III. Terminologia

1. Funkcje semantyczne wyrażeń

Logicy wyróżniają cztery podstawowe funkcje semantyczne: desygnowanie (którego pochodną jest denotowanie), denominowanie, konotowanie, konstatowanie i generowanie.

Dwie pierwsze funkcje spełniane są przez nazwy. Dwie dalsze - przez zdania.

1.1. Uwagi ontologiczne

Przed sprecyzowaniem, na czym polegają poszczególne funkcje semantyczne nazw, należy wprowadzić pewne rozróżnienia ontologiczne.

Przedmiot partykularny - to przedmiot, który jest zlokalizowany czasoprzestrzennie, np. Fryderyk Chopin i wykonanie Koncertu f przez Fryderyka Chopina. Przedmiot uniwersalny - to przedmiot, który nie jest partykularny.

Konkret - to indywiduum czasoprzestrzenne (rzecz lub osoba) lub coś, co byłoby indywiduum czasoprzestrzennym, gdyby istniało. Abstrakt - to coś, co nie jest konkretem.

Rozróżnijmy teraz własności partykularne i uniwersalne. Własność partykularna - to coś, co przysługuje jakiemuś przedmiotowi partykularnemu - np. zieloność trawy w warszawskich Łazienkach lub cichość dźwięku rozpoczynającego „Marzenie” R. Schumanna w wykonaniu Horovitza. Własność uniwersalna to coś, pod co podpadają wszystkie własności partykularne danego rodzaju - np. zieloność w ogóle i cichość w ogóle.

Powiemy, że trawie partykularnej przysługuje partykularna zieloność i że egzemplifikuje ona zieloność uniwersalną. Pierwszy dźwięk Horovitzowskiego wykonania „Marzenia” egzemplifikuje c-dwukreślność uniwersalną, a przysługuje mu c-dwukreślność partykularna.

Zauważmy, że świat poznajemy poprzez spostrzeganie spostrzegalnych własności partykularnych, gdyż to one występują w czasie i przestrzeni. Dzięki nim rozpoznajemy w strumieniach wrażeń takie a nie inne indywidua: rzeczy i osoby. Kwalifikujemy pewne przedmioty jako «posiadające» tę samą własność dzięki temu, że pewne własności partykularne łączymy w umyśle - jako podobne czy wręcz nieodróżnialne - i uznajemy za podpadające pod tę samą własność uniwersalną.

Inną zdolnością umysłu ludzkiego jest konstruowanie dla własności uniwersalnych - ich uniwersalnych nośników. Spostrzegamy kwadraty: a mówiąc ściśle rysunki czworokątów, których wszystkie boki są równe (różnice długości są ignorowalne), a wszystkie kąty proste. Potrafimy skonstruować uniwersalny nośnik dla uniwersalnej prostokątności i uniwersalnej równoboczności - czyli potrafimy skonstruować kwadrat-w-ogóle. Obserwujemy partykularnych ludzi, którym przysługują pewne partykularne własności. Potrafimy skonstruować człowieka-uniwersalnego, któremu quasi-przysługują własności uniwersalne.

Zauważmy, że dysponując reprezentacjami pewnych własności uniwersalnych, potrafimy je dość dowolnie «dobierać», konstruując pojęcia i wyobrażenia, niezależnie od rzeczywistości. Na przykład mając reprezentację pojęcia człowieka i pojęcie zieloności - możemy skonstruować pojęcie zielonego człowieka, możemy nawet zielonego człowieka sobie wyobrazić - choć nie ma w rzeczywistości zielonych ludzi. Tak skonstruowane pojęcie jest nieegzemplifikowane, choć jest budowane z «cegiełek», które w umyśle znalazły się dzięki spostrzeganiu rzeczywistości.

Ta zdolność do dość dowolnego konstruowania pojęć, zestawiania własności uniwersalnych i przydawania im uniwersalnych nośników, przejawia się też w twórczości artystycznej - np. w komponowaniu utworów muzycznych. Kompozytor dysponuje reprezentacjami dźwięków partykularnych w postaci dźwięków uniwersalnych, np. dźwięku a-razkreślne w ogóle, c-dwukreślne w ogóle, dźwięk-głośny w ogóle etc. Dzięki tym uniwersalnym reprezentacjom konstruuje utwór-ideę, którą koduje w partyturze. Dzięki partyturze jego idea może zyskać konkretyzację.

