właściwości czystego monopolu:

1.Na rynku znajduje się jeden nabywca(monopol popytu, monopson) lub jeden sprzedawca( monopol podaży). Jeżeli po obu stronach rynku znajduje się po jednym uczestniku to monopol określamy jako bilateralny.

2. Czysty monopol jest niedyskryminujący tj. monopolista nie ma żadnych preferencji komu sprzedać , gdyż jest wielu nabywców jego produkcji.

3. rynek w warunkach czystego monopolu jest w pełni przejrzysty tj. uczestnicy dysponują pełną informacją o cenach.

4. Nie istnieje konkurencja.

• Model konkurencji monopolistycznej charakteryzuje się występowaniem względnie dużej liczby niezależnych przedsiębiorstw, sprzedających wyroby, które są bliskimi, ale niedoskonałymi substytutami. Np. Handel detaliczny, produkcja obuwia, producenci maja ograniczoną kontrole nad cena produktu. Występuje heterogeniczna, niedoskonała konkurencja- istnieją preferencje ze strony nabywców co do określonych dostawców i ich produktów i odwrotnie- dostawcy preferują określonych nabywców.

Rynek jest przejrzysty( konkurujący producenci znają popyt na swój produkt, konkurujący nabywcy znają podaż towaru na który maja zapotrzebowanie). Konkurencja monopolistyczna jest konkurencją niecenową, a to dlatego że na rynku występuje wielu dostawców i nabywców przez co nie mogą oni zbytnio różnicować cen , aby nie dawać powodu do aktywnej konkurencji cenowej.

• Cecha charakterystyczna oligopolu jest mała liczba firm, dominujących nad całym rynkiem w produkcji danego dobra. Szczególnym przypadkiem oligopolu jest duopol, charakteryzujący się tym , że w danej gałęzi występuje dwóch dominujących producentów.

Właściwości oligopolu:

1. Występuje kilku uczestników po stronie podaży( oligopol podaży) lub po stronie popytu(oligopol popytu, oligopson)

2. Firmy oligopolistyczne dostarczają na rynek ten sam produkt, nie mając preferencji co do nabywców( oligopol homogeniczny) lub produkty zróżnicowane( oligopol heterogeniczny)

3. Rynek jest doskonale przejrzysty.

Podstawową przyczyną powstawania oligopolu są rosnące korzyści skali w niektórych branżach takich jak przemysł samochodowy , chemiczny i maszynowy. Oligopoliści konkurują między sobą, obserwując się wzajemnie. Próbują przewidzieć swoje zachowania i od nich uzależniają swoje decyzje o cenie i ilości.

W przypadku konkurencji doskonałej i konkurencji monopolistycznej rywale działają pod wpływem informacji rynkowej o cenach relatywnych lub o elastyczności cenowej popytu, a więc są nastawieni na odbieranie sygnałów o zachowaniach drugiej strony.

26. Konkurencja cenowa i niecenowa - w świetle modeli rynku.

Konkurencja - jest to proces przy pomocy którego uczestnicy rynku, dążąc do realizacji swych interesów, próbują przedstawić korzystniejsze od innych oferty pod względem ceny, jakości lub innych charakterystyk wpływających na decyzję zawarcia transakcji.

I. Konkurencja cenowa:

to rywalizacja cenowa o zwiększenie udziału w rynku i zysków, pomiędzy przedsiębiorcami polegająca na przedkładaniu nabywcom niższej ceny produktu od oferowanej przez konkurentów. Konkurencja cenowa stanowi przedmiot szczególnego zainteresowania ekonomistów, którzy postrzegają ją jako siłę koordynującą, doprowadzającą do zgodności miedzy wielkością produkcji a ilością dóbr, która konsumenci są w stanie kupić.

Konkurencja cenowa doprowadza do zgodności między wielkością produkcji a ilością towarów, którą konsumenci są skłonni i są wstanie kupić.

II. Konkurencja niecenowa:

jest to rywalizacja ,współzawodnictwo pomiędzy przedsiębiorcami oparte na wykorzystywaniu innych niż cenowe charakterystyki, które wpływają na decyzje zawarcia transakcji. Do charakterystyk tych zaliczyć należy przede wszystkim jakość dóbr i usług oraz dostęp do informacji(np.reklama), który pozwala zwiększyć nabywcom stopień przejrzystości rynku oraz kształtować preferencje. Ponadto takie elementy, jak warunki sprzedaży wytworzonych dóbr lub świadczonych usług(np. kredyt), warunki gwarancji, zapewnienie usług serwisowych, atrakcyjność dokonywania zakupów, czas świadczenia usługi,

Konkurencja niecenowa odbywa się za pomocą różnicowania produktu( dobra lub usługi), różnicowanie inaczej dyferencjacja produktu polega na nadawaniu produktowi danej firmy specyficznych właściwości, odróżniających go od produktów firm w danej branży.

27. Rynek pracy i jego specyfika

Praca jest specyficznym czynnikiem produkcji, który pozostaje własnością poszczególnych osób. Na rynku pracy spotykają się osoby chcące wynająć pracowników , czyli pracodawcy oraz osoby oferujące swe umiejętności, zdolności i pracowitość w zamian za ekwiwalent pieniężny zwany płacą. Płaca jest cena pracy , stanowiąca wynagrodzenie za jednostkę produktu. Umowa o prace może obejmować również tzw. korzyści niepieniężne , w formie chociażby dobrych warunków pracy.

Rynek pracy- na tym rynku z jednej strony ofertę poszukujących pracy, a z drugiej strony przedsiębiorcy tworzą miejsca pracy i poszukują siły roboczej. Rynek pracy jest więc „miejscem”, w którym odbywa się proces kupna oraz sprzedaży pracy. Kupującym - są firmy - pracodawcy, którzy mają określone potrzeby (chcą zatrudnić pracownika). Pracodawcy kształtują popyt na pracę. Sprzedającym - są osoby poszukujące pracy. To one reprezentują podaż na rynku pracy. Towarem - są wykształcenie, kwalifikacje, umiejętności, dyspozycyjność, siła fizyczna, itp. Na rynku pracy panuje silna konkurencja wśród osób starających się o pracę, a na określone miejsca pracy, oferowane przez pracodawców jest wielu chętnych spełniających ich oczekiwania.

Rynek pracy może być analizowany jako rynek konkurencji doskonałej lub niedoskonałej:

1. Doskonale konkurencyjny rynek pracy:

Charakteryzuje się tym ze ceny dóbr konsumpcyjnych są przyjęte jako stałe zatem płaca realna(stanowi koszyk dóbr, które pracownik może nabyć za daną płace nominalną, przy danych cenach dóbr konsumpcyjnych) jest równa płacy nominalnej( pieniężne wynagrodzenie za jednostkę czasu pracy)

Krzywa popytu indywidualnego na prace ma nachylenie ujemne. Przy danych cenach w krótkim okresie wartość marginalnego produktu pracy kształtuje się pod wpływem zjawiska malejącego produktu marginalnego. Jeżeli pieniężne wynagrodzenie za jednostkę czasu pracy(płaca) rośnie to pracodawca zmniejsza ilość pracy , aby wyrównać płacę z wartością produktu marginalnego pracy i odwrotnie.

Popyt na prace przy danej cenie pracy zależy od:

-Zmian cen produktu wytwarzanego przez pracowników,

-Zmian w produkcie marginalnym pracy

2. Rynek pracy w warunkach niedoskonałej konkurencji

Nie wszystkie rynki pracy są doskonale konkurencyjne. Szczególnie interesującym przykładem niedoskonałej konkurencji jest monopson - jedyny nabywca pracy na danym rynku. Podobnie jak monopolista traktuje rynkową krzywą popytu jako swą własną, indywidualną krzywą popytu, tak monopsonista na rynku pracy traktuje rynkową krzywą podaży pracy, jako swą własną podaż. Na rynku doskonale konkurencyjnym koszt krańcowy zatrudnienia dodatkowej jednostki pracy równa się płacy, a dla monopsonu koszt krańcowy zatrudnienia dodatkowej jednostki pracy równa się płacy dla tej jednostki plus kosztowi podwyżki płac dla wszystkich już zatrudnionych, przy dodatnio nachylonej krzywej podaży pracy.

28. Rynek kapitału i ziemi oraz jego specyfika.

Rynek kapitałowy - segment rynku finansowego, na którym dokonywane są emisje średnio- i długoterminowych instrumentów finansowych takich jak akcje i obligacje, przeznaczone na finansowanie inwestycji. Zwyczajowo (ale też w przepisach prawnych wielu krajów), cezurą czasową oddzielającą rynek pieniężny od kapitałowego jest termin zapadalności instrumentu finansowego wynoszący jeden rok.

Podstawowe funkcje rynku kapitałowego:

• pozyskiwanie kapitału przez emitentów,

• uzyskiwanie dochodów przez inwestorów, którzy udostępniają kapitał eminentom (np. dywidendy),

• efektywna alokacja środków w gospodarce,

• właściwa wycena instrumentów finansowych (papierów wartościowych).

