Postawy wobec osób niepełnosprawnych - teoria
Rodzaje dyskryminacji osób niepełnosprawnych wg Stanisława Kowalika
dyskryminacja - postępowanie jednych ludzi w stosunku do drugich, które charakteryzuje się odmawianiem im równego traktowania lub praw, które przysługują całej zbiorowości; odmowa ta jest nieuzasadniona merytorycznie i opiera się na zaliczeniu tych osób do określonej kategorii społecznej, wobec której formułowane są uprzedzenia społeczne
Wyróżniamy 5 rodzajów praktyk dyskryminacyjnych:
Dystansowanie się czyli unikanie wchodzenia w bliskie i nieformalne kontakty z osobami niepełnosprawnymi. Swoją niechęć wyrażamy nie angażując się w ich problemy. Z osobą niepełnosprawną możemy pracować tylko w ramach obowiązków służbowych. Efektem tego może być nieudzielanie dodatkowej pomocy osobom niepełnosprawnym, np. nie udzielimy pomocy osobie niewidomej, mającej trudność z wejściem do autobusu (raczej podejdziemy do drugiego wejścia, żeby „wymazać” ze świadomości tę sytuację), ale pomożemy kobiecie z wózkiem dziecięcym, która ma podobną trudność.
Dewaluacja to upowszechnianie własnych negatywnych przekonań nt. określonej grupy ludzi niepełnosprawnych. Uwypuklenie negatywnych cech (zwykle nie istniejących), będzie utrudniało życie tych osób, ograniczało szanse na zapewnienie sobie powodzenia, wywoływało niechęć społeczną, itd.
Delegitymizacja - negatywny, psychologiczny stosunek jednych ludzi wobec drugich zostaje utrwalony społecznie w postaci odpowiednich przepisów prawnych, np. przepisy prawne utrudniające uczęszczanie do normalnych szkół publicznych osobom upośledzonym umysłowo.
Segregacja - fizyczne izolowanie jednostki lub grupy osób od całego środowiska społecznego. Może to przybierać różne nasilenie, czasami dotyczy tylko określonego odcinka czasu, np. segregacja w szkole specjalnej.
Eksterminacja czyli biologiczne wyniszczanie ludzi należących do określonej kategorii społecznej.
Teorie dotyczące uprzedzeń:
1.Teoria konfliktów rzeczywistych
-konflikty grupowe w największym stopniu przyczyniają się do wywoływania uprzedzeń społecznych
-zgodnie z tą teorią, sprzeczności interesów, jakie występują między grupami, doprowadzają do wzrostu solidarności wewnątrzgrupowej a zarazem izolowania się od innych grup
2.Koncepcja socjalistyczna
-uprzedzenia społeczne są wynikiem obserwowania przez dzieci, jak członkowie grupy własnej postępują wobec przedstawicieli innych grup społecznych
-jeśli te zachowania mają charakter dyskryminacyjny, to dzieci dość łatwo tworzą sobie uproszczone wyobrażenia tych grup społecznych, a posiadając taki stereotyp, będą przygotowane do przyszłego, negatywnego odnoszenia się określonych grup społecznych
-człowiek w dzieciństwie zostaje zaprogramowany do bycia uprzedzonym wobec konkretnych grup społecznych
3.Teoria tożsamości
-podstawową potrzebą każdego człowieka jest stworzenie i potem utrzymanie pozytywnego pojęcia samego siebie, mając pozytywny obraz siebie i swojej grupy obniża się wartość innej grupy
-zgodnie z tą koncepcją ludzie o szczególnie niskiej samoocenie powinny być bardziej skłonni do utrzymania uprzedzeń wobec osób niepełnosprawnych, niż ludzie posiadający wysoką samoocenę
4.Koncepcja stereotypizacji
-człowiek jest skazany na posługiwanie się stereotypami
-mówi się tu o stereotypach cech (zakładanie charakterystyki osób przynależących do określonej kategorii społecznej) oraz o stereotypach wartości (cele i działania przypisywane ludziom z danej kategorii).
5.Koncepcja kozła ofiarnego
-uprzedzenia wywoływane są frustracjami i związaną z tymi stanami tendencją do agresji
- agresja skierowania jest pierwotnie na obiekty blokujące zaspokajanie potrzeb, lęk przed odwetem skłania jednak ludzi sfrustrowanych do przeniesienia agresji na obiekty zastępcze, wobec tych obiektów społecznych (ludzi słabych, grup mniejszościowych) formowane są uprzedzenia.
Dystans społeczny w stosunku do osób niepełnosprawnych (na podstawie badań Ostrowskiej)
Odczucie, do jakiego stopnia chciałabym wchodzić w relacje społeczne z danym inwalidą. Okazało się, że innego rodzaju kalectwa obawiamy się, gdy chodzi o to, co może nas spotkać a inne wydają nam się nam bardziej dotkliwe, gdy mamy wejść w interakcje z osobami dotkniętymi danym kalectwem.