1.2. Definicje

Rozważmy dwa przedmioty partykularne, np. dwa białe przedmioty a₁ i a₂. Załóżmy, że są one konkretyzacjami tego samego przedmiotu uniwersalnego: w naszym wypadku przedmiotu białego a. Każdemu z przedmiotów a₁ i a₂ przysługują pewne własności partykularne - przedmiotowi a₁ partykularna biel B₁, a przedmiotowi a₂ partykularna biel B₂. Obie te partykularne biele B₁ i B₂ podpadają pod uniwersalną biel B, którą obejmuje uniwersalny przedmiot biały a.

Rozważmy teraz osobę O, która posługuje się nazwą „przedmiot biały”. Może ona użyć tej nazwy do:

1) wskazania pewnego przedmiotu partykularnego - np. przedmiotu a₁ lub a_2­ ; przedmioty a₁ i a₂ są bowiem desygnatami nazwy „biały przedmiot”.

2) wskazania pewnego przedmiotu uniwersalnego, np. białego przedmiotu a; a jest bowiem denominatem nazwy „biała kula”.

3) przypisania pewnemu przedmiotowi partykularnemu lub uniwersalnemu (w szczególności desygnatowi lub denominatowi) pewnej własności uniwersalnej - np. bieli B. Biel B jest bowiem konotacją nazwy „przedmiot biały”.

2. Desygnowanie i denotowanie

2.1. Nazwy pełnią pewne funkcje semantyczne, tj. odnoszą się do rzeczywistości pozajęzykowej. Jedną z semantycznych funkcji pełnionych przez nazwy - jest funkcja desygnowania.

Nazwa „N” desygnuje przedmiot partykularny P, gdy o przedmiocie P można prawdziwie orzec „P jest N-em” lub „P jest N-owe”.

Rozważmy np. pewną partykularną czerwoną różę. Jest ona desygnatem nazwy „róża”, gdyż można o niej prawdziwe orzec „To jest róża”. Jest ona także desygnatem nazwy „czerwony”, gdyż można o niej prawdziwe orzec „To jest czerwone”. Ta-oto róża jest także desygnatem nazwy „kwiat”, „roślina”, „ciało o budowie organicznej” czy „przedmiot”.

Denotacja nazwy N - to zbiór wszystkich desygnatów nazwy N. Do denotacji nazwy „róża” należą więc wszystkie róże, a denotację nazwy „czerwony” - tworzą wszystkie przedmioty czerwone.

Desygnatami danej nazwy zalicza się nie tylko istniejące aktualnie przedmioty, lecz także przedmioty przeszłe i przyszłe, które można byłoby lub będzie można tą nazwą prawdziwie nazwać. Do denotacji nazwy „róża” należą więc i róże, które już dawno przekwitły, i róże, które zakwitną za setki lat.

2.2. Nazwy jednostkowe i ogólne. Nazwy puste i niepuste

Ze względu na liczność denotacji wyróżnia się nazwy puste (nie posiadające rzeczywistych korelatów) i niepuste (posiadające rzeczywiste jednostkowe. Pośród nazw niepustych wyróżniamy nazwy jednostkowe (posiadające jeden desygnat) oraz ogólne (posiadające wiele desygnatów). Nazwa „miasto” jest ogólna, gdyż ma wiele desygnatów. Nazwa „Kraków” jest jednostkowa, gdyż ma tylko jeden desygnat.

Nazwą pustą jest np. także nazwa „Koszałek Opałek”, gdyż nie ma niczego rzeczywistego, co byłoby jej desygnatem, podobnie jak „krasnoludek” - jest nazwą ogólną. Jednakże nazwa „Koszałek Opałek” jest z intencji jednostkowa, podczas gdy nazwa „krasnoludek” jest z intencji ogólna. Gdyby były krasnoludki, to byłby tylko jeden Koszałek Opałek, ale byłby on jednym z krasnoludków.

