Blok I

CELE I ZADANIA PSYCHOLOGII OSOBOWOŚCI

1. Czym zajmuje się psychologii osobowości? Jakiego rodzaju kluczowe pytania stawiane są przez zajmujących się teorią osobowości?

Psychologia osobowości odwołuje się do natury człowieka, do filozofii, pyta kim jest człowiek? jest to dyscyplina psychologiczna najbardziej związana z filozofią. Psychologia osobowości zajmuje się osobowością człowieka, ogólnymi teoriami zachowania się człowieka. Bez teorii osobowości nie można by zrozumieć człowieka.

Teorie osobowości odpowiadają na pytania: co?, jak?, dlaczego?1) jakie są właściwości osoby?, jaka jest natura osoby?, co charakteryzuje osobę?,2) co determinuje osobowość?, jakie są możliwości rozwoju?,3) pytanie: dlaczego? Jest szukaniem motywów, powodów ludzkiego zachowania.

2. Wymień i krótko scharakteryzuj strefy (obszary) analizowane przez teorie osobowości i będące przedmiotem porównań pomiędzy różnymi teoriami osobowości.

Strefy analizowane przez teorie osobowości i znaczące do porównań pomiędzy różnymi teoriami osobowości to: 1)Struktura osobowości, czyli co tworzy osobowość - teorie cech. 2)Proces, czyli co wchodzi w dynamikę osobowości, mechanizmy powodujące zachowanie człowieka. 3)Rozwój, czyli co determinuje rozwój, na ile rozwój osobowości przebiega w sposób naturalny, a na ile w sposób sterowany przez jednostkę, mechanizmy rozwoju, jaki jest jego cel. 4)Element psychopatologii, nerwic, psychoz, jakie mechanizmy doprowadzają do patologii.

Każda teoria osobowości pokazuje, jak zmienić zachowanie, jak je modyfikować, a także jak zmienić zachowanie patologiczne. Podaje środki modyfikacji zachowania i wskazuje terapię.

3. Wymień i krótko scharakteryzuj uwarunkowania (ograniczenia) teorii osobowości. Od czego zależy kształt teorii osobowości. 1)Teorie uwarunkowane są od poziomu rozwoju innych nauk. Nauki medyczne, kliniczne, filozofia a także inne działy psychologii wpływają na rozwój teorii osobowości. 2)Teoria musi być ogolną aby obejmowała jak największą część społeczeństwa. Przez tą ogólność teoria może nie pasować do danego człowieka. Przez ogólność teorie nie dają szansy na przewidzenie ludzkiego zachowania, bo większość ludzi nie pasuje idealnie do danej teorii. 3)Teorie uwarunkowane są osobowością swojego twórcy, jego umysłowością, cechami charakteru, doświadczeniami życiowymi, wykształceniem (ktoś kształcący się w nurcie psychoanalizy raczej będzie tworzył teorie psychoanalityczne). 4)Kształt teorii zależy od tego do jakiego nurtu ona należy. Co innego akcentują teorie organistyczne, co innego teorie pola. 5) Ograniczeniem wszystkich teorii jest to, że ludzie nie mieszczą się w schematach. Nie jesteśmy w stanie w pełni uchwycić człowieka. Zwykle analizuje się poprzez metafory, które albo są bardziej trafne, albo mniej.

4. Kryteria oceny teorii osobowości.

Aby teoria osobowości była coś warta powinna spełniać szereg wymogów:

1. Teorie osobowości powinny odpowiadać na pytania co? jak? dlaczego?

Odpowiedź na pytanie „co” jest charakterystyką natury osób np. co jest właściwe dla człowieka? Odpowiedź na pytanie „jak” mówi o tym co determinuje osobowość, wyznacza jej rozwój np. jak człowiek może się rozwijać? Pytanie „dlaczego” jest szukaniem motywów. Np. dlaczego ktoś się tak zachował? 2. Teoria powinna być ogólną. 3.Teoria musi pokazywać związki operacyjne zachowania, pewne prawa. 4.Teoria powinna być płodna, otwarta, dawać szansę na przewidywanie. 5.Musi umożliwiać testowanie postawionych hipotez. 6.Hipoteza musi uprawomocniać teorię, podwyższać jej trafność. 6.Teoria musi być modyfikowalna, być otwartą na nowości. 7.Teoria powinna być „naukową” tzn. Nie powinna wywodzić się z luźno powiązanej wiedzy, mieć charakter konkretny, uwzględniać rzeczy istotne. 8.Nie powinna być zawężona. Powinna obejmować możliwie szeroko złożoność człowieka. 9.Teoria powinna podać definicję osobowości, strukturę osobowości, co ją tworzy. 10.Teoria powinna podać z czego zbudowana jest osobowość. 11.Teoria powinna uwzględniać stan patologii i powinna pokazywać jak można zmienić zachowanie człowieka. 12.Teorie osobowości powinny pokazywać jakie są główne dynamizmy napędzające zachowanie człowieka (np. że są to motywy hedonistyczne, motywy wzrostowe). 13.Teoria powinna być spójna. Wnioski postawione przez autora powinny wypływać z założeń. Metody badań i terapia powinny wiążąc się z założeniami, pasować do nurtu z jakiej wywodzi się teoria. Np. jeśli założymy że człowiek jest istotą reaktywną, to aby zmienić jego zachowania trzeba go przewarunkować a nie proponować psychoanalizę. 14.Teoria osobowości powinna być prosta, zrozumiała, przejrzysta dla odbiorcy. Tak, aby każdy mógł ustosunkować się do niej. 15.Teoria powinna mieć szeroki zakres, tłumaczyć wiele faktów. 16.Teoria powinna dać się przełożyć na empirię i dać się sprawdzić. Ważne jest to na jakich źródłach bazuje dana teoria. Teoria osobowości powinna korzystać z wiarygodnych danych (np. badań, eksperymentów, wieloletniego doświadczenia). 17.Jeżeli teoria osobowości opiera się na strategii racjonalnej (zdroworozsądkowej), to jest spore niebezpieczeństwo, że nie będzie miała odzwierciedlenia w rzeczywistości. Lepiej jest, gdy teoria oparta jest na badaniach (np. 16 czynników Cattella).

5. Wymień i krótko scharakteryzuj podstawowe obszary wyznaczające odmienność teorii osobowości ( lub po prostu problemy stanowiące przedmiot zainteresowań teorii osobowości).

Psychologia osobowości skupia się na całym człowieku.. Próbuje zrozumieć wymiary zachowań ludzkich i różnice indywidualne. Osobowość wiąże się z pojęciem tożsamości. Osobowość umożliwia postrzeganie człowieka całościowo, holistycznie. Postrzeganie holistyczne - uwzględnianie całości wymiarów, uwzględnienie człowieka wraz z otoczeniem.

POLA NA KTÓRYCH DZIAŁA OSOBOWOŚĆ: 1)struktura - budowa osobowości. Osobowość tak ciało stanowi całość. 2)Proces- teoria musi wykazać jakie są główne pojęcia wyjaśniające dynamikę osobowości. Motywy wyjaśniające proces: sposoby tworzenia się osobowości. 3)Wzrastanie człowieka i rozwój człowieka - zależy od procesu i od definicji osobowości.

Pytania jakie zadaje sobie psychologia osobowości: Dlaczego ludzie są tacy jacy są? Dlaczego jedni zachowują się tak , a inni inaczej? Dlaczego jestem taki jaki jestem? Dlaczego różnimy się pod względem percepcji? Dlaczego człowiek zachowuje się w sposób integralny, zgodnie z powiązanymi różnych wymiarów danej osoby? Czy rozwój przebiega w sposób stadialny, spiralny, a może warstwowy? Czy rozwój jest kierowany, czy spontaniczny? Co determinuje zachowania człowieka? Czy osobowość jest ciągła w rozwoju, czy się zmienia? Czy istnieje zwartość i ciągłość zachowań? Jak świadomość wpływa na kształtowanie się osobowości? Jakie znaczenie ma wymiar czasowy w teorii osobowości?

6. Wymień i opisz dane na których bazują teorie osobowości ( LOTS).

1.Źródła danych: L-dane z życia , historii człowieka, O- dane od obserwatora - dane od rodziców, T- dane testowe - zbierane odpowiednio do teorii, S- osobiste dane ze sprawozdań.

LOTS- zbiór danych ze standaryzowanych tekstów , z procedur eksperymentalnych. Nie wiemy, które są lepsze. Dane muszą być trafne i rzetelne. Poza 4 rodzajami danych jest jeszcze jedno źródło: OPIS PRZYPADKÓW:

PLUSY: unika sztuczności, naturalność, studiuje się pełną złożoność, analiza głębi.

MINUSY: rzadko systematyczna obserwacja, subiektywna interpretacja danych jest nasycona ukrytą teorią osobowości.

7. Diagnozowanie a testowanie.

Diagnozowanie - w psychologii to najogólniej proces aktywnego poszukiwania danych potrzebnych do podjęcia decyzji o działaniach zmierzających do zmiany aktualnego stanu psychospołecznego ludzi. Jest ono więc przetwarzaniem danych, a nie rejestrowaniem zachowań. Nie interesują nas zachowania ale informacje jakie te zachowania niosą. Za metodę podstawową w procesie diagnozy uznajemy wywiad i rozmowę psychologiczną. Wszystkie inne metody traktujemy jako pomocnicze i uzupełniające.

Należą do nich: obserwacja psychologiczna: kwestionariusze osobowości, eksperyment psychologiczny.Wywiad i rozmowa psychologiczna. Z wywiadem mamy do czynienia wówczas, gdy rozmowa nie dotyczy osoby udzielającej odpowiedzi ale spraw występujących poza nią. Jeśli natomiast dotyczy osoby udzielającej odpowiedzi wówczas jest to rozmowa psychologiczna. Wywiad jest metodą badawczą, polegającą na zebraniu potrzebnych informacji dotyczących osób czy określonych zjawisk od kompetentnego informatora. Stosujemy go tam gdzie nie można zastosować innych metod badania a zjawiska. dla nas ważne mogą nie wystąpić. Rozmowę psychologiczną przeprowadzamy z osobą badaną gdy pragniemy, uzyskać informacje o niej od niej samej. Rozmowa powinna mieć przebieg bezpośredni. Bardzo ważne dla jej przebiegu jest nawiązanie pozytywnego kontaktu z osobą badaną.

Obserwacja psychologiczna Jest jedną z najszerzej stosowanych metod i to nie tylko w psychologii. W czasie obserwacji rejestruje się czynności, reakcje i zachowania jednostki. Często w bardzo krótkim czasie trzeba zarejestrować wiele czynności, czy czynników występujących w danej sytuacji. Obserwowany czynnik czasami trwa krótko i nie zawsze wystąpi po raz drugi. W czasie obserwacji oczekuje się zjawisk, które mogą wystąpić. Cechy dobrej obserwacji to obiektywność, określony cel, dokładność i szczegółowość, systematyczność i planowość.

Kwestionariusze osobowości. Są metodami szeroko stosowanymi w różnych badaniach. Wydawałoby się, że tak popularna metoda powinna być jednoznaczne oceniana, a tak nie jest. Każdy zestaw pytań można nazwać kwestionariuszem, ale nie znaczy to, że jest on metodą badań dającą wiarygodne dane. W psychologii kwestionariusz jako metoda badań jest sprawdzonym zestawem zagadnień lub specjalnie dobranych pytań, do których osoba badana wyraża swój stosunek. Jako metoda badań musi podlegać określonym rygorom i odpowiadać ustalonym zasadom. Przed dopuszczeniem do badań kwestionariusz powinien być sprawdzony na tzw. grupach skrajnych, o których wiadomo, że różnią się wyraźnie daną właściwością. Wyróżniamy dwa rodzaje kwestionariuszy; jeden do badania różnych dziedzin działalności jednostki i ustosunkowywania się do różnych sytuacji, drugi do badania osobowości jednostki, jej właściwości psychicznych lub wykrywania zaburzeń psychicznych.

Eksperyment psychologiczny polega na wywoływaniu pożądanego zjawiska, które możemy powtórzyć i zarejestrować (przeprowadzać wielokrotnie). Przy pomocy eksperymentu próbujemy określić zachowanie się człowieka. Wyróżniamy dwa rodzaje eksperymentów psychologicznych: laboratoryjny i naturalny.

Testy psychologiczne to zbiory pytań i sytuacje służące do badania własności jednostek lub grup przez wywoływanie u nich określonych, obserwowalnych, reakcji werbalnych lub niewerbalnych, będących w miarę możności reprezentatywnymi próbkami ich zachowania. Kryteriów podziału testów może być wiele, ale najczęściej przyjmuje się dwa : merytoryczne (określające co test mierzy) i metodyczne (wyjaśniające jak test mierzy daną właściwość psychiczną).Do grupy testów merytorycznych zalicza się: -testy zdolności, wyodrębnia się tu dwie podstawowe grupy: testy inteligencji i testy zdolności specjalnych; -testy osobowości- ustalające rodzaje zachowania się jednostki i jej funkcjonowania. Nie otrzymuje się tu wyników „lepszych” i „gorszych” jak w testach zdolności, ale stwierdza się występowanie lub nie danej właściwości psychicznej; testy wiadomości- są sprawdzeniem wiadomości osoby badanej. Do grupy testów metodycznych zaliczamy : -testy słowne (werbalne) polegające na słownym sformułowaniu zadań, na które badany ma udzielić słownych odpowiedzi; -testy wykonania- zawierające zadania czynnościowe; -testy projekcyjne (rzutowania), których rozwiązanie polega na ustosunkowaniu się do podanej sytuacji, nie do końca jasnej i wyraźnie przedstawionej.

8. Strategie konstruowania testów.

Testy psychologiczne definiowane są jako zbiory pytań lub sytuacje służące do badania własności jednostek lub grup przez wywoływanie u nich określonych obserwowalnych reakcji werbalnych lub niewerbalnych, będących w miarę możności reprezentatywnymi próbkami ich zachowania. Aby test był pełnowartościowy i nie dawał błędnych wyników musi spełniać kilka wymagań. Dwa z nich są podstawowe: rzetelność i trafność. Wymaga się też by był: obiektywny, wystandaryzowany, znormalizowany. Rzetelność polega na tym, że wielokrotnie zastosowany w badaniach tych samych osób, w tych samych warunkach, daje takie same wyniki; Trafność związana jest z oceną jego wartości. Ma mierzyć to do czego został skonstruowany. Ocena trafności testu oparta jest na specjalnych badaniach a uzyskane wyniki porównuje się najczęściej z wynikami innego, znanego już testu; Obiektywność - test jest obiektywny, jeśli dwie różne osoby opracowując jego wyniki dochodzą do tego samego rezultatu; Standaryzacja polega na ujednoliceniu techniki badania, ujednoliceniu warunków, przebiegu badania i zastosowanych materiałów. Dobrze wystandaryzowany test posiada: instrukcję, arkusz odpowiedzi, klucz, zestaw norm, zasady interpretacji, zebrane informacje o teście; Normalizacja - to ustalenie norm wiekowych, na podstawie których można oceniać wyniki otrzymane przez osoby badane.

9. Wiedza potoczna a wiedza naukowa w psychologii osobowości wyróżnić tutaj trzeba trzy rodzaje wiedzy: a)subiektywną - tworzy indywidualne teorie osobowości, dzięki czemu człowiek orientuje się w świecie. Ale ten poziom wiedzy ulega największym zniekształceniom; b)grupową, gdzie na tym poziomie likwiduje się zniekształcenia indywidualne, nastawienia. Nie jest to jednak wiedza naukowa. Jest to wiedza potoczna, o charakterze para-naukowym, para-idealizacyjnym. Nie uwzględnia tego co jest istotne a co mniej; c)naukową.

Istotne jest rozróżnienie tych rodzajów wiedzy. Psychologia osobowości jest odpowiedzialna za tworzenie umysłowości człowieka, badacza. W zależności co się uchwyci i w jakim duchu będzie się interpretować zachowania ludzkie, taka wytworzy się umysłowość, świadomość psychologiczna. Świadomość psychologiczna wyznacza sposób interpretacji zachowań ludzkich. Można się kształcić np. wg psychoanalizy i wtedy będzie się zauważać zupełnie inne aspekty zachowań niż np. behawiorysta. Poznanie pewnych koncepcji, polubienie ich, wyznacza pewien styl, „ trend myślenia psychologicznego „ a sposób myślenia determinuje sposób diagnozowania. Dobrze jest, jeśli psycholog nie jest zawężony do jednej opcji, ponieważ wtedy zawęża diagnozę. Człowiek nie mieści się w ramach schematów i to jest ta właśnie odpowiedzialność. Należy sobie uświadomić wpływ myślenia o osobowości na umysł człowieka. Teorie osobowości kształtują też styl analizy danych. Myślenie psychologiczne to przede wszystkim myślenie metaforyczne. Pewne teorie osobowości mają tendencje do preferowania pewnego typu metafor. Często gubią one samego człowieka nie oddając jego prawdziwej natury. Częste są metafory biologiczne, modne są geograficzne (przedstawiają obszary osobowości), ekonomiczne (człowiek posiada pewne zasoby). W tym wszystkim łatwo jest zgubić samego człowieka.

BLOK II

S. FREUD

1. Czym jest psychoanaliza i jak ją można traktować?

Psychoanaliza jest teorią zachowania człowieka, czyli teorią osobowości. 1) Jest to teoria zachowania człowieka w jemu właściwy sposób, opisująca jego życie psychiczne. 2) Jest to koncepcja powstawania zaburzeń psychicznych (w takim rozumieniu psychoanaliza jest przedmiotem psychologii klinicznej). Nie można zrozumieć zaburzeń bez wejścia w tę formę interpretacji. Kluczowe dla zrozumienia zaburzeń są mechanizmy obronne. 3) Może być traktowana jako koncepcja leczenia zaburzeń ( szczególnie zaburzenia neurotyczne, psychiczne, zaburzenia zachowania o charakterze lękowym i zaburzenia zakłóceń interpersonalnych.). Jest to pewien sposób myślenia kiedy trzeba dotrzeć do nieświadomości, przedświadomości lub podświadomości. 4) Jest to też koncepcja człowieka i kultury. Psychoanaliza i sposób myślenia psychoanalitycznego wchodzi do naszej mentalności. Nasze schematy myślenia są często w sposób nieświadomy nasycone schematami psychoanalitycznymi. 5) Są to ujęcia ukazane z pozycji tradycyjnych nurtów. Poza tym na psychoanalizę można patrzeć pod kątem specyficznych wewnętrznych form interpretacji.

Psychoanaliza jako teoria osobowości ma wiele nurtów, jednym z nich jest psychoanaliza klasyczna Zygmunta Freuda. Do klasyków zaliczamy również Junga i Adlera. Tworzą oni fundamenty współczesnej myśli psychoanalitycznej. Psychoanaliza Freuda jest często nazywana głębinową, jest to psychologia głębi.

Psychoanaliza Junga zwana jest analityczną, natomiast psychoanaliza Adlera zwana jest psychoanalizą indywidualną.

Freud zaczyna od myślenia ewolucyjno - fizykalnego, dalej wplata to w różne wymiary fizjologiczne. Freud w swoich poglądach bazował na myśleniu ewolucyjnym, teorii Darwina, poza tym był z wykształcenia lekarzem. Medycyna spowodowała, że Freud chciał odejść od tego w czym tkwiła psychologia czyli od dualizmu. Chciał przezwyciężyć dualizm duszy i ciała, szukał interpretacji o jedności człowieka. Początkowo uważał, że człowieka należy traktować jako istotę emocjonalną, ale stwierdził, że u podłoża emocji leży działanie a ściślej popęd. Dlatego teoria popędu tak silnie się u niego ujawnia. Oprócz medycznego podejścia do sprawy, na myślenie Freuda miała wpływ jego judejska wiara. Jego filozofia id- ego- superego została wydobyta z Księgi Wyjścia.

2. Zaprezentuj podstawowe założenia teorii Freuda.

Kluczem do psychoanalizy jest świadomość. Według Freuda świadomość jest powierzchowną częścią życia psychicznego człowieka. Tak naprawdę świadomość niczego nie tłumaczy, a nawet zniekształca rzeczywistość. Dlatego trzeba głębiej sięgnąć, by zrozumieć człowieka. Zrozumiał, ze człowiekiem nie rządzi świadomość i przyjął model świadomość - przedświadomość - nieświadomość. Do przedświadomości łatwo docieramy przez refleksje, natomiast do nieświadomości nie docieramy. Można tam dotrzeć jedynie dzięki drugiej osobie lub w snach, marzeniach. Jednak aby ją interpretować potrzebujemy terapeuty. Życie psychiczne to góra lodowa, wierzchołek to świadomość natomiast pod powierzchnią kryje się nieświadomość i przedświadomość.

Freud proponuje dwa instynkty Eros i Thanatos -instynkt życia i śmierci.

Instynkt życia -przejawia się w popędzie seksualnym, najprościej mówiąc instynkt ten obejmuje reprodukcję oraz podtrzymanie życia, często nazywany jest instynktem ego. Podłożem tego instynktu jest stymulacja erogennych sfer ciała .

Instynkt śmierci- jest to sprowadzanie życia organicznego z powrotem do stanu martwego. Instynkt ten ma charakter regresywny, odwrotnie do instynktu życia. Instynkt śmierci dąży do likwidacji stanu pobudzenia aby przywrócić stan uprzedni. Przejawem instynktu śmierci jest agresja i autoagresja.

Popęd seksualny przejawia się od początku życia. Małe dziecko przez kontakt z matką dąży do wyładowania napięcia. Wszędzie działa instynkt życia i śmierci równocześnie. Popęd płciowy nie istnieje od początku życia, pojawia się w okresie dojrzewania i skierowany jest na płeć przeciwną.

O instynkcie możemy mówić w czterech wymiarach, ma on swoje źródło, siłę, cel, obiekt. W człowieku toczy się ciągła walka tych instynktów . Z uwagi na taki układ energii Freud mówi o fazach rozwoju człowieka: -faza oralna (od O do 1.3 roku) aktywność jest związana z przyjmowaniem pokarmu , w tym wieku ustala się relacja ufnej zależności od opiekuna, -faza analna- źródłem przyjemności jest wydalanie, w tym okresie jednostka powinna uzyskać równowagę między nadmierną kontrolą a jej brakiem, kontrola wydalania uczy kontroli siebie, -faza falliczna ( między 3-5 rokiem) następuje próba identyfikacji płciowej. W tym stadium pojawia się kompleks Edypa (zazdrość w stosunku do ojca o matkę), u dziewczynki powstaje kompleks kastracyjny- czyli zazdrość o penisa. Według Freuda do piątego roku życia kształtuje się struktura osobowościowa człowieka. Źle rozwiązane konflikty tego okresu mogą spowodować konsekwencje patologiczne; -faza latencji -jest to okres wyładowania napięcia przez kontakty z rówieśnikami; -faza genitalna (11-13 rok) budzi się popęd płciowy i poszukuje się partnera, człowiek traktuje świat dojrzale. Jest to model energetyczny rozwoju, natomiast model strukturalny aparatu psychicznego to id- ego- superego. Id- dysponuje energią, wykorzystuje ją na czynności odruchowe, czyli wrodzone i automatyczne reakcje, które redukują napięcie. Id musi wytworzyć ego, strukturę która da mu szansę faktycznego spełnienia energii. Ego-nie istnieje od początku, jest to centrum aparatu psychicznego, które odpowiada za spostrzeganie, rozumowanie, myślenie, przetwarzanie informacji. Pojawia się dlatego, że id nie może zaspokoić energii bez ego. Superego -to wewnętrzna reprezentacja wartości, ideałów. Kieruje się ono zasadą dążenia do doskonałości. Jeżeli superego przejmie inicjatywę to człowiek staje się sztywny i jest chodzącym paragrafem. Superego dąży do doskonałości, zawiera ono w sobie dwa systemy: sumienie, czyli zespół normatywny i ja idealne czyli to jaki powinienem być. Id jest nieświadome, ego i superego może być przedświadome.

3.Pojecie podświadomości -przedswiadomosci - świadomości u Freuda?

Freud reprezentował pogląd, ze myśli i zachowania, z których dana osoba zdaje sobie sprawę, stanowi jedynie niewielką część jej doświadczeń i ze główne czynniki oddziałujące, zarówno na świadome myśli jak i zachowania, mają charakter nieświadomy. Freud zakładał, ze człowiekiem nie rządzi świadomość, przyjął model; Świadomość -przedświadomość - nieswiadomość. Do przedświadomości można dotrzeć bez problemu poprzez refleksje i skupienie. Natomiast do nieświadomości tej najgłębszej nie docieramy. Możemy dotrzeć tylko dzięki drugiej obie lub w snach marzeniach, fantazjach. Jednak nie potrafimy tego interpretować, potrzebujemy do tego terapeuty. Życie jest podobne do góry lodowej, której wierzchołek to świadomość natomiast to, co się kryje pod powierzchnią to nieświadomość. Id jest nieświadome. Ego może być częściowo nieświadome, dlatego, ze pewne treści z ego zostają wyparte, człowiek nie chce o nich pamiętać. Superego też jest częściowo nieświadome, dlatego, ze nie zawsze pamiętam, dlaczego dostrzegam pewne sprawy. Ego i superego może być przedświadome, tzn. w każdej chwili może być uświadomione, np. ja myślę, ale gdy mam tego świadomość, gdy wiem, że myślę, to jestem uświadomiony. Natomiast, jeśli tylko myślę, to jest to przedświadome.

4.Omów budowę aparatu psychicznego opisz zasady, jakimi kierują się poszczególne struktury aparatu psychicznego?

W skład budowy aparatu psychicznego zalicza się; id, ego, superego.