Podstawową formą rynku kapitałowego jest rynek papierów wartościowych. Towar, którym jest papier wartościowy stwierdzający istnienie określonego prawa majątkowego może stanowić samodzielny przedmiot obrotu. Lokowanie pieniędzy w papier wartościowy ma na celu uzyskanie korzyści kapitałowych. Jest jednak inwestycją nietypową ¬ zawiera bowiem elementy ryzyka. Polega ono na wyborze akcji spółki, które w przekonaniu inwestora będą zwyżkować, przynosząc mu przy sprzedaży spodziewane przychody. Ryzykowne może być też określenie horyzontu czasowego wyjścia z inwestycji, a więc momentu planowanej sprzedaży zakupionego wcześniej papieru. Istnieje bowiem prawdopodobieństwo wystąpienia sytuacji, w której inwestor zmuszony do likwidacji inwestycji przed planowanym terminem odsprzeda akcje nie tylko poniżej szacowanej ceny, ale także poniżej ceny, po której je zakupił.

lub

Rynek kapitału

Rynek kapitału dzieli się na

• rynek kapitału rzeczowego (hale produkcyjne, maszyny, surowce produkcyjne) oraz usług z nim związanych

• rynek kapitału finansowego (pieniądz, papiery wartościowe) i usług z nim związanych

Nakłady na zachowanie i powiększenie zasobu dóbr kapitałowych nazywamy inwestycjami. Inwestycje odtworzeniowe pozwalają zachować, a inwestycje netto - powiększyć zasób dóbr kapitałowych.

Inwestycje netto i inwestycje odtworzeniowe stanowią łącznie inwestycje brutto. Aby przedsiębiorstwo stać było na inwestycje netto konieczny jest kapitał finansowy. Kapitał finansowy stanowią płynne aktywa, służące finansowaniu produkcji dóbr. Co się z tym wiąże, w znacznej części kapitał finansowy służy do zakupienia kapitału rzeczowego. Przedsiębiorstwa mogą zdobyć kapitał finansowy wypracowując zysk lub np. zaciągając kredyt.

Cenę kapitału określa stopa procentowa.

Alternatywą dla kredytu jest emisja papierów wartościowych - najczęściej akcji.

Rynek ziemi

Bogactwa naturalne są udostępniane producentom przez właścicieli tych bogactw. Za rentę dzierżawną, a w przypadku surowców za rentę surowcową lub po prostu odpowiednią cenę oferują je oni przedsiębiorcom, którzy wykorzystują naturalne zasoby w celu osiągnięcia zysku.

Podaż ziemi można traktować jako stałą. Dlatego o cenie na rynku ziemi decydują pozytywne i negatywne szoki popytowe.

Przyczyną pozytywnego szoku popytowego może być np. wzrost cen płodów rolnych, negatywnego - spadek ich cen.

29. Produkt Krajowy Brutto i Produkt Narodowy Brutto.

Produkt Krajowy Brutto ( PKB ) jest syntetyczna miarą wartości produkcji wytworzonej w gospodarce w ciągu roku. Innymi słowy, mierzy wartość produkcji wytworzonej w gospodarce danego kraju w ciągu roku.

Produkt Narodowy Brutto ( PNB ) jest miarą łącznych dochodów osiąganych przez obywateli danego kraju, niezależnie od miejsca świadczenia usług przez czynniki produkcji. PNB jest równy PKB powiększonemu o dochody netto z tytułu własności za granicą. Dochody netto należy rozumieć jako nadwyżkę napływu dochodów z tytułu świadczenia usług czynników produkcji za granicą nad odpływem dochodów powstałych w wyniku świadczenia przez cudzoziemców usług czynników produkcji w kraju.

PNB w cenach czynników produkcji = PKB w cenach czynników produkcji + dochody netto z tytułu własności za granicą

30. Metody liczenia dochodu narodowego.

Występują trzy metody obliczenia PKB:

- metoda sumowania produktów - sumując wartość dóbr i usług wytworzonych w kraju, w danej gospodarce w ciągu roku

- metoda sumowania dochodów - sumując dochody powstające w procesie wytworzenia produktów w danym roku. Suma tych dochodów musi być równa ogólnej sumie wartości dodanej, bowiem wartość dodana składa się z dochodów otrzymywanych przez uczestników procesu produkcji

PKB = Σ wartości dodanych = Σ dochodów czynników produkcji

- metoda sumowania wydatków - sumując wydatki ponoszone na zakup wytworzonych dóbr i usług, czyli produktów finalnych wytworzonych przez przedsiębiorstwa krajowe:

• wydatki na produkty konsumpcyjne ( dobra i usługi ) wytwarzane w kraju ( Ck )

• wydatki na krajowe produkty inwestycyjne ( Ik)

• wydatki rządowe na wytwarzane w kraju finalne dobra i usługi, z wyłączeniem płatności transferowych ( Gk )

• wydatki zagranicy na krajowe produkty eksportowe ( Exk )

PKB = Ck + Ik + Gk + Exk

k - bierzemy pod uwagę tylko wydatki na produkty krajowe

31. Cele makroekonomiczne

Do najważniejszych celów należą zwiększenie produkcji i zatrudnienia, stabilizowanie poziomu cen przy swobodnej grze rynkowej oraz kontrola bilansu zagranicznego.

Jeśli chodzi o zwiększenie produkcji to zadaniem państwa jest stworzenie warunków, aby postępował rozwój produkcji i aby wzrósł on do poziomu pełnego wykorzystania zdolności produkcyjnych. Jest to bowiem gwarancją choćby minimalnego wzrostu gospodarczego jak również utrzymywania gospodarki w dobrej kondycji.

Ważne jest aby osiągnąć: wysoki i rosnący poziom PNB, wzrost poziomu stopy życiowej, wzrost poziomu satysfakcji społecznej, a więc wzrost poziomu konsumpcji oraz produkcji, którą możemy uzyskiwać. PNB powinien być wysoki w stosunku do potencjalnego PNB, tj. maksymalnego dającego się utrzymać poziomu produkcji albo poziomu produkcji przy wysokim zatrudnieniu.

Państwo powinno także starać się tworzyć warunki dla utrzymywania wysokiego poziomu zatrudnienia, a co za tym idzie niskiego (w miarę możliwości) poziomu bezrobocia. Za priorytet powinno uznawać opracowywanie programów walki z rosnącym obecnie bezrobociem, przede wszystkim, aby rozwijać gospodarkę, ale także, aby zapobiegać ubóstwu rosnącej części społeczeństwa.

Pod pojęciem stabilizowania cen przez państwo rozumiemy takie działania, które będą miały na celu ograniczanie lub wręcz likwidację inflacji (stałego wzrostu cen rynkowych na dobra i usługi), która wywiera znaczący wpływ na produkt globalny, płace itd.

Jeśli zaś chodzi o kontrolę bilansu zagranicznego to najistotniejsze jest tu utrzymywanie równowagi pomiędzy importem a eksportem.

32. Agregatowy popyt i jego składniki.

Agregatowy popyt - suma, którą przy danych cenach, dochodach oraz innych zmiennych ekonomicznych wydadzą konsumenci, przedsiębiorstwa oraz rząd. Mierzy on łączne wydatki dokonywane przez różne podmioty w gospodarce. Do sił wyznaczających agregatowy popyt należą takie czynniki jak:

• poziom cen,

• dochody ludności,

• oczekiwania dotyczące przyszłości,

• zmienne polityczne = podatki, zakupy rządowe, podaż pieniądza.

Ogólnie rzecz biorąc można powiedzieć, że agregatowy popyt zależy od ogólnego poziomu cen towarów i od wysokości dochodu ludności, czyli jest malejącą funkcją ogólnego poziomu cen i rosnącą funkcją dochodów ludności.

Okrężny przepływ dochodów i wydatków (zasobów rzeczowych i pieniężnych) w gospodarce polega na dostarczania przez gospodarstwa domowe przedsiębiorstwom czynników produkcji, za które otrzymują wynagrodzenie (Y) umożliwiające nabywanie dóbr i usług (C) dostarczanych przez przedsiębiorstwa (wydatki gospodarstw stanowią więc wpływy przedsiębiorstw i odwrotnie).

Odpływy z obiegu okrężnego:

a) oszczędności (S) - część kwoty zarobionej przez gospodarstwa domowe, która nie została wydana;

b) podatki (T) - środki finansowe przeznaczone na funkcjonowanie państwa c) import (Q) - wydatki gospodarstw domowych na dobra wytworzone poza obiegiem.

Dopływy do obiegu okrężnego:

a) inwestycje zamierzone (I) - przewidziane i planowane zakupy dóbr kapitałowych, używanych do produkcji innych dóbr i usług (nie zalicza się do nich zapasów produkcyjnych, stanowiących inwestycje nie zamierzone);

b) wydatki rządowe (G) - zakupy dóbr i usług przez państwo;

c) transfery rządowe (R) - środki materialne przekazane w formie subwencji, dotacji, zasiłków gospodarstwom domowym;

d) eksport (X) - sprzedaż dóbr poza obiegiem.

W modelu uwzględniającym wszystkie odpływy i dopływy do obiegu, globalny zagregowany popyt wynosi:

gdzie:

A- zagregowany popyt;

C - popyt konsumpcyjny (gospodarstw domowych);

I - popyt inwestycyjny (przedsiębiorstw);

G - wydatki rządowe;

R - transfery rządowe;

NX - eksport netto (różnica pomiędzy eksportem a importem).

