Scenariusz audycji
Audycja z okazji rocznicy
Powstania Węgierskiego 1956 roku
TEKST - dziewczyna - czyta Patrycja Kierlik
POWSTANIE WĘGIERSKIE 1956 ROKU
Powstanie węgierskie 1956 roku zaczęło się 23 października 1956 roku, a za oficjalny koniec podaje się początek inwazji wojsk sowieckich z 4 listopada 1956 roku. Było ono próbą narodu węgierskiego osiągnięcia wolności demokratycznych i uwolnienia się spod sowieckiego jarzma. Prosowieckie władze węgierskie i sam Związek Sowiecki powstanie węgierskie nazywał kontrrewolucją faszystowską.
I. Przyczyny powstania
1. Przyczyny społeczno-ekonomiczne
Zapaść ekonomiczna i niskie standardy życia wzbudzały powszechne niezadowolenie. Chłopi byli niezadowoleni z polityki rolnej (kolektywizacja). Dziennikarze i literaci narzekali na warunki swojej pracy i domagali się wolności słowa. Studenci skarżyli się na warunki nauki i kryteria przyjmowania na uniwersytety (nieprzejrzysty system punktacji, np. punkty za pochodzenie lub przynależność do partii).
2. Przyczyny polityczne
Po powstaniu robotników w czerwcu 1956 roku w Poznaniu i po wyborze popularnego wtedy Władysława Gomułki na pierwszego sekretarza PZPR wbrew woli Moskwy i bez sowieckiej inwazji, obudziły się nadzieje wewnątrzpartyjnej opozycji węgierskiej, na podobny, bez sowieckiego udziału, przebieg wydarzeń na Węgrzech. Węgierska Partia Komunistyczna była podzielona na skrzydła reformatorskie i stalinowskie, jednakże znacznie dalej niż nadzieje wewnątrzpartyjnej opozycji sięgały wolnościowe roszczenia samych Węgrów, domagających się wolności obywatelskich, demokracji parlamentarnej i narodowej niepodległości.
II. Przebieg powstania
Powstanie zaczęło się 23 października 1956 roku i zakończyło według oficjalnej wersji 4 listopada 1956 roku, choć najbardziej zacięte i krwawe walki ludności cywilnej z sowieckim najeźdźcą toczyły się w okresie od 4 do 15 listopada, a prześladowania uczestników powstania trwały jeszcze kolejne lata.
1. Początek powstania 23 października
Studenci technicznego uniwersytetu w Budapeszcie uzyskali zgodę na manifestację dla poparcia żądań poznańskich robotników, ale ich właściwe, wolnościowe cele sięgały znacznie dalej i pokrywały się z celami większości węgierskiego społeczeństwa, które masowo wzięło udział w manifestacji. Przemarsz zakończył się początkowo na placu Bema odczytaniem listy żądań studentów. Mimo oficjalnego końca demonstracji, wciąż przyłączali się do niej kolejni uczestnicy i sytuacja zaogniała się coraz bardziej. Grupa demonstrantów licząca setki tysięcy ludzi pomaszerowała pod parlament, jednakże większość mieszkańców Budapesztu udała się pod rozgłośnię węgierskiego radia, starając się odczytać listę żądań. Wtedy wówczas otworzono z budynku radiostacji ogień do demonstrantów. Sytuacja zaogniła się jeszcze bardziej, gdy przy pomocy broni otrzymanej od węgierskiego wojska, demonstrantom udało się zająć budynki radiowe. Wieczorem zebrało się ok. 300.000 ludzi przed parlamentem, żądając wolności słowa i poglądów, wolnej prasy, wolnych wyborów i pełnej niezależności od sowieckiej Rosji, jak również nominacji Imre Nagy (czyt. imre nodż) na szefa rządu. Sam Nagy (czyt. nodż) wezwał demonstrantów do spokoju i rozejścia się. Jednocześnie tej samej nocy Komitet Centralny Węgierskiej Partii Robotniczej powołał Nagy (czyt. nodża) na premiera. Sowieci w tym samym czasie rozpoczęli interwencję militarną.
2. Przebieg powstania od 24 października do 3 listopada
24 października powstanie rozszerzyło się na dalsze miasta. Zakładano rady pracownicze, narodowe i rewolucyjne, ogłoszono strajk generalny, wydano pierwsze niezależne gazety. Następnego dnia Ernő Gerő (czyt. erno gere) został usunięty z funkcji I sekretarza Komitetu Centralnego Węgierskiej Partii Robotniczej. W mieście dochodziło do walk oddziałów Bezpieczeństwa Państwowego z demonstrantami. W wyniku starć przed parlamentem węgierskim zginęło ponad 100 osób. 27 października Imre Nagy (czyt. imre nodż) powołał nowy rządu i ogłosił rozwiązanie węgierskiej policji politycznej AVH. Trzy dni później premier Węgier ogłosił koniec systemu jednopartyjnego i powołał do swojego rządu niekomunistycznych ministrów. W wyniku amnestii z więzień wypuszczeni zostali więźniowie polityczni w tym również prymas Węgier József Mindszenty (czyt. józef mindaszenti). 1 listopada premier Nagy (czyt. nodż) ogłosił neutralność Węgier i wystąpienie z Układu Warszawskiego.
3 listopada w Szolnok (na Ukrainie) Sowieci utworzyli marionetkowy, Węgierski Rewolucyjny Rząd Robotniczo-Chłopski z Jánosem Kádárem (czyt. janoszem kadarem) na czele, który poprosił Związek Sowiecki o pomoc w stłumieniu „kontrrewolucyjnego powstania”.
3. Inwazja sowiecka 4 listopada do 15 listopada
4 listopada wojska sowieckie dokonały inwazję na Węgry, z udziałem lotnictwa, broni pancernej i artylerii. Zacięte walki trwały do 14 listopada. Dzięki miażdżącej przewadze Sowieci stłumili powstanie węgierskie. W wyniku walk zginęło po węgierskiej stronie kilka tysięcy osób, ponad 20 tysięcy aresztowano lub internowano, a ok. 200 tys. osób uciekło z kraju do Austrii i Jugosławii. Według danych sowieckich zginęło 740 żołnierzy i oficerów sowieckich, zaś 1540 odniosło rany.
Przed i w czasie powstania Radio Wolna Europa obiecywało Węgrom militarną pomoc Zachodu, obietnica ta nie została jednakże dotrzymana.
Władzę na Węgrzech przejął prosowiecki Węgierski Rewolucyjny Rząd Robotniczo-Chłopski z Jánosem Kádárem (czyt. janoszem kadarem) na czele.
1