Nazwy zawierające kwalifikator w stopniu najwyższym - np. „największy rynek świata”, „największa liczna naturalna”, „najlepszy pianista na świecie” to nazwy jednostkowe. Niektóre z nich - są jednak zarazem nazwami pustymi. Nazwa „największa liczba naturalna” jest nazwą pustą, gdyż nie istnieje taka liczba. Z kolei nazwa „najlepszy pianista na świecie” byłaby pusta, gdyby było dwóch pianistów tak samo dobrych i lepszych od wszystkich pozostałych. Żaden z nich nie byłby bowiem lepszy od wszystkich innych.

2.3. Nazwy generalne i nazwy indywidualne

Wśród nazw wyróżniamy nazwy generalne i indywidualne.

Rozpatrzmy zdanie podmiotowo-orzecznikowe, np. „Klakier jest kotem”. Ogólna forma tego zdania to „A jest B”, gdzie `A' jest podmiotem, a `B' - orzecznikiem.

Nazwy indywidualne - są to nazwy, które w zdaniu podmiotowo-orzecznikowym mogą stać tylko w miejscu podmiotu. Nazwy generalne - są to nazwy, które mogą w zdaniu podmiotowo-orzecznikowym stać zarówno w miejscu podmiotu, jak i w miejscu orzecznika.

Nazwa „kot” może stać w zdaniu podmiotowo-orzecznikowym zarówno w miejscu podmiotu (np. „Kot jest zwierzęciem domowym”), jak i w miejscu orzecznika („Klakier jest kotem”). Natomiast nazwa „Klakier” może w «naturalny» sposób wystąpić tylko w miejscu podmiotu.

Nazwami indywidualnymi są (przede wszystkim bądź wyłącznie) imiona własne.

Klasyfikacje nazw na jednostkowe i ogólne oraz na indywidualne i generalne - są zależne. Nie ma nazw zarazem ogólnych i indywidualnych.

	Jednostkowe	Ogólne
Indywidualne	Klakier	-
Generalne	Kot występujący w bajce „Smurfy”	kot

2.4. Nazwy konkretne i abstrakcyjne

Nazwy konkretne - to nazwy, których wszystkie desygnaty są (lub byłyby) konkretami, czyli rzeczami lub osobami. Nazwy abstrakcyjne - są to nazwy, których wszystkie desygnaty są (lub byłyby) abstraktami, czyli nie-konkretami, np. własnościami, stanami rzeczy, zdarzeniami, relacjami.

Nazwami konkretnymi są np. nazwy: „czarny kot”, „Klakier”, „książę”, „Mały Książę”, „róża Małego Księcia”. Nazwami abstrakcyjnymi są np. „czerń, miauczenie”, „podróż Małego Księcia”, „miłość Małego Księcia do Róży”. Niektóre nazwy nie są ani konkretne, ani abstrakcyjne, gdyż do ich denotacji należą zarówno konkrety, jak i abstrakty. Taką nazwą jest np. nazwa „przedmiot”, gdyż wszystko jest przedmiotem, oraz nazwa „nie-kot”, której desygnatami są np. psy i miauczenie.

2.5. Relacje między nazwami ze względu na denotację

Denotacje są zbiorami. Między denotacjami zachodzić więc mogą takie same relacje, jak pomiędzy dowolnymi zbiorami.

Załóżmy, że oś symbolizuje uniwersum, czyli zbiór wszystkich przedmiotów, a klamra - symbolizuje część uniwersum, która stanowi denotację danej nazwy.

ZAMIENNOŚĆ.

Nazwa A jest zamienna z nazwą B, gdy denotacja nazwy P pokrywa się z denotacją nazwy B:

Zamienne są np. nazwy „kawaler” i „dotychczas nie żonaty mężczyzna”, gdyż każdy nieżonaty mężczyzna jest kawalerem i na odwrót. Denotacje tych nazw się pokrywają.

PODRZĘDNOŚĆ.

Nazwa A jest podrzędna względem nazwy B, gdy denotacja nazwy A zawiera się w sposób właściwy w denotacji nazwy B.

Nazwa „czerwona róża” jest podrzędna względem nazwy „róża”, gdyż każda czerwona róża jest różą, ale są też róże, które nie są czerwone. Do denotacji nazwy „róża” należą więc przedmioty, które nie należą do denotacji nazwy „czerwona róża”.

NADRZĘDNOŚĆ.

Nazwa A jest nadrzędna względem nazwy B, gdy A jest podrzędna względem nazwy B.