Id jest zawsze najstarszą strukturą w aparacie psychicznym. Jego treścią jest to, co jest dziedziczone, ewolucyjne a więc popędy. W id mieści się cały rezerwuar energii. Id nie podlega przemijaniu czasu, nie rozeznaje wartości dobra czy zła, jest to energia, to realność. Id, aby realizować swoje potrzeby, dysponuje pewnym procesem pierwotnym. Jest to czymś, co umożliwia natychmiastowe zaspokojenie potrzeb, ale proces pierwotny często nie zaspakaja potrzeb, np. kichanie - czynności odruchowe - wyładowanie energii. Id nie znosi odroczenia, jest bezpośrednie, automatyczne, dlatego dysponuje procesem pierwotnym. rozładowuje napięcie przez tworzenie obrazu przedmiotu. Może rozładować energię poprzez automatyzm; fantazje, wyobrażenia mimowolne lub marzenia senne. Id kieruje się zasadą przyjemności. Id samo w sobie jest ślepe i jako rezerwuar energii musi wytworzyć strukturę, która da mu szansę rozpoznawania rzeczywistości - tą strukturą jest ego. Ego nie istnieje od początku, ale tworzy się i odróżnia dzięki temu to, co w umyśle, od tego, co w świecie zewnętrznym. Ego podporządkowane jest zasadzie rzeczywistości, kieruje się tą zasadą. Ego jest centrum aparatu psychicznego, które odpowiada za spostrzeganie, rozumowanie, myślenie, przetwarzanie informacji, działa za pomocą procesu wtórnego, gdyż w stosunku do energii id jest czymś wytworzonym. Proces wtórny to ukształtowanie myślenia realistycznego, umiejętność rozpoznawania rzeczywistości. Pojawia się dzięki temu, że id nie ma szans na zaspokojenie energii bez ego. W efekcie energia id musi być wykorzystana na terenie mocnych układów psychicznych źródłami jest cały czas id i może nastąpić kateksja do pewnego stylu myślenia, czyli ilość energii włożona w pewien styl myślenia. Jest to myślenie wtórne, gdyż zostało wytworzone w wyniku potrzeby, ciśnienia id który musiał zaspokoić energię, ale do tego myślenia jest przyzwyczajony, co oznacza, że część energii została poświęcona na rzecz tego przyzwyczajenia. Ego sprawdza rzeczywistość. Ego jest na usługach id, wydatkuje energię na procesy rozumowania, abstrahowania. Ego może być częściowo nieświadome, dlatego pewne treści z ego zostają wyparte. Pełnia zasady realizmu i powinności moralnej, rozwiązuje konflikty między różnymi wymaganiami aparatu psychicznego. Ego jest względnie autonomiczne i łączy w sobie dążenia id oraz superego.

Superego rozwija się jako ostatni system osobowości. Jest to wewnętrzna reprezentacja wartości, ideałów, „instancja moralna” nakazująca liczyć się z kulturą, ze społecznością, z tym, że mój popęd mogę zaspokoić w sposób zgodny z pewnymi normami. Superego kieruje się zasadą dążenia do doskonałości, a nie do przyjemności. Kształtuje się pod wpływem nagród i kar stosowanych przez rodziców. Wraz z ukształtowaniem się superego samokontrola zajmuje miejsce kontroli sprawowanej przez rodziców. Superego zawiera w sobie dwa subsystemy: 1) Sumienie - zespół normatywny, 2) ja idealne, czyli to, jaki powinienem być. Superego kieruje się zasadami moralnymi (cele realistyczne zastępuje moralnymi). Superego jest równie nieświadome jak id. Aby podołać rygorystycznym wymogom superego, ego musi być dobrze ukształtowane, gdyż inaczej człowiek popadłby w nerwicę. Superego ma za zadanie: 1)hamować impulsy id, 2)przekonywać ego, by zastępowało cele realistyczne celami moralnymi, 3)dążenie do doskonałości.

5. Pojęcie energii psychicznej i jej źródła (czym jest instynkt - właściwości).

Energia psychiczna wg Freuda jest ekwiwalentem procesu pobudzenia cielesnego. Źródłem energii psychicznej jest przemiana materii. Energia psychiczna nie jest tworem jednolitym, ma różne formy. Najważniejsze dla energii psychicznej jest to, że przejawia się za pomocą instynktów. Energia psychiczna ma różną jakość, różny charakter. Wg Freuda instynktów jest b. dużo, ale generalnie proponuje dwie grupy: 1)EROS - życie. Instynkt życia najbardziej jest wyrażany w popędzie seksualnym, ale niekoniecznie w popędzie płciowym. Instynkty życia obejmują reprodukcję oraz podtrzymywanie życia (instynkty zachowawcze). Często są nazywane instynktami ego. Położeniem tych instynktów jest stymulacja z różnych erogennych stref ciała ludzkiego. Instynkty te rozwijają się dość niezależnie od siebie i mają swoje źródła zasilania. Instynkt seksualny przejawia się w warstwie psychicznych dążeń, jako libido. 2)THANATOS - śmierć. To jest sprowadzenie życia organicznego z powrotem do stanu martwego. Fakt, że człowiek się starzeje i sprowadza się do stanu martwego znaczy, że działa w nim instynkt śmierci. Instynkt śmierci ma charakter regresyjny. Ten instynkt w warstwie umysłowej (psychicznej) przejawia się jako morido, a przejawia się to w formie agresji.

Popęd seksualny i popęd płciowy u Freuda to coś zupełnie innego. Te pierwszy istnieje od samego początku i zawiera dwa wymiary: 1) dążenie do przywiązania obiektu, 2) inicjator wyładowania napięcia. Popęd seksualny jako energia przejawia się od samego początku życia człowieka. Natomiast popęd płciowy jest klasycznie nazywany naturalnym popędem do płci przeciwnej. Wg Freuda INSTYNKT jest zbudowany z 4-ch elementów: 1)Źródło - proces natury biologicznej, somatyczny proces przebiegający w organach ciała, którego wynikiem jest jakaś stymulacja. 2)Siła - motoryczny element instynktu, miara zapotrzebowania na energię. 3)Cel - celem instynktu jest zadowolenie. Instynkt może być zaspokajany przez zastępcze cele. 4)Obiekt - najbardziej zmienny element w instynkcie. Obiekt to jest to, w czym następuje wyładowanie energii, ma zdolności przemieszczania instynktu.

6. Wyjaśnij pojęcia „proces pierwotny” i „proces wtórny”.

„Proces pierwotny” oparty jest na złożonej reakcji psychicznej - usiłuje rozładować napięcie przez wytworzenie obrazu przedmiotu, który usunąłby to napięcie. Np. głodzonemu człowiekowi „proces pierwotny” dostarcza wyobrażenia pokarmu. Takie halucynacyjne doznania, w których upragniony przedmiot pojawia się w postaci wyobrażenia, nosi nazwę spełnienia pragnień. Zdaniem Freuda najlepszym przykładem „procesu pierwotnego” u ludzi normalnych jest marzenie senne, które zawsze stanowi spełnienie lub próbę spełnienia jakiegoś pragnienia. Myślenie autystyczne (życzeniowe) jest silnie zabarwione działaniem procesu pierwotnego. Te wyobrażenia służące spełnieniu pragnień są jedyną rzeczywistością, jaką zna id. „Proces pierwotny” sam przez się nie jest w stanie zredukować napięcia. Głodny człowiek nie jest w stanie zjeść wyobrażenia pokarmu. W rezultacie pojawia się nowy proces psychiczny zw. „procesem wtórnym”, który polega na myśleniu realistycznym. Za pomocą tego procesu ego formułuje plan zaspokajania potrzeby, a następnie sprawdza ten plan, zwykle przy użyciu jakiegoś rodzaju działania, aby przekonać się czy przyniesie on pożądany skutek. Głodny człowiek myśli, gdzie mógłby znaleźć pokarm, idzie by zajrzeć w to miejsce. Nazywa to się sprawdzaniem rzeczywistości. Ego sprawuje kontrolę nad wszystkimi funkcjami poznawczymi i intelektualnymi; te wszystkie wyższe procesy psychiczne są w służbie procesu wtórnego.

7. Mechanizmy rozwoju osobowości (kryteria rozwoju, procesy odpowiedzialne za rozwój).

Rozwój osobowości dokonuje się w wyniku pewnych procesów - nie jest on możliwy jeśli nie ma wyzwolonego napięcia psychicznego. Freud uważał, że rozwój osobowości jest możliwy dzięki takim napięciom jak procesy fizjologiczne, które towarzyszą dojrzewaniu. Te procesy wytwarzają pewien stan napięcia w organizmie. Dzięki temu człowiek się rozwija. Rozwój jest możliwy bo w człowieku pojawia się zagrożenie różnego rodzaju. Kolejnym czynnikiem rozwoju są frustracje i konflikty. Są to pewne stany napięć, które wyzwalane prowadzą do zupełnie innego przemieszczania się energii. Wg Freuda dwa mechanizmy są kluczowe dla zrozumienia rozwoju i spełnienia się tej energii: identyfikacja, przeniesienie (energii na inny obiekt). Identyfikację można określić jako metodę, za pomocą której dana osoba przejmuje cechy innej osoby i czyni je integralną częścią własnej osobowości. Człowiek uczy się redukować napięcia kształtując swe zachowanie wg zachowania kogoś innego. Dzieci identyfikują się z rodzicami. W miarę jak dzieci rosną, znajdują się inne osoby do identyfikowania, których dokonania są dostosowane bardziej do ich aktualnych pragnień. Proces identyfikacji polega w znacznej mierze na próbach i błędach, ponieważ nie ma się całkowitej pewności, jakie cechy danej osoby zapewniają jej sukces. Sprawdzianem ostatecznym jest to, czy identyfikacja pomaga zredukować napięcie, jeśli tak, to dana cecha zostaje przyswojona, jeśli nie - zostaje odrzucona. Dzieci, które zostały odrzucone przez rodziców, często wytwarzają silne identyfikacje z nimi w nadziei odzyskania ich miłości. Ostateczna struktura osobowości stanowi nagromadzenie licznych identyfikacji dokonań w różnych okresach życia jednostki, jednak ojciec i matka są prawdopodobnie najważniejszymi postaciami do identyfikacji w życiu każdego. W ciągu całej serii przemieszczeń, które w znacznej mierze składają się na rozwój osobowości, źródło i cel popędu pozostają bez zmiany, zmienia się tylko jego obiekt. W rezultacie licznych przemieszczeń gromadzi się pula nie rozładowanego napięcia, która działa jako siła trwale motywująca zachowanie. Osoba taka ciągle poszukuje nowych i lepszych sposobów redukowania napięcia. Tłumaczy to zmienność i różnorodność zachowania, a także nieustanna ludzka aktywność. Osobowość z wiekiem się stabilizuje, w mniejszym lub w większym stopniu, w wyniku kompromisów zawieranych między natarczywymi siłami popędów, a oporami ego i superego.

8. Czy są mechanizmy obronne; podstawowe mechanizmy obronne odpowiadające za rozwój bądź patologię osobowości (ujęcie freudowskie i post freudowskie).

Pod naciskiem zbyt silnego lęku ego musi niekiedy stosować niezwykłe środki w celu zmniejszenia tego nacisku. Środki te nazywają się mechanizmami obronnymi. Główne mechanizmy obronne to: wyparcie (następuje wtedy, gdy wybór obiektu, który wywołuje nadmierny niepokój, zostaje usunięty ze świadomości przez antykateksję); projekcja (mechanizm, dzięki któremu lęk neurotyczny lub lęk moralny zostaje przekształcony w obiektywny strach); formacja reaktywna (polega na zastąpieniu w świadomości wzbudzającego lęk impulsu czy uczucia przez jego przeciwieństwo), fiksacja (następuje wówczas kiedy lęk i frusracja nie pozwalają na normalny rozwój osobowości, czyli dana osoba może zafiksować się na jednym z wcześniejszych stadiów rozwoju) i regresja (kiedy dana osoba, pod wpływem traumatycznych doświadczeń cofa się do wcześniejszego stadium rozwoju). Fiksacja i regresja są odpowiedzialne za nierównomierny przebieg rozwoju osobowości. Wszystkie mechanizmy obronne mają dwie cechy wspólne: 1)negują rzeczywistość, fałszują ją lub zniekształcają, 2)działają bez udziału świadomości tak, że dana osoba nie zdaje sobie z tego sprawy, co się dzieje.

Rozwój może mieć też charakter patologiczny. Kluczową rzeczą dla zrozumienia patologii rozwoju są również mechanizmy obronne. Dla Freuda są to mechanizmy wyparcia (represji). Zestawienie mechanizmów obronnych: 1)Narcystyczne mechanizmy obronne (zaprzeczenie, zniekształcenie, projekcja). 2)Niedojrzałe (wyładowanie, blokowanie, hipochndryzacji, introjekcja). 3)Neurotyczne (kontrolowane reakcje upozorowane). 4)Dojrzałe (altruizm, ascetyzm).

9. Stadia rozwoju osobowości (charakterystyka).

1. Stadium oralne - (od urodzenia do 18 miesięcy). Aktywność skupiona jest wokół czynności związanych z przyjmowaniem pokarmów. Ustalają się relacje ufnej zależności od pielęgnującej i dającej wsparcie osoby. Kształtujące się cechy charakteru to: zaufanie do innych i samego siebie, umiejętność „dawania i brania” od innych bez nadmiernej zależności lub zazdrości. Konsekwencje patologiczne: nadmierny optymizm lub pesymizm, mała zdolność tolerowania frustracji; oczekiwanie macierzyńskiego stosunku od innych (ekstremalne uzależnienie się od bliskich jako warunek utrzymania poczucia własnej wartości); skłonność do zazdrości lub do postawy roszczeniowej.

2. Stadium analne (od 1-3 r.ż.). Centralną czynnością tego okresu jest nabywanie zdolności kontroli nad zwieraczami. Celem jest uzyskanie równowagi pomiędzy nadmierną kontrolą, a jej brakiem. Kształtujące się cechy charakteru: Autonomia i niezależność przeżywana bez poczucia winy. Zdolność do samookreślenia bez powątpiewania w siebie lub poczucia wstydu. Zdolność do współpracy bez nadmiernego uporu lub poczucia samoponiżenia. Konsekwencje patologiczne: Obsesyjne utrzymywanie porządku, drobiazgowość, upór, nieproduktywność lub bałaganiarstwo, przekora - jako sposoby przeciwstawiania się obsesyjnym tendencją.

3. Stadium falliczne (od 3-5 r.ż.). Zainteresowania skupiają się na problematyce seksualnej. Celem jest ukształtowanie się prawidłowej identyfikacji psychoseksualnej. Kształtujące się cechy charakteru: zdolność do ciekawości i zainteresowania bez poczucia zażenowania; zdolność do inicjatywy bez poczucia winy; umiejętność panowania nad własnymi kontaktami z innymi ludźmi oraz nad impulsywnymi potrzebami; kształtowanie się systemu akceptowanych norm i wartości. Konsekwencje patologiczne: Objawy nerwicowe, lęki związane z konfliktami mającymi miejsce w tej fazie.

4. Stadium latencji (5-13 r.ż.) Koncentracja na kontaktach z rówieśnikami. Celem jest integracja i konsolidacja poczucia tożsamości psychoseksualnej. Kształtujące się cechy charakteru: uformowanie się zasadniczych sposobów adaptacji do sytuacji społecznych; pracowitość i zdolność do czerpania satysfakcji z pracy; zdolność do działania bez poczucia niższości. Konsekwencje patologiczne: nadmierna kontrola wewnętrzna z tendencjami obsesyjnymi; niedostateczna kontrola wewnętrzna i wynikające z niej trudności w uzyskiwaniu sukcesów w nauce i pracy.

5. Stadium genitalne (13-dojrzałość). Przeżycia koncentrują się na konsekwencjach fizjologicznego dojrzewania narządów płciowych i związanego z nimi systemu hormonalnego. Cele psychologiczne: reintegracja poprzednich stanów rozwoju; usamodzielnienie się i uwolnienie od zależności od rodziców; ustanowienie dojrzałych związków heteroseksualnych; podjęcie pełnienia funkcji i ról społecznych ludzi dorosłych. Kształtujące się cechy charakteru: spójne poczucie tożsamości; zdolność do samorealizacji - satysfakcjonujące zaspokojenie dojrzałych potrzeb.

ANALITYCZNA TEORIA C. G. JUNGA

1. Uwarunkowania teorii analitycznej Junga (wpływy naukowe).

Jung był współpracownikiem Freuda, ale patrzył on na człowieka pod innym kątem. Był on synem pastora, wychowywał się w rodzinie religijnej i mistycznej. Jego poszukiwania były międzykulturowe i sięgały do kultury oraz filozofii wschodu. Dla niego struktura psychiki składa się z kilku systemów, które są ze sobą powiązane. Jung rozwinął freudowskie pojęcie nieświadomości przyjmując dodatkowo istnienie podświadomości zbiorowej. Jung zakładał, że ludzki umysł dziedziczy pamięć doświadczeń przodków, tak jak ciało dziedziczy struktury biologiczne. Treści nieświadomości zbiorowej nie są nam dostępne bezpośrednio, ujawniają się jednak w kreowanych w danym kręgu kulturowym mitach czy artystycznych symbolach. Podświadomość zbiorowa składa się z archetypów, uniwersalnych dla ludzi i ciągle ujawniających się w symbolach religijnych, artystycznych, literackich. Libido ma dla Junga naturę bardziej duchową niż - jak to przyjmował Freud - czysto seksualną.

2. Struktura psychiki (osobowości) według Junga (podświadomość indywidualna, zbiorowa, orientacje, postawy).

Według Junga osobowość składa się z różnych systemów, do których należą pewne rodzaje podświadomości, które mogą być źródłem różnej energii psychicznej. Wg Junga ważne są dwa rodzaje podświadomości, które tłumaczą z jednej strony indywidualność człowieka, a z drugiej strony wspólnotę zachowań człowieka: 1) podświadomość indywidualna (nieświadomość osobowa) oznacza zapominane lub zepchnięte do podświadomości stany, rzeczy, informacje, których kiedyś człowiek doświadczył, przeżywał. Jest to coś, co kiedyś było świadome, ale zostało wyparte, zapomniane. Istotną rzeczą dla podświadomości osobistej są kompleksy - tworzą się w niej. (kompleks jest to pewna konstelacja uczuć, myśli, treści, które dotyczą jakiegoś wymiaru rzeczywistości). 2) podświadomość zbiorowa jest to bardzo oryginalny i najsilniejszy element osobowości człowieka, który wyznacza style jego rozwoju. Jest to dziedziczenie po przodkach dyspozycji do pewnych sposobów zachowania, reagowania, myślenia, przeżywania. Ta podświadomość jest pewnym dowodem na istnienie ewolucji - automatyzmy myślenia stanowią wynik akumulacji doświadczenia pokoleń. Stanowi wrodzone, wspólne gatunkowi ludzkiemu podłoże całej struktury osobowości. Podświadomość zbiorowa przejawia się w podstawowych jednostkach, które są zwane archetypami (bądź dominantami, wyobrażeniami pierwotnymi, wzorcami zachowania, imago, wyobrażeniami mitologicznymi). Źródłem archetypy są utrwalone w psychice zapisy powtarzających się przez wiele pokoleń doświadczeń. Jest archetyp matki, ojca, światła, słońca, energii, magii, jedności, bohatera, dziecka, Boga, demona, narodzin czy śmierci. W nieświadomości zbiorowej poszczególne archetypy przenikają się i łączą ze sobą. Przenikają do świadomości za pośrednictwem skojarzonych z nimi doświadczeń. Podstawowe archetypy, które należy traktować jako systemy wchodzące w skład osobowości to: persona (to kompromis między indywidualnością a kulturą - adaptacja do środowiska społecznego, persona broni przed zranieniem i daje szansę przystosowania. To maska, jaką człowiek przyjmuje w odpowiedzi na konieczność dostosowania sie do obyczajów i tradycji społecznych, jest rolą, przypisaną jednostce przez społeczeństwo, jaką ma odegrać w życiu, zgodnie z oczekiwaniami społecznymi, jest osobowością publiczną), self ( jaźń, to tendencja do osiągania takiego kształtu osobowości, który jest pełną harmonią, do równowagi, stabilności, jedności), cień (to ciemna strona osobowości, składa się ze zwierzęcych instynktów, impulsów, które człowiek w procesie ewolucji odziedziczył po niższych gatunkach, to uosobienie zwierzęcej natury ludzkiej; zrozumienie cienia oznacza wydobycie swojej autentyczności i spontaniczności; jeśli nie zrozumiemy, że mamy cień, że jesteśmy słabi to nigdy nie dotrzemy do self - nie mamy szans na rozwój) , anima (to pierwiastek kobiecy u mężczyzny) i animus (to pierwiastek męski u kobiety) Gdyby nie było animy u mężczyzny, to nie potrafiłby on komunikować się z kobietą i odwrotnie. Archetypy te przyczyniają się do zrozumienia osób płci przeciwnej i wpływają na sposób reagowania na nie. Jung wyróżnia dwie postawy: Ekstrawertywna i introwertywna. Obie te postawy istnieją w każdym człowieku. Dominacja postawy introwertywnej to dominacja na stanie wewnętrznym, ekstrawertywnej - dominacja na spostrzeganie i tego co na zewnątrz. W różnych okresach życia te postawy przebijają się wzajemnie. W okresie wcześniejszym dominuje postawa intro. (małe dziecko), później dominująca jest ekstra., gdyż człowiek musi poznawać rzeczywistość. W wyniku starzenia się dominuje postawa intro, człowiek skupia się na sobie, ale zapomina o świecie zewnętrznym. Idealny jest układ równowagi.

3. Relacje pomiędzy ego a archetypami persony i self (warunki prawidłowego rozwoju).

Trzy struktury są kluczowe dla zrozumienia mechanizmu rozwoju - ego, persona i self.

Ego - centrum życia świadomego, składa się ze świadomych spostrzeżeń. Self - archetyp, nie dająca się ująć osobowość ogólna. Ego w wyniku rozwoju powinno być podporządkowane self, gdyż self jest idealnym rozkładem energii. Persona - jest kompromisem między indywidualnością, a kulturowymi wymaganiami społecznymi. Człowiek nie może istnieć bez persony, bo nie miałby instynktu samozachowawczego. Persona chroni intymność człowieka.

Aby zrozumieć Junga, trzeba zrozumieć zasady rozwoju, co buduje strukturę osobowości, a jest to: ego, podświadomość osobista i zbiorowa. Bardzo istotne są również pewne formy, funkcje psychiczne występujące u człowieka: Myślenie - człowiek może zrozumieć świat i siebie, ma charakter pojęciowy i intelektualny; Uczucie - funkcja wartościowania. Jest to ładunek afektywny włożony w dany system (im większy ładunek uczuciowy wkładamy w coś to jest nam to bardziej bliższe: rodzina, samochód). Wyraża też wartościowanie: przyjemność, ból, złość, miłość, nienawiść; Spostrzeżenie - funkcja rejestracji pewnych faktów rzeczywistych. Odpowiada za realizację tego co dopływa do człowieka. Intuicja - funkcja, która działa w zasadzie podświadomie. Jest ona poznawaniem za pomocą procesów podświadomych. Wychodzi poza fakty, rejestruje ten wymiar rzeczywistości, który jest nieuchwytny w konkretach, ale to jest rzeczywistość. Myślenie i uczucie to funkcje racjonalne, zaś doznanie i intuicja są funkcjami irracjonalnymi.

4. Pojęcie energii psychicznej i zasady którym podporządkowana jest energia psychiczna.

Jung tak jak Freud, mówił, że wszystko dąży do równomiernego rozkładu energii. Wszystko jest energią!!! Energia psychiczna odpowiada za funkcjonowanie osobowości, jest przejawem energii życiowej, libido. E.p. jest konstruktem hipotetycznym. Ostatecznym celem rozwoju osobowości jest osiągnąć self. Ważne jest tu zrozumienie dynamiki, jakimi zasadami ta energia jest rządzona. Dwie zasady są tu ważne: zasada ekwiwalencji i zasada entropii energii.

Zasada ekwiwalencji - jeżeli określona wartość energii słabnie, zniknie, to suma energii nie zniknie z psychiki, lecz ponownie się pojawi, będzie taka sama, pojawi się związana z innymi funkcjami. Jest tu mowa o pewnym rozkładzie energii, zmieniają się tylko centra.

Zasada entropii czy 2-gie prawo termodynamiki - dotyczy rozdziału energii, dystrybucja energii psychicznej dąży do pewnej równowagi. Zasada dystrybucji energii powoduje w rezultacie wyrównanie energii. Stan idealny rozkładu energii to jest self, dzięki temu człowiek może być harmonijny, doskonały. Jung jednak podkreśla, że stan idealny to taki, kiedy już energia nie powstaje, bowiem różnica potencjałów została wyrównana, system zatem przestaje funkcjonować, zatrzymuje się wszelki ruch. Zatem żywy organizm nigdy nie osiągnie tego stanu. Cała energia psychiczna jaką dysponuje człowiek jest wykorzystywana na dwa cele. Jung twierdzi, że każde zachowanie ma swój cel - teleologizm oraz przyczynowość. Pierwszy cel - to wykonywanie pracy niezbędnej do utrzymania przy życiu, do zachowania gatunku, więc energia działa z naturalnymi prawami. Drugi cel - energia, która stanowi nadwyżkę, musi być spożytkowana na inne cele (aktywność kulturowa, twórcza i aktywność duchowa). W miarę starzenia się energia ta z poziomu utrzymania przy życiu i zachowania gatunku, przechodzi na poziom rozwoju kulturowego i duchowego. Pogląd, że ludzkim losem kieruje i rządzi pewien cel ma charakter wyjaśnienia teleologicznego, polega na interpretowaniu zdarzeń teraźniejszych w kategoriach przyszłości. Natomiast zasada przyczynowości głosi, ze zdarzenia teraźniejsze są skutkiem poprzedzających je warunków, przyczyn. Zatem by w pełni zrozumieć osobowość, wg Junga, należy przyjąć oba sposoby interpretowania- t. i p.

5. Mechanizmy i zasady rozwoju osobowości (proces indywiduacji, funkcja transcendentna).

Jeżeli chodzi o mechanizmy rozwoju osobowości to wg Junga są dwie ważne zasady: proces indywiduacji oraz funkcja transcendentna. Dzięki nim następuje rozwój człowieka.

