Dr Agnieszka Bielska-Brodziak
Dr hab. Zygmunt Tobor prof. UŚ
Zmiana w przepisach jako argument w dyskursie interpretacyjnym
"legal documents don't talk back"
L.M. Solan
1. Jednym z narzędzi wykorzystywanych w interpretacji tekstów prawnych jest analiza porównawcza zmian jakie zachodzą w treści przepisów. Problematyka ta, choć wyraźnie obecna w orzecznictwie, nie była dotychczas przedmiotem szerszego zainteresowania literatury.
2. Analizując zmiany zachodzące w tekstach prawnych, sądy najczęściej badają relacje między konkretnymi, znowelizowanymi przepisami. Zgodnie z zawartymi w orzecznictwie deklaracjami, wykładnia tego typu to „… porównanie dotychczasowej i nowej wersji art…”, czy wykładnia dokonana „... z uwzględnieniem nowego brzmienia ... przepisów”. Analiza zmiany przepisów stanowi rację potwierdzającą wybór takiego czy innego rozumienia przepisów, a w konsekwencji rację na rzecz takiego czy innego rozstrzygnięcia sporu. Argument ze zmiany przepisów jest więc narzędziem, które wykorzystywane jest w dyskursie interpretacyjnym. Można przy tym wyróżnić jego dwa warianty. Z pierwszym mamy do czynienia wtedy, gdy zmiana ma stanowić ważny argument na rzecz rozumienia „starego” przepisu. Drugi wariant wchodzi w grę wtedy, gdy zmiana ma zaświadczać o prawidłowym rozumieniu „nowego” przepisu. Przedmiotem dalszych rozważań będzie tylko wariant pierwszy. Przeprowadzone rozważania zostały oparte głównie na analizie orzecznictwa w sprawach podatkowych. Te same problemy pojawiają się jednak również przy interpretacji przepisów z innych gałęzi prawa.
3. Powołując argument ze „zmiany przepisów” sądy przyjmują jedno niezwykle ciekawe teoretycznie, ale także doniosłe praktycznie, założenie. Dotyczy ono charakteru zmian legislacyjnych. W orzecznictwie wspomniane zmiany nie są bowiem traktowane jednolicie.
Z jednej strony sądy akcentują jedynie wyjaśniający charakter takich zmian. „Należy podkreślić, iż nowelizacja ta nie polegała na zmianie dotychczasowego brzmienia tego przepisu i zawartej w nim definicji <dyskonta>, lecz jedynie na jego uzupełnieniu.” ; „chodzi o zmianę o charakterze uściślającym, a nie zmieniającym, zasady opodatkowania”; „zmiana treści omawianego przepisu od dnia 1 stycznia 2003 r. nie miała charakteru normatywnego, a jedynie uściślający”. Zmiany te nazywa się inaczej „doprecyzowującymi”, „instrukcyjnymi”, „porządkującymi i redakcyjnymi”, „wyjaśniającymi i precyzującymi”, przy czy doprecyzowaniu podlegać ma brzmienie przepisu sprzed nowelizacji. Zabiegi legislacyjne tego typu mają polegać nie na zmianie dotychczasowego brzmienia przepisu, lecz jedynie na jego uzupełnieniu. Twierdzi się, że zmiana doprecyzowująca to „zmiana o charakterze interpretacyjnym, usuwającym wątpliwości co do rozumienia (…) przepisu”, czy też „potwierdzająca jedynie stan prawny istniejący przed jej wprowadzeniem”.
Z drugiej strony wskazuje się na istnienie zmian o charakterze prawotwórczym, normatywnym: „nie można twierdzić, iż dodanie § 3 do art. 72 stanowiło jedynie jego doprecyzowanie, usuwało wątpliwości i miało charakter jedynie potwierdzający wykładnię. Była to nowa regulacja, znacząco odmienna od dotychczasowej”. Zmiany normatywne inaczej nazywa się „materialnoprawnymi”. Są to zmiany o charakterze „stanowiącym”, wprowadzające dopiero od dnia ich wejścia w życie różniące się od poprzednich prawa lub obowiązki. Zmiany normatywne to zmiany kreujące całkiem nową, odmienną od poprzedniej regulację, oznaczające, że „prawodawca uznał za konieczne zastąpienie dotychczasowych rozwiązań prawnych innymi, które w sposób bardziej właściwy realizować będą cele, jakie za ich pomocą zamierza osiągnąć”.