Skoro nazwa „czerwona róża” jest podrzędna względem nazwy „róża”, to nazwa róża jest nadrzędna względem nazwy „czerwona róża”.

PRZECIWIEŃSTWO

Nazwa A jest przeciwna względem nazwy B, gdy denotacje nazw A i B wykluczają się, a ponadto suma tych denotacji zawiera się w sposób właściwy w uniwersum.

Przeciwne są nazwy „róża i „kawaler”, gdyż żadna róża nie jest kawalerem, a żaden kawaler - nie jest różą. Są także przedmioty, które nie są ani kawalerami, ani różami - na przykład słonie.

NIEZALEŻNOŚĆ

Nazwa A jest niezależna względem nazwy B, gdy denotacje nazw A i B przecinają się, a ponadto suma tych denotacji zawiera się w sposób właściwy w uniwersum.

Nazwami niezależnymi są na przykład nazwy „pianista” i „Polak”. Są pianiści, którzy są Polakami i tacy, którzy Polakami nie są. Są Polacy, którzy nie są pianistami. Są też przedmioty, które nie są ani pianistami, ani Polakami.

SPRZECZNOŚĆ.

Nazwa P jest sprzeczna względem nazwy Q, gdy denotacje nazw P i Q wykluczają się, a ponadto suma tych denotacji pokrywa się z uniwersum.

Nazwa „róża” jest sprzeczna z nazwą „nie-róża”, gdyż ich denotacje nie mają wspólnych elementów, a suma tych denotacji pokrywa się z uniwersum (nie ma przedmiotu, który nie byłby ani różą, ani nie-różą).

PODPRZECIWIEŃSTWO : Nazwa A jest niezależna względem nazwy B, gdy denotacje nazw A i B przecinają się, a ponadto suma tych denotacji pokrywa się z uniwersum.

Nazwa „róża” jest podprzeciwna względem nazwy „nie-czerwona-róża”, gdyż są takie przedmioty, które są zarazem nie-czerwonymi różami i różami (na przykład róże żółte), są przedmioty, które są różami, a nie są nie-czerwonymi-różami (mianowicie róże czerwone), są przedmioty, które nie są różami, a są nie-czerwonymi-różami (na przykład kawalerzy), a nie ma przedmiotu, który nie byłby ani różą, ani nie-czerwoną-różą.

2.6. Negacja logiczna a negacja przynazwowa

Wyrażenie „nie” występujące przed nazwą przekształca ją w inną nazwę. „Nie” ma wtedy funkcję negacji przynazwowej.

Są dwa rodzaje negacji przynazwowej: logiczna i zleksykalizowana.

Rozważmy nazwę „bezpieczny” i „niebezpieczny”. To drugie słowo ma swój synonim: „groźny” i jest negacją zleksykalizowaną.

Operatora „nie” używa się też w takim znaczeniu, że zachodzi zależność:

/\x (x jest nie-P ↔ nie jest tak, że x jest P)

Nazwa „nieP” jest nazwą podrzędną względem nazwy „nie-P”.

(Gdzie „nieP” oznacza P z negacją zleksykalizowaną, a „nie-P” - z negacją logiczną.)

2.7. Uwagi o relacjach między nazwami:

Między każdymi dwiema nazwami niepustymi zachodzi relacja: albo zamienności albo podrzędności, albo przeciwieństwa, albo sprzeczności, albo podprzeciwieństwa.

Każda nazwa pusta jest podrzędna względem każdej nazwy niepustej.

Nazwy jednostkowe są względem innych nazw zamienne, podrzędne, przeciwne lub sprzeczne.

Relacji między nazwami ze względu na denotację nie należy mylić z relacjami między desygnatami tych nazw. Nazwa „płatek różny” jest przeciwna (a nie podrzędna) względem nazwy „róża”. Żaden płatek nie jest różą, a żadna róża- płatkiem.

Badając relację między nazwami ze względu na denotację - oraz oceniając, czy są puste, czy niepuste, zajmujemy niekiedy w nieuprawniony sposób pozycję «idealnego obserwatora». Dzieje się tak dlatego, że do denotacji nazw należą wszystkie możliwe ich desygnaty, a my nie zawsze mamy na ich temat dostateczną wiedzę.