Obejmuje on 4 składowe:

• konsumpcja- głównym czynnikiem określającym wielkości konsumpcji jest dochód rozporządzalny, który jest równy dochodowi osobistemu pomniejszonemu o podatki, do pozostałych czynników wpływających na wielkość konsumpcji zalicza się długookresowe tendencje do kształtowania się dochodu, stan majątkowy rodziny oraz ogólny poziom cen; analiza łącznego popytu koncentruje się na czynnikach wyznaczających konsumpcję realną (tzn. konsumpcje nominalną, czyli w wywarzeniu pieniężnym, podzieloną przez wskaźnik cen dóbr konsumpcyjnych),

• inwestycje- wydatki inwestycyjne obejmują prywatne zakupy budowli i sprzętu oraz powiększenie zapasów, głównymi czynnikami określającymi inwestycje są: poziom produkcji, koszt kapitału (określany przez politykę podatkową oraz stopy procentowe i inne warunki finansowania) oraz oczekiwania na przyszłość. Głównym kanałem, poprzez który polityka gospodarcza może wpływać na inwestycje, jest polityka pieniężna.

• zakupy państwowe- zakupy takich towarów jak czołgi, sprzęt do budowy dróg, a także usługi sędziów nauczycieli w szkołach publicznych. Publicznych przeciwieństwie do prywatnej konsumpcji i inwestycji, ten składnik łącznego popytu jest wyznaczany bezpośrednio przez decyzje o wydatkach podejmowane przez władze państwowe,

• eksport netto- równa się wartości eksportu pomniejszonej o wartość importu, import jest określany przez krajowy dochód i produkt, przez stosunek cen krajowych do zagranicznych, zagranicznych także kurs dolara, eksport jest lustrzanym odbiciem importu i kształtuje się pod wpływem dochodów i produkcji zagranicy, reakcji cen zagranicznych krajowych oraz kursów walutowych, na eksport wpływają zatem dochód w kraju i za granicą, względne ceny i kursy walutowe.

Suma 4 strumieni wydatków przy danym poziomie cen składa się na łączne wydatki, czyli łączny popyt przy tym poziomie cen.

33. Równowaga makroekonomiczna - ujęcie neoklasyczne i keynesowskie

Równowaga makroekonomiczna (przy stałych płacach i cenach) występuje wówczas, gdy globalny popyt równa się globalnej podaży, tzn. gdy suma globalnych wydatków jest równa dokładnie wartości wytworzonej produkcji ( wielkość zakupów równa się wielkości produkcji)

Ujęcie neoklasyczne

1. podejście podażowe

2. równowaga w długim okresie

3. elastyczne ceny i płace

4. o wielkości produkcji i dochodu narodowego decydują: zasoby czyn. Produkcji oraz poziom ich efektywnego wykorzystania

5. założenie istnienia rynku konkurencji

6. równowaga tylko przy pełnym wykorzystaniu czyn. Produkcji i przy pełnym zatrudnieniu

7. idealna sprawność mechanizmu rynkowego bez ingerencji państwa w dział. gospodarczą

Założenia:

1. elastyczne ceny i płace

2. jakiekolwiek odchylenie od stanu równowagi w warunkach konkurencji doskonałej, natychmiast uruchamia mechanizmy korygujące

Zależność między stopą procentową, a inwestycjami i oszczędnościami.

Realna stopa procentowa - stopa procentowa obowiązująca w bankach komercyjnych, skorygowana zmianami cen.

Wielkość nakładów inwestycyjnych kształtuje się w stos. odwrotnie proporcjonalnym do zmian realnej stopy procentowej. Wielkość oszczędności kształtuje się proporcjonalnie do zmian realnej stopy procentowej. Gdy stopa procentowa spada ludzie wolą więcej wydawać na konsumpcję. Nadwyżka oszczędności prowadzi do obniżenia stóp proc., a nadwyżka inwestycji do ich podniesienia.

Stopa procentowa kształtuje się na poziomie równowagi wtedy gdy I=O, tzn gdy oszczędzający odkładają taką część swoich dochodów, rezygnując z pewnej części konsumpcji bieżącej, jaka może być wykorzystana przez przedsiębiorstwa na cele inwestycyjne. W teorii neoklasycznej oszczędności automatycznie przekształcają się w inwestycje, dlatego oszczędzanie jest traktowane jako zjawisko bardzo pozytywne, sprzyjające wzrostowi produkcji.

Drugą ważna częścią składową w teorii neoklasycznej jest teoria rynku pracy (zależność pomiędzy poziomem płacy realnej, a liczbą zatrudnionych).

Przedsiębiorcy reagują w kierunku przeciwnym w stos. Do zmiany płac, pracownicy w tym samym kierunku.

Krzywa podaży jest pionowa, ponieważ dochód narodowy wytwarzany jest przy pełnym wykorzystaniu mocy wytwórczych - I=O za pośrednictwem stopy procentowej, a popyt na pracę i jej podaż kształtują się na poziomie równości płacy realnej z produkcyjnością krańcową i pełnym zatrudnieniem.

Nie mogą istnieć nadmierne oszczędności lub niedostateczne inwestycje. Zmiany podaży pieniądza mogą zmienić wielkości nominalne, ale nie realne - pieniądz jest neutralny w gosp. narod. - nie wpływa ani na stopy procentowe, ani na wielkość realnego popytu.

Podaż sama stwarza dla siebie odpowiedni popyt i dlatego zdolności produkcyjne są w pełni wykorzystane.

Punkt E₁ - punkt równowagi - popyt globalny AD1 pokrywa się z dochodem narodowym przy pełnym wykorzystaniu zdolności produkcji. Ymax i stałym przeciętnym poziomie cen P1.

Wraz ze wzrostem cen będą w takim samym stopniu rosły płaca nominalne tak, iż płace realne nie ulegną zmianie. Zmieni się położenie popytu nominalnego ale nie realnego. Stąd dochód realny oraz zatrudnienie pozostaną bez zmian. Przy spadku popytu globalnego zachodzi taka sama zależność.

W ten sposób mechanizm, elastycznych cen i płac oraz stopy procentowej w warunkach doskonałej konkurencji będzie utrzymywał realny dochód narodowy na tym samym poziomie w granicach pełnego wykorzystania istniejących zdolności produkcyjnych.

Ujęcie keynesowskie:

1. podejście popytowe

2. równowaga w krótkim okresie czasu

3. „lepkie” ceny i płace - ze wzgl. na monopole, płace min, związki zawodowe

4. o wielkości dochodu narodowego decyduje wielkość agregatowego popytu ( nie czyn. Produkcji)

5. rynek konkurencji niedoskonałej

6. równowaga możliwa przy różnym poziomie wykorzystywanych mocy wytwórczych i poziomie zatrudnienia

7. niedoskonałość mechanizmu rynkowego i tym samym konieczność interwencjonizmu państwowego

8. stopy procentowe nie wpływają na wielkość inwestycji i oszczędności

Założenia:

1. poziom cen jest stały

2. producenci skłonni są wytworzyć i dostarczyć na rynek każdą ilość produktów przy istniejącym poziomie cen

3. agregatowy popyt na towary kształtuje się w sposób autonomiczny i nie zależy od innych wielkości uwzględnianych w analizie ( w szczególności od poziomu dochodów)

Na ogół pojawienie się nadwyżki popytu powoduje wzrost produkcji, a nadwyżki podaży spadek produkcji.

AD- autonomiczny popyt niezależny od poziomu dochodu

Linia 45 st. - linia wzdłuż której AD=Y pokazuje jakie powinny być rozmiary Y i AD aby była zachowana równowaga

AD_po - poziom agregatowego popytu, przy którym równowaga na rynku nastąpi gdy dochód narodowy wyniesie Y_E w punkcie E.

W sytuacji nierównowagi występuje tendencja do ustalenia się dochodu narodowego na poziomie zapewniającym równowagę na rynku.

Dla gospodarki zamkniętej Y=AD_p= C+I

Krzywa globalnej podaży nie jest linią pionową, lecz odwróconą literą L. Jeśli spada popyt, co oznacza przejście na krzywą AD1, wówczas spada produkcja (realny dochód narodowy obniża się, a wraz z nim zatrudnienie i gospodarka wchodzi w sferę niepełnego wykorzystania zdolności produkcyjnych. Ceny natomiast pozostają stałe.

Tylko spadek cen poszczególnych dóbr zwiększa ich popyt, ale spadek cen wszystkich dóbr nie zwiększa popytu, jeśli równocześnie spadają płace.

Możliwa jest równowaga przy bardzo różnym stopniu wykorzystania zdolności produkcyjnych i różnym poziomie bezrobocia (na odcinku AE)

Gdy gospodarka osiągnie Y _max, wówczas dalsze zwiększanie popytu będzie powodowało wzrost cen, a nie wzrost realnego dochodu narodowego.

Z reguły jednak wydatki kształtują się poniżej produkcji potencjalnej.

34. Interwencjonizm państwowy - wykładnia teoretyczna i prekursorzy

Interwencjonizm państwowy jest to polityka aktywnego oddziaływania państwa na przebieg procesów gospodarczych. Stanowi on przeciwieństwo liberalizmu gospodarczego. Zwolennicy interwencjonizmu wskazują na trzy główne jego cele: ograniczenie bezrobocia do poziomu uznanego za niezbędny, a nawet korzystny dla gospodarki, pobudzenie popytu globalnego, którego niedostateczny poziom uznaje się za jedną z przyczyn wahań koniunkturalnych oraz podniesienie tempa wzrostu gospodarczego.

