18. KRĄG „ORIENTACJI”
Orientacja Poetycka Hybrydy zrzeszała grupę poetów polskich, debiutujących w latach 1962-1965, której nazwa pochodzi od warszawskiego klubu studenckiego Hybrydy (marzec 1960 roku; w budynku tym niegdyś mieszkał J.I. Kraszewski studenci chcieli w jakiś sposób ten fakt podkreślić- nazwa Hybrydy została zaczerpnięta z tytułu mało znanej powieści Kraszewskiego właśnie „Hybrydy”). Poetów tych nazywano również "pokoleniem 1960".
Kierownikiem rady programowo-artystycznej klubu został Jerzy Leszin- Koperski(poeta z Torunia), w 1961 grupa poetów związanych z klubem przyjmuje nazwę Orientacja Poetycka Hybrydy, tworzy ją 9 członków: Krzysztof Gąsiorowski, Maciej Zenon Bordowicz, Zbigniew Jerzyna, Jerzy Leszin-Koperski, Jarosław Markiewicz, Andrzej Zaniewski, Edward Stachura, Andrzej Jastrzębiec-Kozłowski, Janusz Żernicki.
Współpracują z nią krytycy pokolenia „Współczesności” (Sławiński, Głowiński, Kuncewicz, Maciejewski), ma własny organ - jednodniówkę „Widzenia”.
Grupa nigdy nie ogłosiła wspólnego manifestu, nie publikowała wspólnych kolumn poetyckich, w typie działalności zbliżała się do grupy sytuacyjnej. Ośrodkiem skupienia był tu klub studencki mającymi znaczne możliwości organizacyjne( seria spotkań „Pokolenie, które wstępuje”, liczne konkursy). Grupa miała swoje środki kształtowania opinii publicznej: 1.czasopismo „Widzenia”, potem „Orientacja”
2.roczniki ( Post scriptum, Wobec własnego czasu, Za progiem wyboru)
3. Suplementy poetyckie( tomiki dodawane do „Orientacji”)
4. imprezy i konkursy poetyckie.
W 1961 poeci Orientacji wstąpili do Warszawskiego Koła Twórczego Młodych
Hybrydowcy uznawali się za wyjątkowe pokolenie historyczne - według nich wszystkie poprzednie generacje dojrzewały pod wpływem konieczności historycznej i tragedii narodowych. Uniemożliwiało to uwolnienie twórczości od tematów związanych z dziejową koniecznością i niejako z góry narzucało estetykę i tematykę. Próby uwolnienia się od takich uwarunkowań były bezskuteczne, gdyż według poetów "Orientacji", każda taka próba była skazana na niepowodzenie z powodu przyzwyczajeń czytelniczych - odbiorcy automatycznie umieszczali utwory w kontekście narodowym i historycznym, nawet wbrew woli autorów (tak, według hybrydowców, stało się z turpizmem).
Pokolenie "Orientacji" miało być pierwszą od ponad stu lat generacją, której wrażliwość i estetyka była wolna od takich ograniczeń - najbliższe wielkie wydarzenia historyczne (II wojna światowa, zimna wojna) były zbyt odległe czasowo, aby zniewalać ich wyobraźnię. Z drugiej strony, obawiali się, że ich odwrót od narodowej i heroicznej tematyki literackiej sprawi, że nie zostaną zauważeni przez publiczność, spragnioną tradycyjnego repertuaru poetyckiego.
Edward Balcerzan polemizuje z takim postrzeganiem pokoleniowej roli "Orientacji", wskazując na dwie zawarte w ich programie mistyfikacje:
mistyfikacja historycznoliteracka - bunt przeciwko narzucaniu poezji roli służebnej wobec dziejów narodu należy do stałego elementu polskiej tradycji literackiej i, wraz z heroizmem poezji nastawionej na uczestniczenie w historii ojczyzny, tworzy dynamikę przemian artystycznych i pokoleniowych. Tak więc poeci "Orientacji" nie są w tym stanowisku pierwsi i odosobnieni, ale sięgają do nurtu istniejącego już wcześniej.
mistyfikacja socjologiczna - hybrydowcy przypisywali sobie rolę pokoleniową, chociaż byli tylko jedną z ówczesnych szkół literackich
Charakterystyczny dla świadomości pokoleniowej "Orientacji Poetyckiej Hybrydy" był również zupełny brak wrogości i polemiki ze starszymi generacjami poetów, a także życzliwość i gotowość współpracy z rówieśniczymi grupami poetyckimi (Edward Balcerzan: Poezja polska w latach 1939-1965. Cz. 2, Ideologie artystyczne)
Poezja hybrydowców charakteryzowała się wysokim poziomem kunsztowności, obecnością aforystycznych sentencji i bogatej metaforyki oraz afirmacją otaczającej rzeczywistości, również ustrojowej. Te właściwości skłoniły krytykę do ironicznego określania tej twórczości mianem "formulizmu" (tworzenie nowych i ładnych formuł).
"Orientacja" przyjęła to pojęcie, uznając tworzenie słownych formuł za podstawowy cel poezji. ( Zbigniew Jarosiński: Literatura lat 1945-1975.)
Orientacja była grupą odosobnioną, raczej zespołem indywidualności niż grupą realizującą określoną strategię literacką. Podstawy programu sformułowali krytycy - Kuncewicz i Sławiński( powściągliwości przeciwstawili oratoryjność, postawie wyobcowania- postawę odpowiedzialności, dążeniu ku obiektywizacji - wizyjność). Strategią grupy rządziła zasada podwójnego wyodrębnienia: spośród poetyk zastanych i realizacji rówieśników. W pierwszej fazie działalności („Widzenia”) nacisk został położony na sformułowanie różnic dzielących od pokolenia „Współczesności”, w drugiej Orientacja tworzyła zespół poetów zjednoczonych w miarę podobnym poglądem na istotę poezji.
W 2 połowie lat 60 nie mówi się już o grupie Orientacji, ale o kręgu poetyckim - więź grupowa rozpadła się , w kwietniu 1967 odbył się ostatni zbiorowy wieczór. Oficjalnym finałem działalności był VI Ogólnopolski Dzień Poezji(grudzień 1971) i zamykający serię zeszytów Orientacji Suplement do 12 numerów ( Warszawa 1973).
Opinie krytyki:
Julian Rogoziński na łamach "Współczesności" nazywał tych poetów "Wnuczętami", które nie mogąc porozumieć się z pokoleniem ojców pielęgnują pamiątki po dziadkach i babciach, a więc po twórcach młodopolskich.
Janusz Sławiński uznał tę poezję za przejaw istnienia ponadpokoleniowego nurtu, który nazwał nurtem "wyobraźni wyzwolonej".
Kazimierz Wyka podczas swoich odczytów dotyczących najmłodszej literatury krytykował kilkakrotnie wiersz Gąsiorowskiego Jedna z wilgoci.
Zbigniew Bieńkowski i Arnold Słucki postrzegali tę poezję jako silnie intelektualną. Obaj oceniali ją bardzo negatywnie. Bieńkowski również stworzył dla tej poezji miano "formulizmu" (Balcerzan)
1