Proces indywiduacji, polega na różnicowaniu, rozbijaniu struktur wewnętrznych na wiele różnych funkcji i nowych struktur podczas procesu rozwoju, Funkcja trenscendentna oznacza, że człowiek musi przekroczyć to rozbicie, indywiduację integrując na wyższym poziomie, harmonizując inną jakość.

Rozbicie następuje w pewnych okresach krytycznych: dzięki przekroczeniu tych okresów następuje integracja elementów rozbitych; dzięki integracji daje się szansę na spełnienie nowego rozbicia, nowej indywiduacji; dzięki nowej indywiduacji pojawi się również potrzeba scalenia tego, czyli uruchamia się funkcja transcendentna, a tym samym dyspozycja ku nowemu rozbiciu. Na tym polega rozwój na coraz wyższe poziomy. Dzięki temu człowiek dąży ciągle do podświadomości. Dążenie to nie może być realizowane na poziomie świadomości, ono często wyraża się w sposób nieświadomy poprzez sny, mity, marzenia. Bardzo istotną rzeczą dla zrozumienia rozwoju człowieka jest stosowanie przez niego mechanizmów obronnych takich jak np.: sublimacja, czyli przeniesienie energii z poziomu bardziej prymitywnego, instynktownego na poziom wyższy rozwojowo, bardziej zróżnicowany jakościowo, (przeniesienie energii z tego co bardziej prymitywne, mniej zróżnicowane o charakterze duchowym, kulturowym), wyparcie, gdy energia nie może zostać wyładowana za pośrednictwem popędów, ani poprzez sublimację, ale zostaje zepchnięta do poziomu podświadomości, która zyskuje tym samym większy potencjał, niż świadome ego, symbolizacja, dążenie do zaspokojenia zablokowanych impulsów popędowych w innej formie, np.: symbolizacją energii seksualnej jest taniec, w którym człowiek symbolicznie wyładowuje energię seksualną, (rozwój cywilizacji polega na tym, że uczy ona coraz wyższych form wyładowywania energii prymitywnej). Centrum osobowości stanowi ego, czyli to czego jestem świadomy. W wyniku rozwoju, ego musi wchodzić w pewne pola, które są poza polem świadomości, w energię osobistej podświadomości i energie płynącą z podświadomości zbiorowej. Człowiek, który osiąga pełnię dojrzałości, to ten, który przemieści swoje centrum z poziomu ego na poziom self . Self - realizacja to realizacja siebie, dążenie do doskonałego rozkładu energii. W takim układzie energii człowiek zna swoje cienie, słabości i jest wobec siebie pokorny, szuka miłosierdzia i zna więzi łączące go z całą ludzkością - wie, że jest jednym z jej elementów.

INDYWIDUALNA TEORIA A. ADLERA

1. Podstawowe założenia teorii Adlera (ich oryginalność i odmienność w stosunku do poprzedników)

Teoria Adlera jest bardzo istotna ponieważ pokazuje nowy schemat (inny niż poprzednicy) myślenia o człowieku nie tylko w kategoriach czysto indywidualnych (jak Freud) ale również w kategoriach układów społecznych. Jest to psychologia indywidualna, dlatego, ponieważ podkreśla pewien indywidualny styl życia, celowość. Adler związał człowieka z układem społecznym, aspekt ten nie był akcentowany ani przez Freuda, ani przez Junga. Mówił iż: 1)Człowiek posiada wrodzoną naturę. Naturę ludzką charakteryzują zainteresowania społeczne. U Freuda cechami natury były elementy biologiczne - instynkty , u Junga były to archetypy. 2)Człowiek posiada twórczy self, twórczą jaźń (istotne i specyficzne pojęcie, niespotykane w innych koncepcjach psychoanalitycznych. 3)Człowiek jest przede wszystkim istotą społeczną, a nie seksualną. Istotna jest motywacja społeczna. Libido istnieje, ale nie może być podstawą istnienia człowieka. 4)Świadomość - zagadnienie centralne. 5)Podświadomość ma pewien wpływ, ale absolutnie nie tłumaczy zachowań ludzkich. Aby zrozumieć człowieka należy zrozumieć jego świadomość tzn. człowiek może być sprawcą. 6)Na istnienie podświadomości wskazuje motywacja- źródło napędzania zachowania. 7)Źródłem motywacji jest dążenie do siły mocy doskonałości (a nie popędy - Freud, archetypy, Jung) -pojęcie to ciągle funkcjonuje w psychologii. 8)Fikcja jako cel- aby zrozumieć człowieka trzeba zrozumieć cele dla których żyje i idee, do których dąży. Te idee wg Adlera często są fikcyjne, nie mają pokrycia w rzeczywistości, ale człowiek się nimi kieruje.

2. Rola fikcji jako celu

Człowiek musi mieć cele. Istnienie ludzkie musi być na realizację pewnych celów. Te cele są czasami fikcjami, ale sam fakt postawienia sobie celu powoduje, że u człowieka uruchamiają się pewne zachowania. Zrozumieć te fikcyjne cele to zrozumieć do czego dąży człowiek. Fikcyjne cele to idee, które ma człowiek. Żeby zrozumieć człowieka należy badać przyszłość. Cele nie muszą być czymś istniejącym obiektywnie, są one tworami subiektywnymi, są pewnymi myślami. Dążenie do celów ma na człowieka największy wpływ. Cel powoduje, że u człowieka może następować rozwój. Cel jest ideałem, wyznacza tym samym kierunki zachowań. Jeśli człowiek nie zmienia celów jest neurotykiem.

3. Czynniki dynamiczne stanowiące podstawę dążeń ludzkich i rozwoju osobowości (dążenie do mocy, poczucie niższości).

Człowiek dąży do doskonałości, do mocy. Na początku to dążenie wyraża się poprzez chęć bycia agresywnym (pierwotnie to dążenie miało wymiar agresji). Na ogół , gdy człowiek porównuje się z innymi widzi swoje gorsze strony, w efekcie czuje się gorszy i chce poprawić swój stan, chce być lepszym, a więc zaczyna przejawiać agresję aby być silnym i mocnym. Człowiek dąży do bycia bardziej doskonałym, ale nigdy się takim nie stanie jeżeli nie uwzględni aspektu społecznego. Człowiek nie może być doskonały jeżeli jest egoistą. Dążenie do doskonałości jest wrodzone. Człowiek rozwija się od niższości do wyższości, do coraz większej doskonałości. Sposoby dążenia do doskonałości są indywidualne. Istotnym problemem jest poczucie niższości. Wyrasta ono z poczucia subiektywnej słabości, własnego stanu psychologicznego lub ze społecznej słabości ponieważ człowiek będąc (wg Adlera) istotą społeczną --> [Author:IB] porównuje się z innymi. To poczucie niższości wyrasta z poczucia niedoskonałości. Te dwa dążenia łączą się. Człowiek ma wewnętrzny dynamizm, który wyrasta z poczucia słabości, tym samym uruchamia dążenia do doskonałości.

4. Pojęcie stylu życia w teorii Adlera.

Pojęcie to jest głównym hasłem w teorii osobowości Adlera. Styl życia jest zasadą, która wyjaśnia swoistość i niepowtarzalność danej osoby. Jest to sposób organizacji dochodzenia do celu, jest on bardzo indywidualny, każdy ma jakiś swój własny styl, który sam sobie buduje, dzięki temu, że ma „twórczy self”, może inaczej realizować swoje słabości. Twórcza jaźń nadaje sens życiu, stwarza cel, a także środki do osiągania tego celu. Twórcza jaźń jest aktywną zasadą życia ludzkiego, nieco podobną do pojęcia duszy. Każdy człowiek ma ten sam cel w życiu, lecz istnieją przeróżne sposoby w osiąganiu tego celu. Całe zachowanie osoby wynika z jej stylu. Kształtuje się w bardzo wczesnym okresie dzieciństwa do 4 lub 5 r.ż., a potem doświadczenia są przyswajane i wykorzystywane stosownie do jedynego w swoim rodzaju stylu życia. Styl życia wskazuje na wybory człowieka, wskazuje na indywidualny sposób dążenia do doskonałości. Większość zachowań człowieka podporządkowana jest pod ten styl.

PSYCHOANALIZA SPOŁECZNA I KULTUROWA (NEOPSYCHOANALIZA)

1. Interpretacja mechanizmów rozwoju osobowości wg E.Fromma (potrzeby a społeczność i kultura).

Wg Froma człowiek dzięki ewolucji odrywając się od natury coraz bardziej wchodzi w układ interakcji ze społecznością. To natura dawała mu szansę na spełnienie, bowiem bycie w zespoleniu z natura było związane ze świadomością swoich stanów. Człowiek odchodząc od natury wydawałoby się, że jest coraz bardziej wolny, ale tak nie jest, ponieważ kultura proponuje pewne schematy myślenia kulturowego, wzorce zachowań, wobec tego staje się on coraz bardziej zniewolony. Prowadzi to do utraty indywidualności, do braku wykorzystania tego co ma tu i teraz. W efekcie mamy przechodzenie z jednego stanu niewolnictwa w drugi. Człowiek staje się z jednej strony elementem wielkiej maszyny, a z drugiej strony staje się coraz bardziej osamotniony, aby tego uniknąć wchodzi w związki miłości z innymi ludźmi i wspólnej pracy lub szuka bezpieczeństwa przez uległość wobec władzy, podporządkowanie się społeczeństwu. Człowiek jednak nie oderwał się zupełnie od natury. Spełnieniem się natury są jego potrzeby. Wg Fromma człowiek wchodzi w kulturę z pewnymi potrzebami:

Potrzebą związania z ludźmi - człowiek tracąc kontakt z naturą, w którą włączony był w sposób doskonały, teraz musi stale nawiązywać kontakt z ludźmi, potrzeba ta jest w naturze. Ponieważ człowiek odchodzi od natury to potrzeba ta inaczej się przejawia. Najbardziej doskonałe związanie z ludźmi dokonuje się przez produktywną miłość. To związanie wymaga miłości, troskliwości, przywiązania. Dzięki temu człowiek daje sobie szansę na rozwój wew.

Potrzeba transcendencji - jest to potrzeba bycia twórczym, gdy nie jest spełniana to może mieć charakter niszczenia. Jak twierdzi Fromm człowiek może kochać lub nienawidzić.

Potrzeba zakorzenienia (integracji) - człowiek ma potrzebę bycia integralną częścią świata, ma potrzebę przynależenia do jakiejś grupy. Ta przynależność realizuje się wtedy, gdy człowiek ma poczucie braterstwa z innymi ludźmi. Daje to szansę odczytania pewnej tożsamości społecznej, kulturowej, narodowej. Potrzeba ta tworzy stan integracji.

Potrzeba indywidualności - każdy pragnie być sobą , kimś innym niepowtarzalnym. Jest ona kluczową potrzebą dla zrozumienia w jakim kierunku potoczy się rozwój. Nadaje ona kolorytu rozwojowi człowieka, wydobywa specyfikę innych potrzeb. Dzięki temu, że człowiek realizuje potrzebę bycia kimś innym kształtuje się różna tożsamość kulturowa.

Potrzeba posiadania zasad (systemu orientacji) - człowiek musi opierać się na pewnych schematach, które dają mu szansę odczytania świata. Tworzy system orientacji w świecie.

Społeczność daje szansę realizacji tych potrzeb lub blokuje je. Żeby zrozumieć, w jakim kierunku potoczy się rozwój człowieka trzeba zrozumieć styk społeczności, kultury i potrzeb z którymi wchodzi w te kulturę jednostka. Zatem osobowość człowieka rozwija się stosownie do warunków jakie stwarza mu określone społeczeństwo. Osobowość jednostki kształtowana jest zatem w wyniku kompromisu między potrzebami wew. a wymaganiami zew. W zależności od tego, jaka jest społeczność taka jest szansa na pewien styl rozwoju osobowości. Wyznacza ona styl zachowania, myślenia, zaspokajania potrzeb. Jeśli człowiek przyjmuje schematy społeczności, nie licząc się z zaspokojeniem własnych potrzeb, wówczas rozwój idzie w realizowanie pseudo "ja", czyli społecznego "ja". Zatem nie będzie to realizowanie rzeczywistego "ja", czyli własnych realnych dyspozycji. Człowiekowi daje szansę spełniania jego wszystkich potrzeb tylko idealna społeczność, Fromm nazwał ją "humanistycznym socjalizmem wspólnoty".

2. Pojęcie charakteru produktywnego i nieproduktywnego oraz typy charakterów (warunki "nabywania" cech pozytywnych).

Charakter produktywny (orientacja produktywna) - powstaje w wyniku realizacji potrzeb, własnego „ja”, własnych realnych dyspozycji. W konsekwencji ujawnia się w produktywnej miłości i produktywnym stylu umysłowości. Gdy wyzwalane są dyspozycje człowieka, to wydobywa się z tych dyspozycji pozytywne cechy. Ujawnia się to w stanie emocjonalnym.

Charakter nieproduktywny - gdy jednostka przyjmuje wyznaczony przez społeczeństwo pewien styl zaspokajania potrzeb, nie licząc się z zaspokajaniem własnych potrzeb, wówczas nie rozwija się realnego "ja", kierując się w realizację pseudo "ja", społecznego "ja".

Typy charakterów nieproduktywnych: (4 rodzaje orientacji, których aspekt może być negatywny lub pozytywny): 1)człowiek o orientacji receptywnej - (zorientowany na otrzymywanie, przyjmowanie), człowiek bez inicjatywy, własnego zdania, pasywny, służalczy, pogardzający sobą, brak samozaufania, pasożytniczy, bez zasad, o myśleniu życzeniowym, naiwny, zaś wg aspektu pozytywnego - jest to człowiek mający zdolność przyjmowania, wrażliwy, oddany, skromny, godny miłości, idealista, tkliwy, optymistyczny, ufny, uprzejmy, plastyczny, 2)człowiek o orientacji wyzyskującej - (zorientowany na branie, zdobywanie) - wykorzystujący innych, agresywny, egocentryczny, zarozumiały, uwodzicielski, niezrównoważony, arogancki, zaś od strony pozytywnej - jest człowiekiem aktywnym, samodzielnym, dumnym, ujmującym, pewnym siebie, 3)człowiek o orientacji gromadzącej - (zorientowany na gromadzenie, przechowywanie, bronienie) - bez fantazji, skąpy, nieufny, lękliwy, egzekwujący, lękliwy, uparty, gnuśny, ociężały, pedantyczny, zimny, zaś przeciwny aspekt - praktyczny, myślący ekonomicznie, rozważny, rozsądny, cierpliwy, spokojny, miłujący porządek, 4)człowiek o orientacji marketingowej - (zorientowany na wymienianie) - oportunistyczny, niestały, dziecinny, bez przeszłości i przyszłości, bez zasad, niezdolny do samotności, bezcelowy, głupiec, rozrzutny, zaś przeciwny aspekt to człowiek świadomy celu, gotów do zmian, młodzieńczy, ufny, otwarty, towarzyski, eksperymentujący, kawalarz, hojny.

Orientacje mogą być wyznaczone pewnymi dyspozycjami psychofizycznymi i faktem wychowania się w danej społeczności. W tym przypadku orientacje nabierają pozytywnych cech, bowiem w danej kulturze może istnieć dominanta na to żeby nastawiać się na myślenie w kategoriach wymienności. Dana osoba może wykorzystywać swoje zasoby, swoją indywidualność i ta orientacja nabiera pozytywnych cech. Człowiek rozwija w sobie świadomość celu, gotowość do zmian, ufność, łagodność. Warunki nabywania pozytywnych cech występują wówczas, gdy społeczność pomaga, daje szansę na realizację potrzeb realnego "ja", tzn. własnych realnych dyspozycji. Zatem gdy społeczność ubogaca, człowiek wydobywa z tego co jest dla niego najbardziej wartościowe.

3. Mechanizmy rozwoju osobowości w interpretacji K. Horney (rozwój neurotyczny czy normalny?)

Pierwszorzędnym pojęciem w koncepcji K. Horney, jest pojęcie lęku podstawowego. Jest to uczucie jakiego doznaje dziecko, gdy jest osamotnione i bezradne, w potencjalnie wrogim świecie. Lęk ten, pojawia się gdy zostaje naruszona podstawowa potrzeba bezpieczeństwa, np., w wyniku obojętności, nadmiernej opiekuńczości, niesprawiedliwości, odrzucenia, wrogiej atmosfery, chłodu emocjonalnego itd. Ogólnie mówiąc, wszystko to co zakłóca poczucie bezpieczeństwa dziecka w stosunku do rodziców. Dziecko pozbawione poczucia bezpieczeństwa i pełne lęku, rozwija różne strategie, przy pomocy których, walczy z poczuciem bezradności, wrogości i izolacji. Może np., próbować kupić czyjąś miłość lub za pomocą gróźb zmusić innych by je lubili, może wytworzyć sobie nierealistyczny, wyidealizowany obraz samego siebie, aby skompensować swoje poczucie niższości. Jeśli np., dziecko nie potrafi zapewnić sobie miłości, może starać się uzyskać władzę nad innymi i w ten sposób kompensuje swoje poczucie bezradności, itd. Strategie te, w wyniku powtarzalności, mogą stać się składnikami osobowości, mogą stać się potrzebami. K. Horney wyróżniła 10 potrzeb, których człowiek nabywa, w wyniku prób znalezienia rozwiązania problemu zaburzonych stosunków z ludźmi, (np., neurotyczna potrzeba uczucia i uznania (niewybiórcze pragnienie podobania się innym i spełniania ich oczekiwań), neurotyczna potrzeba „partnera”, który weźmie w swe ręce życie danej osoby (nadmierna potrzeba miłości i lęk przed odrzuceniem), neurotyczna potrzeba zamykania swego życia w wąskich granicach (małe wymagania, zadowalanie się byle czym, pozostawanie na uboczu, skromność), neurotyczna potrzeba władzy (pożądanie władzy, brak szacunku dla innych, gloryfikacja siły, pogarda dla słabości, kierowanie innymi, wykorzystywanie ich, potrzeba wiary we wszechmoc wiary), neurotyczna potrzeba wykorzystywania innych, neurotyczna potrzeba prestiżu (o samoocenie takiej osoby decyduje uznanie innych), neurotyczna potrzeba podziwu własnej osoby (pragnienie podziwu, wyolbrzymiony obraz własnej osoby), neurotyczna ambicja dotycząca osobistych osiągnięć (pragnienie bycia najlepszym i dążenie do coraz większych osiągnięć w wyniku podstawowego braku bezpieczeństwa), neurotyczna potrzeba samowystarczalności i niezależności (brak potrzeby wiązania się z kimkolwiek i z czymkolwiek, w rezultacie wybór samotności), neurotyczna potrzeba perfekcji i nienaruszalności (potrzeba bycia niedostępnym i nieomylnym, poszukiwanie w sobie skaz, by można było je zamaskować, zanim staną się widoczne dla innych). Później Horney, podzieliła te potrzeby na trzy kategorie:1)dążenie ku ludziom, np., potrzeba miłości, 2)odsuwanie się od ludzi, np., potrzeba niezależności, 3)występowanie przeciw ludziom, np., potrzeba władzy.

Każda z tych kategorii zawiera pewne różne nastawienia wobec siebie czy wobec innych. Te odmienne nastawienia, są podłożem wewnętrznego konfliktu. I gdy człowiek o osobowości normalnej, potrafi doprowadzić do kompromisu między tymi kategoriami (ponieważ nie wykluczają się one) i rozwiązać konflikt, to człowiek o osobowości neurotycznej, charakteryzujący się silniejszym lękiem podstawowym, stosuje rozwiązania irracjonalne. Świadomie uznaje tylko jedną z tych tendencji a wypiera pozostałe. Może również tworzyć wyidealizowany obraz siebie samego, w którym rzekomo te przeciwstawne tendencje znikają (co nie jest prawdą). Innym sposobem radzenia sobie z konfliktami wewnętrznymi, jest ich eksternalizacja (przypisanie przyczyn zachowania czynnikom zewnętrznym), co prowadzi do konfliktu między dana osobą a światem zewnętrznym. Wszystkie te konflikty są do uniknięcia lub łatwiej je rozwiązać, gdy dziecko wychowuje się w rodzinie, w której znajduje poczucie bezpieczeństwa, zaufanie, miłość, szacunek, tolerancję.

4. Pojęcie i strukturalne składniki osobowość wg H. S. Sullivana

Osobowość jest wg niego bytem hipotetycznym, którego nie można obserwować w oderwaniu od sytuacji interpersonalnych. Osobowość przejawia się tylko wtedy, gdy dana osoba zachowuje się w jakiś sposób w stosunku do innej lub innych osób. I osoby te, nie muszą być obecne, a nawet mogą być postaciami urojonymi czy nieistniejącymi. Sullivan stwierdza, że osobowość stanowi ośrodek różnych procesów, które zachodzą w wielu polach interpersonalnych. Strukturalnymi składnikami osobowości są: dynamizmy, personifikacje, procesy poznawcze.

Dynamizm jest to względnie stały wzorzec transformacji energii. Transformacja ta jest wszelką formą zachowania, które może być jawne i zewnętrzne (np. mówienie), lub wewnętrzne i ukryte (np. myślenie). Ponieważ dynamizm jest takim wzorcem zachowania. który trwa i powtarza się, dlatego jest on mniej więcej tym samym co nawyk. Każda nawykowa reakcja wobec jednego lub wielu ludzi ( w postaci uczucia, postawy czy zewnętrznego działania), stanowi dynamizm. Większość dynamizmów służy zaspokajaniu podstawowych potrzeb. Ważnym dynamizmem rozwijającym się w wyniku lęku, jest self- system, system jaźni- sankcjonuje on pewne formy zachowania (“dobre ja”) a zabrania innych form (“złe ja”). Na system jaźni składają się różne rodzaje środków ochronnych, stosowanych przez ludzi, w celu uniknięcia lub zminimalizowania rzeczywistego bądź potencjalnego lęku. Personifikacje - jest to wyobrażenie jakie dana jednostka ma o sobie lub o kimś innym. Jest to zespół uczuć, postaw, przekonań, których źródłem są doświadczenia związane a zaspokajaniem potrzeb i z lękiem. Np. niemowlę tworzy personifikację dobrej matki, w wyniku tego, że matka karmi je opiekuje się nim. Personifikacje są nasycone subiektywizmem. Jeżeli te personifikacje są nie poprawne to człowiek może zniekształcać rzeczywistość. Procesy poznawcze - wg Sullivana są trzy rodzaje doświadczeń: prototaktyczne, parataktyczne, syntaktyczne. Prototaktyczne jest to rejestracja różnych pobudzeń płynących z organizmu (noworodki, niemowlaki). Stanowi on niezbędny warunek wstępny pojawienia się dwóch pozostałych typów. Parataktyczny typ myślenia polega na szukaniu związków przyczynowo-skutkowych. Jest to dostrzeganie związków przyczynowych między zdarzeniami, które występują w tym samym mniej więcej czasie, ale nie są logicznie ze sobą związane. Przykładem takiego myślenia są przesądy (jeżeli czarny kot przebiegnie przez drogę to coś tam.....). Syntaktyczne, jest najwyższym typem myślenia, i są to procesy związane z mową. Synaktyczny typ myślenia umożliwia logiczne uporządkowanie doświadczeń i pozwala ludziom porozumiewać się między sobą.

6. Dynamika osobowości (źródła energii) w interpretacji Sullivana

Sullivan ujmuje osobowość jako system energetyczny, którego zasadnicze działanie polega na czynnościach redukujących napięcie. Opiera się na koncepcji organizmu pojmowanego jako system napięć, który teoretycznie może wahać się pomiędzy absolutnym odprężeniem - euforią a absolutnym napięciem, którego przykładem jest skrajne przerażenie.

Są dwa gł. źródła napięć: 1)potrzeby organizmu - fizjologiczne: głód, pragnienie -ogólne, albo specyficzne powiązane z pewną sferą ciała np. potrzeba ssania u niemowląt. Układają się one w sposób hierarchiczny, najpierw muszą być zaspokojone te z niższych szczebli aby można było zaspokoić te wyższe. Rezultatem redukcji potrzeby jest uczucie zadowolenia. Najczęstszym następstwem niezaspokojenia potrzeby jest apatia , która powoduje ogólne obniżenie napięć. 2)lęk - jest odczuciem napięcia wynikającego z rzeczywistego lub wyobrażonego zagrożenia bezpieczeństwa danej osoby. Zmniejsza on efektywność zaspokajania potrzeb, zaburza stosunki interpersonalne, powoduje zakłócenie myślenia. Intensywność zależy od powagi zagrożenia i od skuteczności operacji ochronnych, którymi dysponuje dana osoba. Silny lęk powoduje zaburzenia, a nawet amnezję. Natomiast lęk o mniejszym nasileniu może dostarczać informacji.

Energia podlega transformacji przy wykonywaniu pracy. Pracą mogą być: czynności zewnętrzne angażujące mięśnie prążkowane, czynności umysłowe: spostrzeganie, myślenie, zapamiętywanie. Celem tych zewnętrznych i wewnętrznych czynności jest redukcja napięcia. Są one w dużej mierze uwarunkowane przez otoczenie, w którym wychowywana jest, żyje jednostka. Człowiek uczy się zachowań w wyniku interakcji z ludźmi, a nie dlatego, ze osobowość wyposażon jest w wewnętrzne imperatywy skłaniające ją do podjęcia pewnego rodzaju działań.