Do głównych narzędzi pozwalających realizować politykę interwencjonizmu należą:

1. podejmowanie przez państwo przedsięwzięć inwestycyjnych pozwalających zwiększyć zatrudnienie bez wzrostu podaży dóbr i usług (np. roboty publiczne);

2. dotacje do nierentownych przedsiębiorstw lub ich nacjonalizacja;

3. protekcjonizm w zakresie handlu zagranicznego;

4. polityka monetarna;

5. polityka fiskalna.

Zakres i wykorzystanie tych narzędzi zależy od potrzeb gospodarki, wynikających przede wszystkim ze stopnia jej rozwoju oraz aktualnego stanu koniunktury. Polityka interwencjonizmu państwowego stwarza zagrożenie inflacją, wynikające ze zwiększonych wydatków budżetu państwa (deficyt budżetowy). Źródłem jej finansowania jest najczęściej dług publiczny.

Keynesizm - system poglądów ekonomicznych, zaliczany do kierunku subiektywistycznego, którego twórcą był J.M. Keynes, a kontynuatorami - m.in. R.F. Kahn, R.F. Harrod, J. V. Robinson, E.D. Domar, N. Kaldor i J.E. Meade.

Interwencjonizm państwowy według Keynesa

Teoria ta powstała w okresie największego kryzysu gospodarczego świata zachodniego. Kryzys ten ukazał słabość wszystkich dotychczasowych teorii.

Dwie najważniejsze wady systemu społeczno-gospodarczego:

• niezdolność do realizowania pełnego zatrudnienia, ponieważ popyt globalny jest zawsze niedostateczny,

• dowolny i niesprawiedliwy podział bogactwa.

Konieczne jest zatem zwiększenie popytu globalnego poprzez:

1. politykę wzmożonej emisji taniego pieniądza (obfitość pieniądza, niskie stopy procentowe) - sprzyja inwestycjom, a to powstawaniu nowych miejsc pracy; nie musi prowadzić do inflacji tak długo jak długo istnieje bezrobocie;

2. roboty publiczne (budowa dróg, szkół itp.) - zwiększają popyt, przy czym dzięki mnożnikowym mechanizmom efekt ich działania może być relatywnie duży.

Inwestycje publiczne powinny być finansowane tak, aby nie hamować inwestycji prywatnych (źródłem finansowania powinien być głównie dług publiczny - sprzedaż pap. Wart., a nie na przykład zwiększone podatki).

Płace minimalne powinny być stabilne - robotnicy mniej zwracają uwagę na spadek płac realnych niż nominalnych - tzw. iluzja pieniężna, a ponadto są w stanie w zamian za wzrost zatrudnienia zaakceptować pewien spadek płac realnych.

3. polityka redystrybucji dochodów - progresywne opodatkowanie wysokich dochodów, ulgi dla inwestorów, zasiłki dla bezrobotnych i ludzi o niskich dochodach) - prowadzona na korzyść rentierów i pracowników najemnych oraz przedsiębiorców podejmujących inwestycje.

4. niektóre formy umiarkowanego protekcjonizmu np. działania zmierzające do ograniczenia importu .

Priorytetowe cele polityki ekonomicznej według Keynesa to stabilizacja państwa i walka z bezrobociem.

Keynesiści zakładają, że między inflacją i bezrobociem istnieje wymienność (przynajmniej w krótkim okresie) i głoszą tezę o relatywnie wyższej skuteczności polityki fiskalnej w porównaniu z monetarną.

35. Funkcje państwa

Występują funkcje państwa ekonomiczne, społeczne i polityczne.

Ekonomiczne funkcje państwa:

1. Funkcja alokacyjna- jej celem jest sprzyjanie optymalnej alokacji zasobów gospodarczych. Polega na podejmowaniu działań stymulujących wzrost gospodarczy w poszczególnych sektorach lub regionach poprzez politykę strukturalną. Dotyczy głównie: dostarczania dóbr publicznych, promowanie dóbr szczególnie pożądanych (edukacja, ochrona zdrowia),eliminowanie dóbr społecznie niepożądanych (papierosy, alkohol), eliminowaniu efektów zewnętrznych, wspierania uczciwej konkurencji, porządnych kierunków przekształceń strukturalnych.

2. Funkcja redystrybucyjna- w jej ramach wpływa się na zmianę proporcji pierwotnego podziału dochodów w społeczeństwie. Ma służyć niwelowaniu nadmiernych nierówności, wynikających z działania endogennych (wewnętrznych) czynników rynkowych w zakresie majątkowym i dochodowym. Obejmuje m.in. działania zw. z wtórnym podziałem dochodów za pomocą podatków, subwencji oraz świadczeń społecznych

3. Funkcja stabilizacyjna- ze względu na występowanie makroekonomicznych zakłóceń w realnych procesach gospodarczych, tj. zjawiska bezrobocia, inflacji, państwo poprzez swoja politykę monetarną (pieniężną) i fiskalną, stara się wpłynąć na stabilizację procesów gospodarczych oraz wzrost zatrudnienia. Polityka monetarna polega na manipulowaniu przez bank centralny stopa wzrostu podaży pieniądza, a polityka fiskalna na manipulowaniu poziomem podatków i wydatków państwa.

4. Funkcja legislacyjna (instytucjonalno-prawna) - polega na ustanowieniu stosunkowo trwałych, stabilnych instytucji i reguł gry. Chodzi tu głównie o tworzenie norm prawnych oraz instytucji chroniących własność i prawa jednostek, zbiorowości, społeczeństwa.

Pośrednim sposobem pomiaru ekonomicznych funkcji państwa może być

• porównanie poziomu i tendencji w zakresie redystrybucji PKB za pośrednictwem budżetu centralnego państwa

• procent zatrudnionych w sektorze publicznym.

(R. Milewski, Podstawy ekonomii, PWN, Warszawa 2001 oraz wykłady z Mikroekonomii dr Izabeli Ostoj)

36. Argumenty za i przeciw interwencjonizmowi państwowemu

ZA:

1. Konieczność stworzenia i zabezpieczenia ram instytucjonalno-prawnych dla funkcjonowania gospodarki rynkowej

2. Niedoskonałość rynku i konkurencji w praktyce, zw. z monopolizacją gospodarki i innymi czynnikami, prowadzące do nieprawidłowej alokacji zasobów gospodarczych . Państwo może te straty ograniczyć podtrzymując konkurencję, usuwając bariery wejścia na rynek

3. Występowanie tzw. negatywnych efektów zewnętrznych w zakresie produkcji i konsumpcji, (np. zanieczyszczenie środowiska), którym trzeba zapobiegać lub je usuwać

4. Występowanie nierentownych gałęzi gospodarki narodowej (dotowanie przez państwo np. rolnictwa, górnictwa, budownictwa mieszkaniowego, ustalanie ceny minimalnej na artykuły rolne)

5. Istnienie takich dóbr, których dostarczanie przez sektor prywatny byłoby nieopłacalne tzw. dóbr publicznych

6. Występowanie wahań poziomu aktywności gospodarczej. Polityka stopy procentowej opiera się na założeniu, że podwyższenie stopy procentowej hamuje ekspansję gospodarczą, a jej obniżanie w momentach stagnacji ożywia koniunkturę. Wystepowanie bezrobocia, niepełne wykorzystanie mocy wytwórczych, inflacja

7. Istnienie w społeczeństwie osób starszych, chorych, niepełnosprawnych, pozbawionych opieki

PRZECIW:

1. Stany nierównowagi na rynku jako skutek działań państwa (niedobory lub nadwyżki)

2. Następuje zniekształcenie informacji rynkowej oraz osłabienie bodźców rynkowych

3. Biurokratyzacja i usztywnienie systemu gospodarczego, polegających na wydłużonych w czasie decyzjach, braku kompetencji urzędników, piętrzenie procedur

4. Wysokie koszty interwencji państwa, przy jednoczesnej niewielkiej jej skuteczności

5. Ryzyko niereprezentatywności rządu, który może niedostatecznie uwzględniać interes społeczeństwa

6. Państwo może ograniczać wolne wybory jednostek i tłumić oddolną inicjatywę

(R. Milewski, Podstawy ekonomii, PWN, Warszawa 2002)

37. Istota bezrobocia - w ujęciu neoklasyków i J. M. Keynesa

Według neoklasyków (A. Marshalla i A. C. Pigou )w warunkach gospodarki rynkowej występuje tendencja do ustalania się równowagi na rynku pracy. Gdyby na rynku powstała nadwyżka podaży pracy (równa S_r1-S_r2) przy stawce płac realnych P_łr1 to konkurencja między bezrobotnymi doprowadziłaby do obniżenia płac realnych, w rezultacie podaż pracy zmniejszyłaby się (poniżej S­_r1), popyt na pracę wzrósłby (powyżej S_r2) i nierównowaga na rynku zostałaby zlikwidowana.

Zjawisko bezrobocia w ujęciu neoklasyków jest efektem ograniczeń w swobodnym działaniu mechanizmu rynkowego na rynku pracy. Ograniczenia te związane są przede wszystkim z tendencjami do usztywniania płac, które są rezultatem postępowania związków zawodowych opierających się redukcją płac. Świadomy brak akceptacji ze strony pracowników wymogów mechanizmów rynkowych powoduje powstanie bezrobocia dobrowolnego.

Aktywna ingerencja państwa w procesy gospodarcze, nie jest potrzebna do zwalczania bezrobocia. Konieczna jest natomiast likwidacja ograniczeń swobodnego działania mechanizmów rynkowych poprzez osłabienie monopolistycznej pozycji związków zawodowych, a także zwiększenie elastyczności płac.