Co istotne, przeciwstawne stanowiska na temat charakteru zmian pojawiają się najczęściej w ramach tego samego sporu. Rozbieżne oceny co do doprecyzowującego bądź normatywnego rodzaju ingerencji prawodawcy formułują zarówno strony jak i sądy orzekające w tej samej sprawie.
4. Jakie są konsekwencje przypisania danej zmianie charakteru wyjaśniającego, a jakie prawotwórczego?
Konsekwencją przyjęcia poglądu o doprecyzowującym charakterze ingerencji prawodawcy jest uznanie, że stan prawny - mimo nowelizacji - nie uległ zmianie. Oznacza to, że mimo zmiany treści tekstu prawnego, nie zmienił się zakres uprawnień czy obowiązków. Skutkiem ingerencji która „potwierdza jedynie stan prawny istniejący przed jej wprowadzeniem”, posiada „charakter jedynie potwierdzający wykładnię” jest uznanie, że przepis w nowej i starej wersji - mimo zmiany jego brzmienia należy rozumieć identycznie. Zmiana wyjaśniająca wskazuje bowiem tylko w wyraźny sposób na jedną z poprzednio możliwych wersji wykładni przepisu, jako na wykładnię prawidłową.
Cel dokonania zmiany doprecyzowującej jasno opisuje sąd w jednym z orzeczeń: „nowelizacja ta (…) polegała (…) jedynie na jego uzupełnieniu. Zdaniem Sądu, powyższy zabieg legislacyjny nie kreował nowej, odmiennej od dotychczasowej, normy prawnej, lecz miał jedynie charakter wyjaśniający, a jego celem było usunięcie, mogących powstać na gruncie dotychczasowego brzmienia tego przepisu, wątpliwości interpretacyjnych i sporów na tym tle (…)”.
Przeciwne wnioski płyną z przyjęcia normatywnego charakteru nowelizacji. Wskutek przyjęcia poglądu o normatywnym charakterze ingerencji prawodawcy, ze zmianą brzmienia tekstu prawnego łączona jest także zmiana dotychczasowego zakresu uprawnień czy obowiązków. Uznanie, że dokonana zmiana miała charakter normatywny nie „…oznacza więc, iż takie było stanowisko dotychczasowego ustawodawcy. Przeciwnie…wprowadzenie przez ustawodawcę nowej normy prawnej oznacza z reguły zmianę stanu prawnego, a nie potwierdzenie czy doprecyzowanie treści poprzednio obowiązujących przepisów”. Skutkiem oceny, że nowelizacja miała charakter normatywny jest wniosek, że „wprowadzone wyłączenie …oznacza, iż przedtem go nie było”. Podobnie wyjaśnia się konsekwencje przyjęcia normatywnego charakteru nowelizacji w innym z orzeczeń: „Sąd kasacyjny podziela pogląd … o normatywnym charakterze zmiany … i właśnie ze względu na taki, a nie wyjaśniający, charakter zmiany przepis ten nie miał zastosowania, w sytuacji, gdy obowiązek podatkowy powstał przed dniem 1 stycznia 2003 r. Uznanie, że zmiana miała charakter wyjaśniający, potwierdzający jedynie stan prawny istniejący przed jej wprowadzeniem, prowadziłoby bowiem do przyjęcia stanowiska …, że pięcioletni termin do wymiaru zobowiązania, w przepisie tym ustanowiony, obowiązywał również w stosunku do obowiązku podatkowego powstałego przed wejściem w życie tego przepisu”.
Dwa poglądy na temat charakteru zmian to zatem także dwa sposoby rozumowania interpretatorów. Przyjęcie doprecyzowującego charakteru zmiany skutkuje uznaniem, że już przed nowelizacją dany obowiązek czy uprawnienie istniało (dane zachowanie było nakazane lub zakazane), a ingerencja ustawodawcy miała jedynie wyjaśnić jego poprzednio identyczną, choć nieprecyzyjnie wyrażoną wolę.