Jakikolwiek kontakt z takimi osobami miała ¼ badanych. Powoduje to efekt tzw. błędnego koła - ze względu na odczuwany dystans, unikanie osób z danym kalectwem powoduje, że nie możemy im pomóc, zyskać wiedzy wpływającej na większą ich akceptacje a w konsekwencji zmniejsza to szanse na bliższe kontakty.
Tworzenie dystansu do osób niepełnosprawnych wynika z:
obawy prze uzależnieniem
pewnych komponentów o charakterze awersyjnym czy lękowym
niewiedza
nieumiejętność zachowania się w towarzystwie osób niepełnosprawnych (pojawia się coraz częściej wraz ze wzrostem wykształcenia, ponieważ osoby z wyższym wykształceniem mają większą świadomość zjawiska)
ignorowanie faktu kalectwa
nadmierne współczucie
nadopiekuńczość
to, co reprezentują sobą inwalidzi jest dla osób sprawnych przykre lud smutne (pojawia się ze zbliżoną częstotliwością w różnych grupach wykształcenia)
nieumiejętność udzielenia pomocy (maleje wraz ze wzrostem wykształcenia, natomiast rośnie wraz z wiekiem, osoby starsze tłumaczą tym dystans do niepełnosprawnych)
brak kontaktu z niepełnosprawnymi (im bliższe i częstsze kontakty tym mniejszy odczuwany dystans niezależnie od rodzaju inwalidztwa)
dystans maleje wraz ze zmniejszająca się wielkością miejsca zamieszkania (osoby niepełnosprawne w małych miejscowościach żyły stosunkowo blisko społeczności, starano się je uczynić produktywnymi)
Oceny dystansu w stosunku do różnego rodzaju niepełnosprawności układają się następująco (w porządku malejącym):
upośledzenie umysłowe
choroba psychiczna
ślepota
zniekształcenia ciała
paraliż nóg
choroba serca
Dobro w stosunku do osoby niepełnosprawnej (za Ostrowską)
Dobro to niejednokrotnie postrzegane było jako możliwość chronienia osób niepełnosprawnych przed niewłaściwymi postawami społeczeństwa, negatywnymi zachowaniami, j brakiem zrozumienia, społecznym piętnowaniem kalectwa.
Została przeprowadzona ankieta mająca określić ocenę społeczeństwa w stosunku do inwalidów; na ile powszechne są - zdaniem respondentów - negatywne reakcje na inwalidztwo, czy stanowią one dominującą nutę stosunku społecznego do inwalidów, czy też zdaniem respondentów - przeważają postawy pozytywne. A oto odpowiedzi na pytanie:
"Jaki jest Pana(i) zdaniem .stosunek większości ludzi w naszym kraju do inwalidów?"
bardzo dobry - 0,9%
dosyć dobry - 37,7%
raczej niedobry - 37,3%
zły, niewłaściwy - 14,9%
trudno powiedzieć - 9,2%
Jak widać w społeczeństwie przeważają negatywne oceny stosunku społeczeństwa do osób niepełnosprawnych.
Negatywne oceny stosunku społeczeństwa do inwalidów przeważają także w cytowanym badaniu osób niepełnosprawnych ; odpowiednie różnice między skrajnymi ocenami wynoszą tu: bardzo dobre _ 0,8% i złe, nie właściwe - 18,9%. Jeszcze mniejszy jest jednak odsetek osób oceniających pozytywnie ten stosunek (łączne oceny "bardzo dobry" i "dość dobry" - 25,5% wśród osób niepełnosprawnych i 38,8% - w populacji ogólnej). Niepełnosprawni, więc - jak można było oczekiwać - bardziej krytycznie oceniają stosunek społeczeństwa wobec siebie.
Zadano sobie tród by przeprowadzić badania jak osoby zdrowe postrzegają inwalidów- kogo mają na myśli mówiąc o inwalidach.
Analiza odpowiedzi na wyżej postawione pytanie potwierdziła wykazała , że za treścią pojęcia "inwalidzi" kryją..się niemal wyłącznie uszkodzenia narządu ruchu, kalectwa widoczne, bądź postrzegane w pierwszych kontaktach z osoba nie niepełnosprawną.
Dziewięć przymiotników składających się na stereotyp osoby niepełnosprawnej:
- słabi
-lękliwi
-samotni
- podejrzliwi
-skryci
-nerwowi
- narzekający
- niepewni siebie
-ubodzy
Przeprowadzone badania prowadzą do sformułowania ogólnych wniosków charakteryzujących osobę niepełnosprawną: inwalida to osoba słaba, wycofująca się z życia, izolowana, pełna obaw- kojarzy się raczej z niepowodzeniem życiowym niż jakimkolwiek sukcesem. Dwa dominujące wymiary stereotypu odnoszą się do różnych źródeł czy konsekwencji tych niepowodzeń: pewnej kruchości psychicznej z jednej strony i kruchości relacji społecznej- z drugiej.