Keynesiści uważają że w warunkach swobodnego działania mechanizmu rynkowego występuje tendencja do ustalania się nadwyżki podaży siły roboczej nad popytem, oznaczającą istnienie bezrobocia. Przyczyn tej tendencji upatrują w niewystarczającym popycie na towary, który uniemożliwia zakup wytworzonej produkcji. Producenci zmuszeni są obniży produkcje, a w związku z tym również zatrudnienie do poziomu wyznaczonego przez efektywny popyt. Wraz ze spadkiem popytu na pracę spadają jej ceny, nawet zaakceptowanie przez pracowników niższych płac realnych nie pozwoli im na znalezienie pracy, w rezultacie pojawi się bezrobocie przymusowe.

Keynes uważał, że obniżenie płac realnych nie zlikwiduje bezrobocia. Po pierwsze dlatego, że nierealny jest postulat obniżek płac przy istnieniu silnych związków zawodowych. Po drugie obniżenie płac zmniejszyłoby dochody pracowników i ich wydatki konsumpcyjne, co musiałby prowadzić do dalszego ograniczenia produkcji i zatrudnienia.

Keynesiści wysuwają postulat, że gospodarka nie jest w stanie sama ustabilizować poziom zatrudnienia, dlatego państwa powinno podejmować działania polegające na stymulowaniu efektywnego popytu na towary za pomocą instrumentów fiskalnych i pieniężnych.

38. Bezrobocie naturalne w koncepcji M. Friedmana.

Koncepcja bezrobocia naturalnego została rozwinięta pod koniec lat siedemdziesiątych przez M. Friedmana i E. Phelpsa. Dotyczy ona stanów równowagi między popytem na pracę a podażą siły roboczej, przy danej płacy realnej. Pojawiające się bezrobocie wiąże się wówczas nieuniknionymi zakłóceniami wynikającymi z niedoskonałego i  nieefektywnego funkcjonowania rynku pracy oraz rynku towarowego, które są niezależne od zmian koniunkturalnych i zmian na rynku pieniężnym. Termin ten rozumiany jest zwykle jako komponent bezrobocia frykcyjnego i strukturalnego. Zakłócenia frykcyjne wynikają z braku jasnej informacji na temat wolnych miejsc pracy, osób szukających pracy, oferowanych płacach oraz z kosztów poszukiwań.

Na rynek pracy stale wchodzą zarówno nowe roczniki absolwentów jak i osoby opuszczające zasób biernych zawodowo, a ponadto część pracujących zmienia miejsce zatrudnienia, czy też swoje preferencje zawodowe. Proces zajmowania wolnych miejsc pracy nie jest zaś natychmiastowy. W rezultacie zawsze istnieje pewna liczba wolnych miejsc pracy oraz osób poszukujących lub zmieniających pracę.

39. Przyczyny inflacji.

• stosunki pieniężno-kredytowe. Przyczyny inflacji tkwiące w tym obszarze polityki gospodarczej tworzy:

• niedostosowanie emisji pieniądza i kreacji kredytu do realnych procesów gospodarowania

• miękkie kredytowanie inwestycji rozwojowych

• nieprzestrzeganie dyscypliny finansowej przedsiębiorstw

Wymienione zjawiska powodują żywiołowość w sferze obiegu pieniężnego, a tym samym osłabienie stabilności pieniądza.

• sfera niedostatków polityki alokacyjnej. Wywołane są one zazwyczaj niedostosowaniem struktury rzeczowej gospodarki do rozmiaru i struktury popytu pieniężnego. Należy tutaj zwrócić uwagę na:

• nieodpowiadającą realiom rynkowym politykę cen

• subiektywizm ocen rządowych w zakresie polityki dochodu, płac i świadczeń socjalnych

• uleganie nadmiernym roszczeniom związków zawodowych w zakresie rewindykacji płacowych

• nadmiernie statystyczną politykę państwa

Przyczyny te w sposób inflacjogenny kształtują realia dystrybucyjno-popytowe w gospodarce, wywołując niezrównoważony wzrost popytu.

• niedostatki działań makroekonomicznych na rzecz redukcji kosztów wytwarzania, w tym w polityce płacowej.

Wspólnym mianownikiem tych przyczyn jest ich charakter kosztowy, wyrażający rzeczywisty wzrost nakładów. W gospodarce rynkowej występuje np. bezpośredni związek między wydajnością pracy a cenami. Wzrost wydajności pracy może być więc przyczyną względnej stabilności cen, spadek natomiast powoduje wzrost jednostkowych kosztów produkcji. Z kolei niskiej wydajności pracy towarzyszy zazwyczaj nadmierne zatrudnienie oraz niedostateczny stan i tempo rozwoju postępu naukowo-technicznego. Tak więc do czynników, których kosztowe skutki, wywołane są niedostatkami polityki płac należy zaliczyć spadek wydajności pracy.

• polityka zewnętrzna (zagraniczna) państwa

Zaliczyć tutaj należy niekorzystny układ warunków wymiany z zagranicą, w szczególności towarowej, określany malejącą relacją cen towarów eksportowanych do importowanych. Niska efektywność eksportu jest czynnikiem poruszającym tę relację i zwykle łączy się z podobnym pogorszeniem efektywności importu. Obniżenie kursu w wymianie handlowej (dewaluacja), jest tylko wyrazem jego spadającej siły nabywczej, ale samo jest czynnikiem proinflacyjnym prowadzącym do wzrostu cen krajowych.

• wpływ inflacji światowej

Wyraża się on przede wszystkim przenoszeniem rosnących cen na rynku światowym na rynek krajowy. Import inflacji szczególnie zaznacza się w warunkach wzrostu cen surowców, żywności i paliw na rynkach światowych. Rosną wówczas ceny importu tych dóbr, skutkiem czego następuje wzrost cen krajowych wzmagający i pogłębiający inflację.

Reasumując:

• nadmierna emisja pieniędzy (możliwa tylko w systemie pieniądza dekretowego) nieproporcjonalna do wzrostu gospodarczego, prowadzona poprzez:

• dodruk banknotów niemających pokrycia

• oprocentowanie pieniędzy

• działalność kredytową banków komercyjnych

• niespodziewany i gwałtowny wzrost kosztów produkcyjnych (np. surowców energetycznych), który prowadzi do ograniczenia zagregowanej podaży

• wzrost zagregowanego popytu w gospodarce

• niezrównoważony budżet państwa (wydatki z budżetu przewyższają wpływy)

• przeinwestowanie gospodarki (nadmierne rozwinięcie procesu inwestycyjnego finansowanego przez państwo)

• ingerencja państwa w politykę emisyjną Banku Centralnego, co prowadzi w rezultacie do nadmiernej ilości pieniądza.

• wadliwa struktura gospodarki

• import inflacji (wraz ze wzrostem cen artykułów importowanych przez dany kraj następuje wzrost kosztów produkcji, a co za tym idzie wzrost cen)

• długookresowe dodatnie saldo bilansu handlowego (nadwyżka eksportu nad importem)

• monopolizacja gospodarki (monopoliści wzrost kosztów produkcji mogą przenosić na cenę)

• zadłużenie głównych przedsiębiorstw w danym sektorze

40. Sposoby przeciwdziałania inflacji.

• polityka finansowa - nadrzędnym celem musi być pokrycie wydatków budżetowych dochodami. Ograniczony powinien być deficyt budżetowy.

• polityka pieniężno-kredytowa - podporządkowanie wymogowi realności emisji i kreacji pieniądza.

• Instrumenty:

• zamrożenie cen i płac

• uruchamianie długu publicznego

• wymiana pieniężna

• ograniczenie akumulacji w przedsiębiorstwie

• zmiana struktury gospodarki (zwiększenie ilości dóbr finalnych)

41. Ekonomiczne skutki inflacji. (R. Milewski: Podstawy ekonomii)

W literaturze panuje przekonanie, że procesy inflacyjne wywołują szereg negatywnych skutków społeczno-ekonomicznych, przy czym skala negatywnego oddziaływania wzrasta wraz z nasileniem inflacji. Wśród najważniejszych negatywnych skutków inflacji wymienia się:

Zniekształcenie informacyjnej funkcji cen (gdy ceny rosną stosunkowo szybko, podmioty gospodarcze tracą orientację rynkową, gdyż nie są w stanie ocenić, czy zmiany cen są rezultatem ogólnych procesów inflacyjnych, czy tez wynikają ze zmian relacji cen. W tej sytuacji rynek często przekazuje błędne informacje, w rezultacie czego następuje wypaczenie struktury produkcji i konsumpcji).

„ucieczka od pieniądza” polegająca na gwałtownym spadku popytu na pieniądz w ujęciu realnym, w celu minimalizacji strat. Korzystniej jest trzymać wówczas aktywa w innych postaciach np. nieruchomościach, obrazach, lokatach oszczędnościowych.

Redystrybucja dochodów (do głównych kanałów redystrybucji dochodów spowodowanych procesami inflacyjnymi należą: przesunięcie dochodów od podmiotów otrzymujących względnie stałe dochody nominalne (renciści, emeryci, pracownicy sfery budżetowej) o słabej pozycji przetargowej do podmiotów wykorzystujących silna pozycję do uzyskania wysokich dochodów, przesunięcie dochodów od właścicieli kont oszczędnościowych oprocentowanych poniżej stopy inflacji do właścicieli aktywów, których realna wartość wzrasta w czasie inflacji).