6. Self - system jako wtórny dynamizm (funkcje, sposób kształtowania się) w teorii Sullivana.

Dynamizm - względnie trwały wzorzec transformacji energii, który wielokrotnie cechuje dany organizm w jego trwaniu w postaci żywego organizmu (Sullivan). Transformacją energii jest wszelka forma zachowania. Zachowanie może być: zewnętrzne i jawne : np. mówienie; wewnętrzne i ukryte np. myślenie, fantazjowanie. Ponieważ dynamizm jest takim wzorcem który trwa i powtarza się, jest mniej więcej tym samym co nawyk. Dynamizmami o charakterze wyraźnie ludzkim są te, które charakteryzują stosunki interpersonalne np. u dziecka, które obawia się obcych występuje dynamizm strachu. Każda nawykowa reakcja wobec jednej osoby lub większej liczby osób, czy to w postaci uczucia, postawy, zew. działania stanowi dynamizm. Większość dynamizmów służy zaspokajaniu podstawowych potrzeb organizmu. Istnieje jeden wykształcający się w wyniku lęku, jest to dynamizm systemu jaźni - self -system. Self -system to organizacja doświadczeń i wtórny dynamizm służący minimalizowaniu lub unikaniu lęku , opisuje on personifikację self złożoną z : dobre ja, złe ja, nie ja (nie wchodzi w obszar świadomości). Self - system jako wtórny dynamizm wynika z :1)podstawowego pragnienia posiadania „ dobrej strony mnie”, 2)wzrastającej zdolności rejestrowania niepokoju w sytuacjach interpersonalnych, 3)self- system jest produktem doświadczeń w kontaktach interpersonalnych, 4)self- system ma zabezpieczać przed naruszeniem możliwości zaspakajania potrzeb, 5)self- system jest angażowany wyraźnie wtedy, gdy istnieje możliwość pojawienia się niepokoju jako konsekwencji stosunków interpersonalnych. Self -system jako strażnik bezpieczeństwa danej osoby ma tendencje do izolowania się od reszty osobowości, eliminuje informacje niezgodne z jego aktualna organizacją i w skutek tego nie odnosi korzyści z doświadczenia. Ponieważ jaźń broni daną osobę przed lękiem, dlatego darzy się ją wielkim szacunkiem i chroni przed krytyką. Gdy wzrasta złożoność i niezależność systemu jaźni, chroni on daną osobę przed dokonywaniem obiektywnych ocen zachowania i zaciera oczywiste różnice między tym, czym dana osoba jest rzeczywiście, a tym czym jest według systemu jaźni. Aczkolwiek system jaźni służy użytecznemu celowi - redukcji lęku to jednak koliduje on ze zdolnością człowieka do konstruktywnego współżycia z innymi ludźmi. (Self-system = system jaźni).

7. Psychospołeczna teoria rozwoju E.Eriksona (podstawowe założenia, mechanizmy, stadia rozwoju).

Erikson wzbogacił teorię osobowości o trzy ważne idee:1)przez analogię do stadiów psychoseksualnych, postulował psychospołeczne stadia rozwoju ego w których jednostka kształtuje nowe nastawienia do samej siebie i innych. 2)rozwój osobowości rozpatrywał jako proces trwający nieustannie przez wszystkie fazy życia. 3)każde z tych stadiów wymaga nowego poziomu interakcji społecznej co może zmienić rozwój osobowości albo w kierunku pozytywnym albo negatywnym. Erikson wprowadził do psychologii pojęcie „twórczego ego”, które potrafi znaleźć twórcze rozwiązania nowych problemów, umie w każdym stadium rozwojowym wykorzystać połączenia wew. gotowości z zew. sposobnością i czyni to z energią. Na powodzenia i przeszkody reaguje nie rezygnacją, lecz ponawianiem usiłowań. Wydaje się on mocne i elastyczne. Erikson podkreśla, że młode ego ma zdolność do samoodnowy i powrotu do sił. Co więcej świetnie rozwija się w konfliktach i kryzysach. Zwykle jest panem, a nie niewolnikiem, świata zew. i super ego. Ważną rolę w zdeterminowaniu natury ego odgrywają wpływy historyczne i kulturowe, obok czynników genetycznych, fizjologicznych i anatomicznych. Uważał też że tożsamość ego musi być zakotwiczona w 3 aspektach rzeczywistości : 1)aktualności - „uniwersum faktów, danych i technik, które mogą być zweryfikowane obserwacją, a także metody pracy stosowane w danym czasie”(Erikson), 2)poczucie rzeczywistości - inaczej uniwersalność, łączy to co praktyczne i konkretne w wizjonerski obraz świata. 3)realność - „nowy sposób odnoszenia się nawzajem w służbie wspólnych celów” (Erikson). Rozwój wg E. przebiega stadiami, w każdym najważniejsze znaczenie ma pewien konflikt, który nigdy nie zostanie rozwiązany raz na zawsze, aczkolwiek musi być tak rozwiązany aby jednostka mogła uporać się skutecznie z konfliktami powstającymi w późniejszych fazach. Kolejne stadia nie następują po sobie według jakiegoś ściśle określonego rozkładu czasowego - każde dziecko ma swój własny „rozkład”, żadne ze stadiów nie mija bez śladu, ale przyczynia się do ukształtowania całej osobowości. Jest to zasada epigenetyczna - wszystko co się rozwija ma swój plan podstawowy i to co ma się rozwinąć, ma sobie właściwy okres dojrzewania, w którym dominuje nad pozostałymi elementami, aż w końcu wszystkie elementy osiągną dojrzałość.

Wyróżnia 8 faz rozwoju: 1) zaufanie a nieufność (I rok życia, wg Freuda faza oralno-sensoryczna). W zależności od otrzymywanej opieki niemowlę uczy się ufać, przejawia się to w ten sposób, że potrafi spokojnie, bez napięcia spać, przyjmować pokarm, wydalać. Zaczyna rozpoznawać przyjemne sytuacje i ludzi którzy są ich przyczyną. Dzięki bliskiemu zapoznaniu się z osoba matki, zażyłością z nią i zaufaniu do niej niemowlę osiąga stan akceptacji, w którym osoba ta może być nieobecna przez jakiś czas, a to osiągnięcie społeczne możliwe jest dzięki temu, że u niemowlaka rozwija się wew. pewność i ufność, którą matka odwzajemnia. Dzięki ciągłości doświadczeń z dorosłymi niemowlę uczy się polegać na nich i ufać im: lecz chyba ważniejsze jest to, że uczy się ufać samemu sobie. Taka pewność siebie musi wziąć gorę nad nieufnością, która jest w zasadzie niezbędna dla ludzkiego rozwoju. Właściwe proporcje ufności i nieufności powodują wystąpienie nadziei, która jest cnotą najwcześniejszą i nieodzowną dla pozostawania przy życiu. Ważne jest to aby niemowlę miało do czynienia z godnymi zaufania, macierzyńskimi rodzicami, którzy są wrażliwi na jego potrzeby i dostarczają mu przynoszących zadowolenie doświadczeń. Jednocześnie rozwija się zdolność odrzucania niespełnionych nadziei w przyszłych celach i planach. Uczy się, które nadzieje są możliwe i stosownie do tego reguluje swe oczekiwania. W przeciwnym razie, kiedy opieka jest niewłaściwa, niemowlę zaczyna spostrzegać świat jako nieuporządkowany i nieprzewidywalny, uczy się być podejrzliwe, lękliwe i nieufne do otaczającego go chaosu. 2) autonomia a wstyd i niepewność (zwątpienie) (2i3 r. ż.., faza analna). Dziecko uczy się czego się od niego oczekuje, jakie są jego obowiązki, przywileje ograniczenia. Jest to stadium które sprzyja rozwojowi swobodnej autoekspresji i zdolność okazywania miłości. Dziecko dążąc do nowych, aktywnych doświadczeń musi nauczyć się samokontroli i uznania kontroli nad jego poczynaniami innych ludzi. Dorośli w celu okiełznania samowoli dziecka wykorzystują uniwersalną i specyficznie ludzką skłonność do doznawania wstydu. Nadmierne zawstydzanie dziecka doprowadzi jedynie do tego, że przestanie ono odczuwać wstyd albo usiłując rozwiązać ten problem w inny sposób stanie się skryte, przebiegłe, fałszywe. Poczucie samokontroli zapewnia trwałe uczucie życzliwości i dumy, jednak poczucie jej utraty może być przyczyną trwałego uczucia wstydu i niepewności.

Cnotą, która się pojawia, jest wola. Źródłami jej są ćwiczenia się w uporze i przykłady silnej woli demonstrowane przez innych. Wola jest rozwijającą się ciągle zdolnością dokonywania swobodnych wyborów, podejmowania decyzji, ćwiczenia się w powściągliwości i wytrwałego działania. 3) inicjatywa a poczucie winy (4i5 r.ż. , faza falliczna). Jest to wiek inicjatywy, rozwoju umiejętności i odpowiedzialności. Inicjatywa w połączeniu z autonomią daje dziecku zdolność realizowania i planowania zadań oraz ustalania celów. W zależności od tego jak rodzice reagują na przejawiana przez dziecko aktywność intelektualna i ruchową będzie ono albo samodzielne i przedsiębiorcze albo też pełne poczucia winy i przekonane, że jest niezręcznym intruzem w świecie dorosłych. Cnotą jest zdecydowanie - które jest efektem zabaw dziecka. Chętnie wciela się w role dorosłych i ten świat zastępczej rzeczywistości uczy go jakie jest przeznaczenie różnych rzeczy jaki jest związek między światem wew. i zew. Zdecydowanie jest odwagą rozpatrywanie i osiąganie cenionych celów nie zahamowana groźbą kary, poczuciem winy. 4)pracowitość a poczucie niższości (6-11 r.ż faza latencji). Dziecko musi opanować wybujałą wyobraźnie i poddać się kształceniu. Uczy się pracowitości, poprzez odkrywanie prawidłowości, organizowanie i porządkowanie własnego świata i poznaje nagrody za pilność i wytrwałość. Można wywołać poczucie niższości u dziecka, jeżeli te jego wysiłki są odrzucane jako niemądre, złośliwe czy kłopotliwe. W tym stadium oddziaływania spoza domu zaczynają wywierać większy wpływ na rozwój dziecka. 5) tożsamość a pomieszanie tożsamości (przemieszanie ról) (okres dorastania 12-18).W okresie tym jednostka zaczyna mieć poczucie własnej tożsamości, że jest jedyna w swoim rodzaju a mimo to przygotowana do pełnienia jakiejś sensownej roli w społeczeństwie. Człowiek staje się świadomy swoich specyficznych, indywidualnych cech takich jak upodobania, antypatie, przyszłe cele, kierowanie własnym losem. Jest to okres kiedy chce się określić kim się jest i czym pragnie się być w przyszłości - plany zawodowe. Czynnikiem wew. aktywizującym proces kształtowania osobowości jest ego w swych aspektach świadomych i nieświadomych. Ego ma zdolność selekcjonowania i integrowani talentów, uzdolnień i umiejętności w procesach identyfikowania z ludźmi podobnie myślącymi i adaptacji do środowiska społecznego oraz utrzymywania środków obronnych przeciw zagrożeniom i lękowi, uczy się bowiem jakie impulsy, potrzeby i role są najbardziej potrzebne i efektywne. Wszystkie te cechy są integrowane tworząc tożsamość psychospołeczną. W tym stadium może dojść do przemieszania tożsamości, na skutek nie zintegrowania i taka jednostka nie wie kim jest albo przybiera „tożsamość negatywną” - ma poczucie posiadania wielu potencjalnie złych lub bezwartościowych cech, dlatego może przyjąć jakąś rolę społecznie nie akceptowaną. Rozwija się cnota wierności, będąca fundamentem, na którym budowane jest trwałe poczucie wartości. Wynika z tego, że jednostka dąży do poznania i zrozumienia siebie a także stara się sformułować zbiór wartości.

6)bliskość(intymność) a izolacja (dojrzała młodość). Ludzie poszukują partnerstwa, bliskich związków seksualnych, emocjonalnych i moralnych, co może doprowadzić do intymności. Niebezpieczeństwem jest izolacja, która jest unikaniem związków, spowodowana niechęcią do nawiązywania bliskiego stosunku. W tym stadium kształtuje się cnota miłości. Pojawia się ona i we wcześniejszych stadiach, ale rozwój prawdziwej bliskości następuje dopiero po zakończeniu okresu dorastania. 7)Twórczość (wielkoduszność) a stagnacja (zaabsorbowanie sobą), (wiek średni). Charakteryzuje je zainteresowanie tym co się tworzy - zainteresowania obejmują rodzinę, społeczeństwo, idee, przyszłe pokolenia. Taka przyszłościowa orientacja może się jednak nie rozwinąć i zamiast tego dana osoba może interesować się tylko sobą, sprawami materialnymi i własnym dobrobytem. Cnotą jest opiekuńczość, która wyraża się w trosce o innych, pragnieniem by opiekować się tymi którzy tego potrzebują . 8)integralność (poczucie spełnienia) a rozpacz (wiek starczy). Człowiek w fazie tej spogląda wstecz, na to co było kiedyś, na niewiadomą śmierć. W wyniku rozwiązań dokonanych w poprzednich stadiach może się cieszyć spełnieniem życia, mając poczucie zadowolenia z siebie, albo rozpacz ogarnia tego, który uważa, że źle pokierował swoim życiem i że było ono nie zadowalające.

8. Teorie relacji z obiektem - podstawowe założenia, przedstawiciele.

Są to teorie z lat 60-70 - tych. Wg nich istotny jest nie tyle podmiot, co jego relacja w stosunku do innych osób. Istotne jest jak energia biopsychiczna uaktywnia się w kontaktach z innymi osobami, a w szczególności z osobami znaczącymi (tj. tymi, które mają możliwość zaspokajania potrzeb podmiotu). Dzielą się na dwa człony: 1. Teorie Ego; przedstawiciele: Kernberg, Palint, Fairbairn. Wg Kernberga - jeżeli relacje z obiektem przebiegają w sposób poprawny, wówczas też poprawnie rozwija się energia ego; jeżeli relacje nie są poprawne, może dojść do stanów patologii ego; 2. Teorie Self - bardziej koncentrują się na tym, jak rozwija się obraz siebie. Wg Kochut - self istnieje już w momencie urodzenia (jest archaiczne), a ten zalążek jest formą pewnej energii. Self zbudowane jest z dwu biegunów:

ambicja --------ideały

\/

obszar intermedialny

Pomiędzy nimi istnieje realny stan napięcia w zależności od interakcji self z obiektem, tworzą się schematy, obiekt uwalnia napięcia, aktualizuje je i ujawnia w sposobie myślenia, zachowania. Jeżeli obiekt empatycznie wyczuwa potrzeby podmiotu, prowadzi to do prawidłowego rozwoju. Jeżeli jest inaczej, następuje zaburzenie energii i patologia self: niedostosowany self - nadmiernie pobudzony, zachowujący się gwałtownie, rozbity self - dominacja postaw pychy i wzniosłości, objaw neurozy, nadmiernie stymulowany self - bolesne przeżywanie zakazów, stany napięcia i niepokoju, brak dążeń do wykorzystania własnego potencjału, nadmiernie obciążony self.

Osobowość z pogranicza: - rozpaczliwe próby uniknięcia zagrożenia, - powtarzające się niestabilne silne związki z innymi osobami, - zaburzenie tożsamości, - impulsywność, nieprzewidywalność zachowań, - powtarzające się samouszkodzenia, groźby lub próby samobójcze, - niezrównoważenie emocjonalne, - stałe poczucie pustki wewnętrznej, - nieadekwatne, niekontrolowane wybuchy gniewu, - przejściowe, związane ze stresem objawy dysocjacyjne lub nastawienia urojeniowe. Osobowość narcystyczna - ciągle potrzebuje obiektu, poszukuje związków z ludźmi, aby utwierdzały ją w próżności. Domaga się uczuć nie dając w zamian nic. Jest ona rezultatem złego funkcjonowania w dzieciństwie kanału podmiot - obiekt (dziecko-matka). Wg Winnicotta - człowiek dąży do rozwoju self prawdziwego, złe funkcjonowanie z obiektem prowadzi do wytworzenia self fałszywego.

9. J. Bowlby i jego teoria przywiązania (style przywiązania).

Istotą tej teorii jest wrodzona dążność do przywiązania do obiektu. Przywiązanie jest równoznaczne z innymi popędami. Zachowanie związane z przywiązaniem są centralnym punktem teorii. Dziecko-matka: jest to pierwsza figura, dająca szansę na spełnienie tego popędu. Na tym etapie jest to proces nieświadomy. Jeżeli dziecko ma poczucie przywiązania to ma także poczucie bezpieczeństwa, uwalnia się od lęku. Pozwala to na rozwój. Najbardziej widoczne jest to ok. 6 m- ca życia. Dziecko już zdaje sobie sprawę z tego, że matka może odejść lecz przy spełnieniu popędu przywiązania czuje się bezpiecznie.

U dziecka wytwarzają się aktywizujące modele wewnętrzne będące ubocznymi produktami wynikającymi z przywiązania, w rezultacie odpowiada to za późniejsze style przywiązania mające duże znaczenie w życiu człowieka. Rozróżniamy 5 stylów przywiązania: 1. styl bezpieczny - ufny w stosunku do innych, obiekt przywiązania jest zawsze dostępny, czuje się dobrze w układach wzajemnej zależności. 2. styl unikający - brak zaufania do innych, brak poczucia bezpieczeństwa - figura przywiązania może zniknąć, brak zabiegania o kontakt, unikanie kontaktu z powodu lęku przed zranieniem. 3. styl lękowo- ambiwalentny - podwyższony niepokój przed możliwością pozostania samotnym. 4. styl dezorganizacji i zagubienia - przejawia się w dysharmonii i chaosie w kontaktach interpersonalnych, zachowania sprzeczne wewnętrznie. 5. styl unikająco - ambiwalentny - osoby nerwowe, przygnębione, mogące zaniedbywać swoje obowiązki i kontakty.

10. Metody projekcyjne jako podstawowe narzędzia diagnostyczne (założenia psychologii projekcyjnej, hipoteza projekcji, hipoteza poziomów projekcji, rodzaje projekcji, badania testem projekcyjnym jako sytuacja społeczna, rodzaje metod projekcyjnych).

Podstawą psychologii projekcyjnej są psychoanaliza i psychologia postaci. Główne założenia psychologii projekcyjnej to: - struktura osobowości jest wielowarstwowa, - ujęcie całościowe (organizm człowieka to pewien system umiejący się samoregulować), - wszelkie zjawiska mają ściśle określoną przyczynę (myślenie przyczynowo-skutkowe), - osobowość jest pojmowana jako proces (nie jako zespół cech) dynamiczny, zmieniający się w czasie; poprzez fakt powtarzania się w czasie można wnioskować o stałości pewnych właściwości, -osobowość to proces, który kształtuje się indywidualnie a o kierunku tego procesu decydują dążenia jednostki (nie może powtórzyć się u dwóch osób), - warunkiem poznania drugiego człowieka jest uzyskanie obrazu całości osobowości tego człowieka. Do głównych wyznaczników psychologii projekcyjnej należą: 1. podejście dynamiczne, 2. podejście holistyczne (całościowe), 3. podejście funkcjonalne (osobowość jako proces pełni sobie właściwe funkcje). Hipoteza projekcji: osoba badana uzupełniając czy wykonując pewne zadanie, interpretując pewne obrazki, wypowiada się zgodnie ze swoim światem wewnętrznym, swoimi ukrytymi pragnieniami i potrzebami. Istotna jest zasada spostrzegania figury i tła oraz dążenie do doskonałości figury. Percepcja nasycona jest potrzebami i zależy w dużej mierze od energetycznych stanów wewnętrznych człowieka.

Hipoteza poziomów projekcji: im bardziej wieloznaczny jest bodziec, do końca nie dająca się sklasyfikować struktura, tym większe jest nasilenie projekcji rożnego typu i prawdopodobieństwo rzutowania większych i nieświadomych pokładów osobowości. Psychologia projekcyjna wykorzystuje pewne zasady projekcji. Na tej podstawie wyróżnia się 4 rodzaje projekcji: 1. p. klasyczna (od Freuda) - polega na odmowie przyznania się do posiadania pewnych cech i przypisanie ich światu zewnętrznemu; 2. p. atrybucyjna - polegająca na przypisywaniu własnych motywów, uczuć i zachowań innym ludziom; 3. p. autystyczna - gdzie dostrzegane rzeczy są modyfikowane wg własnych potrzeb wewnętrznych. Wraz ze zmianą potrzeb zmienia się interpretacja; 4. p. zracjonalizowana - osoba dokonująca projekcji może być świadoma swojego zachowania i próbuje je usprawiedliwić. Ponadto można tu wymienić piąty rodzaj, tzw. 5. apercepcję poznawczą - człowiek napotyka sytuacje nieznaną, nie potrafi jej zinterpretować i przetwarza bodźce tak, aby pasowały do jego schematów poznawczych (istotny jest tu proces abstrahowania i motywacja poznawcza). Opisane wyżej typy projekcji są wykorzystywane w tworzeniu testów projekcyjnych.

Badanie testem projekcyjnym jako sytuacja społeczna.

Mimo iż, testy projekcyjne pozwalają na łatwe nawiązanie kontaktu z osobą badaną niosą ze sobą szereg trudności zarówno dla badającego jak i badanego. Badający musi przede wszystkim przekazać osobie badanej dokładną informację o charakterze badania, wymaganiach i oczekiwaniach i zrobić to tak, aby zachęcić badanego do współpracy. Ważne jest, aby osoba badana była zdolna do odsłonięcia swojego świata, obrazu, akceptując jednocześnie fakt robienia przez badającego notatek. Przy badaniu testem projekcyjnym bardzo ważny jest wpływ innych czynników na efekty, np. pozycja społeczna badanego, płeć, wiek, styl zachowania, miejsce badania, przekonanie do badania (może być różne w zależności od kręgu społ. z jakiego wywodzi się badany), a także stosunek do psychologa. Zachowanie w sytuacji badania jest wypadkową sytuacji pewnych dyspozycji człowieka i samej sytuacji badania. Testy takie wymagają regresji, zejścia na niższe poziomy, wydobycia podświadomych wyobrażeń, treści myślowych, uaktywniają też mechanizmy obronne, rożne stany emocjonalne. Dają szansę na poznanie indywidualności człowieka. Osoba badana może dokonywać projekcji (rzutować), tzn. nadawać osobisty sens każdemu neutralnemu bodźcowi. Takie projekcje odzwierciedlają rożne potrzeby oraz sposoby emocjonalnego przystosowania jednostki, ujawniając w ten sposób jej podstawową strukturę osobowości.

Podział metod projekcyjnych. Charakterystyka testów: - nie są ustrukturalizowane, - mają krótką instrukcję, - niejasne bodźce (daje to pewną swobodę wypowiedzi, zasady badania nie są do końca precyzyjne a instrukcja nie jest jednoznaczna), - odkrywają ukryte, latentne cechy osobowości. Wadą ich jest: - brak standaryzacji, psychologowie musza się w dużej mierze opierać na subiektywnej ocenie przy kategoryzowaniu i obliczaniu odpowiedzi osoby badanej, - brak norm populacyjnych, - kłopoty z rzetelnością, - problemy z trafnością.

Metody projekcyjne dzielimy na: 1. testy konstrukcyjne - wymagające konstruowania pewnych zachowań, 2. testy wyboru - porządkujące 3. t. skojarzeniowe (Rorschah, TAT) 4. uzupełnianie (zdania niedokończone).

Blok III - PSYCHOLOGIA FENOMENOLOGICZNA I EGZYSTENCJALNA.

1.Fenomenologiczna propozycja H.Hermansa.

2. Pojęcie pola fenomenologicznego i jego składowe w interpretacji C. Rogersa

Pole fenomenologiczne stanowi indywidualny układ odniesienia, znany jedynie samej jednostce. Jest to doświadczenie obejmujące to, co się dzieje w obrębie organizmu, potencjalnie dostępne świadomości. Od pola fenomenologicznego (rzeczywistości subiektywnej) uzależnione jest zachowanie człowieka. Osobowość wg Rogersa składa się z dwóch elementów. Są to: organizm i self (ja). 1. Organizm Jest ujęty fenomenologicznie, a nie biologicznie. Jest siedliskiem wszelkich doświadczeń. Doświadczenia te są skomasowane na różnych poziomach (ciała, doznań, przeżyć) - od urodzenia do śmierci. Każde doświadczenie jest potencjalnie dostępne świadomości człowieka. Całość tego doświadczenia to właśnie pole fenomenologiczne. W polu fenomenologicznym kursuje świadomość; w zależności od tego, jakie jest to pole fenomenologiczne taka jest świadomość. Pole fenomenologiczne jest ciągłym punktem odniesienia. Pole z aktualnym otoczeniem tworzy całość. Aktualnie oddziałujące otoczenie może na to pole wpływać - uzupełniać je, modyfikować. Fakt doświadczenia jest dostępny świadomości. Ale nie oznacza to, że pole fenomenologiczne równa się polu świadomości. Możemy mieć takie doświadczenia, które nie są w danej chwili dostępne świadomości. Fakt, że doświadczenie jest dostępne oznacza, że do świadczenie jest dobrze symbolizowane. Pole fenomenologiczne obejmuje doświadczenia symbolizowane i niesymbolizowane: a) d. się symbolizowane - możemy je sobie uzmysłowić, nazwać, określić; jest dostępne świadomości; b) d. niesymbolizowane - mogą mieć wpływ na nasze zachowanie, mają charakter podprogowy (czyli wpływ pośredni na nasze zachowanie); są to doświadczenia, których nie zawsze jesteśmy świadomi. 2. Ja (obraz-ja; self-concept). Jest to część pola fenomenologicznego, która stopniowo wyodrębnia się z całości. „Ja” różnicuje się na 2 układy: - ja realne (tak jak siebie widzę), - ja idealne (taki, jaki chcę być).Pomiędzy ja a organizmem może dojść do niezgodności, która prowadzi do powstawania poczucia zagrożenia i niepokoju. Osoba o takiej niezgodności zachowuje się obronnie, jej sposób myślenia jest zawężony i sztywny.