3. Konotowanie

3.1. Wskazywanie i opisywanie

Zauważmy, że za pomocą nazw ich użytkownicy bądź wskazują pewne przedmioty, bądź je opisują. Dzięki funkcji desygnowania możemy wskazywać pewne przedmioty.

Dzięki innej funkcji nazw - funkcji konotowania - można za pomocą nazw opisywać przedmioty. Przy tym x opisuje przedmiot y, gdy jest taka własność W, że x przypisuje y-owi własność W. Przypisywać zaś jakąś własność przedmiotowi x - to tyle, co być przekonanym, że przedmiot x własność W egzemplifikuje lub quasi-egzemplifikuje, (niezależnie od tego, czy jest to przekonanie prawdziwe).

Otóż konotacja nazwy - to - mówiąc nieprecyzyjnie - własność przypisywana za pomocą nazwy. Mówiąc precyzyjniej:

Własność uniwersalna W jest konotacją nazwy N, gdy nazwa N służy do przypisania pewnemu przedmiotowi własności W.

A więc np. własność uniwersalna bycia-czerwonym jest konotacją wyrażenia „czerwony”, gdyż nazwa „czerwony” służy do przypisania pewnym przedmiotom czerwoności, np. w zdaniu „Kapelusz jest czerwony”. Z kolei własność będąca złożeniem bycia-człowiekiem i bycia-inteligentnym jest z kolei konotacją nazwy „człowiek inteligentny”, gdyż np. mówiąc (serio), że prezydent Polski jest człowiekiem inteligentnym, przypisujemy prezydentowi Polski własności bycia-człowiekim i bycia-inteligentnym.

Kwestia konotacji inaczej wygląda w wypadku języka naturalnego, a inaczej w językach naukowych. Konotację nazw w języku potocznym trudno ustalić - a należy to czynić poprzez analizę zwyczajów językowych użytkowników (wyniki takich analiz zawierają słowniki języków etnicznych, np. słownik języka polskiego).

Inaczej jest w językach naukowych, sztucznych, w których znaczenia sa konstruowane sztucznie. Konotacje nazw z języków naukowych powinny spełniać pewne wymogi - mianowicie powinny być własnościami istotnymi (ze względu na daną dyscyplinę naukową) pewnych przedmiotów.

Kwestią owej konotacji istotowej należy poświęcić trochę więcej uwagi.

3.2. Własności proste i złożone

Własności bywają proste lub złożone. Białość (resp. bycie-białym) jest własnością prostą. Kwadratowość (resp. bycie-kwadratem) - to własność złożona. Własności złożone można przedstawiać jako zbiory (sumy) własności prostszych. Na przykład kwadratowość (resp. bycie-kwadratem) można przedstawić jako sumę prostokątności i równoboczności. Kwadratowość można więc traktować bądź jako jedną własność złożoną, bądź jako sumę własności prostszych: prostokątności i równoboczności.

Nie zawsze łatwo jest wskazać, jakie własności proste składają się na własność złożoną. Trudno np. wskazać, jakie własności prostsze składają się na własność bycia-utworem-barokowym albo bycia-rapsodią.

3.3. Współwłasność, swoistość, istota.

Współwłasność elementów jakiegoś zbioru - jest to własność, która przysługuje wszystkim elementom tego zbioru. Jeśli zbiór jest denotacją jakiejś nazwy - to współwłasnością desygnatów tej nazwy jest własność, która przysługuje wszystkim i tylko jej desygnatom.

Do współwłasności kwadratów należą m.in. płaskość, równoboczność, prostokątność, czworoboczność, równoległość boków naprzemianległych, prostopadłość przekątnych, równość przekątnych, prostopadłość przekątnych, połowienie się przekątnych, wpisywalność w koło i posiadanie czterech osi symetrii. Każda z tych własności wzięta z osobna przysługuje wszystkim kwadratom, ale przysługuje także innym przedmiotom. Na przykład płaskość przysługuje także wszystkim figurom płaskim, równoboczność - m.in. rombom, czworoboczność - m.in. trapezom itp.

Współwłasności desygnatów nazwy „kompozytor” są np. bycie-człowiekiem, bycie-rozumnym, posiadanie-serca, a także bycie-autorem-co-najmniej-jednego-dzieła-sztuki. Żadna z tych własności nie przysługuje tylko kompozytorom, np. własność posiadania-serca przysługuje m.in. wszystkim ssakom, a własność bycia-autorem-co-najmniej-jednego-dzieła-sztuki - przysługuje także malarzom i architektom.