Przyjęcie normatywnego charakteru zmiany skutkuje uznaniem że skoro dopiero w nowelizacji ustawodawca wyraźnie coś nakazał (zakazał), to znaczy że uprzednio taki obowiązek (zakaz) nie istniał . Nowelizacja oznacza bowiem zawsze zmianę stanu prawnego.
5. Nie przesądzając na razie zasadności omawianego rozróżnienia charakteru zmian, rozważmy, z jakich możliwie „zobiektywizowanych” źródeł można by uzyskać informacje pozwalające uznać daną zmianę za „wyjaśniającą” lub „normatywną”? Inaczej mówiąc skąd możemy się dowiedzieć czego chciał prawodawca?
(i) O charakterze zmiany można by wnioskować z treści aktu nowelizującego. Wchodzą tu w grę trzy jego fragmenty. Pierwszy, w którym zmieniony zostaje konkretny, interesujący nas przepis, drugi - treść przepisów przejściowych i trzeci - treść przepisów o wejściu w życie.
Rozważmy pierwszą możliwość. Analiza ustaw nowelizujących wskazuje, że zmiana regulacji wprowadzana jest w następujący sposób: „w ustawie X wprowadza się następujące zmiany” i następnie wymieniając je, przy każdej kolejnej jednostce redakcyjnej dodaje się: „Art. Z otrzymuje brzmienie”, lub „W art. Z dodaje się paragraf…” .
W przypadkach sporów sądowych, w których pojawiła się argumentacja z charakteru zmian, nowe brzmienie tekstu zazwyczaj ulegało poszerzeniu o jakiś fragment (osobny paragraf, czy zdanie). Ingerencja prawodawcy polegała zatem na dodaniu pewnych fragmentów przepisu, których wcześniej tekst nie zwierał.
Sposób redagowania zmienianych przepisów w ustawach nowelizujących wskazuje, że każda ingerencja prawodawcy jest tam traktowana jako zmiana. Świadczy o tym zacytowana już formuła: „w ustawie ….. wprowadza się następujące z m i a n y…”. Ustawy nowelizujące nie posługują się jednak rozróżnieniem zmian na normatywne i doprecyzowujące.
O możliwych formach ingerowania w treść aktów prawnych mowa jest także w Zasadach Techniki Prawodawczej, gdzie nowelizacji poświęcony jest cały rozdział. Z treści § 82 Zasad wynika, że „nowelizacja (zmiana) ustawy” może przejawiać się w trzech formach - może polegać na uchyleniu niektórych przepisów ustawy, na zastąpieniu dotychczasowych przepisów przepisami o innej treści lub brzmieniu oraz na dodaniu do ustawy nowych przepisów. Każda z trzech form nowelizacji jest więc - niezależnie od jej zakresu - traktowana jednakowo, jako „zmiana”. Zasady Techniki Prawodawczej nie rozróżniają jednak zmian o normatywnym bądź wyjaśniającym charakterze.
Tymczasem sądy wykorzystują czasem zakres zmian, aby orzec o charakterze nowelizacji. Dla przykładu w jednym z orzeczeń sąd argumentuje: „Z przyjętego w tym akcie prawnym nowego rozwiązania (…), nie można wyprowadzać wniosku, iż jest ono tylko sprecyzowaniem przepisu wcześniej obowiązującego. Stanowisko takie nie jest uprawnione już choćby z tego względu, że w tym wypadku nie mamy do czynienia z nowelizacją przepisów wcześniejszych, ponieważ (…) rozporządzenie z dniem 17 stycznia 1997 r. zastąpiło poprzednie rozporządzenie (…). Oznacza to, że prawodawca uznał za konieczne zastąpienie dotychczasowych rozwiązań prawnych innymi, które w sposób bardziej właściwy realizować będą cele, jakie za ich pomocą zamierza osiągnąć”. Argument za przypisaniem zmianie przepisów charakteru normatywnego został więc oparty na tym, że prawodawca nie dokonał nowelizacji, ale zastąpił w całości poprzedni akt prawny, nowym.