3. Rozwój i jego niepowodzenie w interpretacji C. Rogersa (kongruencja jako podstawa prawidłowości rozwoju).

Zrozumieć rozwój osobowości, to zrozumieć, że każdy z nas ma tendencje do realizacji siebie. Jeżeli nie otrzymuję szacunku od innych ludzi, następuje blokada rozwoju. Każdy z nas ma stałe dążenie do rozwoju. Rogers twierdzi, że tendencja rozwojowa może przejawiać się jedynie wtedy, kiedy jednostka jasno spostrzega wybory stojące przed nią i nadaje im właściwą formę symboliczną. Jeśli osoba jest zdolna odróżniać zachowania o charakterze rozwojowym od zachowań regresywnych to zwykle wybiera rozwój, a nie regres. Jakie są warunki, aby człowiek rozwijał się w kierunku harmonijnym? Wg Rogersa istnieją 2 takie potrzeby: potrzeba uznania ze strony innych i potrzeba szacunku do siebie. Potrzeby te są bardzo silnie ze sobą związane. Im większe uznanie posiadam od innych tym większy szacunek mam dla siebie i w rezultacie następuje harmonijny rozwój. Podstawą prawidłowego rozwoju jest kongruencja. Jest to zbieżność, która następuje, gdy pomiędzy organizmem (siedliskiem doświadczeń symbolizowanych) a selfem (centrum doświadczeń) występuje zbieżność w linii realizacji . Wtedy następuje harmonia. Linie realizacji self i linie realizacji organizmu są zbieżne jako tego siedliska doświadczeń.

4. Interpretacja z perspektywy psychologii egzystencjalnej - ogólne założenia

1.Egzystencjaliści sprzeciwiają się przenoszeniu pojęcia przyczynowości z poziomu nauk przyrodniczych dla nauk humanistycznych. Przyczynowość nie jest tym, co można zastosować do zachowań ludzkich. Kluczowe dla człowieka jest to, że w egzystencji ludzkiej nie występują wyraźne relacje przyczynowo-skutkowe. Jeśli mamy zatem do czynienia z człowiekiem, to mamy do czynienia z następstwem czasowym dokonań, a nie przyczynowo-skutkowym. Niedopuszczalne jest wnioskowanie w wyniku następstwa czasowego o przyczynowości (ponieważ niekoniecznie musi występować). Chodzi o to, że jeśli coś się wydarzyło dziecku to nie oznacza to, że musi to być przyczyna zachowania człowieka w życiu dorosłym (nie musi to być układ przyczynowo-skutkowy), po prostu oba zdarzenia (A lub B), które mogłyby to spowodować, nie mają tutaj zastosowania. Dlatego też psychologia egzystencjalna odrzuca przyczynowość, ponieważ uważa, że przyczynowość oznacza determinizm. Nie można przyjąć takiego determinizmu w życiu psychicznym, jaki obowiązuje w kontaktach przyrodniczych. Psychologia nie może się wzorować na takich naukach, musi mieć swoją metodę. A jest nią przede wszystkim fenomenologia - metoda badania doświadczeń.. Jeżeli nie istnieje przyczynowość, to musi istnieć coś innego. Wg egzystencjalistów kluczowym pojęciem jest motywacja. Znaczy to, że zaczynamy patrzeć na człowieka pod katem jego zrozumienia, a nie pod katem szukania, co zdeterminowało jego układ. Motywacja implikuje zrozumienie. Dopiero kiedy zrozumiem, że ja chcę, to ja tak naprawdę zrozumiem człowieka. Motywacja i zrozumienie to 2 elementy ważne dla człowieka (a nie przyczyna i skutek).

2.Egzystencjaliści zdecydowanie przeciwstawiają się dualizmowi. Dualizm typu podmiot-przedmiot, umysł-ciało jest czymś, co nie powinno mieć miejsca, ponieważ wprowadza zamieszanie i trudności w interpretacji. Podstawową tezą jest jedność bytu jednostki w świecie.

3.To, co jest ważne wg egzystencjalistów, to próba wyjaśnienia egzystencji w kategoriach zupełnie innych niż do tej pory. Wg nich nie można tłumaczyć sobie człowieka w kategoriach nieświadomości, energii psychicznej, instynktu. Trzeba tłumaczyć egzystencję w kategoriach pewnych zjawisk, tego co się jawi, ponieważ zjawiska dane nam są bezpośrednio. Na podstawie tego, jak się jawi rzeczywistość, jak się jawi zachowanie człowieka, można tak naprawdę tego człowieka uchwycić. W psychologii egzystencjalnej ważne są zjawiska. Zjawiska są rzeczywistością, są czymś bezpośrednim. Nie da się ich pominąć. Psychologia, która „chwyta” zjawiska jest psychologią najdokładniejszą, najpełniejszą.

4.Psychologia egzystencjalna nie traktuje człowieka jak przedmiotu. Szuka zrozumienia ludzkiego bycia i kondycji ludzkiego egzystowania. Żeby zrozumieć człowieka, trzeba zrozumieć kondycję jego bytu, sposób i jakość jego egzystowania. W tym dopiero wyraża się cały człowiek.

5.Ostatnie założenie to struktura egzystencji. Kluczową rzeczą dla uchwycenia życia psychicznego człowieka jest zrozumienie sposobu bytowania, egzystowania,, jakości bycia, ponieważ przez jakość życia pokazuje się życie psychiczne, jawi się zachowanie człowieka. Żeby określić jakość życia, trzeba określić jaka jest struktura egzystowania, co obejmuje to egzystowanie. Dlatego mówi się o strukturze egzystencji. Struktura egzystencji tworzy pojęcie „bycia w świecie”. Bycie w świecie to nie jest właściwość człowieka. To całość egzystencji ludzkiej (analiza bycia tutaj).

5. Struktura egzystencji i rozwój

Kluczowa rzeczą dla uchwycenia życia psychicznego człowieka jest zrozumienie sposobu bytowania, egzystowania, jakości życia, ponieważ przez jakość życia pokazuje się życie psychiczne, jawi się zachowanie człowieka. Żeby określić jakość życia trzeba określić jaka jest struktura egzystowania, co obejmuje to egzystowanie. Cała struktura egzystencji ludzkiej opiera się na pojęciu „ Bycia w świecie” - Dasein. „Bycie w świecie „ jest egzystencja człowieka. Dasein nie jest właściwością, czy atrybutem jednostki, ani też częścią jej bytu, jak ego u Freuda czy anima u Junga; jest to całość egzystencji ludzkiej. Dasein jest słowem niemieckim, stosowanym przez Heideggera, jako przeciwieństwo słowa Vorhandsein, które określa istnienie innych bytów niż ludzkie. W wierniejszym przekładzie Dasein oznacza „być jedynie tu”, „być oto” i zupełnie nie kojarzy się z przestrzenią zewnętrzną. Jest to odsłaniająca, rozumiejąca otwartość na świat, sposób bycia w świecie polegający na tym, że całość egzystencji jednostki, taka jaka ona jest i jaka ma być, może objawić się i stać się obecna oraz być obecnością .”Być oto” wyraża pierwotną bezpośredniość i nieuchronność tego warunku egzystencji. Ludzie nie bytują poza światem, a świat nie istnieje jako odrębny od ludzi. Boss: „ Człowiek odkrywa ( odsłania) świat”. Pojmowanie egzystencji jako „bycia w świecie” usuwa podział na podmiot i przedmiot i przywraca jedność między ludźmi i światem. Strukturę egzystencji tworzy również „ Bycie poza światem” ( możliwości ludzkie). Bycie poza światem nie oznacza (Binwanger) przebywania w świecie poza doczesnym ( w Niebiosach), lecz wyraża różnorakie możliwości transcendencji świata , w którym ludzie przebywają i wkraczanie przez nich w nowy świat. Człowiek może, jeśli tego pragnie, zrealizować w pełni możliwości swego bytu. Człowiek może żyć życiem autentycznym jedynie wtedy, gdy urzeczywistnia swoje możliwości. Jeśli ludzie ignorują lub ograniczają pełnie możliwości swej egzystencji, albo tez pozwalają się zdominować innym ludziom czy swemu środowisku, ich egzystencja jest nieautentyczna. Ludzie mogą w sposób wolny wybierać jeden z dwu sposobów życia.

Na strukturę egzystencji składa się również OSNOWA EGZYSTENCJI. Chodzi o to, że każdy z nas ma pewne uwarunkowania społeczne, polityczne, geograficzne, biologiczne. Te warunki tworzą własne podłoże, osnowę egzystencji, pewien fundament. Podłoże to nic innego jak to, że wychowałem się w danej rodzinie, w danym kraju, w danych warunkach społ- ekonomicznych. Jeżeli chcemy autentycznie rozwijać siebie, dążyć do rozwoju osobowości to musimy zaakceptować fakt , że jesteśmy tacy , a nie inni. Można powiedzieć, iż żyć autentycznie można tylko wówczas, gdy żyjemy zgodnie z naszym przeznaczeniem, np. jeśli ktoś rodzi się kobietą, to osnowa jej egzystencji jest inna niż mężczyzny. To, że się jest kobietą, określa, po części, możliwości egzystencji. Gdyby kobieta odrzuciła te możliwości i próbowała stać się mężczyzną czy być męska, to wybrałaby nieautentyczny sposób bycia w świecie. Karą za nieautentyczność jest poczucie winy. Autentyczna egzystencja opiera się na uznaniu osnowy własnej egzystencji. Nieautentyczna egzystencja wynika z oderwania się od własnej osnowy, własnego podłoża. Efektem tego jest słabość egzystencjalna, co oznacza, że jednostka nie jest autonomiczna w swym świecie, jest oderwana od swej egzystencji, nie podejmuje odpowiedzialności za swoją egzystencje i zdaje się na obce siły, które czyni odpowiedzialnymi za swój los. Człowiek staje się wyizolowany, a izolacja naraża jego na frustrację, frustracja zaś uruchamia stany lękowe, które to uruchamiają mechanizmy obronne.

Następnym pojęciem , które tworzy strukturę egzystencji jest PROJEKT ŚWIATA. Jest to jak gdyby model jednostkowy bycia w świecie. Jest to sposób widzenia świata, bycia w nim i nasze w nim funkcjonowanie. Projekt świata danej osoby determinuje jej reakcje w specyficznych sytuacjach i przesądza o tym, jakie rozwiną się u niej cechy charakteru i symptomy. Wszystko co robi jednostka nosi jakieś piętno. Granice projektu świata mogą być ciasne i ograniczające lub też szerokie i rozciągliwe.

Projekt świata może być taki, że ja np. widzę świat w którym żyją ludzie zawistni, trzeba się dobrze ustawić, trzeba być cwanym i przedsiębiorczym, żeby przeskoczyć tę ludzką pseudointeligencję (to jest projekt świata). W efekcie taki projekt świata uruchamia pewne zachowania. Projekt świata może być taki, że chciałbym aby świat idealny, żeby wszyscy się kochali, a w efekcie prowadzi to do tego, że jesteśmy niedostosowani do świata. Analiza w kategoriach projektu świata pozwala na stwierdzenie czy ktoś jest otwarty, czy zamknięty itd.

Poza tymi kategoriami należy powiedzieć o SPOSOBACH BYCIA W ŚWIECIE. Istnieje wiele sposobów bycia w świecie. Każdy z nich określa w jaki sposób Dasein rozumie, interpretuje i wyraża samo siebie. Można według Binswangera wyróżnić bycie w świecie:

-podwójne, kiedy to np. jest dwoje zakochanych i wówczas „Ja” i „Ty” przekształca się w „My”, -pluralne, gdzie dominują stosunki formalne, rywalizacja i walka, -amonimowe, gdy ktoś jest zamknięty na innych .

6. Wybór sposobu istnienia jako podstawa rozwoju osobowości (na przykładzie Binswangera)

Istnienie w świecie usuwa podział na podmiot i przedmiot, przywraca jedność między człowiekiem a światem. Przy czym bycie w świecie może mieć różny charakter: -UMWELT- bycie w świecie, bycie w otoczeniu biologicznym, fizycznym, -MITWELT- bycie w świecie z innymi ludźmi, -EIGENWELT-bycie w świecie z samym sobą. Wyróżnienie tych rodzajów bycia, daje szansę zrozumienia, dlaczego człowiek tak a nie inaczej się zachowuje. Otóż taką propozycję podaje Ludwik Binswanger. W swojej analizie pokazuje on co się dzieje, gdy człowiek koncentruje się tylko na jednej formie bycia w świecie. Przy wyborze UMWELT - człowiek ma wówczas tylko jedno zadanie: przystosować się do praw rządzących w środowisku biologiczno- fizycznym (jednostka skupia się na przystosowaniu się do praw, które rządzą światem). Ten sposób istnienia może prowadzić do tego, że człowiek gubi się w tym wymiarze i nie dostrzega innych ludzi i wytwarza się w nim pewna forma rzeczywistości, która jest formą zaburzenia wewnętrznego. Człowiek koncentruje się na „Ja cielesnym ”i pojmuje świat w kategoriach: korzyści, przystosowania, wykorzystania itd. Jeżeli skoncentrujemy się na MITWELT- to nastawiamy się na bycie z innymi, kosztem UMWELT i EIGENEWELT. Ta forma prowadzi do uprzedmiotowienia siebie samego. Człowiek sam dla siebie staje się przedmiotem. Ta forma powoduje, iż postrzegamy siebie tak jak chcą nas widzieć inni. Człowiek traci swoją indywidualność, oryginalność, staje się bezosobowy. Nie potrafi stać się podmiotem. Trzeci wymiar EIGENEWELT- to bycie z samym sobą. Człowiek dąży do własnej odrębności, „na siłę” przez co staje się nieprzystosowany. Zamyka się na świat i na innych ludzi. Ten sposób ma charakter „ ja życzeniowego”. Zatem postrzeganie siebie na własny sposób, powoduje że świat postrzegany jest jako niebezpieczny, obcy, to powoduje bunt i ucieczkę od świata, jest to ucieczka od innych ludzi. Podsumowując zagadnienie wyboru sposobu istnienia można powiedzieć, iż nie można być w świecie i nie być ze sobą, nie można być w świecie i nie być z innymi ludźmi.

Dlatego też dla prawidłowego rozwoju osobowości człowiek powinien połączyć wszystkie trzy wymiary.

7. Propozycja analizy bytu ludzkiego według V. Frankla

Według Frankla , człowiek jest jednością, która napędzana jest przez wartości, a nie przez popędy. Byt ludzki napełnia się sensem dzięki temu, że urzeczywistniamy wartości. Pomimo iż człowiek jest jednością można na niego spojrzeć z różnych wymiarów: somatycznego, psychicznego, noetycznego. SOMATYCZNY-oznacza, że człowiek jest istota cielesną, że człowiek pokazuje się na zewnątrz, tak jak jego ciało. PSYCHICZNY-oznacza to, że człowiek jest istotą, która myśli, odczuwa. NEOTYCZNY-( duchowy). Jest on kluczowy dla człowieka, ponieważ charakteryzuje go jako kogoś niepowtarzalnego w łańcuchu ewolucji. Ten wymiar charakteryzuje tylko człowieka. Nie ma możliwości zrozumienia wymiaru somatycznego czy psychicznego bez zrozumienia wymiaru noetycznego. Organizm psychofizyczny, który człowiek posiada jest narzędziem ekspresji działania wymiaru neotycznego. Frankl porównuje te trzy wymiary do : 1) fortepianu, 2) pianisty, 3) utworu muzycznego. Ciało i psyche daje możliwość realizacji ducha. Utwór muzyczny jest tutaj najbardziej istotny. Nie jesteśmy w stanie przedstawić utworu muzycznego, jeśli nie posiadamy fortepianu. Fortepian to ciało na którym gra psyche, czyli pianista, a duch to utwór muzyczny.

8.Interpretacja mechanizmów i charakteru rozwoju osobowości w ujęciu V. Frankla (wola sensu jako zasadniczy rys człowieka).

Podstawowy sposób odniesienia się do rzeczywistości wg. Frankla to WOLA SENSU. Nadrzędny motyw człowieka to wola odkrywania sensu. Odkrywanie sensu dokonuje się przede wszystkim przez poznawanie świata, przez poznawanie siebie, doświadczanie świata i siebie.Wg Frankla każda sytuacja życiowa daje szansę na odkrywanie sensu, ale musi istnieć wola sensu ze strony człowieka. Wola sensu jest tu kluczowa, gdyż traktuje człowieka jako sprawcę, a nie jako istotę reaktywną. Wola sensu oznacza skierowanie się ku wartościom, a w zależności od rodzaju wartości może się aktualizować samoistnie Wg Frankla ludzkie istnienie może być ujęte w trzech aspektach: 1)Ja jestem w kategoriach ja muszę (Ja musze ponieważ jestem genetycznie zdeterminowany). 2)Ja jestem w kategoriach Ja powinienem (jest to zadanie stawiane człowiekowi). 3)Ja jestem w kategoriach Ja powinienem ( jest to zadanie stawiane człowiekowi). Dzięki temu że istnieją te wymiary rzeczywistości, możliwe jest napięcie pomiędzy tymi wymiarami a podmiotem. W efekcie prowadzi to do tego, że uaktywnia się WOLA SENSU, motywacja. Z uwagi na naturę noetyczną, szczególnie ważne są wg Frankla wartości postawy, z których wyróżnia się trzy: DZIAŁANIA- związane z aktywnością, PRZEŻYWANIA- związane z odczuwaniem, POSTAWY- są to wartości , które dają szansę na wydobycie indywidualnego, twórczego wysiłku. Wartości postawy realizują się często w cierpieniach. Cierpienie bowiem wymaga największego wysiłku, żeby odkryć sens. Człowiek odkrywając sens, znacznie dzięki woli, odkrywa i realizuje siebie. Frankl mówi, iż najważniejsze jest to, żeby człowiek transcendował. Uważa, że realizacja siebie jest ubocznym produktem odkrywania sensu. Kiedy człowiek nie odkrywa sensu, nie orientuje się na postawy wartości, dochodzi do patologii. W życiu społecznym obserwuje się patologię np. ducha czasu - człowiek ma poczucie zagrożenia, a chwilę obecną traktuje jako coś wyjątkowego. Człowiek tak naprawdę nie potrafi wziąć na siebie odpowiedzialności, nie umie odkryć sensu, poza postawą „ tu i teraz”, jest to postawa prowizoryczna.

POSTAWA fatalistyczna- to taka, w której człowiek nie umie odkryć sensu życia, nie ma woli sensu, staje się zniewolony przez rzeczywistość. Postawa fanatyczna- wiąże się z tym, iż człowiek nie wiele robi, gdyż uważa, że na nic nie ma wpływu. Człowiek musi dążyć do odkrywania sensu, gdyż przez odkrywanie sensu odkrywamy coraz bardziej wymiary własnej osoby. Frankl wyróżnia dwa etapy rozwoju człowieka: Etap I - kiedy organizm dojrzewa do bycia narzędziem osoby (dojrzewa do tego, aby „osoba głęboka” uczyniła sobie z niego narzędzie i miała szansę na realizację woli sensu); Etap II To właściwy rozwój. Posługiwanie się własna psychofizycznością i doświadczania siebie w sposób indywidualny. Gdybyśmy zrezygnowali z odkrywania sensu, następuje możliwość pojawienia się nerwicy neogennej. Człowiek staje się cyniczny, znudzony, lekceważący, egocentryczny

Blok IV

TEORIE ORGANIZMICZNE

Prekursorzy tych teorii chcieli zlikwidować dualizm. Jackson: najstarsze struktury naturalne są najbardziej trwałe, najmłodsze: kora mózgowa jest najbardziej narażona na zniekształcenia i zaburzenia. Ujmował on człowieka całościowo. Innymi założycielami tych teorii byli: fizjolog C. Bernard i filozof polityk: Jan Smuts.

1. Podstawowe założenia teorii organizmicznych:

1)Położenie nacisku na spójność i integralność osobowości. Organizacja to naturalny stan każdego organizmu. 2)Punktem wyjścia jest przyjęcie tezy, że organizm to zorganizowany system który można analizować tylko jako całość. Jest to myślenie holistyczne. Nie można zrozumieć całości badając wyizolowane części, ponieważ całość funkcjonuje wg praw, których nie odnajdujemy we fragmentach. Nie można pozwolić aby integralność została zniszczona przez analizę. 3)Uważa się, że człowiek jest motywowany przez jeden najważniejszy motyw a nie przez wiele motywów. Ten główny cel nadaje życiu jednostki cel i kierunek. 4)Realizacja potencjalnych potrzeb odbywa się różnymi sposobami. Cechą każdego systemu jest otwartość. 5)Teorie organizmiczne minimalizują wpływ środowiska. Jego wpływ jest na tyle istotny na ile organizm wybiera te cechy na które chce reagować. Środowisko nie może zmusić organizmu do działań, gdy zapanuje ono nad człowiekiem to jest to stan patologiczny. Zwolennicy tych teorii korzystają z założeń psychologii postaci rozszerzając ją o wszystko czym dany organizm jest i co czyni. 6)Wiele można się nauczyć z wszechstronnego badania jednej jednostki, więcej niż z rozległych badań izolowanej funkcji psychologicznej, wyodrębnionej z wielu jednostek. Z tego powodu teorie organizmiczne są bardziej popularne wśród psychologów klinicznych, którzy są zainteresowani całą osobą niż wśród psychologów eksperymentalnych zainteresowanych badaniem oddzielnych procesów np.: spostrzegania. Czołowymi przedstawicielami teorii organizmicznych są: K. Goldstein, P. Lecky, A. Angyal, A. Maslow.

2. Struktura i dynamika osób w interpretacji K. Goldsteina.

Struktura osobowości. Organizm jest całością i składa się z części bardzo silnie ze sobą połączonych. Gdy następuje izolacja części to mamy do czynienia z chorobą (np.: w stanie strachu). Każdy proces jest wynikiem działania całego organizmu. Kiedy dana część zaczyna dominować staje się figurą a pozostała część organizmu staje się tłem. Figura jest wynikiem podejmowania aktywności przez organizm. Tło jest ciągłe - nie tylko otacza figurę, ale znajduje się też poza nią. Każda figura przejawia się w postaci zorganizowanego i elastycznego zachowania. Figury naturalne prezentują preferencje. Preferencje są to wrodzone czynności wykonywane przez człowieka zgodnie z całym organizmem. Figury nienaturalne to te które są wymuszone lub spowodowane przez traumatyczne wydarzenia, nasycone negatywnymi emocjami. Goldstein wyróżnia trzy różne rodzaje zachowań, które wchodzą w strukturę organizmu: 1)Działania: czynności dowolne, doświadczane w sposób świadomy, np.: chcę iść do kina. 2)Postawy: uczucia, nastroje, doświadczane wewnętrznie. 3)Procesy: elementy które tworzą strukturę organizmu i mogą być doświadczane tylko pojedynczo. G. wyróżnia i wprowadza trzy pojęcia dynamiczne: 1)Wyrównywanie energii, jej centryzacja. Stały dopływ energii wyzwala w organizmie napięcie. Energia jest angażowana w różne reakcje i dlatego musi nastąpić wyrównanie napięcia. Powoduje to centryzację, zaistnienie centrum, które steruje energią i całym zachowaniem. Centryzacja jest rzadko osiągalna. Napięcia pojawiają się gdy następują zaburzenia. 2)Samorealizacja - najwyższy motyw, inne motywy to przejawy samorealizacji. Ludzie w różny sposób realizują siebie, mają różną siłę popędów i skalę potrzeb. Samorealizacja jest wydobywaniem potencjałów natury ludzkiej. 3)Dochodzenie do porozumienia ze środowiskiem. Środowisko to źródło mocy. Naciska na człowieka, daje mu szansę na spełnienie. Należy liczyć się ze środowiskiem np.: przystosowując się do zagrożeń natury. Licząc się z tym dochodzi do porozumienia ze środowiskiem.

3. Struktura biosfery w interpretacji A. Angyal'a.

W przeciwieństwie do Goldsteina uważał, że nie można oddzielić organizmu od środowiska, ponieważ przenikają się one nawzajem. Biosfera to całość, system, zbudowana z holistycznych jednostek. W tej biosferze jako w swoistej całości dają się wyróżnić dwa bieguny, ale żaden nie ma znaczenia bez całości. Te dwa bieguny to: organizm - podmiot i środowisko - obiekt. Dynamika życia składa się z interakcji między nimi. Wydarzenia biosferyczne, mające charakter dwubiegunowy są rzeczywistością którą należy badać. Nie można rozpatrywać śr bez organizmu i organizmu bez śr. System może być sztywny lub plastyczny. System sztywny - części mają ustalone pozycje i są względnie nieruchome. System plastyczny - części są bardzo elastyczne i mogą przesuwać się tworząc nowe konstelacje w obrębie systemu.

System składa się z trzech części: 1)Wertykalny - wskazuje na wymiar zew.: powierzchnię biosfery i wymiar wew.: oś, rdzeń biosfery. Zew. to otwartość zachowań a wew. Ich głębia. Aby zrozumieć człowieka należy sięgać do głębi. 2)Progresywny - wskazuje na stopień odległości od celu do którego dąży człowiek. Pokazuje jakie są formy działania. 3)Poprzeczny - określa stopień koordynacji różnych oddzielnych zachowań człowieka. W miarę dopływu doświadczenia te oddzielne wiadomości są nieskoordynowane - to jeden biegun. Potem te doświadczenia łączą się w jedną całość.

4. Przedstaw mechanizmy i cele rozwoju osób w interpretacji teorii organizmicznych.

Aby zrozumieć rozwój człowieka należy zrozumieć ukierunkowanie jednostki na autonomię lub homonomię. Autonomia jest wtedy gdy człowiek jest ukierunkowany na siebie a homonomia gdy na środowisko. Gdy jedna z tych tendencji jest realizowana to mówimy o rozwoju jednostki. Tendencje te to jedna całość, odpowiadają one za rozwój osobowości. Dzięki nim następuje wyjście w świat i rozbudowa stanu wewnętrznego. Osobowość zmierza do spójności, stanu doskonałej jedności. Człowiek rozwija się w różnych wymiarach. W biosferze istnieją trzy wymiary: 1)Wertykalny - w tym wymiarze rozwój rozciąga się od zachowania zew. do centralnego jądra biosfery. Wydarzenia, które leżą blisko powierzchni są behawioralnymi przejawami głębszych procesów. Zachowanie zew. zmienia się łatwiej niż głębsze procesy. Cel zachowania zew. - stworzenie takiego stanu biosfery, któremu odpowiada zaspokojenie potrzeb z jądra osobowości. W tym wymiarze człowiek kształtuje siebie. 2)Progresywny - akty zbliżające osobę do ostatecznego celu. Rozwój - zwiększona wydajność i skuteczność człowieka. Człowiek uczy się osiągać cele szybciej i popełniać mniej błędów, jest bardziej konkretny, opanowany. 3)Poprzeczny - koordynacja oddzielnych aktów, tworzenie większej, bardziej zintegrowanej i efektywnej jednostki zachowania. Rozwój człowieka przebiega w określonych warunkach i w określonej strukturze. Dlatego nie można do końca przewidzieć jak człowiek będzie wykorzystywał swoją energię, jak będzie realizował swoje cele i zadania, jak będzie przeżywał swoje życie.