Niekorzystne zmiany w bilansie płatniczym (np. jeżeli w Polsce inflacja ma wyższy poziom niż za granicą to dobra eksportowane przez polskie przedsiębiorstwa staja się mniej konkurencyjne na rynkach światowych, natomiast dobra importowane staja się tańsze w stosunku do dóbr krajowych. Prowadzi to do spadku eksportu i wzrostu importu).

Osłabienie aktywności gospodarczej (przy wysokim tempie wzrostu cen podmioty nie wiedzą jakie ceny przyjąć w rachunku ekonomicznym. Pojawia się skłonność do zaniżania cen określających efekty i zawyżania cen określających koszty, w rezultacie rachunek ekonomiczny wykazuje ograniczona efektywność co osłabia aktywność gospodarczą).

42. Krzywa Philipsa.

Krzywa Phillipsa to przedstawiony graficznie związek między tempem wzrostu płac a poziomem bezrobocia. Im niższa stopa bezrobocia, tym większa dynamika wzrostu płac. W warunkach niskiego bezrobocia, aby znaleźć i zatrudnić nowych pracowników, pracodawcy muszą oferować wyższy poziom płac niż w sytuacji, gdy bezrobocie jest wysokie i wiele osób poszukuje pracy. Niskie bezrobocie dodatkowo zachęca już pracujących do formułowania wyższych żądań płacowych.

Krzywa Phillipsa może być również interpretowana szerzej: jako związek pomiędzy wysokością bezrobocia i inflacją (szybszy wzrost płac - przy niezmienionej wydajności pracy - powoduje wzrost inflacji). Prowadzi to do wniosku, że w polityce gospodarczej może istnieć wybór: niższe bezrobocie za cenę wyższej dynamiki cen. To błędne przekonanie powszechne było do lat 70-tych XX w., kiedy to w wielu krajach rozwiniętych akceptowano szybszy wzrost inflacji w nadziei na obniżenie rosnącego bezrobocia. Z czasem okazało się jednak, że tego typu polityka gospodarcza jest całkowicie nieskuteczna w walce z bezrobociem, a jedynie prowadzi do wyższej inflacji. Odwrotna zależność pomiędzy inflacją a bezrobociem może mieć bowiem jedynie charakter krótkookresowy - na dłuższą metę nie można „kupić” niższego bezrobocia za cenę wyższej inflacji.

Teoretyczny model, który pokazuje, dlaczego krzywa Phillipsa może pokazywać prawdziwą relację pomiędzy inflacją a bezrobociem jedynie na krótką metę, a nie zależność długookresową wprowadził do ekonomii Edmund Phelps. W jego modelu, istotny wpływ na zmiany płac mają oczekiwania inflacyjne pracowników. Kiedy wraz ze wzrostem płac nominalnych zwiększa się także poziom cen, siła nabywcza ich wynagrodzeń nie zmienia się.

W takim przypadku nie jest racjonalne zwiększanie przez nich nakładów pracy, czyli podejmowanie zatrudnienia. W krótkim okresie - ulegając tzw. iluzji pieniądza - pracownicy mogą jednak podejmować pracę uważając, że nastąpił wzrost płac. Phelps dowodzi, że ze względu na oczekiwania zmian inflacji w przyszłości, pracownicy nie dają się jednak zaskakiwać w sposób systematyczny. W efekcie, polityka gospodarcza powodująca wzrost inflacji nie jest skuteczna w walce z bezrobociem. Po przejściowym wzroście zatrudnienia, bezrobocie wraca do starego poziomu, podczas gdy inflacja pozostaje na poziomie wyższym.

43. Budżet i równowaga budżetowa państwa.

Budżetem państwa nazywamy zapis planu wydatków i sposobów ich finansowania: określonej osoby, przedsiębiorstwa lub państwa. Opisuje więc jakie dobra i usługi państwo chce zakupić w danym roku, w jaki sposób chce dokonać płatności transferowych i jak chce za to zapłacić.

Budżet składa się z dochodów i wydatków centralnych władz państwowych (budżet centralny), władz lokalnych (budżet y lokalne) i ubezpieczeń społecznych.

Strona dochodowa budżetu obejmuje:

• Podatki (dochodowe - PIT, CIT; konsumpcyjne - VAT; majątkowe)

• Cła

• Dochody z prywatyzacji

• Opłaty skarbowe, notarialne i inne

Strona wydatków budżetu obejmuje:

• Wydatki związane z tradycyjnym pełnieniem przez państwo takich funkcji jak: obrona narodowa, administracja i wymiar prawiedliwości

• Wydatki związane z realizacją celów społecznych „państwa dobrobytu” (oświata, kultura, ochrona zdrowia, świadczenia socjalne)

• Wydatki wynikające z pełnienia funkcji interwencyjnych w gospodarce (subsydia dla przedsiębiorstw, rolnictwa)

Podstawowe funkcje budżetu:

• Funkcja fiskalna - polega na gromadzeniu dochodów mających służyć pokryciu wydatków państwa

• Funkcja redystrybucyjna - umożliwia dokonywanie zmian w podziale dochodu narodowego, takich jak: zmniejszanie dysproporcji w poziomie rozwoju gospodarczego, niwelowanie zróżnicowania dochodów. Prowadzona jest poprzez system podatkowy oraz wydatki w formie transferów

• Funkcja stymulacyjna - polega na oddziaływaniu dochodów i wydatków budżetu państwa nażycie gospodarcze i społeczne. Za pomocą odpowiednio skontruowanego systemu podatkowego oraz systemu wydatków można wpływać na poziom dochodu narodowego oraz zmiany strukturalne z w gospodarce.

• Funkcja alokacyjna - umożliwia zmiany struktury wytworzonego dochodu narodowego. Państwo dysponując odpowiednim dochodem budżetowym może przesunąć pewne zasoby czynników produkcji do wytwarzania dóbr publicznych, prowadzenia prac badawczo rozwojowych czy neutralizacji efektów zewnętrznych.

Zasady polityki budżetowej:

• Zasada rocznego budżetowania - plan dochodów i wydatków państwa tworzy się na 1 rok (nie musi to być rok kalendarzowy)

• Zasada zupełności - budżet państwa obejmuje wszystkie dochody i wydatki państwa ( żadna z dziedzin działalności finansowej nie może być pominięta bądź wyłączona)

• Zasada jedności - budżet państwa powinien tworzyć jedna całość - wszystkie dochody i wydatki powinny zostać ujęte w jednym zestawieniu

• Zasada jawności - budżet powinien zostać podany do publicznej wiadomości

• Zasada równowagi budżetowej - dążenie do sytuacji gdy wpływy budżetowe (z podatków) pokrywają wydatki (czyli wspomniane już płatności za dobra i usługi, płatności transferowe i inne

Równowaga budżetowa: dochody = wydatki

Równowaga budżetowa- Przez równowagę budżetową rozumiemy taki stan budżetu, w którym wydatki znajdują pokrycie w dochodach. Innymi słowy wydatki równają się dochodom.

Deficyt budżetowy: dochody < wydatki

Nadwyżka budżetowa: dochody > wydatki

Mnożnik zrównoważonego budżetu oznacza, że wzrost wydatków budżetu państwa, którego źródłem jest taki sam wzrost podatków od ludności powoduje wzrost dochodu narodowego równy wzrostowi wydatków budżetowych. Mnożnik zrównoważonego budżetu wynosi więc 1.

44. Dług publiczny i sposoby jego finansowania.

Dług publiczny jest finansowym zobowiązaniem zobowiązaniem państwa z tytułu zaciągniętych pożyczek oraz innych form działalności, w wyniku których państwo płaci odszkodowanie (np.: wywłaszczanie mienia na zasadach odpłatności, orzeczenia sądu)

to nominalne zadłużenie podmiotów sektora finansów publicznych, ustalone po wyeliminowaniu przepływów finansowych między podmiotami należącymi do tego sektora

Formy finansowania długu (art 64 ust.2 ustawy o finansach publicznych)

• sprzedaż SPW (skarbowych papierów wartościowych)

• kredyt bankowy

• pożyczki

• prywatyzacja majątku Skarbu Państwa

• nadwyżka z poprzednich lat

Wśród sposobów finansowania deficytu budżetowego wyróżnia się najczęściej:

• Emitowanie skarbowych papierów wartościowych nabywanych przez podmioty niebankowe, tzn. gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa niefinansowe i inwestorów instytucjonalnych,

• Emitowanie skarbowych papierów wartościowych nabywanych przez banki komercyjne,

• Korzystanie z kredytów banków komercyjnych,

• Korzystanie z kredytów międzynarodowych instytucji finansowych,

• Wpływy z prywatyzacji majątku państwowego,

• Zaciąganie kredytu w banku centralnym bądź emitowanie papierów wartościowych nabywanych przez ten bank - najbardziej inflacjogenny, dlatego w wielu państwach, w tym również w Polsce, wprowadzono ustawowy zakaz finansowania deficytu budżetowego przez bank centralny.

Najważniejszą przyczyną powstawania długu publicznego jest zaciąganie pożyczek na pokrycie deficytu budżetowego. Pożyczki nie są zaliczane do dochodów budżetowych, lecz stanowią część wpływów pieniężnych o charakterze przychodów.