Uzależnianie charakteru zmian od zakresu tekstu podlegającego nowelizacji nie wydaje się działaniem uzasadnionym. W pewnych przypadkach zmiana na przykład przecinka czy spójnika skutkuje radykalną zmianą rozumienia przepisu. W innych, przepisom gruntownie przebudowanym przypisuje się „stare” znaczenie.
Zmianom treści aktów prawnych towarzyszy zazwyczaj wprowadzenie przepisów przejściowych. Jakie na podstawie ich treści można wyciągnąć wnioski? Rozważmy dwa przykłady. W pierwszym spór dotyczył charakteru zmiany przepisu regulującego odpowiedzialność osób trzecich za zobowiązania spółki. Przepis przejściowy ustawy nowelizującej stanowił : „Do odpowiedzialności podatkowej osób trzecich z tytułu zaległości podatkowych powstałych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy stosuje się przepisy ustawy zmienianej w art. 1 w brzmieniu obowiązującym przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy.” Treść przepisu przejściowego mogłaby być więc argumentem na rzecz nadania przepisowi art. 116 Ordynacji podatkowej w obu wersjach odmiennych rozumień (skoro mamy stosować „stare” brzmienie to znaczy, że istnieje różnica między „starym” brzmieniem a „nowym”). Tak też argumentowała strona. Tymczasem sąd uznał że zmiana miała charakter wyłącznie wyjaśniający.
W drugim z orzeczeń spór dotyczył charakteru zmiany przepisu regulującego nadpłatę.
Przepis przejściowy brzmiał: „Żądania stwierdzenia nadpłaty podatku wniesione przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy są rozpatrywane na podstawie przepisów dotychczasowych”. Sąd I instancji przyjął że zmiana była wyjaśniająca, sąd II instancji przyjął tymczasem, że zmiana miała charakter normatywny.
Gdy ustawa nowelizująca nie zawiera przepisów przejściowych można się odwołać do przepisów o wejściu aktu prawnego w życie. Przepisy te mają zazwyczaj treść: „Ustawa wchodzi w życie z dniem ...”, lub treść bardziej rozbudowaną, np. „Ustawa wchodzi w życie z dniem …. i ma zastosowanie do dochodów (strat) uzyskanych od tego dnia, z wyjątkiem art.…, który wchodzi w życie z dniem ogłoszenia”. Również tego typu wypowiedzi prawodawcy sugerują, że nowe i stare brzmienie nowelizowanych przepisów musi się od siebie różnić.
(ii) Innym źródłem informacji o intencjach prawodawcy mogą być z materiały z procesu legislacyjnego.
Uzasadnienie aktu normatywnego jest obligatoryjnym elementem projektów ustaw i powinno m.in. „wyjaśniać potrzebę i cel wydania ustawy, wykazywać różnicę pomiędzy dotychczasowym a projektowanym stanem prawnym oraz przedstawiać przewidywane skutki społeczne, gospodarcze, finansowe i prawne” .
Wskazuje się, że: „w samym akcie normatywnym nie ma miejsca na wypowiedzi o charakterze instrukcyjnym lub interpretacyjnym. Dlatego też projektodawca powinien zamieszczać takie wypowiedzi w uzasadnieniu projektu, objaśniając cele, jakie chce osiągnąć daną regulacją”.
W orzecznictwie odwołanie się do treści materiałów legislacyjnych bywa częstym punktem wyjścia dla oceny charakteru ingerencji prawodawcy. Mogą tu wchodzić w grę uzasadnienia projektów aktów normatywnych, czy też obserwacja zmian jakie przeszedł projekt w całym procesie legislacyjnym.