5. P. Lecky - podstawowe elementy organizacji i mechanizmy rozwoju człowieka

Osobowość to organizacja wzajemnie ze sobą powiązanych wartości. Zachowanie człowieka zmierza do integracji, do zharmonizowania. Celem życia, działania człowieka jest integracja wartości na coraz wyższym etapie rozwoju. Harmonijność oznacza stan uporządkowania zgodny z zasadą naturalnego rozwoju. Integracja i harmonijność jest nadrzędnym celem rozwoju człowieka. Tym celom podporządkowane jest całe zachowanie człowieka. Osobowość zbudowana jest z wartości i idei. Wartości gromadzą się wokół jednej idei - indywidualnej oceny koncepcji własnej osoby. Wartości i idee mogą mieć pozytywny lub negatywny charakter. Te których charakter jest pozytywny zawierają społeczną akceptację. Jądrem osobowości jest koncepcja własnego „ja”, zawiera ona aspekty pozytywne i negatywne. Od tego czy więcej jest wartości pozytywnych czy negatywnych zależy funkcjonowanie człowieka. To wyznacza styl funkcjonowania - to jądro osobowości. Jądro składa się początkowo z dwóch idei: pokarmu i bezpieczeństwa. W zależności od tego jak te idee będą realizowane to spełnia się wartość człowieka. W trakcie rozwoju świat idei się uzupełnia, a ich charakter zależy od środowiska.

6. Hierarchiczna teoria potrzeb Maslowa - podst. założenia i rodzaje potrzeb.

Maslow podkreślał, że wrodzone skłonności człowieka są dobre lub naturalne, a nie złe, dlatego korzystne i prowadzące do rozwoju jest wszystko to, co realizuje jego wew. naturę natomiast niekorzystne to co naturę tę frustruje, hamuje lub neguje. Teoria sformułowana przez niego dotyczy motywacji rozumianej jako cel zachowania i wyjaśnia zarówno zachowania patologiczne, jak i zdrowe. Zakłada ona hierarchiczną organizację potrzeb oraz dwa jakościowo różne rodzaje motywacji: niedoboru (braku) i wzrostu. Maslow wyróżnił pięć głównych klas potrzeb: 1)Fizjologiczne, 2) bezpieczeństwa, 3) przynależności i miłości, 4)szacunku i samoakceptacji oraz 5)samorealizacji, zakładając, że ich organizacja jest hierarchiczna. Oznacza to że realizacja potrzeby z każdego kolejnego poziomu jest możliwa pod warunkiem zaspokojenia potrzeby z poziomu niższego. Funkcjonowanie człowieka i jego rozwój są realizacją kolejnych szczebli drabiny, czy też „piramidy'' potrzeb. Najniższe w hierarchii potrzeby fizjologiczne, takie jak głód czy pragnienie są w naszym kręgu kulturowym zaspakajane prawie zawsze. W procesie rozwoju potrzeby bezpieczeństwa dominują u niemowląt. Potrzeby przynależności i miłości przejawiają się jako pragnienie uczuciowych związków z innymi ludźmi. Ta grupa potrzeb jest najczęściej frustrowana a owa frustracja odpowiada za większość zachowań patologicznych i nieprzystosowanych. Potrzeby samoakceptacji i doznania szacunku ze strony innych konkretyzują się jako potrzeby dominacji, uznania, prestiżu lub zyskiwania znaczącej pozycji społecznej. Najwyżej w hierarchii znajduje się klasa potrzeb samorealizacji. Funkcjonują one na innej zasadzie niż potrzeby znajdujące się niżej w hierarchii. Potrzeby samorealizacji są bowiem potrzebami wzrostu lub metapotrzebami, natomiast pozostałe to potrzeby niedoboru (braku), zwane też podstawowymi. Rozróżnienie to ma w teorii Maslowa znaczenie kluczowe, ponieważ odmienny mechanizm zaspakajania potrzeb wzrostu i niedoboru określa zasadnicze różnice pomiędzy osobami zdrowymi (samo realizującymi się) i chorymi. U tych ostatnich potrzeba samorealizacji nie ujawnia się, ponieważ, zależnie od poziomu w hierarchii, niezaspokojona jest jedna lub więcej potrzeb niedoboru.

BLOK V, MURRAY

1. Personologia H. Murraya - generalne założenia.

Teoria ta koncentruje się na jednostkach (człowieku) w całej ich złożoności. Personologia to nauka o całej osobie. M. podkreśla stale organiczny, całościowy charakter zachowania, wskazując iż pojedynczego fragmentu zachowania nie można zrozumieć w oderwaniu od reszty funkcjonującej osoby. Mimo całościowego ujęcia można rozbijać życie psychiczne na pewne fragmenty, traktuje się tutaj indywidualność czy jednostkę jako coś odrębnego od środowiska. M. uważa, że między jednostką a środowiskiem zachodzą pewne relacje. Murray w swoich badaniach posługuje się szeroką analizą podkreślając, że po zakończeniu analizy należy zabrać się do rekonstrukcji całości. M. podkreśla, że warunkiem adekwatnego opisu zachowania jednostki jest dokładne przeanalizowanie i zrozumienie środowiskowego kontekstu zachowania. Jeśli chodzi o wymiar temporalny, to bardzo istotną rzeczą jest przeszłość człowieka, jest równie ważna jak teraźniejszość i środowisko. Nie można uchwycić człowieka jeśli nie zrozumie się jaka była jego przeszłość, jaka jest teraźniejszość i przyszłość. M. nawiązuje do psychoanalizy. Tak, jak psychoanaliza przyjmuje, że wydarzenia z dzieciństwa i niemowlęctwa są najważniejszymi determinantami zachowania w wieku dojrzałym. M. przywiązuje dużą wagę do motywacji nieświadomej oraz jest bardzo zainteresowany subiektywnymi odczuciami, przeżyciami i zrozumieniem wyobrażeń ludzkich. Żeby to zrozumieć trzeba sięgnąć do przeszłości. Istotną rzeczą u M. jest podkreślenie procesów fizjologicznych, które towarzyszą wszelkim procesom psychologicznym. Uważa on mózg za siedlisko osobowości i wszystkich jej części składowych.

2.Struktura osobowości w interpretacji Murraya (np. przebiegi, serie, instytucje osobowości).

Na poglądy Murraya dotyczące struktury osobowości silny wpływ wywarła teoria psychoanalityczna lecz różni się ona pod wieloma względami od ortodoksyjnego stanowiska Freuda. M. raczej wystrzega się stosowania słowa „struktura”. Uważa, że osobowość jest zwykle w stanie płynnym. Jednak M. wyróżnia takie same układy jak Freud, tzn: ego, superego i id. Można powiedzieć, że są to elementy strukturalne, które zawiadują pewnymi procesami. Ale są pewne różnice, wg Murraya id zawiera nie tylko impulsy, które są nieakceptowane ale również impulsy, które mogą być zaakceptowane przez człowieka, ego i społeczeństwo. Chodzi o to, że w id jest coś konstruktywnego, nie tylko coś, co nie da się opanować. Id nie tylko zawiera impulsy popychające zarówno do dobrego jak i złego, lecz ponadto siła tych tendencji jest różna u różnych osób. Ego tak, jak u Freuda to centrum osobowości, powstrzymuje impulsy, reaguje, organizuje. Ego jest tutaj traktowane jako główny organizator czy integrator zachowania. Superego w teorii Murraya jest podobne jak u Freuda, choć jest pewna różnica. U M. „ja idealne” może być całkowicie oddzielone od sumienia np. w wypadku jednostki, która aspiruje do osiągnięcia mistrzostwa w zbrodni, lub też może być z nim ściśle związana gdy jednostka dąży do realizacji osobistych ambicji w sposób całkowicie zgodny z wymaganiami społecznymi. Jeśli superego dominuje a „ja idealne” jest stłumione, to dana osoba może starać się „spełnić wolę Bożą” lub „służyć społeczeństwu” kosztem rezygnacji z wszelkich osobistych ambicji. Tzn. jeśli superego dominuje to tłumi ego idealne, natomiast jeśli dominuje ego idealne to sumienie jest jemu podporządkowane. Murray mówi, że jest pewien wzrost rozwoju, najczęściej na początku władzę nad instytucją osobowości sprawuje id (dziecko krzyczy), potem superego (dziecko budzi się w nocy ponieważ zapomniało postawić przecinka w zeszycie odrabiając lekcje), u człowieka dojrzałego dominuje ego sprawca.

Definicja osobowości Murraya jest niejasna. Uważa on, że podstawowymi danymi psychologa są przebiegi i serie. Przebiegi - to interakcje między podmiotem i przedmiotem, między podmiotem a jakimś otoczeniem. Przebieg to nic innego jak relacja pomiędzy stanami wewnątrz samego podmiotu, np.: pomiędzy mną, który myśli a mną, który wyobraża sobie treści. Zachowanie jest wyznaczane tymi przebiegami. Żeby zrozumieć człowieka, to muszę zrozumieć jaka jest w tej chwili moja interakcja z daną osobą, jak ona przebiega. Przebiegi można podzielić na: wewnętrzne (marzenia na jawie, rozwiązywanie problemów, planowanie w samotności), i zewnętrzne (interakcja z osobami lub przedmiotami w otoczeniu). Przebiegi zewnętrzne mają 2 aspekty: subiektywny aspekt doznaniowy (to jak on przeżywa), obiektywny aspekt zachowaniowy (to, co człowiek pokazuje sobą). Analiza przebiegu czasem nie daje szansy uchwycenia zachowania w dłuższym układzie czasowym, dlatego M. wprowadził pojęcie serii. Serią może być np. małżeństwo, w serię wchodzi to np. jak się oświadczyłem, jak zachowuję się w stosunku do dzieci. M. wprowadza jeszcze pojęcie programy serii - są to uporządkowane kolejno układy celów cząstkowych, sięgające w przyszłość nawet na miesiące lub lata, które jeśli się powiedzie, doprowadzają w końcu do pewnego pożądanego stanu końcowego, np.: dana osoba stawia sobie za cel uzyskanie doktora medycyny lecz sytuację obecną dzielą od tego celu lata studiów i praktyki. Jeśli osoba ta opracuje sobie zbiór celów cząstkowych, z których każdy zbliża ją w pewnej mierze do osiągnięcia tego tytułu, to zbiór taki nazwiemy programem serii. Doniosłe znaczenie mają także rozkłady czasowe, które pozwalają zredukować konflikty między rywalizującymi potrzebami i obiektami stanowiącymi ich cel, umożliwiając wyrażenie tych tendencji o różnym czasie. Dzięki rozkładowi czasowemu dana osoba może w maksymalnym stopniu osiągnąć różne cele. Bardzo istotnym elementem strukturalnym osobowości są zdolności i osiągnięcia człowieka - są to komponenty, które stanowią swoiste dyspozycje i one pośredniczą między dyspozycją ku działaniu a końcowymi rezultatami, ku którym dyspozycje te są skierowane.

3.Dynamiczne elementy osobowości - potrzeby, presje, wartości w teorii Murraya.

Podstawowe pojęcia to: potrzeba, presja, temat, integrat potrzeby i wektor wartości. Potrzeba wg Murraya to konstrukt hipotetyczny, który reprezentuje siłę występującą w określonej okolicy mózgu. Jest to siła o nieznanej naturze fizykochemicznej. Siła ta organizuje zachowanie: percepcję, apercepcję, myślenie, dążenia, działania w taki sposób aby zmienić w określonym kierunku niezadowalającą sytuację. Siła jest traktowana jako motyw. Każdej potrzebie towarzyszy stan emocjonalny, w efekcie te emocje stają się sterem potrzeb. Potrzeba może być słaba lub silna, chwilowa lub stała. M. po badaniach niewielkiej liczby osób stworzył listę 20 potrzeb wśród których są m.in.: potrzeba agresji, autonomii, dominowania, odrzucania, opiekowania, pokazania się, porządku, samoobrony, seksu, ulegania, zabawy, zrozumienia. Murray rozróżnia:1)potrzeby pierwotne czyli wiscerogeniczne - są związane z procesami organicznymi a ich zaspokojenie zwykle pociąga za sobą zadowolenie fizyczne. Np. potrzeba pokarmu, wody, wydalania moczu, seksualna.

2)Potrzeby wtórne czyli psychogeniczne - przypuszcza się, że wywodzą się z potrzeb pierwotnych, charakteryzuje je brak specyficznych powiązań z określonymi procesami organicznymi lub zadowoleniem fizycznym, np.: potrzeba nabywania, osiągnięć, pokazania, autonomii, uległości. 3)Potrzeby zewnętrzne czyli jawne - są widoczne i wyrażają się na ogół w zachowaniu motorycznym, 4)Potrzeby ukryte czyli utajone - są wynikiem świata fantazji, można je odczytać poprzez marzenia. Są również potrzeby skoncentrowane i rozproszone, potrzeby proaktywne i reaktywne oraz potrzeby formy, aktywności i skoncentrowane na wyniku.

Presja - są to wyznaczniki zachowania działające w środowisku. Najprościej mówiąc presja jest właściwością czy cechą obiektu środowiskowego lub osoby, ułatwiającą bądź utrudniającą wysiłki jednostki, zmierzające do osiągnięcia danego celu. Presja wiąże się z osobami lub obiektami, które mają bezpośredni wpływ na starania danej jednostki, dążącej do zaspokojenia swych potrzeb. Obiekty środowiskowe mogą być takie, jak spostrzega i interpretuje je jednostka - są to wtedy presje beta lub też takie jakie istnieją w rzeczywistości i odkrywa się je za pomocą badania - są to wtedy presje alfa. Przykłady presji: niezgoda w rodzinie, choroba w rodzinie, brak oparcia, wypadek, agresja, seks. Temat - to jednostka interakcyjnego zachowania człowieka, obejmuje sytuację wzbudzającą czyli presję oraz obejmuje działającą potrzebę czyli jednostkę. Temat odnosi się do interakcji między potrzebami i presjami. Temat jednostkowy jest zawsze pojedynczym układem pojedynczej potrzeby i pojedynczej presji, ale mogą być również tematy bardziej złożone. Integrat potrzeby - jest to dobrze ukształtowana „dyspozycja tematyczna”, potrzeba pewnego rodzaju interakcji z pewnego rodzaju obiektem bądź osobą. Takich integratów potrzeby jest wiele, np.: widzę mięso, więc mięso jest presją i wyzwala potrzebę, z czasem tworzą one jedność, to jest temat. Jednocześnie przez powtarzalność stają się zintegrowną potrzebą, więc ja nie najem się niczym innym tylko mięsem. Ważne jest również pojęcie wektora wartości. M. przyjmuje, że potrzeby działają zawsze w służbie jakieś wartości, czyli z intencją doprowadzenia do pewnego stanu końcowego, do realizacji wartości. Wartością może być ciało, władza, ideologia.

4.Czynniki odpowiedzialne za rozwój osobowości w ujęciu Murraya.

Murray uważa, że bardzo istotna jest przeszłość, w efekcie kluczowe znaczenie przy omawianiu rozwoju osobowości mają kompleksy niemowlęce. Są to pozostałości wczesnych zdarzeń, niemowlęcych doświadczeń, które mają rozległy wpływ na późniejsze życie. Zakłada się, że wszyscy ludzie mają „kompleksy” o różnym stopniu natężenia i jedynie w skrajnych przypadkach jest to coś anormalnego. W ujęciu M. kompleks jest to „trwały integrat, który wyznacza w sposób nieświadomy przebieg późniejszego rozwoju”. Murray wyróżnia 5 kompleksów: 1. Kompleks kastralny - reprezentuje właściwości prenatalne, tzn. tęsknota za powrotem do macicy, brak oparcia i brak stanu kiedy było ciepło (tęsknota za przywróceniem warunków podobnych warunkom przed urodzeniem). Jest to kompleks koncentrujący się wokół lęku oraz przed brakiem oparcia i bezradnością. 2. Kompleks oralny - wywodzi się z wczesnych doświadczeń związanych z karmieniem. Obejmuje potrzeby jedzenia, picia, szukania kontaktu z osobami wyzwalającymi potrzebę opiekuńczości, jąkanie się, wtręt do jedzenia. 3. Kompleksy analne - M. sugeruje, że istnieją dwa odrębne kompleksy analne, jeden związany z tendencją do wydalania a drugi związany z tendencją do zatrzymywania. 4.Kompleks uretralny - kompleks Ikara - charakteryzuje się następującymi cechami: skłonność do moczenia się w okresie dzieciństwa, gorące pragnienie nieśmiertelności, silny narcyzm, wzniosłe ambicje, które rozwiewają się w obliczu porażki. 5.Kompleks kastracyjny - tak, jak u Freuda, czyli lęk wywołany przez wyobrażenie, że penis mógłby zostać odcięty, nie wydaje się jednak, żeby kompleks ten był źródłem wszystkich lęków. Wg Murraya dla rozwoju osobowości znaczenie mają determinanty genetyczno - maturacyjne, które są związane z procesem dojrzewania. Uważa on, że procesy genetyczno - maturacyjne są odpowiedzialne za programowane następstwa „er”, jakie można wyróżnić w życiu jednostki. M. uważa, że w pierwszej erze obejmującej: dzieciństwo, wiek dojrzewania i młody wiek dojrzały, metabolizm góruje nad katabolizmem (etap metaboliczny). W drugiej erze - wieku średnim - występuje równowaga między metabolizmem a katabolizmem. W erze ostatniej - starości - dominuje katabolizm nad metabolizmem (anabolizmem). M. preferuje model metaboliczny. Oprócz tego ważne są determinanty społeczno - kulturowe. M. w przeciwieństwie do większości psychoanalityków, przyznaje czynnikom środowiskowym ważną rolę w rozwoju osobowości. Ponadto twierdzi, że nie można właściwie zrozumieć przebiegu rozwoju bez znajomości warunków społecznych, w których ten proces zachodzi. Z tym wiąże się proces socjalizacji. M. uważa, że osobowość człowieka jest swojego rodzaju kompromisem między własnymi impulsami danej jednostki a wymaganiami i interesami innych. Te wymagania innych ludzi są reprezentowane zbiorowo przez instytucje i wzorce kulturowe oddziałujące na daną jednostkę. Elementem niezbędnym do osiągnięcia socjalizacji jest ukształtowanie właściwego superego. Poza tymi determinantami jest uczenie się, które polega na odkrywaniu tego, co prowadzi do przyjemności a co do przykrości, na odkrywaniu źródeł przyjemności. Należy zwrócić uwagę również na niepowtarzalność, chodzi tutaj o niepowtarzalność każdej osoby i każdego zachowania oraz na procesy nieświadome.

BLOK VI, ALLPORT, CATTELL, EYSENCK, BIG FIVE, SHELDON.

1. Pojecie i rodzaje cechy wg teorii G.Allporta

Teorie cech G. W. Allporta - w 1961 Allport wprowadził pewne zmiany terminologiczne i podał odrębne definicje cech, które poprzednio nazwał indywidualnymi i wspólnymi. Termin „cecha” zarezerwował dla cech wspólnych a na miejsce cech indywidualnej wprowadził nowy termin „dyspozycja osobista”. Dyspozycje osobiste Allport nazywa cechami „morfogenicznymi”. Cecha została zdefiniowana jako: struktura neuropsychiczna mające zdolność dostarczania wielu bodźców funkcjonalnie równoważnych oraz inicjowania i ukierunkowywania równoważnych (spójnych znaczeniowo) form zachowania adaptacyjnego i ekspresyjnego. Dyspozycję osobistą, czyli cechę morfogeniczną, zdefiniowano jako: zgeneralizowaną strukturę neuropsychiczną (swoistą dla danej jednostki), mającej zdolność dostarczania wielu bodźców funkcjonalnie równoważnych oraz inicjowania i ukierunkowywania spójnych (równoważnych) form zachowania adaptacyjnego i zachowania charakterystycznego. Łatwo zauważyć, że jedyna rzeczywista różnica między tymi dwiema definicjami polega na tym, że cechy - w odróżnieniu od dyspozycji osobistych - nie są określane jako swoiste dla danej jednostki. Obie są strukturami neuropsychicznymi, obie maja zdolność dostarczania wielu bodźców funkcjonalnie równoważnych i obie nadają kierunek spójnym formom zachowania. Można by zapytać, dlaczego obie te definicje są niezbędne. Odpowiedź wiąże się z ich implikacjami dla badań empirycznych. Posługując się pojęciem cech wspólnych można przeprowadzić to, co Allport nazywa badaniami porównawczymi tej samej cechy, przejawianej przez różne jednostki lub grupy jednostek. Przy użyciu pojęcia dyspozycji osobistych badacz może studiować daną osobę , by ustalić to, co Allport określa jako „niepowtarzalną ustrukturalizowaną osobowość”. Jeden z tych sposobów podejścia należy do tradycji psychologii różnicowej o orientacji psychometrycznej, drugi zaś do tradycji psychologii klinicznej. W badaniach prowadzonych przez Allporta oraz jego uczniów stosowano oba te sposoby podejścia. Aczkolwiek cechy i dyspozycje istnieją realnie w danej osobie, to jednak nie można ich obserwować bezpośrednio, trzeba o nich wnioskować na podstawie zachowania. Allport pisze: „konkretny akt jest zawsze wytworem wielu determinantów, nie tylko trwałych nastawień, lecz także chwilowych presji w danej osobie i w danej sytuacji. Jedynie wielokrotne występowanie aktów mających to samo znaczenie (równoważność reakcji), po zadziałaniu określonego zakresu bodźców o tym samym osobistym znaczeniu (równoważność bodźców), zmusza do wyciągnięcia wniosku o istnieniu cech i dyspozycji osobistych. Tendencje te nie są aktywne przez cały czas, lecz utrzymują się nawet wtedy, kiedy są w stanie utajenia i mają stosunkowo niskie progi wzbudzenia”. Należy tu nie tylko ukazać znaczenie cech i dyspozycji, lecz także określić, czym różnią się one od pojęć pokrewnych. Nawyki są także tendencjami determinującymi, lecz cechy czy dyspozycje mają charakter bardziej ogólny, zarówno pod względem zakresu odpowiadających im sytuacji, jak i zakresu reakcji, do których prowadzą. W rzeczywistości cecha stanowi w znacznym stopniu rezultat połączenia czy zintegrowania dwóch lub więcej nawyków. Nieco trudniej jest odróżnić cechę lub dyspozycję od postawy. Postawa jest także predyspozycją: może być również niepowtarzalna, czyli jedyna w sowim rodzaju, może inicjować lub ukierunkowywać zachowanie, jest wytworem czynników genetycznych i uczenia się. Postawa w odróżnieniu od cechy czy dyspozycji - wiąże się z pewnym szczególnym, obiektem lub klasą obiektów. Tak więc cecha jest prawie zawsze ogólniejsza od postawy. Postawa może mieć różne stopnie ogólności podczas gdy cecha i dyspozycja są zawsze ogólne. Poza tym postawa - w przeciwieństwie do cechy - zawsze wiąże się z oceną (akceptacją lub odrzuceniem) obiektu, którego dotyczy. Na koniec Allport wprowadza rozróżnienie między cechami lub dyspozycjami a typami pod względem dopasowania jej do jednostki. Można powiedzieć, że dana osoba ma jakąś cechę, ale nie typ. Typy są wyidealizowanymi konstrukcjami obserwatora, jednostkę można dopasowywać do nich, lecz jedynie kosztem utraty jej odrębnej tożsamości. Dyspozycja osobista może reprezentować niepowtarzalność danej osoby, podczas gdy typ musi ją maskować. Tak więc typy reprezentują sztuczne rozróżnienia nie mające ścisłego związku z rzeczywistością, cechy zaś są prawdziwym odzwierciedleniem tego, co rzeczywiście istnieje.

2. Proprium w intrerpretacji G. Allporta

Proprium interpretacji Allporta - chcąc uniknąć pomieszania pojęć i szczególnych konotacji terminów „ego” i „ja”, proponuje aby wszystkie funkcje „ja” czy „ego”, nazwać propriacyjnymi (proprius łac. - własny) funkcjami osobowości. Wszystkie te funkcje ( do których zalicza poczucie cielesnego ja, poczucie własnej tożsamości, szacunek dla samego siebie, zasięg swego ja, poczucie swej osobowości, racjonalne myślenie, obraz samego siebie, dążenia propriacyjne, styl poznawczy oraz funkcję poznawania) są rzeczywistymi i ważnymi fragmentami osobowości. Wszystkie cechuje niezwykła żarliwość i „poczucie doniosłości”. Można powiedzieć, że wspólnie tworzą one „proprium”. W tym właśnie regionie osobowości znajdujemy źródła tej spójności, która cechuje postawy, zamiary i oceny. Proprium nie jest wrodzone, lecz rozwija się w czasie. Allport wyróżnia siedem aspektów w rozwoju proprium czy poczucia swej osobowości. W ciągu pierwszych trzech lat życia pojawiają się trzy spośród tych aspektów: poczucie cielesnego ja, poczucie ciągłości własnej tożsamości oraz szacunek dla samego siebie, czyli duma. Między czwartym a szóstym rokiem życia pojawiają się dwa dalsze aspekty: zasięg swego ja oraz obraz samego siebie. Gdzieś między szóstym a dwunastym rokiem życia dziecko uświadamia sobie, że może radzić sobie ze swymi problemami dzięki rozumowaniu i myśleniu. W okresie dorastania pojawiają się zamiary, długoterminowe plany i odległe cele. Noszą one nazwę dążeń propriacyjnych. Tych siedem aspektów poczucia własnej osobowości stanowi proprium. Według Allporta pojęcie ja i ego można stosować przymiotnikowo dla określenia funkcji propriacyjnych w obrębie całej sfery osobowości, ale sądzi, że żaden z tych terminów nie powinien być stosowany jako rzeczownik. Nie istnieje żadne ego ani ja, działające jako jakiś byt odrębny od reszty osobowości.

