18.11.2008

SAMOŚWIADOMOŚĆ/ŚWIADOMOŚĆ

Plastyczność mózgu

• 1812 - Graham Brown i Charles Sherrington

• neurofizjolodzy

• stwierdzili, że mapy mózgowe ruchów różnią się tak, jak różne są linie papilarne palców,

• nie są owe mapy jednak wrodzone, lecz odzwierciedlają to, jak używamy naszych kończyn,

• stanowi to podstawę nabywania umiejętności,

• inny jest mózg narciarza i inny szachisty,

• sami modelujemy nasze mózgi i nasze umiejętności,

• 1917 - Sherrington

• opisał różnice występujące u poszczególnych osobników szympansa, orangutana i goryla,

• 913 - Ramon yCajal

• neuroanatan hiszpański,

• połączenia w mózgu człowieka dorosłego są utrwalone na stałe,

• od połowy XX wieku paradynt niezmienności mózgu stał się podstawową „prawdą” w neurologii

Okres krytyczny czy sensytywny

• 1970 - Hubel i Wiesel - po okresie krytycznym tracimy zdolność zmiany mózgu

• (...) jedno do u nowonarodzonych kotków i po otwarciu stwierdzono, że jedno pozostawało ślepe jeżeli brak było bodźców wzrokowych między 30-80 dniem (...)

Neurony lustrzane

• system neuronów lustrzanych obejmuje:

• korę przeruchową (F5),

• dolną część płata ciemieniowego (PE)

• te części mózgu mają obustronne połączenie = współdziałanie

Przy użyciu magnetoencefalogradii stwierdzono, że reakcja neuronów lustrzaych jest modyfikowana przez związek zachodzący między wykonawcą czynności a obserwatorem.

Kontekst społeczny = selekcja istotnych danych

Społeczny aspekt empatii

• intencje innych ludzi rozumiemy dzięki ich działaniu i kontekstowi, a jakim to następuje -> ważną rolę w tym procesie odgrywają neurony lustrzane.

• Jeżeli ktoś nabiera zupę łyżką zakładamy że ten ktoś będzie jeść. Jeżeli jednak obok jest dziecko to prawdopodobnie będzie je karmił.

Rola pamięci

• pamięć autobiograficzna

• mimo zmian to ciągle jestem - JA

• zakłócenie poczucia „ja”

• ja1 + ja2

• schizofrenia (jestem Napoleonem i Kowalskim),

• urazy mózgu,

• śpiączka (po obudzeniu pacjent nie wie kim jest)

Tożsamość

• amnezja wsteczna (wybudzenie ze śpiączki = różne stany uczucia (...))

• zatrzymanie w czasie,

• podwójna osobowość,

• mój sobowtór (klon),

• sobowtóry moich najbliższych = problemy emocjonalne

Rola obrazu ciała

• obraz własnego ciała stanowi istotny składnik naszego „Ja” (ja fizyczne)

• stanowi podstawę naszej orientacji w otoczeniu (lewa - prawa)

• integracja sensomotoryczna

• słyszenie oczami

Badacze od dawna zakładali, że gdzieś w mózgu musi tworzyć się obraz własnego ciała, umożliwiający człowiekowi prawidłowe funkcjonowanie w otaczającym świecie. Nie potrafi jednak takiego miejsca zlokalizować tym bardziej że badania na zwierzętach okazują się w tym przypadku mało przydatne. Przełom przyniosły dopiero badania prowadzone na początki XX wieku, w trakcie których drażniono prądem elektrycznym mózgi chorych poddanych trepanacji czaszki. Ponieważ wówczas zabiegi takie odbywały się przy znieczuleniu miejscowym pacjent mógł opowiadać co czuje w trakcie dotykania elektrodą odsłoniętej części mózgu. Umożliwiło to wyodrębnienie somatosensorycznego obszaru kory mózgowej w tzw. zawoju (...)

O pewnej niezależności działania omawianej części kory mózgu od pozostałych świadczy odczuwanie przez chorych bólu i innych wrażeń w amputowanej ręce lub nodze (tzw. kończyny fantomowe). Co ciekawe - choć nauka nie bardzo potrafi wyjaśnić to zjawisko - również ludzie, którzy urodzili się bez danej kończyny odczuwali jej fantom.