Swoistość desygnatów nazwy N - to taka współwłasność prosta lub złożona, która przysługuje tylko desygnatom nazwy N. Rozważmy wymienione współwłasności nazwy „kwadrat”. Jeśli zsumujemy np. płaskość, równoboczność, prostokątność i czworoboczność - to powstanie własność złożona, która przysługuje tylko kwadratom. Podobnie będzie jeśli zsumujemy prostopadłość, równość i połowienie się przekątnych. Te sumy własności są więc swoistościami kwadratów. Swoistością kwadratów jest też oczywiście suma wszystkich 11 wymienionych wyżej własności, gdyż wszystkie te własności łącznie przysługują tylko kwadratom.

Swoistością desygnatów nazwy „kompozytor” jest bycie-autorem-co-najmnmiej-jednego-utworu-muzycznego. Oczywiście swoistością desygnatów nazwy „kompozytor” jest też owa własność w połączeniu z własnością bycia-człowiekiem itp.

Istotą desygnatów nazwy N jest ta swoistość desygnatów nazwy N, od której nie można już odjąć żadnej własności, tak, żeby pozostała swoistością. Innymi słowy - istotą desygnatów nazwy jest ich minimalna swoistość.

Rozważmy swoistość kwadratów złożoną z płaskości, równoboczności prostokątności i czworoboczności. Możemy od niej odjąć płaskość i czworoboczność - i powstały zbiór własności (czyli równoboczność i prostokątność) pozostanie swoistością desygnatów nazwy „kwadrat”. Od powstałej pary nie możemy jednak odjąć żadnej z własności. Jeśli odejmiemy prostokątność - to nie otrzymamy swoistości kwadratów, gdyż równoboczność przysługuje także np. rombom. Jeśli odejmiemy czworoboczność - to nie otrzymamy swoistości kwadratów, gdyż prostokątność przysługuje także np. prostokątom o nierównych bokach przyległych.

Własność złożona z bycia-prostokątem i równoboczności jest więc minimalną swoistością, a więc istotą kwadratów.

Kolei istotą kompozytorów jest bycie-autorem-co-najmnmiej-jednego-utworu-muzycznego.

3.4. Treść swoista i konotacja

Treść swoista nazwy N - to swoistość desygnatów nazwy N. Konotacja istotowa nazwy N - to istota przypisywana przez nazwę N jej desygnatom. Istota ta - to pojęcie N.

Konotacją nazwy „kwadrat” jest istota jej desygnatów, czyli złożenie prostokątności i równoboczności. Konotacją nazwy „człowiek” jest (jak się niekiedy przyjmuje) złożenie zwierzęcości i rozumności. Konotacją nazwy „wybitny kompozytor” jest złożenie bycia-kompozytorem i bycia-wybitnym etc.

Konotację niekiedy bardzo trudno jest wskazać. Bywa, że konotacja nie jest prostą sumą własności, a np. alternatywą. Tak jest np. w wypadu nazwy „barwa”. Coś jest barwne, gdy jest albo czerwone, albo zielone, albo niebieskie etc. Konotacja nazwy „barwa” byłaby więc alternatywą wszystkich kolorów. Analogicznie jest w wypadku „głośność”, „wysokość” (dźwięku) etc.

Ażeby wskazać konotację istotową jakiejś nazwy przy danych desygnatach - należy zebrać owe desygnaty i «odkryć» ich istotę. Zauważmy, że jeden zbiór przedmiotów może mieć wiele tak scharakteryzowanych istot. Nic więc dziwnego, że np. w różnych dyscyplinach naukowych znajduje się różne istoty człowieka: inna jest biologiczna, inna psychiczna, a inna - socjologiczna istota człowieka.

3.4. Uwagi o konotacjach

Przyjmuje się, że nazwy własne nie mają konotacji. Nazwy własne osobom, państwom czy krainom geograficznym nadaje się (zazwyczaj) nie ze względu na przysługujące tym przedmiotom cechy.

Konotację nazw niepustych można ustalić, rozważając, jakie własności przysługują wszystkim i tylko jej rzeczywistym desygnatom. Czy jednak nazwy puste - mają konotację?