3. Rozwój osobowości wg teorii G Allporta (pojęcie autonomii funkcjonalnej)

Allport uważa osobowość za złożoną z dyspozycji inicjujących i ukierunkowujących zachowanie oraz, że analizują ją w kategoriach tych dyspozycji. Wg Allporta między niemowlęctwem a wiekiem dojrzałym zachodzą ważne zmiany. NIEMOWLĘ. Allportt uważa nowo narodzone dziecko wyłącznie za istotę dziedziczności, pierwotnego popędu i egzystencji opartej na odruchach. Zdaniem Allporta niemowlę nie ma osobowości. Przy urodzeniu niemowlę jest dziedzicznie wyposażone w pewne zadatki fizyczne i temperamentalne, lecz z ich zrealizowaniem musi czekać na rozwój i dojrzewanie. Zakłada, iż początkowo istnieje ogólny „strumień aktywności”, który stanowi pierwotne źródło motywowanego zachowania. W tym okresie swego życia dziecko jest istotą, którą rządzą przede wszystkim miejscowe napięcia oraz uczucia przyjemności i bólu. Niektóre zachowania niemowlęcia można uznać za zwiastuny późniejszych struktur osobowości. PRZEKSZTAŁCENIE NIEMOWLĘCTWA. Proces rozwoju przebiega wieloma drogami. Allport uważa, że wiele różnych mechanizmów czy zasad może służyć do opisania zmian jakie zachodzą między niemowlęctwem a wiekiem dojrzałym. Podaje zwłaszcza: dyferencję, integrację, naśladowanie, uczenie się, autonomię funkcjonalną. Za podstawowy fakt w dziedzinie motywacji ludzkiej uznał on autonomię funkcjonalną. Zgodnie z tą zasadą to co jest początkowo jedynie środkiem do osiągnięcia jakiegoś biologicznego celu, może stać się motywem, który kieruje zachowaniem. Innymi słowy zasada autonomii funkcjonalnej stwierdza, że dana czynność czy forma zachowania może stać się celem sama w sobie. Allpott wyróżnił dwa poziomy autonomii funkcjonalnej: 1)PERSEWERACYJNA obejmuje nałogi, mechanizmy kołowe, a także powtarzane wielokrotnie zachowania i zrutynizowane czynności. 2)PROPRIACYJNA dotyczy nabytych zainteresowań, wartości, zamiarów, uczuć, dominujących motywów, dyspozycji osobistych, obrazu samego siebie oraz stylu życia.

Allport stwierdza, że w odniesieniu do większości motywów osób dorosłych nie istnieje żaden funkcjonalny związek między danym motywem a jego „historycznymi korzeniami”. Historia jednostki staje się stosunkowo obojętna jeśli kierują ją pragnienia i zamiary niezależne od tego co motywowało ją we wcześniejszych okresach życia. Autonomia funkcjonalna umożliwia względne oderwanie się od przeszłości organizmu. Stopień autonomiczności motywów jest miarą dojrzałości danej jednostki. Ten brak ciągłości między wczesną a późniejszą strukturą motywacyjną jednostki jest w dużej mierze przyczyną tego, że mamy zasadniczo dwie teorie osobowości. Jedna z nich, określana jako model biologiczny lub redukująca napięcia, opisuje dobrze człowieka w momencie urodzenia i stopniowo staje się coraz mniej adekwatna, aż wreszcie wraz z rosnącą świadomością swego ego - jednostka wytwarza motywy, które nie pozostają w żadnym związku z tym które uprzednio wyznaczały zachowanie. DOROSŁY. Gdy jednostka osiągnęła dojrzałość jej głównym wyznacznikiem zachowania jest zbiór zorganizowanych i spójnych cech. Wg Allporta „ to co kieruje zachowaniem, kieruje nim teraz i nie ma potrzeby znać historii popędu by zrozumieć jego działanie.” Funkcjonowanie tych cech ma w znacznej mierze charakter świadomy i racjonalny. Jej zachowanie układa się w spójny wzorzec wraz z jego funkcjami, które Allport nazywa propriacyjnymi. Najważniejsze motywy nie są echem przeszłości lecz raczej sygnałami z przyszłości. Dojrzała osobowość wg Allporta powinna umieć brać udział w szerokim zakresie różnych czynności i cieszyć się nimi. Satysfakcje i frustracje powinny być liczne i różnorodne. Ważne jest rzutowanie w przyszłość - planowanie, nadzieje.

4. Teoria cech R. Cattella- natura osobowości, pojęcie cechy i rodzaje (kategorie) cech.

Osobowość jest tym, co pozwala przewidzieć co dana osoba zrobi w określonej sytuacji.

Celem badań wg Cattella będzie określenie praw co ludzie zrobią w różnych sytuacjach. Aby poznać osobowość, trzeba poznać układ sytuacji i podmiotu, poznać prawa, które rządzą tym układem. Dzięki poznaniu praw rządzących układem: podmiot - sytuacja można będzie przewidzieć co człowiek zrobi w danych układach. Cecha jest najważniejszym pojęciem u Cattela. Jest ona strukturą psychiczną, czymś wywnioskowanym z obserwowanego zachowania w celu wyjaśnienia regularności, spójności zachowania. Daje ona szansę odkrycia trwałych praw zachowania człowieka. Cecha osobowości będzie wewnętrzną jednostką strukturalną, dającą szansę rozpoznania zachowania człowieka. Na początku Cattell podzielił cechy na dwie grupy: 1)Cechy powierzchniowe - są to jawne formy zachowań, pewne powtarzalne związki zachowań, bardzo wyraźne. Cechy powierzchniowe to jest to, co widzę. Żeby zrozumieć tę cechę, trzeba sięgnąć do źródła. Cechy powierzchniowe zależą od źródła, ponieważ są wynikiem działania cech źródłowych, środowiskowych i sytuacyjnych. 2)Cechy źródłowe - reprezentują podstawowe elementy struktury osobowości. Są one źródłem wszelkich zachowań. Nie dają się od razu odkryć, bo trzeba dysponować pewnym aparatem. Cechy źródłowe reprezentują podstawowe zmienne, które determinują zachowania człowieka. Są podłożem zachowania się zewnętrznego. To są faktyczne zmienne, charakteryzujące strukturę osobowości danej osoby. Cechy źródłowe da się zidentyfikować poprzez analizę czynnikową, a cechy powierzchniowe można łatwo rozpoznać. My jako obserwatorzy częściej kierujemy się cechami powierzchniowymi. U podłoża cech powierzchniowych jest "źródło". Jest coś, co faktycznie charakteryzuje zachowania człowieka. To źródło jest modyfikowane poprzez sytuację, środowisko itp. I dlatego nie jesteśmy zawsze w stanie uchwycić źródła. Cechy źródłowe dzielą się na cechy dziedziczne i środowiskowe. Cechy dziedziczne są dziedziczone przez pokolenia a środowiskowe to te które są wykształcone przez środowisko. Cechy możemy również podzielić pod kątem w jaki się przejawiają. Dzielimy je wtedy na: 1)Cechy dynamiczne wiążą się z pobudzeniem jednostki do działania zmierzającego do pewnego celu, 2)Cechy zdolnościowe wiążą się z efektywności z jaką dana jednostka osiąga zamierzony cel; 3)Cechy temperamentalne to te, które mogą wiązać się głównie z konstytucjonalnymi aspektami reakcji, takimi jak szybkość, energia, wrażliwość. Cechy te odpowiadają za pewien napęd. Wśród cech dynamicznych Cattell wyróżnia trzy układy: ergi, sentymenty i postawy; 1)Ergi są to cechy dziedziczne, które są cechami źródłowymi. Są one psychofizycznymi, konstytucjonalnymi dyspozycjami. Wyznaczają kierunki dążeń. Z każdym ergiem związany jest określony stan emocjonalny. Ergiem jest seks, dobieranie się w pary jest celem. Ergi to są wszelakie popędy. Cattell w sumie wyróżnia dziesięć podstawowych ergów. 2)Sentyment jest elementem, który jest ukształtowany przez środowisko. Jest podobny do ergu, ale stanowi wynik oddziaływania czynników społeczno - kulturowych, czyli związanych z doświadczeniem, a nie determinantów konstytucjonalnych. Według Cattella sentymenty są ważnymi nabytymi strukturami o charakterze cech. Są to pewne obiekty lub klasy obiektów, wobec których jednostka doświadcza pewnych uczuć oraz reaguje na nie w pewien sposób. Sentymenty wg Cattella są zwykle zorganizowane wokół ważnych obiektów kulturowych, takich jak instytucje społeczne czy osoby. Sentymentami wśród młodych osób są kariera, sporty i gry, rodzina, własne "ja" itp. „Ja" (self -sentiment), jako sentyment jest jednym z najbardziej stałych i najczęściej stwierdzanych w różnych badaniach. Odgrywa szczególnie ważną rolę. Ten sentyment wyznacza wszelkie formy działania w tym również innych sentymentów. Self-sentiment to skupienie energii na sobie. Jest to uczuciowe zaangażowanie w siebie samego i w działania ze sobą związane. Ten self-sentiment będzie swoją jakością i emocjonalnością wyznaczał sposób i realizowania siebie i innych sentymentów. 3)Postawy. Jest to cecha środowiskowa. Postawa jest wynikiem działania ergu i sentymentu. Np. postawa pozytywna wobec własnej uczelni, wynika to z tego, że erg został zaangażowany w ciekawość, dzięki przeżyciom emocjonalnym do tego, że to poznanie zaspakajane jest w tej instytucji. Postawa jest szerszym układem niż sentyment.

Ergi, sentymenty i postawy tworzą sieć dynamiczną. Tworzą jedność. Te cechy źródłowe można wydobyć posługując się obserwacjami zdarzeń życiowych, uchwyconymi w różnych eksperymentach, testach i kwestionariuszach. Cattell przeprowadził analizę czynnikową i ustalił 16 cech źródłowych. Stąd mamy 16-czynnikowy test Cattella. Jest to test badający cechy źródłowe. Są różne odmiany tego testu, do badania dzieci, młodzieży i dorosłych.

Rozwój według Cattella jest bardzo ważną sprawą. Rozwój polega na interakcji z otoczeniem i uczeniu się. Używa on pojęcia uczenie osobowościowe. Człowiek poszukuje dróg przystosowania do środowiska i dróg właściwych reakcji.

5. Cechy dynamiczne w interpretacji R. Cattella

W systemie Cattella wyróżnia się trzy rodzaje ważnych cech dynamicznych: postawy, ergi i sentymenty. Postawa wg. Cattella jest jawną dynamiczną zmienną, obserwowalnym przejawem podstawowej struktury dynamicznej. Na jej podstawie możemy wnioskować o ergach, sentymentach i ich zależnościach. Postawa danej jednostki jest to inaczej zainteresowanie o pewnej sile jakimś kierunkiem działania w odniesieniu do obiektu. Erg to wrodzona dyspozycja psychofizyczna. Pozwala nam ona reagować na pewne klasy obiektów łatwiej niż na inne, doświadczać określonych emocji w stosunku do nich oraz zapoczątkować kierunek działania. Definicja ergu składa się z komponentu poznawczego, afektywnego i dążeniowego. Przy użyciu analizy czynnikowej Cattella zostało ustalonych dziesięć ergów: głód, seks, towarzyskość, opiekuńczość rodzicielska, ciekawość, ucieczka (strach), wojowniczość, nabywanie, dbałość o swój interes i neurotyczny seks. Treść ostatniego ergu dotyczy ogólnego pobłażania sobie - (palenie, picie, lenistwo itd.). Sentyment zaś jest ukształtowaną przez środowisko dynamiczną cechą źródłową. Stanowi on wynik oddziaływania czynników społeczno - kulturowych, związanych z doświadczeniem. Sentymenty są ważnymi nabytymi strukturami dynamicznymi o charakterze cech. Posiadacze ich zwracają uwagę na pewne obiekty, doświadczają wobec nich pewnych uczuć i reagują na nie w pewien sposób. Wśród sentymentów stwierdzonych na podstawie badań Cattella są: kariera czy zawód, sporty i gry, zainteresowania mechaniczne, religia, rodzice, współmałżonek lub najdroższy(a) oraz własne ja.

6. Teoria czynnikowa H.J. Eysencka - Podstawowe założenia i wymiary osobowości (podłoże neuronalne wymiarów, mechanizm ich kształtowania).

Teoria jego jest również teorią czynnikową. Osobowość jest to całość aktualnych i potencjalnych układów zachowania organizmu zdeterminowanego przez dziedziczność i środowisko. Rozwój osobowości według niego jest możliwy dzięki interakcji czterech składników: 1)sferze poznawczej - buduje ona intelekt człowieka. 2)sferze wolitywnej - rozwija ona charakter człowieka. Niektórzy uczeni mówią, że jest to moralna strona osobowości. 3)sferze afektywnej - jest to temperament. 4)sferze somatycznej - jest to konstytucja ciała. Osobowość rozwija się dzięki funkcjonalnej interakcji tych czterech sfer. Nie ma szans na rozwój osobowości jeżeli któraś z nich szwankuje. Wtedy jest dysharmonia. Nie można zrozumieć rozwoju osobowości jeżeli którąś z tych sfer się pominie. Osobowość jest zdeterminowana przez dziedziczność i środowisko. Cecha jest to coś wewnętrznego, ukrytego. Jest statystycznym odpowiednikiem posiadanych tendencji. Np. podłożem rozwoju ekstrawersji - introwersji są procesy neutralne zachodzące w systemie centralnym: procesy pobudzania i hamowania. W wyniku tego u osób, u których szybciej następuje pobudzenie (jest ono silniejsze) to szybciej się warunkuje i szybciej rozwija się uczenie. Człowiek, który ma przewagę pobudzania nad hamowaniem dla wyrównania tego stanu jest prowokowany do zachowań introwertywnych. Pobudzenie ma to do siebie, że kora mózgowa jest za bardzo drażniona i w efekcie jest tak jakby za bardzo "przegrzana" (teoria Zająca). U osób, gdzie przewagę ma hamowanie, kora jest nie dostymulowana to osoby te zachowują się ekstrawertywnie. Na poziomie obserwowalnych postaw, nawyków i myśli rozwija się typ umysłowości człowieka. Są trzy typy umysłowości. Jedne nazywa "miękkie" a drugie "twarde". Miękki typ rozwija w sobie inne cechy postaw a twardy inne. Pierwszym wymiarem budującym osobowość jest wymiar ekstrawersji - introwersji. Jest on szczególnie mocno akcentowany i dokładnie dopracowany. Drugim wymiarem jest wymiar neurotyczny. Trzecim wymiarem jest wymiar psychotyczny. Konstytucja ciała według Eysencka jest istotną rzeczą i znajduje się u podłoża wszelkich form zachowań. Eysenck mówi o typach budowy ciała. Każdy wymiar jest opisywany wg krzywej Gaussa. Różnicuje typy budowy ciała ze względu na wielkość: makrosomatyka - dużo ciała mezosomatyka - średnia wielkość mikrosomatyka - mało ciała. Z tymi typami wiążą się pewne cechy zachowania, mianowicie: typ makrosomatyczny ujawnia przede wszystkim tendencje do niezależności w swoim zachowaniu, ma szersze zainteresowania, w sytuacjach zagrożenia jest bardziej agresywny i aktywny typ mikrosoamtyczny: ma na ogół tendencje hipochondryczne. Jest bardziej zależny, ma większy poziom niepokoju. Cechuje się słabszym zdrowiem psychicznym i ma często zahamowania seksualnie, brak agresji i niższą inteligencję. Drugi podział jest nie ze względu na wielkość ciała, lecz na kształt ciała: leptomorfik - "chudzina" są częściej sumienni w pracy, częściej skupieni na sobie, wykazują wyższe poczucie winy. Nie zawsze w postępowaniu kierują się społecznymi motywami Neurotycy, którzy mają budowę leptomorficzną często mają natręctwa, częściej mają bóle głowy, zaburzenia w trawieniu i tendencje do utraty wagi - bulimia i anoreksja; mezomorfik - średni; eurytmorfik - tłusty i rozrośnięty. Jest to myśl teorii cech, że cechy mają charakter budowy hierarchicznej. U podłoża są podstawowe cechy, które budują cechy wyższego rzędu. Najwyższymi cechami są: ekstrawersja-introwersja, neurotyzm i psychotyzm. Najniższy poziom to jest poziom bodźca -reakcji. W wyniku powtarzalności bodźcowej tworzy się poziom drugi - poziom nawyków. Nawyki łączą się w pewne podukłady i tworzą cechę. Konfiguracja cech tworzy typ: bodziec-reakcja nawyki cechy typ

7. Wielka piątka - idea, rodzaje, cechy. Big five - Wielka piątka.

Jest obecnie wielce obiecującą poprzez wiele badań rozpoczętych w latach 60-tych i przeprowadzonych przez Normalna. Poddał on analizie szereg skal osobowości i w wyniku tego uzyskał pięć podstawowych czynników. Na początku Goldberg nazwał te czynniki "ocean" Oto one:otwartość, sumienność, ekstrawertywność, zgodność, ugodowość, neurotyzm. Te czynniki tworzą całość. Opracowany został kwestionariusz przez pracowników UW. 60 pytań, po 12 na każdy czynnik. Odpowiedzi w kategoriach od 0 do 4. Na bazie tego badania można wyrysować profil.

8. Teorie knstytucjonalne osobowości - ich specyfika, podstawowe założenia (na przykładzie W. Sheldona)

Teorie konstytucjonalne są w sumie teoriami temperamentu, ale w teorii osobowości są traktowane jako obszar teorii cech. Psychologia konstytucjonalna zaczyna się od Hipokratesa i Galenusa oraz tradycji myślenia greckiego. Przedstawicielem psychologii konstytucjonalnej jest także Kretschmer. Opisują oni zachowania człowieka w kategoriach cech. Uzasadnianie dlaczego człowiek posiada określone cechy wiążą to z typami budowy ciała. Źródłem osobowości jest konstytucja ciała. U Kretschmera konstytucja ciała to również "chęć z krwi", to również przemiana materii. Budowa ciała jest jednym z aspektów osobowości, jest jej najbardziej widocznym elementem. Ta budowa wyzwala pewien styl zachowania człowieka, pewien styl temperamentu.

William Sheldon jest przedstawicielem psychologii konstytucjonalnej.

Sheldon wyróżnił trzy podstawowe układy budowy ciała powstające z trzech listków zarodkowych: endomorfii, mezomorfii i ektomorfii. Na przykład typowy ektomorfik to jest 1-1-7, typowy endomorfik to 7-1-1, a typowy mezomorfik 1-7-1. Budowa ciała predestynuje do rozwoju pewnych stylów zachowań. Trzy typy budowy ciała odpowiadają trzem typom zachowań: wiscerotonikowi, somatotonikowi i cerebrotonikowi. Te style zachowań najczęściej są łączone z pojęciem temperamentu. Temperament odpowiada za szybkość wzbudzania stanu emocjonalnego, za ruchy i intensywność przeżyć. U Sheldona temperament to nie tylko te wymiary, ale również też pewne cechy zachowań, cechy osobowości.

W budowie ciała Sheldon wyróżnia trzy elementy wtórne: 1)Gynandromorfia - jest to stopień nasilenia w jakim ciało wykazuje cechy płci przeciwnej. W jakim stopniu kobieta jest mężczyzną a mężczyzna kobietą. W związku z tym może być mężczyzna, który ma ciało delikatne jak kobieta i budowę kobiecą lub odwrotnie (nie należy tego mylić z androginią czyli poczuciem bycia kobietą i mężczyzną, poczuciem obupłciowości). Gynandromorfia wyznacza też cechy osobowości. 2)Dysplazja - to jest bezkształtność i nieregularność. To jest niekonsekwentna, jakby mieszanina trzech podstawowych komponentów w różnych regionach ciała. Jest to miara dysharmonii między różnymi typami ciała. Na przykład głowa i szyja z jednego typu somatycznego a nogi z innego. Więcej dysplazji obserwuje się u kobiet niż u mężczyzn. Siła cech zależy nie tylko od ciała ale również od tego jak otoczenie reaguje na mnie i na moje ciało. Otoczenie wydobywa z jednostki cechy (np. jakie masz piękne rzęsy). 3)Aspekt powierzchowności - najbardziej nieuchwytny ale chyba najważniejszy ze wszystkich komponentów wtórnych. Komponent ten ma duże znaczenie i porównuje osobę o wysokiej pozycji na tym wymiarze do rasowego zwierzęcia czystej krwi. W ramach każdego typu somatycznego istnieje dość wyraźna gradacja od bardzo ordynarnej do bardzo subtelnej powierzchowności fizycznej. Według Sheldona jest to miara atrakcyjności estetycznej. Budowa ciała wiąże się z tendencją do pewnych form patologii: endomorfia - temperament wiscerotoniczny - skłonności do psychozy afektywnej, ektomorfik - temperament cerebretoniczny - skłonności schizofreniczne, mezomorfik - temperament somatotoniczny - skłonności do paranoi. Endomorfia odpowiada za rozwój układów narządów wewnętrznych, mezomorfia za układ mięśniowo-kostny a ektomorfia za rozwój układu nerwowego). Wiscerotonik - człowiek otwarty, zorientowany na wygody, charakter materialny i towarzyski. Jest to orientacja o charakterze zależnym, uległym, ustępliwym, zorientowana na chwytanie świata. Somatotonik - jest nastawiony na działania, na wartości siły, aktywności fizycznej. Ma orientację na dominację, znaczenie. Pragnie kontrolować i zmieniać istniejącą sytuację, poznawać tajniki poprzez aktywność. Jest u niego dążenie do mocy. Cerebrotonik - Jest to człowiek, który bardziej jest nastawiony na orientację niezależną w sensie wartości. Posiada wewnętrzną niezależność, dba o wiedzę i o samoświadomość. Jest nastawiony na zachowania refleksyjne, na wartości idealistyczne.

Cechy są wydobywane wtedy, kiedy jest układ interakcji pomiędzy otoczeniem a podmiotem. Podmiot wydobywa cechy z siebie, ponieważ otoczenie reaguje na jakieś cechy i w efekcie wzmacnia te cechy. Podmiot również wtedy wydobywa cechy, gdy ma cele, zamiary i aspiracje. Czyli jest ukierunkowany na wartości. Ten wymiar ukierunkowania ku pewnej przyszłości daje szansę łatwiejszego rozwoju zachowań ludzkich.

BLOK VII. TEORIA POLA K. LEWINA

1.Specyfika opisu osobowości w interpretacji Lewina (pojęcie przestrzeni życiowej, pola psychologicznego, osoby, inne składniki struktury).

Lewin przedstawia swe strukturalne pojęcia w kategoriach topologicznych (psychologia topologiczna). Topologia zajmuje się relacjami przestrzennymi. Nie uwzględnia wielkości, kształtu, odległości natomiast rozpatruje takie relacje przestrzenne, jak: „jest zawarte w”, „część-całość”, „powiązanie-brak powiązania”.Zasadnicze pojęcia strukturalne to: przestrzeń życiowa składająca się z osoby otoczonej przez środowisko psychologiczne. OSOBA zróżnicowana jest na region percepcyjno- motoryczny oraz region wewnętrzno- osobisty. Region wewnętrzno- osobisty jest podzielony na grupę komórek obwodowych i komórek centralnych. ŚRODOWISKO PSYCHOLOGICZNE zróżnicowane jest na regiony. PRZESTRZEŃ ŻYCIOWA okala ją nie psychologiczne środowisko. REGIONY OSOBY I ŚRODOWISKA są rozdzielone granicami, które cechuje przenikalność. Regiony osoby są powiązane ze sobą gdy mogą się komunikować. Regiony środowiska są powiązane ze sobą gdy osoba może dokonywać przemieszczenia między tymi regionami. Regiony przestrzeni życiowej (przestrzeń życiowa = osoba otoczona przez środowisko psychologiczne) dzięki temu, że są powiązane ze sobą, fakt w jednym regionie może wpływać na fakt w innym regionie, a gdy wpływa określa się to jako zdarzenie. Stopień powiązania (stopień wzajemnego wpływu między regionami) jest zdeterminowany przez SIŁĘ granic, LICZBĘ regionów oddzielających od siebie dane regiony oraz CECHY POWIERZCHNIOWE tych regionów.

POJĘCIA STRUKTURALNE: OSOBA odrębna całość oddzielona od wszystkiego innego na świecie. Lewin przedstawia rysując figurę zamkniętą - koło, dokonuje oddzielenia osoby od reszty wszechświata, granica figury(koła) = granica istoty zwanej osobą (wszystko co leży wewnątrz tej granicy jest P- osobą a wszystko co leży na zewnątrz tej granicy jest nie- P)

kształt figury nie jest ważny jeśli jest ona całkowicie zamknięta. Przedstawienie osoby jako figury całkowicie zamkniętej położonej wewnątrz większego obszaru wyraża jej 2 właściwości: -„zróżnicowanie” - oddzielenie od reszty świata za pomocą ciągłej granicy, -„związek części z całością” - włączenie w większy obszar. Reasumując: Osobę przedstawia się jako oddzieloną od większej całości, jednocześnie włączoną w nią.

STRUKTURA OSOBY: dzieli się na odrębne, komunikujące się ze sobą i zależne od siebie nawzajem części, nie ma bezpośredniego kontaktu z obszaru wewnętrzno- osobistego ze środowiskiem psychologicznym. OSOBĘ definiuje się jako zróżnicowany region w przestrzeni życiowej. ŚRODOWISKO jest podzielone na regiony. Analiza strukturalna ujawnia ogół możliwych faktów psychologicznych w danej sytuacji i w danym momencie. Analiza dynamiczna pokazuje, które z możliwych faktów będą w rzeczywistości determinować zachowanie. ŚRODOWISKO PSYCHOLOGICZNE Lewin przedstawia przez narysowanie innej zamkniętej figury (najlepiej elipsy) większej od koła przedstawiającego osobę i zawierającej osobę w sobie, kształt i wielkość tej figury nie są ważne. Figura musi spełniać jedynie 2 warunki: -jest większa od „figury osoby” i zawiera ja w sobie, -nie może mieć w żadnym miejscu wspólnej granicy z „figurą osoby”. Środowisko psychologiczne - obszar między obwodami obu figur figury osoby i elipsy.

