Dr hab. Andrzej Przymeński, prof. nadzw. AE
PROBLEMY DO PRZYGOTOWANIA NA EGZAMIN/ZALICZENIE Z SOCJOLOGII
WYKŁAD 1. Wprowadzenie.
Przedmiot socjologii. Co jest przedmiotem badań socjologii?
Sposoby uprawiania socjologii. Podejścia: empiryczne - syntetyzujące, akademickie - radykalne.
Podstawy (umiejętności), na jakich opiera się socjologiczna wyobraźnia.
Na czym (ogólnie) polega różnica, między punktem widzenia ekonomii i socjologii na badaną rzeczywistość społeczną?
Różnica między modelowym (uproszczonym) rozumieniem „człowieka socjologicznego” i „człowieka ekonomicznego” (homo sociologicus a homo economicus).
WYKŁAD 2. Zarys historii socjologii.
Wady przedsocjologicznej refleksji o społeczeństwie.
Socjalizm utopijny.
Dlaczego za początek socjologii naukowej umownie uznaje się rok 1838 i wiąże się go z osobą Augusta Comte'a?
Najważniejsze różnice i podobieństwa w sposobie uprawiania nauki o społeczeństwie u A. Comte'a i K. Marksa, myślicieli XIX wieku.
Jakie wydarzenia po odzyskaniu przez Polskę niepodległości można uznać umownie za początek socjologii naukowej w Polsce (1920, powstanie katedr)?
WYKŁAD 3. Wybrane orientacje teoretyczne we współczesnej socjologii.
Najważniejsze założenia funkcjonalizmu.
Najważniejsze założenia orientacji konfliktowej.
Dlaczego K. Marks uznawany jest za klasyka orientacji konfliktowej? Jakie są kierunki współczesnej krytyki jego poglądów naukowych (K. Popper, R. Dahrendorf)?
Jakie współczesne ruchy społeczne i ich ideologie najwyraźniej reprezentują orientację konfliktową?
Dramaturgiczna koncepcja interakcji społecznych E. Goffmana, jako przykład orientacji interakcjonistycznej. Czy w tej koncepcji gra w „teatrze życia codziennego” jest równoznaczna z fałszem w interakcjach między ludźmi?
WYKŁAD 4. Metody badawcze socjologii.
Fazy postępowania badawczego w socjologii.
Na czym polega operacjonalizacja badań?
Metody pozyskiwania danych (materiałów) w socjologii empirycznej.
Najważniejsze zasady etyki badań w socjologii, odnoszące się do relacji z respondentami.
WYKŁAD 5. Organizacja życia społecznego: kultura.
Definicja kultury w rozumieniu socjologicznym (definicyjne znamiona zjawiska).
Artefakt kulturowy.
Najważniejsze czynniki rozwoju kultur (innowacje, dyfuzja).
Najważniejsze elementy kultury (język, wartości, normy, sankcje).
Integracja kulturowa w ujęciu funkcjonalistycznym i konfliktowym.
Zróżnicowanie kulturowe. Subkultury i kontrkultury. Postawy wobec zróżnicowania kulturowego (kulturocentryzm, relatywizm kulturowy, ksenocentryzm).
WYKŁAD 6. Socjalizacja. Resocjalizacja. Instytucje totalne.
Socjalizacja: ogólne określenie procesu (co to jest socjalizacja?), internalizacja jako skutek socjalizacji, nabywanie poczucia tożsamości społecznej jako skutek internalizacji.
Wpływ procesu socjalizacji i dziedzictwa biologicznego na osobowość społeczną jednostki. Podmiotowość człowieka w procesie socjalizacji (odpowiedzialność jednostki za rezultat swojej socjalizacji).
Socjobiologia, zagrożenia wynikające z jednostronnych interpretacji wyników badań socjobiologicznych.
Socjalizacja a cykle życiowe, socjalizacja pierwotna i wtórna.
Instytucje odpowiedzialne za społeczny proces socjalizacji.
Resocjalizacja: ogólne określenie procesu, prizonizacja, instytucje totalne, dwie fazy procesu resocjalizacji w instytucjach totalnych.
WYKŁADY 7 -8. Struktura życia społecznego.
Struktura społeczna, dwa poziomy uwarunkowań kształtowania się struktur społecznych: interakcyjny i planowanych regulacji.
Elementy struktury społecznej: status społeczny (dominujący, uogólniony, przypisany, osiągany, zmiany kulturowych następstw statusów przypisanych), rola społeczna, instytucje (socjologiczna definicja, ujęcie funkcjonalistyczne i konfliktowe), sieć społeczna, kapitał społeczny (dwa sposoby rozumienia).
Formy życia społecznego: kategoria społeczna, zbiorowość, grupa społeczna, krąg społeczny, tłum i jego rodzaje, wspólnota samorządowa.
Grupa społeczna, jej rodzaje: mała - duża, pierwotna - wtórna, formalna - nieformalna, inkluzywna - ekskluzywna, grupy odniesienia. Znaczenie grup w życiu społecznym. Grupa w sytuacji konfliktu międzygrupowego.
Więź społeczna a rozwój społeczno gospodarczy, ujęcia klasyków socjologii: E. Durkheim (solidarność mechaniczna i solidarność organiczna), F. Tonnies (dwa typy więzi społecznej: wspólnota i społeczeństwo). Nostalgia za starą formą życia społecznego - zasadna czy oparta na idealizacji przeszłości (wady starej formy życia)?
WYKŁADY 8 - 9. Dewiacje i kontrola społeczna. Tolerancja i jej granice.
Ład społeczny, jego dwie podstawy: (1) zgoda i wspólnota wartości, (2) przymus w różnych formach.
Czynniki zagrażające ładowi społecznemu (porządkowi publicznemu) we współczesnych społeczeństwach.
Kontrola społeczna.
Dewiacje: ogólne określenie, rola prawa w określaniu dewiacji, zmienność w czasie granic tolerancji.
Przyczyny dewiacji: wczesne wyjaśnienia (opętanie), wyjaśnienia biologiczne, wyjaśnienia psychologiczne, wyjaśnienia socjologiczne.
Socjologiczne wyjaśnienia przyczyn dewiacji: perspektywa funkcjonalistyczna (przykład: teoria anomii społecznej R. Mertona), perspektywa interakcjonistyczna (przykłady: teoria zróżnicowanych powiązań E. Sutherlanda, teoria społecznego naznaczania), perspektywa konfliktowa, perspektywa teorii kontroli (teoria wybitych okien, „zero tolerancji”).
WYKŁAD 10. Zróżnicowanie i nierówności społeczne. Struktura klasowa współczesnego społeczeństwa kapitalistycznego i kierunki jej zmian.
Zróżnicowanie klasowo - warstwowe w ujęciu funkcjonalistycznym i konfliktowym.
Model struktury klasowej współczesnego społeczeństwa kapitalistycznego, na przykładzie społeczeństwa Stanów Zjednoczonych, w ujęciu D. Rossidesa.
Porównanie modelu D. Rossidesa z obrazem struktury klasowej współczesnego społeczeństwa polskiego. Problem nierówności społecznych w społeczeństwie polskim.
Problem akceptowalnych granic zróżnicowania dochodów i nierówności społecznych w sferze klasowej.
4