Otóż przyjmuje się, że konotacją nazwy pustej jest ta minimalna swoistość, która przysługiwałaby wszystkim i tylko desygnatom tej nazwy, gdyby one istniały. Zauważmy, że zdolność tworzenia nazw, które nie mają desygnatów (scil. odniesienia rzeczywistego) wiąże się właśnie ze zdolnością umysłu do dowolnego zestawiania własności uniwersalnych. Oczywiście w wypadku nazw pustych podstawą konstruowania konotacji nie może być analiza desygnatów, a jedynie czynności mentalne: tworzenie fikcji lub idealizacji.

Denotacja nazwy jest funkcją konotacji. Jeśli mamy daną konotację nazwy, to wyznacza ona denotację tej nazwy jednoznacznie.

Z kolei konotacja nazwy nie jest funkcją denotacji. Elementy denotacji mogą mieć bowiem wiele istot. Weźmy nazwę „najwybitniejszy polski kompozytor XIX wieku” oraz „autor Etiudy rewolucyjnej”. Nazwy te mają tę samą denotację (stanowi ją zbiór, którego jedynym elementem jest Fryderyk Chopin), ale różne konotacje.

4. Denominowanie

Denominatem nawy N - jest przedmiot uniwersalny, który jest uniwersalnym nośnikiem konotacji nazwy N. Każda nazwa posiadająca konotację - posiada więc swój denominat.

Przedmiot uniwersalny x jest denomiatem nazwy N, gdy przedmiot x quasi-egzemplifikuje konotację nazwy N.

Denominowanie jest przy tym funkcją naw, dzięki której możemy «wskazywać» pewne przedmioty. Ponieważ są to przedmioty uniwersalne, to owo «wskazywanie» może dokonać się tylko poprzez opis. Każda nazwa posiadająca konotację - posiada także denominat, a w każdym razie z każdą konotacją można denominat związać. Przy tym nie tylko nazwy puste posiadają denominaty lecz także nazwy niepuste, które desygnują przedmioty partykularne. Denominatem pustej nazwy „krasnoludek” jest przedmiot, który jest nośnikiem własności przypisywanych krasnoludkom przez autorów bajek o krasnoludkach. Denominatem pustej nazwy „kwadrat” jest nośnik uniwersalnych własności bycia-prostokątem i równoboczności. Niepusta nazwa „człowiek”, której desygnatami są partykularni ludzie, posiada także denominat: człowieka-w-ogóle, będącego nośnikiem własności konotacyjnych nazwy „człowiek”. Denominatem nazwy „Marzenie Schumanna” jest idea Schumanna, konkretyzowana w poszczególnych wykonaniach.

Charakterystyka przedmiotów uniwersalnych napotyka na wiele trudności. Wielu ontologów w związku z tym uznaje, że przedmioty uniwersalne należy co najwyżej utożsamiać ze zbiorami przedmiotów partykularnych. Jest to jednak wyjście prowadzące do paradoksów. Przedmioty uniwersalne z pewnością nie istnieją tak, jak przedmioty partykularne - nie mają wszak charakterystyki czasoprzestrzennej. Lepiej więc ostrożnie zgodzić się, że przedmiotami uniwersalnymi posługujemy się, tj. odnosimy się do nich, używając znaków (zwłaszcza języka).

Zamiast wyrażenia „jest”: w zdaniach podmiotowo-orzecznikowych mogą występować jego ekwiwalenty, np. „stał się” itp.

Pewnym ewenementem pod tym względem są tytuły dzieł sztuki - w szczególności utworów muzycznych. Tu często nadaje się nazwy właśnie ze względu na pewne cechy (por. „Kukułka” Daquine'a, „Symfornia

pastoralna” Beethovena, „Tren ofiarom Hiroszimy” Pendereckiego.

BIEL UNIWERSALNA^U

podpada pod

PRZEDMIOT BIAŁY

UNIWERSALNY

idealizuje

konkretyzuje

quasi-podpada pod

BIEL PARTYKULARNA

desygnuje

egzemplifikuje

konstytuuje

BIEL-PARTYKUARNA

przedmiot

biały

partykularny

przedmiot

biały

partykularny

denominuje

„przedmiot biały”

A

A

B

A

B

A

B

A

B

A

B

A

B

A

B

---