Anozognozja

• z kolei zanik wrażeń dochodzących do mózgu od danej kończyny powoduje iż chory uznaje ją za obcą. Zdarza się że usiłuje wyrzucić „własną” nogę i w rezultacie ląduje koło łóżka

• twierdzą że są całkowicie zdrowi (sędzia Douglas)

Plastyczność mózgu

• organizacja okolicy somatosensorycznej może podlegać zmianom pod wpływem wrażeń docierających do niej od receptorów. Gdy szopowi praczowi badacze amputowali jeden palec okazało się że reprezentacja pozostałych zajęła jego miejsce w mózgu zwierzęcia

Badania Merzenicha

• zmienność pól somatycznych

• amputacja - duże pole zajmuje narząd sąsiedni,

• zszycie = jeden palec - deaferentacja ręki (kinestezja = czucie ruchu)

• terapia porażonej ręki - nakładanie kuchennej rękawicy

V.S. Ramachandran

• gumowa ręka w lustrze,

• wykorzystywanie w terapii bólów fantomowych

• swędzi Cię amputowana ręka

Słyszenie oczami

• interpretacje sensoryczne bodźców o różnej modalności następuje także poza korą trzeciorzędową,

• np. drugorzędowa kora sensoryczna przetwarza również bodźce wzrokowe, dotykowe (gumowa ręka),

• Gurk effect (1970) - na filmie mówiący wypowiedział „ga”, z głośnika puszczono „ba”, a ludzie usłyszeli „da”

Integracja pozakorowa

• integracja wrażeń następuje już w siatkówce oka,

• wyspecjalizowane neurony siatkowe wysyłają do mózgu rodzaje filmów - odzwierciedlających wyabstrahowane cechy spostrzeganych zjawisk,

• każda grupa - inne cechy

Zakłócenia integracji

• głowa jest nadmiernie duża, a nogi stały się bardzo krótkie (uszkodzenia mózgu + schizofrenia)

• dezintegracja motoryczna w autyzmie,

• świadomość naszego „ja:” winna być zgodna z ocenami innych (zwierciadło społeczne) lecz nasze ciało ulega zmianą a my się wciąż czujemy sobą.

Schemat ciała

Arnold Pich wprowadził rozróżnienie między schematem ciała (który wiąże się z nieświadomym często odczuwaniem poszczególnych jego części) oraz świadomością ciała. Dziś mówimy o schemacie i obrazie ciała.

Schemat ciała kształtuje się już we wczesnym dzieciństwie w wyniku odczuć pochodzących ze skóry, (...) i mięśni (czucie ruchu). Niemałą rolę odgrywa tu narząd równowagi, a zwłaszcza tzw. układ przedsionkowy.

Brak odczuć związanych z grawitacją prowadzi do zakłóceń czucia własnego ciała.

Obraz ciała

Kształtuje się później, bo oprócz wrażeń wymaga udziału analizatora wzrokowego, wymaga umiejętności nazywania poszczególnych części ciała. Wiąże się więc ściśle z rozwojem mowy.

Stanowi podstawę naszej orientacji w otoczeniu, bo budowa naszego organizmu powoduje, że wyróżniamy lewą i prawą stronę, górę i dół oraz przód i tył.

Rola języka.

• umożliwia kształtowanie się samoświadomości,

• planowanie działania (mowa wewnętrzna),

• plany życiowe (elastyczność działania),

• interpretacja wartości (sumienie),

• dialog wewnętrzny (rozwiązywanie sprzeczności0

Problem

• Obuchowski: „To czy słowo jest abstrakcyjne, czy ma znaczenie konkretne zależy od systemu orientacji danego człowieka” (np., ojczyzna)

• Bernstein - kod ograniczony

• Locus kontroli (poczucie kontroli)

Samoświadomość (świadomość bycia świadomym), a metaświadomość (świadomość swoich możliwości, uczuć, planów, umiejętności odpowiedniego nimi sterowania + spojrzenie na siebie z dystansu.)

Następstwa braku metaświadomości:

• mogą mieć rozwiniętą samoświadomość, (wgląd w siebie),

• wysokie umiejętności społeczne (robię bardzo dobre wrażenie),

• brak wglądu w potrzeby innych ludzi (nie odczuwają wyrzutów sumienia),

• brak dystansu wobec siebie (inni są winni ich niepowodzeń),

• nie mogą się poprawić (polityk, alkoholik - ja bym nie pił, ale żona dzieci złe, koledzy wyciągają, głupio odmówić).

Poziom świadomości

1. metaświadomość (abstrakcja - dystans)

2. samoświadomość (kod rozwinięty - wgląd)

3. świadomość (ikoniczny + kod ograniczony)

4. podświadomość (emocjonalny, odruchowy)

Funkcje metaświadomości

• metaświadomość porządkuje strumień świadomości,

• wprowadza ład w otaczającym nas chaosie,

• rodzaj filtra, który wykorzystuje:

• wartości,

• przekonania,

• cele działania

• scenariusze działania (płaty czołowe)

• spojrzenie na siebie z boku,

• przełamywanie schematów

• przezwyciężenie racjonalizacji (kobieta w związku z mężczyzną, mimo że ten ją bije, ona widzi w nim porządnego i kochającego człowieka)

• samoświadomość uczuć = istota człowieczeństwa

Brak odczuwania emocji

• uszkodzenie przypodstawnych części płata czołowego:

• Kocha Pan żonę?

• Tak

• A dlaczego?

• Bo jesteśmy ze sobą długo. Jest jak mebel. ;)

6

---