PRZESTRZEŃ ŻYCIOWA (L) cały obszar wewnątrz elipsy z „figurą osoby” włącznie

PRZESTRZEŃ ŻYCIOWA = OSOBA + ŚRODOWISKO PSYCHOLOGICZNE

PRZESTRZEŃ ŻYCIOWA zróżnicowana osoba otoczona przez zróżnicowane środowisko, gdzie granice są przenikalne. Każdą rzecz odczuwaną zmysłami czy wywnioskowaną Lewin uważa za fakt. Zdarzenie jest wynikiem interakcji kilku faktów (dwa regiony są powiązane gdy fakt w jednym regionie wiąże się z faktem w innym regionie) np. osoba jest powiązana ze środowiskiem ponieważ pewien fakt w środowisku może zmieniać, modyfikować, przemieszczać, intensyfikować lub minimalizować fakty w tej osobie. Środowisko może zmieniać osobę i na odwrót. Dwa regiony są połączone gdy fakty z jednego regionu są dostępne faktom innego regionu (oddziałują na siebie)

Stopień oddziaływania między regionami zależy od: a)odległości między regionami („wymiar bliskości-oddalenia”); b)liczby granic między regionami; c)siły oporu stawianej przez granicę („wymiar siły-słabości”) (granica cienka to granica słaba, granica gruba to granica nieprzenikalna); d)cechy powierzchoniowej regionu „wymiar płynności-sztywności” (region płynny - szybko reaguje na oddziaływanie (elastyczny), sztywny - opiera się zamianom (nieelastyczny). Posługując się pojęciem bliskości-oddalenia, siły-słabości, płynności-sztywności można przedstawić większość możliwych powiązań w przestrzeni życiowej: a)przestrzeń życiowa i świat zewnętrzny są powiązane ze sobą, zmiany w świecie zewnętrznym wpływają na stan przestrzeni życiowej i odwrotnie (w różnym stopniu) dot. to osoby, której środowisko psychologiczne jest dokładnie „dostrojone” do świata fizycznego, ale te wpływy zmieniają się w wyniku działania dynamicznych sił (np. mocna granica może nagle zostać osłabiona a słaba wzmocniona, regiony oddalone mogą się zbliżyć, ich liczba może się zmniejszyć, w rezultacie reprezentacje przestrzenne nieustannie dezaktualizują się, ponieważ rzeczywistość psychiczna ciągle się zmienia. Lewin nie zajmuje się raczej stałymi osobowości: trwałymi cechami, sztywnymi nawykami ),b)nowy region zostaje wyodrębniony z przestrzeni życiowej, gdy pojawia się nowy fakt, region znika gdy znika fakt lub zlewa się z innym faktem. Fakt psychologiczny jest skoordynowany z regionem psychologicznym, c)fakty regionu wewnętrzno- osobistego - POTRZEBY - każda potrzeba zajmuje oddzielną komórkę w regionie wewnętrzno- osobistym, fakty środowiska psychologicznego - WARTOŚCIOWOŚCI - każda wartościowość zajmuje oddzielny region w środowisku psychologicznym, d)sposób powiązania ze sobą regionów w przestrzeni życiowej reprezentuje stopień ich oddziaływania na siebie (ich wzajemnej dostępności) dwa regiony są ściśle związane ze sobą, dostępne dla siebie i wzajemnie na siebie wpływające jeśli między nimi można dokonywać łatwych przemieszczeń. Rodzaje przemieszczeń: przemieszczenia społeczne np. wstąpienie do klubu, przemieszczenia zawodowe np. awans na wyższe stanowisko.

ŚRODOWISKO PSYCHOLOGICZNE jest regionem w którym przemieszczenia są możliwe (przy dokonywaniu przemieszczenia dana osoba przebywa pewną drogę przez środowisko. OSOBA - regiony osoby komunikują się ze sobą region percepcyjno-motywacyjny komunikuje się z komórkami obwodowymi regionu wewnętrzno-osobistego, a obwodowe z centralnymi. ZDARZENIA to przemieszczanie i komunikowanie, które wynikają z interakcji faktów/regionów (fakt jest reprezentowany przez region). Analizując przemieszczanie i komunikowanie się zdarzenia należy przestrzegać trzech zasad: 1)zasada powiązania - zdarzenie jest zawsze wynikiem interakcji między dwoma faktami, 2)zasada konkretności - tylko konkretne, rzeczywiste fakty mogą mieć skutki (fakty potencjalne, możliwe mogące zaistnieć w przyszłości nie mogą być przyczyną obecnych zdarzeń), 3)zasada współczesności - tylko obecne fakty mogą wpływać na teraźniejszość.

RESTRUKTURALIZACJA PRZESTRZENI ŻYCIOWEJ - w wyniku oddziaływania jednego faktu(regionu) na inny fakt (region) mogą zajść następujące zdarzenia: -przemieszczanie i komunikowanie się, -zmiana liczby regionów, -zmiana położenia regionów względem siebie, -zmiany w granicy (przenikalna, nieprzenikalna), -zmiana cech powierzchniowych regionów (płynny, sztywny). Obszar poza przestrzenią życiową to niepsychologiczne aspekty świata (świat fizyczny) np. fakty społeczne

(KOŁO w ELIPSIE to reprezentacja najogólniejszych strukturalnych pojęć teorii Lewina: OSOBY, ŚRODOWISKA PSYCHOLOGICZNEGO, PRZESTRZENI ŻYCIOWEJ)

PRZESTRZEŃ ŻYCIOWA: -cała rzeczywistość psychologiczna, -zawiera ogół możliwych faktów, które mogą zdeterminować zachowanie jednostki, -fakty niepsychologiczne mogą mieć i mają wpływ na fakty psychologiczne a fakty zachodzące w środowisku psychologicznym mogą wywoływać zmiany w świecie fizycznym, -istnieje dwukierunkowa komunikacja: granica między przestrzenią życiową a światem zewnętrznym jest przenikalna (świat fizyczny nie może komunikować się bezpośrednio z osobą ani odwrotnie, fakt musi zaistnieć w środowisku psychologicznym zanim będzie mógł wpłynąć na osobę i odwrotnie).

2. Dynamika osobowości - energia, napięcie, potrzeba, wartościowość, siła

Lewin by przedstawić pojęcia dynamiczne (kierunek, odległość, siła) wynalazł nowy rodzaj przestrzeni: hodologiczną. Hodologia - nauka o drogach, droga jest tym samym co przemieszczanie. Pojęcia dynamiczne Lewina łącznie tworzą psychologię wektorową.

PODSTAWOWE POJĘCIA DYNAMICZNE LEWINA : potrzeba, energia psychiczna, napięcie, siła (wektor), wartościowość. Te pojęcia łącznie z pojęciami strukturalnymi determinują określone przemieszczenia jednostki oraz sposób w jaki strukturalizuje ona swe środowisko. Przemieszczenia i restrukturalizacje umożliwiają redukcję napięcia poprzez zaspokojenie potrzeb. ENERGIA Lewin zajmuje się tylko energią psychiczną. Energia psychiczna wyzwala się wtedy, gdy osoba stara się powrócić do równowagi po znalezieniu się w stanie nierównowagi (nierównowaga - wynik wzrostu napięcia w jednej części regionu względem reszty regionów, wskutek stymulacji zewnętrznej lub zmiany wewnętrznej. Gdy napięcie w całym regionie wyrówna się wytwarzanie energii zostaje wstrzymane. NAPIĘCIE jest stanem osoby (stanem pewnego regionu wewnętrzno-osobistego względem innych regionów wewnętrzno- osobistych: 1.istnieje tendencja do zrównania stanu napięcia w określonym regionie z wielkością napięcia w regionach otaczających proces - to środki psychologiczne, za pomocą których napięcie zostaje wyrównane (myślenie, przypominanie, spostrzeganie, działanie), równowaga oznacza, że napięcie w całym regionie jest wyrównane lub, że region w którym istnieje napięcie odmiennej wielkości, jest mocno odizolowany od innych regionów wewnętrzno- osobistych. Taki region o podwyższonym napięciu może pozostawać odizolowany przez długi czas i stanowić mniej lub bardziej trwały zbiornik energii. 2.napięcie wywiera nacisk na granicę regionu (jeśli granica regionu jest b. mocna to przenikanie napięcia z jednego regionu do sąsiednich jest utrudnione, jeśli granica jest słaba to odwrotnie). POTRZEBA jest dla Lewina pojęciem centralnym, jądrem wokół którego skupiają się inne pojęcia. Pojęcie potrzeby jest jedynym pojęciem, z którym są skoordynowane wszystkie inne dynamiczne pojęcia. Potrzeba wyzwala energię, zwiększa napięcie, nadaje wartościowość i wytwarza siłę. Wzbudzenie potrzeby powoduje wzrost napięcia czyli wyzwolenie energii w regionie wewnętrzno- osobistym. Potrzeba jest pojęciem motywacyjnym (tak jak motyw, pragnienie, popęd czy impuls)

Rodzaje potrzeb: -stan fizjologiczny (głód, seks), -pragnienie czegoś (posady, partnera seksualnego), -zamiar zrobienia czegoś (pójścia na umówione spotkanie). Lewin rozróżnia potrzeby i quasi-potrzeby. Potrzeba wynika z jakiegoś stanu wewnętrznego (głód). Quasi-potrzeba zamiar np. aby zaspokoić swój głód przez zjedzenie posiłku w określonej restauracji. Potrzeby danej osoby są zdeterminowane w dużym stopniu przez czynniki społeczne.

NAPIĘCIE A DZIAŁANIE RUCHOWE. Wewnętrzna dynamika regionów napięciowych = dynamiczna zależność wzajemna i komunikacja między regionami. Napięcie wywierające nacisk na zewnętrzną granicę osoby nie może spowodować przemieszczenia. Lewin wiąże potrzebę z pewnymi właściwościami środowiska, które determinuje rodzaj przemieszczenia jaki nastąpi. Jest to sposób powiązania motywacji z zachowaniem. Wprowadza dodatkowe pojęcia: WARTOŚCIOWOŚĆ I SIŁA. WARTOŚCIOWOŚĆ : -jest właściwością jakiegoś regionu środowiska psychologicznego, -jest to wartość jaką region ten przedstawia dla danej osoby. Są dwa rodzaje wartościowości: dodatnia i ujemna. Wartościowości dodatnie przyciągają a ujemne-odpychają. Region o wartościowości dodatniej - region zawierający obiekt będący celem. Ten cel zredukuje napięcie, gdy dana osoba wejdzie do tego regionu (np. dla głodnej osoby dodatnią wartościowość ma region zawierający pokarm). Wartościowość jest związana z potrzebą. Potrzeby nadają wartościowość środowisku (regiony zaspokajające potrzebę są przyciągające, niezaspokajające odpychające). Wartościowość może być słaba, średnia lub silna, jej moc zależy od natężenia potrzeb oraz od czynników niepsychologicznych (np. obecność pokarmu, jego rodzaj, ilość, dostępność - wpływają na wartościowość danego regionu dla głodnej osoby).Wartościowość nie jest siłą, steruje jedynie daną osobą przez jej środowisko psychologiczne, nie dostarcza energii motywującej do przemieszczania się (podobnie jak region w stanie napięcia).Lewin wprowadza pojęcie SIŁY (czyli WEKTORA). Gdy na osobę działa SIŁA o wystarczającej wielkości następuje przemieszczenie. Siła jest skoordynowana z potrzebą. Siła nie jest napięciem. Siła istnieje w środowisku psychologicznym. (a napiecie jest właściwością systemu wewnętrzno-osobistego). Właściwości siły: kierunek, wielkość, punkt przyłożenia. Kierunek wektora jeśli na osobę działa jedna siła (wektor) nastąpi przemieszczenie lub tendencja do przesunięcia w kierunku zgodnym z kierunkiem wektora. Jeśli na osobę działa kilka sił w różnych kierunkach to przemieszczenie będzie zgodne z wypadkową wszystkich tych sił. Kierunek wektora jest zdeterminowany bezpośrednio przez położenie regionu o dodatniej bądź ujemnej wartościowości. Wielkość (siła) wektora zależy od: -mocy danej wartościowości, -odległości psychologicznej między osobą a tą wartościowością, -względnej mocy innych wartościowości. Np. dziecko przechodzi koło sklepu z cukierkami, widok cukierka wzbudza potrzebę. Potrzeba pełni 3 funkcje: -wyzwala energie (zwiększając w ten sposób napięcie w regionie wewnętrzno- osobistym, -nadaje dodatnią wartościowość regionowi z cukierkiem, -wytwarza siłę, która popycha dziecko w kierunku cukierka.

3.Rozwój osobowości w interpretacji K. LEWINA

Lewin uważa, że dziedziczność i dojrzewanie odgrywa pewną role w rozwoju, ale ponieważ dziedziczność i dojrzewanie to fakty biologiczne i wraz ze zjawiskami fizycznymi i społecznymi istnieją poza przestrzenią życiową, ignoruje je w swej teorii pola. Zmiany w zachowaniu zachodzące w trakcie rozwoju Lewin przedstawia za pomocą pojęć teorii pola:

RÓŻNORODNOŚĆ - z wiekiem wzrasta różnorodność czynności, emocji, potrzeb, wiadomości, powiązań społecznych; ORGANIZACJA - zachowanie bardziej złożone i skomplikowane (dziecko starsze potrafi podejmować kilka różnych czynności w danym odcinku czasu); ROZSZERZANIE OBSZARÓW AKTYWNOŚCI - starsze dziecko ma większą swobodę ruchu niż małe; WZAJEMNA ZALEŻNOŚĆ ZACHOWAŃ u niemowlęcia obserwuje się „rozlane reakcje” całego ciała, Lewin nazywa to zachowanie prostą wzajemną zależnością stanem niezróżnicowanym w miarę wzrostu dojrzałości z ogólnej aktywności wyodrębniają się wskutek różnicowania wyspecjalizowane i niezależne formy działania; WZAJEMNA ZALEŻNOŚĆ WYNIKAJĄCA ZE ZORGANIZOWANIA - polega na łączeniu i zespalaniu odrębnych czynności czy potrzeb w większą całość np. budowanie domu: -ogólna niezróżnicowana aktywność wzrasta z wiekiem, -organizacja hierarchiczna wzrasta z wiekiem; STOPIEŃ REALIZMU - w miarę wzrostu jednostka zwykle jest nastawiona bardziej realistycznie. Reasumując: w trakcie rozwoju zachodzą zmiany w: różnorodności, złożoności, zakresie aktywności, w stopniu organizacji, integracji aktywności.

Aby wyjaśnić te zmiany Lewin posługuje się konstruktami. Jednym z kluczowych pojęć TEORII ROZWOJU OSOBOWOŚCI (które stosuje się do wszystkich aspektów przestrzeni życiowej) jest: RÓŻNICOWANIE def.: wzrost liczby części danej całości, np. wraz z wiekiem liczba regionów w sferze wewnętrzno- osobistej wzrasta, regiony napięciowe i środowisko psychologiczne są bardziej zróżnicowane wymiar czasu różnicuje się : przeszłość odległa, bliska, teraźniejszość, przyszłość odległa, bliska, wymiar realności-nierealności różnicuje się bardziej WŁAŚCIWOŚCI GRANICY - wzrost liczby granic w wyniku większego zróżnicowania osoby i środowiska psychologicznego, granice różnią się swą siłą (słabsze u dziecka, mocniejsze u dorosłego) np. granica między dzieckiem a środowiskiem psychologicznym jest słabsza, dziecko jest bardziej podatne na wpływ środowiska; słabość granic w sferze wewnętrzno- osobistej dziecka oznacza, że u niego łatwiej niż u dorosłego jedna potrzeba może zastąpić inną. INTEGRACJA z wiekiem (wraz z rozwojem) wzrasta organizacja i integracja zachowania.

WZAJEMNA ZALEŻNOŚĆ WYNIKAJĄCA Z ZORGANIZOWANIA - by zrozumieć to pojęcie należy przeciwstawić go prostej wzajemnej zależności regionów: a)w miarę rozwoju w procesie dojrzewania wpływ sąsiednich regionów napięciowych na siebie traci swe cechy charakterystyczne dla okresu niemowlęctwa (wzajemność i przeciwstawność), b)na miejsce prostej wzajemnej zależności wprowadzona zostaje relacja typu kierujący-kierowany - wzajemna zależność wynikająca z zorganizowania , np. region wewnętrzno- osobisty potrafi podporządkować swym celom motorykę lub wpływać na spostrzeganie, c)napięcie nie przenika między regionami jedynie na zasadzie bliskości, rozwija się selektywność, dzięki której systemy oddalone od siebie mogą dominować nad sobą, czyli kierować jeden drugim, d)może zostać ustalona hierarchia relacji dominacji-podporządkowania np. osoba starsza potrafi opracować i zrealizować skomplikowany plan działania. Wg Lewina rozwój jest procesem ciągłym, w którym trudno jest wyróżnić odrębne stadia, choć twierdzi, że ważne zmiany rozwojowe zachodzą ok. 3 r.ż., potem okres względnej stabilności do okresu dorastania, okresu dynamicznej reorganizacji doprowadzającego ostatecznie do stabilizacji wieku dojrzałego. Analizując rozwój Lewin stosuje następujące pojęcia teorii pola: różnicowanie, zmiany stanu granic, organizacja i integracja. Wzrostowi dojrzałości towarzyszy większe zróżnicowanie osoby, jak i środowiska psychologicznego, zwiększenie siły granic, bardziej zorganizowana sieć hierarchicznych i selektywnych relacji między regionami napięciowymi. Lewin sądzi, iż posługiwanie się skalą wieku nie wystarczy dla zrozumienia rozwoju psychicznego. Od skali wieku istotniejszy jest stopień zróżnicowania, integracji. Psychologia musi zająć się wykrywaniem faktów współistniejących i dynamicznie powiązanych, jako warunków do zmian zachodzących w czasie. (Nie wystarczy powiedzieć, że sześciolatki robią takie rzeczy, których nie robią trzylatki. Trzeba wyjaśnić tę zmianę za pomocą pojęcia teorii pola). Każda teoria rozwoju musi uwzględnić występujące od czasu do czasu regresje. REGRESJA to wszelkie przejście do bardziej pierwotnej formy zachowania, niezależnie od tego czy dana osoba kiedykolwiek zachowywała się w ten sposób. Przy badaniu regresji eksperymentator może posługiwać się normami wieku, ustalonymi dla różnych czynności. Lewin przeprowadził badania i stwierdził, że czynnikiem powodującym regresję jest frustracja.

Blok VIII. TEORIE UCZENIA SIĘ I TEORIE POZNAWCZE.

1.Mechanizmy uczenia kształtujące osobowość (w interpretacji np. B. Skinnera czy innych).

Prekursor - behawioryzm Johna Watsona, który stworzył fundament teorii. Osobowość wg behawioryzmu została zanegowana, gdyż uważał, że wszystko można tłumaczyć układem reakcji i bodźców oraz jego niepowtarzalnością, która wskazuje na indywidualność człowieka, dlatego nie ma sensu mówić o osobowości. Później jednak w swoim schemacie bodziec - reakcja zobaczył zmienne pośredniczące, które modyfikują przebieg reakcji i musiał uciec się do pojęcia osobowości. Warunkowanie prowadzi do powstawania pewnych nawyków. Osobowość to konfiguracja nawyków ludzkich. Obecnie teoria Skinnera jest najpopularniejsza. Strukturę osobowości tworzą pewne reakcje. Od najprostszych odruchów do bardzo złożonych sposobów zachowania. Reakcja człowieka jest obserwowalna i na podstawie powtarzalności reakcji można sądzić o indywidualności człowieka, jego osobowości. Skinner dzieli reakcje na te, które są uwalniane przez znane bodźce, np. podmuch wiatru powoduje zamykanie oka oraz reakcje, które są emitowane przez organizm - opernaty (sprawczy). Zatem bodźce w otoczeniu nie zawsze inicjują działanie, ale często robią to operanty, czyli człowiek też może być sprawcą. Mechanizmy uczenia to: 1)warunkowanie instrumentalne (sprawcze) - reakcja, która oddziałuje na środowisko, zmienia je; czynnik wzmacniający nie jest związany z bodźcem wywołującym, ale z reakcją,

2)warunkowanie reaktywne (klasyczne) - czynnik wzmacniający jest związany z bodźcem wywołującym, 3)wzmocnienie danego zachowania oznacza dokonanie pewnej operacji, która zmienia prawdopodobieństwo wystąpienia tego zachowania w przyszłości, 4)wygaszanie jest to stopniowe zanikanie reakcji warunkowej, które zachodzi wówczas, gdy po reakcji tej przestaje następować wzmocnienie. Osobowość stanowi zbiór wzorów zachowań, a rozwój osobowości to rozwój tych wzorów.

2.Podstawowe założenia społeczno - poznawczego podejścia.

Założenia: -ludzie są aktywni; -istotna rola procesów poznawczych we wszystkich wymiarach. Układ społeczny niezbędny jest do zrozumienia zachowania; - zachowanie ma charakter społeczny; - zachowanie jest uzależnione nie tyle od cech człowieka, co od sytuacji, która je wyzwala; - istotna jest systematyczna obserwacja człowieka w różnych układach; - żeby zrozumieć osobowość trzeba zrozumieć sposób uczenia się człowieka.

3.Rozwój osobowości w interpretacji psychologów z kręgu społeczno - poznawczego (Bandura, Mischel).

Trzy elementy osobowości: a/ oczekiwania - przekonania, czyli przekonanie co do zdarzeń, oczekiwanie na zdarzenia predysponują do pewnej aktywności, jednostka rozwija w sobie oczekiwania „if...done” - „jeśli...(coś), to coś zrobię, zachowuję się w określony sposób”; b/ cele - zdolność do przewidywania przyszłości, człowiek może być motywowany przez jakieś zdarzenia, które umożliwiają mu wyjście poza sytuację tu i teraz, poza sytuację społeczną. Tworzą one system, gdyż jedne cele są bardziej centralne, a inne peryferyjne. Wartości, normy też mogą być celami; c/ kompetencje, nawyki - człowiek kształtuje, wytwarza w sobie określone nawyki. Proces osobowości - zachowanie jest podtrzymywane przez motywacje, nawyki. Istotne: -wewnętrzne standardy wartościowania ocen zachowań własnych i innych osób. Mogą one stawać się celami same w sobie; -wzmocnienie, szczególnie własnych przekonań, zachowań. Należy zrozumieć jak powstają wzmocnienia.

Uczenie się poprzez modelowanie, czyli obserwację modela, który daje szansę uwolnienia pewnych stanów emocjonalnych. Przeprowadzono eksperyment z lalką Bobo: Trzem grupom osób pokazywano agresywne zachowania modela w stosunku do lalki, w grupie I nie było żadnych tego postępowania konsekwencji, w grupie II modela spotykała kara, w grupie III - nagroda. Dzieci z tych grup, gdzie modela spotykała nagroda lub nie było w stosunku do niego konsekwencji odtwarzały później zachowania agresywne, natomiast w grupie, gdzie modela spotykała kara dzieci nie powielały jego zachowania, bały się je odtwarzać.

Warunkowanie zastępcze - ludzie przejmują stany emocjonalne modela, np. widzę w domu bladego ojca, a gdy spotykam go ponownie, to sam robię się blady. Następuje przejęcie emocjonalnego klimatu modela.

4.Teoria konstruktów osobistych G. Kelly - podstawowe założenia oraz sposób interpretacji osobowości i jej rozwoju.

Konstrukt tworzy osobowość. Konstrukt to sposób interpretowania świata, schemat interpretacji. Antycypacja wg Kelly'ego to nadrzędny motyw sterujący ludzkim zachowaniem - potrzeba przewidywania co się stanie. W tym celu tworzymy konstrukty osobiste. Osobowość jako system konstruktów osobistych jest zbudowana po to żeby spełniać jeden motyw - antycypacyjny. Sposób tworzenia się konstruktów: -dwa elementy rzeczywistości muszą być postrzegane jako podobne do siebie, -trzeci element musi być postrzegany jako odmienny. Tylko w układzie, gdy coś jest do siebie podobne a różne od czegoś innego może powstać konstrukt. Konstrukty są dwubiegunowe - jeden biegun to podobieństwa, drugi to biegun kontrastu. Ta zasada leży u podłoża budowy testu konstruktów, który polega na próbie odnalezienia podobieństw i różnic w określonych podanych w teście zjawiskach, rzeczach.

Rodzaje konstruktów osobistych: a)werbalne - niewerbalne, b)o charakterze hierarchii, c)bardziej centralne - peryferyjne.

Cała teoria jest zbudowana na bazie 11 tez: 1.Teza o indywidualności - każdy człowiek jest inny pod względem strukturalizowania zjawisk. 2.Teza o tworzeniu - przewidujemy dlatego, że pewne właściwości zjawisk się powtarzają. 3.Teza o zasięgu - każdy konstrukt ułatwia przewidywanie jedynie określonych zjawisk. 4.Teza o organizacji - każdy człowiek tworzy właściwy sobie system oparty na pewnym porządku. 5.Teza o dychotomizacji - natura dwubiegunowa. 6.Teza o wyborze tej możliwości interpretacji, która daje większą szansę przewidywania zdarzeń. 7.Teza o doświadczeniu - system konstruktów zmienia się wraz z nowymi zdarzeniami. 8.Teza o zmienności, modulacji - pewne konstrukty są bardziej otwarte lub zamknięte na pewne zdarzenia, a tym samym system może ulec zmianie. 9.Teza o fragmentaryzacji - szczątkowe wyjaśnienie zdarzeń. 10.Teza o podobieństwie - pomiędzy pewnymi konstruktami występują podobieństwa. 11. Teza o podejmowaniu roli społecznej - osoba może pełnić rolę społeczną wobec innej wtedy, gdy umie zinterpretować konstrukty osobiste tej drugiej osoby.

1

2

---