Państwowy dług publiczny obejmuje zobowiązania sektora finansów publicznych z następujących tytułów:

• Wyemitowanych pap. Wart. Opływających na wierzytelności pieniężne

• Zaciągniętych kredytów i pożyczek

• Przyjętych depozytów

• Wymagalnych zobowiązań

• Jednostek budżetowych

• Wynikających z ustaw i orzeczeń sądu, udzielonych poręczeń i gwarancji oraz innych tytułów

45. Popyt na pieniądz i podaż pieniądza w gospodarce

Popyt na pieniądz to ilość pieniądza (w formie monet, banknotów, oraz tych aktywów finansowych, które można w łatwy sposób wymienić na dobra i usługi), które ludzie i podmioty gospodarcze pragną w danym momencie posiadać w swoich zasobach. Nie jest to wcale ilość nieograniczona - jeśli decydujemy się przetrzymywać nasze zasoby finansowe w formie pieniądza, tym samym rezygnujemy z możliwości ich innego zainwestowania (np. zakupu obligacji) i uzyskania z tego tytułu dodatkowego dochodu. Im więc większy jest nasz popyt na pieniądz, tym mniej możemy inaczej zainwestować - i odwrotnie.

Popyt na pieniądz powstaje z 3 powodów:

• potrzebujemy pieniądza dla celów transakcyjnych, czyli aby nabyć towary i usługi. W gospodarce popyt na pieniądz jest tym wyższy im więcej zawiera się transakcji kupna-sprzedaży, a zatem im wyższy jest PKB;

• mamy także pieniądze w portmonetce lub na koncie, na wypadek gdyby zdarzyło się coś nieprzewidzianego, np. niespodziewany wydatek. To nazywa się motywem przezorności;

• czasami rezygnujemy z zarobienia odsetek, gdyż liczymy na okazję lepszej inwestycji w przyszłości. Odkładanie pieniędzy w oczekiwaniu na okazyjny zakup aktywów jest motywem spekulacyjnym.

Generalnie, zapotrzebowanie na pieniądz jest tym mniejsze im wyższe są stopy procentowe - bo kiedy stopy są wysokie opłaca się inwestować (choćby odkładać na koncie w banku) nawet małe sumy - i tym większe, im wyższy jest PKB (potrzebujemy więcej środków ze względów transakcyjnych). Porównanie oszacowanego popytu na pieniądz z podażą pieniądza pozwala bankowi centralnemu prowadzić prawidłową politykę pieniężną - jeśli podaż pieniądza rośnie szybciej od popytu, pojawia się ryzyko inflacji.

Podaż pieniądza to, innymi słowy, ilość pieniądza w obiegu. Pieniądzem są oczywiście monety i banknoty (gotówka). Rolę pieniądza w gospodarce pełnią również wszystkie te aktywa finansowe, które można w łatwy sposób wymienić na dobra i usługi. Jeśli mamy konto w banku wraz z kartą płatniczą, to do zapłaty za towary nie potrzebujemy wcale banknotów. Dlatego takie aktywa, jak depozyty bankowe, a nawet niektóre papiery wartościowe, traktujemy jako quasi-pieniądz, lub pieniądz potencjalny (potencjalny w tym sensie, że może on się łatwo pojawić na rynku, gdy dokonujemy w oparciu o niego zakupy - np. płacąc kartą płatniczą).

W celu prawidłowego pomiaru ilości pieniądza na rynku stosujemy różne definicje podaży pieniądza, oznaczane literą M i cyfrą. Monety i banknoty - zarówno w posiadaniu gospodarstw domowych i przedsiębiorstw, jak w rezerwach banków komercyjnych - tworzą tzw. bazę pieniężną M0 - ilość pieniądza fizycznie istniejącego. Jeśli dodamy do siebie monety, banknoty i depozyty na żądanie otrzymamy definicję tzw. wąskiego pieniądza M1. Postęp techniczny na rynku finansowym spowodował, że coraz łatwiej jest wymienić inne kategorie aktywów finansowych na dobra i usługi. Z tego powodu obecnie stosuje się również, szersze kategorie podaży pieniądza, które obejmują także inne formy pieniądza potencjalnego. Jeżeli do M1 dodamy depozyty terminowe otrzymamy miarę podaży pieniądza M2. Jeszcze szersza definicja ilości pieniądza M3 obejmuje całość M2 oraz dłużne papiery wartościowe (obligacje) z terminem pierwotnym wykupu do 2 lat, jednostki uczestnictwa w funduszach rynku pieniężnego oraz operacje z przyrzeczeniem odkupu. Począwszy od marca 2002 r. miara M3 została uznana przez NBP za najważniejszą kategorię pomiaru podaży pieniądza w Polsce (zgodnie ze standardami Unii Europejskiej).

Kiedy na początku lat 80-tych monetaryzm był u szczytu swojego wpływu na politykę pieniężną, wierzono, że przyrost podaży pieniądza przyczynia się bezpośrednio i szybko do wzrostu inflacji. Cotygodniowe informacje o przyroście M1 w USA, wywoływały więc nerwowe ruchy rynkowych stóp procentowych. Badania empiryczne wykazały jednak, że zależność między ilością pieniądza a inflacją nie jest aż tak prosta i sprawdza się tylko w długim okresie (co najmniej kilku lat). W dodatku z powodu wprowadzenia na rynek nowych aktywów finansowych (takich jak oprocentowane depozyty na żądanie czy fundusze rynku pieniężnego) zależność ta stała się mniej przewidywalna niż dawniej. Polityka pieniężna, której jedynym celem była kontrola tempa przyrostu podaży pieniądza okazała się mało skuteczna i banki centralne z niej zrezygnowały.

46. Ekspansywna i restrykcyjna polityka pieniężna - cele i narzędzia.

Narzędzia Polityki restrykcyjnej:

• Podwyższenie stopy redyskontowej

• Podwyższenie stopy rezerw obowiązkowych

• Sprzedaż papierów wartościowych na otwartym rynku

Celem restrykcyjnej polityki fiskalnej jest spowolnienie nadmiernego wzrostu gospodarczego (przegrzania gospodarki) oraz/lub ograniczenie inflacji.

Narzędzia Polityki Ekspansywnej:

• Obniżenie stopy redyskontowej

• Obniżenie stopy rezerw obowiązkowych

• Sprzedaż papierów wartościowych na otwartym rynku

Celem ekspansywnej polityki jest stymulacja koniunktury gospodarczej co pozytywnie wpływa na poziom zatrudnienia i wzrost zatrudnienia .

47. Aktywna i pasywna polityka państwa

Polityka fiskalna opiera się na wykorzystaniu podatków i wydatków budżetowych do stabilizacji gospodarki oraz realizacji innych celów ekonomicznych i społecznych. Istotą aktywnej polityki fiskalnej jest podejmowanie takich decyzji dotyczących zmian dochodów i wydatków budżetowych, które pozwolą osiągnąć zamierzone w danej sytuacji cele gospodarcze. Aktywna polityka fiskalna polega na świadomym interwencjonizmie, wymagającym każdorazowo podejmowania decyzji o wykorzystaniu konkretnych instrumentów fiskalnych jak np; zwiększenie lub ograniczenie wydatków budżetowych na np. roboty publiczne, zmiana stawek i zasad oprocentowania, zmiana zasad subwencjonowania przedsiębiorstw itp. Słabością aktywnej polityki fiskalnej jest to, iż decyzje dotyczące korygowania działania instrumentów fiskalnych wymagają zmian w prawie, programach budżetowych itp.To zdecydowanie opóźnia działanie zmienionych instrumentów polityki fiskalnej.Występujące opóźnienia to diagnostyczne(potrzeba dokonania oceny zmian zachodzących w gospodarce, zebrania informacji statystycznych itp.),opóźnienia decyzyjne(czas potrzebny na wybór narzędzi zmianę prawa),opóźnienia wdrożeniowe(czas niezbędny do praktycznego zastosowania przyjętego pakietu środków polityki gosp) i opóźnienia związane z reakcją podmiotów gospodarczych na wprowadzone zmiany. Aktywnej polityce fiskalnej zdecydowanie sprzeciwiają się liberaliści .

Pasywna polityka fiskalna polega na użyciu automatycznych stabilizatorów koniunktury, reagują one samoczynnie na zmianę koniunktury. Ich działanie nie wymaga interwencji państwa,ale ich ustanowienie już tak np.określenie zasad opodatkowania różnych rodzajów dochodu,zasad i trybu przyznawania zasiłków itd., subwencje dla rolnictwa itp .Automatyzm tych środków polega na tym, że po zatwierdzeniu zaczynają działać bez konieczności wprowadzania częstych korekt na skutek zmian sytuacji gospodarczej.,sila i zakres działania tych środków zależą tylko i wyłącznie od skali poziomu aktywności gospodarczej. Automatyczne stabilizatory koniunktury mają w czasie recesji hamować spadek globalnego popytu, a w okresie ekspansji hamować wzrost tego popytu .Np więcej zasiłków dla bezrobotnych jest przyznawanych w czasie recesji(zwolnienia z pracy, Redukcja etatow, kryzys gosp.) przez co Ci bezrobotni mogą kupować dobra i usługi więc poprzez te wydatki hamują spadek popytu. Gdy sytuacja na rynku pracy się poprawia,to zasiłków przyznaje się mniej(bo zwiększa się zatrudnienie)przez co hamowaniu ulega wzrost dalszego popytu, który mógłby prowadzić do inflacji. Jednakże w dlugim okresie stosowanie takich automatycznych stabilizatorów nie jest korzystne, nie stwarzają warunków do zmiany istniejącej sytuacji gosp..Ich zadaniem jest utrzymanie pierwotnego stanu wyjściowego, nie zapewniają warunków zrównoważonego wzrostu. Jednocześnie w okresie recesji stabilizatory powodują wzrost wydatków budżetowych(duże wydatki,niskie dochody) ,a w okresie ożywienia gosp. tworzenie nadwyżki budżetowej(niski wydatki, wysokie dochody).

48. Wzrost a rozwój gospodarczy

Przez wzrost gospodarczy rozumiemy proces powiększania podstawowych wielkości makroekonomicznych w gospodarce, a w szczególności proces powiększania się produkcji w skali całej gospodarki. Wzrost gospodarczy traktowany jest jako proces ilościowy zmian wielkości makroekonomicznych. Czyli jeśli np. zwiększyła się roczna produkcja dóbr i usług w danym państwie to jest to wzrost gospodarczy. Podstawowe mierniki wzrostu gospodarczego to PKB,PKB per capita,PNB,stopa wzrostu dochodu narodowego.Wymienia się 4 czynniki wzrostu gospodarczego; praca, kapitał, ziemia, technologia(technologia w sensie technika, ale również metody zarządzania, nauka, przedsiębiorczość prowadzące do wzrostu wydajności pracy)Rozwój gospodarczy natomiast uwzględnia nie tylko ilościowe zmiany wielkości makroekonomicznych ale również jakościowe zmiany w gospodarce, dotyczące zwłaszcza systemu społeczno-gospodarczego ,organizacji społeczeństwa oraz innych aspektów struktur gospodarczych. Czyli jeśli np. następuje wzrost poziomu kwalifikacji siły roboczej ,doskonalone są produkowane dobra i usługi lub wprowadzane całkiem nowe, bardziej zaawansowane technicznie to wtedy jest to rozwój gospodarczy.

49. Czynniki wzrostu gospodarczego.

Wzrost gospodarczy to zwiększanie się realnej wartości produkcji w gospodarce, której towarzyszy wzrost głównych wielkości makroekonomicznych takich jak: dochód, zatrudnienie, inwestycje, konsumpcja w kolejnych badanych okresach.

Ekonomiści wymieniają cztery podstawowe czynniki wzrostu gospodarczego (cztery „siły napędowe” wzrostu). Są to:

• Praca - rozumie się przez nią czynności wykonywane przez wszystkich ludzi, a zmierzające do wytworzenia produktów a także usług materialnych i niematerialnych. Praca może być rozpatrywana w ujęciu ilościowym - podaż pracy, w tym aspekcie wzrost produkcji osiągany może być poprzez wzrost zatrudnienia., jak i w ujęciu jakościowym (jakość kapitału ludzkiego) - dyscyplina pracy, poziom wykształcenia, kwalifikacje, motywacja, doświadczenie. Dzięki wzrostowi kapitału ludzkiego możliwy jest wzrost produkcji przy danym poziomie zatrudnienia i kapitału.

• Zasoby naturalne (ziemia, surowce, zasoby mineralne, paliwa, jakość środowiska). Dochody związane z zagospodarowaniem posiadanej ziemi i zasobów naturalnych nazywa się odpowiednio rentą gruntową i rentą surowcową. Współcześnie oszczędza się te dobra ze względu na ich wyczerpywany charakter.

• Kapitał są to zasoby rzeczowe składające się ze środków pracy i przedmiotów pracy czyli tak zwany kapitał realny (maszyny, fabryki, drogi). Miarą stopnia zaangażowania kapitału rzeczowego jest techniczne uzbrojenie pracy liczone jako stosunek ilości wyposażenia kapitałowego do liczby zatrudnionych. Wzrost technicznego uzbrojenia pracy pozwala na podniesienie wydajności pracy. Powiększanie zasobu kapitału rzeczowego dokonuje się poprzez inwestycje, które winny być realizowane na odpowiednim poziomie umożliwiającym odtworzenie istniejącego kapitału i dawały realny przyrost kapitału rzeczowego. Do kapitału zalicza się również zasoby pieniężne tj. kapitał finansowy. środki wykorzystywane w procesie produkcji. Kapitał zastosowany przez właściciela produkcji prowadzonej na własny rachunek przynosi dochód nazywany zyskiem. Kapitał pieniężny ulokowany w banku lub użyczany osobie trzeciej przynosi dochód nazywany procentem.

• Technologia (nauka, technika, efektywne zarządzanie, przedsiębiorczość) mówi nam, jak dużo możemy wytworzyć przy użyciu danej ilości pracy i kapitału. Technologia obejmuje wszystko co wpływa na wydajność pracy i produktywność kapitału. Wiedza jak łączyć kapitał ludzki, rzeczowy i finansowy stanowi główny potencjał prowzrostowy.

Zależność pomiędzy czynnikami wzrostu gospodarczego przedstawia funkcja produkcji:

Q=A f(K,L,R),

gdzie: Q - produkcja, K - produkcyjne użycie kapitału, L - nakłady pracy, R - nakłady zasobów naturalnych, A - poziom technologii w gospodarce, f - funkcja produkcji

50. Pojecie cyklu koniunkturalnego: cykl klasyczny i powojenny

Historia gospodarcza dowodzi, że w gospodarce rynkowej takie agregowane wielkości jak min. dochód narodowy, produkcja, konsumpcja, zatrudnienie, inwestycje nie rosną równomiernie; ich tempo wzrostu charakteryzuje się okresowymi wahaniami. Te okresowe zmiany aktywności gospodarczej nazywamy cyklem koniunkturalnym. W cyklach koniunkturalnych wyróżnia się fazy (zwykle cztery) między którymi zachodzi związek przyczynowo skutkowy oznacza to, że mechanizmy i procesy zachodzące w jednej fazie cyklu warunkują mechanizmy i procesy w następnej fazie. Przebieg cykli jest nieregularny. Cykle różnią się między sobą długością poszczególnych faz oraz amplitudą wahań (rozpiętość między górnym, a dolnym punktem zwrotnym). Nie ma dwóch identycznych cykli.

Największe znaczenie dla gospodarki rynkowej ma cykl średni opisany przez Juglara nazwany później cyklem klasycznym. Trwa on od 8 do 10 lat. Rejestruje się występowanie tego cyklu od 1825 roku. W typowej formie składa się z czterech faz ( gospodarka wolnorynkowa). Faza kryzysu charakteryzuje się nadprodukcją, czyli przewagą podaży nad efektywnym popytem. Powoduje to spadek wielkości gospodarczych. Pierwszym sygnałem jest zwykle spadek kursów papierów wartościowych na giełdzie. Często w gospodarce obserwowane są sygnały poprzedzające min. spadek liczby wydawanych zezwoleń budowlanych, spadek zamówień na dobra przemysłowe, ograniczanie przez banki kredytów inwestycyjnych, wzrost bezrobocia. Faza depresji (zastoju) odznacza się względną stabilizacją gospodarki na obniżonym poziomie, dochodzi do bankructw wielu mniejszych firm. Spada produkcja dóbr konsumpcyjnych, ale w mniejszym stopniu niż inwestycyjnych. W pewnym momencie tej fazy gospodarka osiąga najniższy poziom produkcji i zatrudnienia - jest to tzw. dolny punkt zwrotny. Faza ożywienia cechuje wzrost poszczególnych wskaźników aktywności gospodarczej. Producenci zgłaszają popyt inwestycyjny, zaczyna wzrastać produkcja i zatrudnienie, wzrastają ceny, rośnie optymizm. Gdy wielkości te osiągną, w porównaniu z poprzednim cyklem, stosunkowo wysoki poziom zaczyna się faza rozkwitu, charakteryzuje się dalszym wzrostem poszczególnych wskaźników, ale już w zwolnionym tempie. Inwestycje osiągają maksymalny poziom. W skutek silnego wzrostu popytu moce produkcyjne mogą być nadmiernie wykorzystane. Angażowanie mniej wydajnych urządzeń powoduje pogorszenie rentowności produkcji. Wraz ze wzrostem dochodu rośnie skłonność do oszczędzania popyt zaczyna się załamywać, banki ostrożniej udzielają kredytów. Górny punkt zwrotny zapoczątkowuje fazę kryzysu i nowy cykl.

Cykle powojenne charakteryzują się zmniejszeniem amplitudy wahań i złagodzeniem przebiegu cyklu. Jest to min. skutek polityki interwencjonizmu państwowego pod wpływem teorii Keynesa, ale także przemian strukturalnych w gospodarkach oraz korzystnych warunków akumulacja kapitału - monopolizacji (przynajmniej przez dwa pierwsze powojenne dziesięciolecia). Nastąpiła dezintegracja jednolitego cyklu światowego Osłabienie koniunktury w jednym kraju mogło być łagodzone przez upowszechniającą się wymianę międzynarodową co wpłynęło na kształt współczesnego cyklu charakteryzującego się: występowaniem dwóch faz recesji (faza spadkowa) i ekspansji ( faza wzrostowa), zmniejszeniem amplitudy wahań, przedłużeniem faz spadkowych przy znacznym ich spłyceniu, osłabiona dynamika w fazie ekspansji (aby gospodarka się nie przegrzała). Początki tych cechy obserwowano już w cyklach powojennych.

Spis treści

Skawińska E., Makroekonomia : teoretyczne i praktyczne aspekty gospodarki rynkowej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008

Milewski R., Podstawy ekonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998

1

---