Z treści uzasadnienia aktów prawnych czerpie się argumentację zarówno na rzecz wyjaśniającego jak i normatywnego charakteru zmian. W jednym z orzeczeń sąd uznał, że nowa regulacja miała tylko charakter wyjaśniający, interpretacyjny bowiem w uzasadnieniu do projektu rządowego zawarto stwierdzenie, iż celem jej dodania było „jednoznaczne usunięcie wątpliwości”. Podobnie argumentowano w innym z orzeczeń: „Za takim poglądem przemawia chociażby treść uzasadnienia projektu ustawy, we wstępie którego podano, iż zmiany merytoryczne zostały szczegółowo uzasadnione, a zmiany, do których nie opracowano uzasadnienia, są zmianami redakcyjnymi i uściślającymi”. Z kolei przykład argumentacji na rzecz zmiany normatywnej zawiera następujący fragment: „z uzasadnienia zawartego w druku sejmowym Nr 2313 z dnia 26 października 2000 r. zawierającym proponowane zmiany ustawy wynika, że były one konieczne z uwagi na to, że w aktualnym wówczas stanie prawnym nabycie praw z tytułu zachowku nie było objęte przepisami ustawy o podatku od spadków i darowizn”.
Podobnie wykorzystuje się argumentację płynącą ze zmian jakim podlega projekt legislacyjny do chwili jego uchwalenia. I tak w jednym z orzeczeń czytamy: „W projekcie rządowym odpowiedzialność członków zarządu była uregulowana w przepisie art. 119, którego § 1 miał treść następującą: <za zaległości podatkowe spółki z ograniczoną odpowiedzialnością odpowiadają solidarnie całym swoim majątkiem obecni i byli członkowie zarządu spółki >. …W toku prac legislacyjnych… rozszerzono zakres podmiotowy tego przepisu o członków zarządu spółek akcyjnych, a ograniczono o byłych członków zarządów zmieniając przy tym numer artykułu na 116. Wniosek mniejszości zmierzający do objęcia odpowiedzialnością byłych członków zarządu nie uzyskał poparcia większości sejmowej”.
Nie ulega wątpliwości , że materiały legislacyjne stanowią jeden z argumentów na rzecz wyboru określonej hipotezy interpretacyjnej. Nie ulega również wątpliwości, że same te materiały są przedmiotem interpretacji. Jedne sądy się do nich odwołują, a inne nie. Z tych materiałów legislacyjnych sądy wyprowadzają krańcowo różne wnioski. Zdarza się nierzadko, że nawet jeśli projektodawcy wskazywali na wyjaśniający charakter ingerencji, sądy przyjmują, że doszło do zmiany wprowadzającej nowość normatywną. Takie stanowisko wydaje się całkowicie uprawnione. Uznanie, że celem nowelizacji jest „wyjaśnienie”, nie obala twierdzenia, że ustawodawca dokonuje go w drodze zmian o charakterze normatywnym.
(iii) Argumentacja odnośnie do charakteru zmian może opierać się także na pojęciu racjonalności prawodawcy. Sądy korzystają z tego typu argumentacji w następujący sposób: „Nie można twierdzić aby taka zmiana nie miała żadnego znaczenia, gdyż prowadziłoby to do wniosku o nieracjonalnym działaniu prawodawcy. Taka dyrektywa wykładni jest niedopuszczalna, bowiem tylko założenie celowego i rozumnego działania prawodawcy daje możliwość prowadzenia rzetelnej wykładni prawa. Jeżeli więc prawodawca wprowadza zmiany w brzmieniu przepisu, to z reguły oznacza to także zmianę jego treści”.
Działalność prawodawcy możemy podzielić na dwie zasadnicze grupy: wprowadzenie nowych rozwiązań (nowe umowy, spółki, ulgi podatkowe itd.) oraz modyfikacje istniejących rozwiązań (np. likwidacja ulgi, zmiana terminów, kompetencji).
Problem sporów co do charakteru zmian w orzecznictwie dotyczy drugiej grupy sytuacji.
Część zmian postrzegana jest jako modyfikacja uprzednio jasnych regulacji. Ocena, że przed nowelizacją tekst był jednoznaczny powoduje jednak zazwyczaj odrzucenie przez sądy wyjaśniającego charakteru ingerencji prawodawcy. W jednym z orzeczeń czytamy: „Ponieważ z obowiązujących przepisów w sposób jednoznaczny i wyraźny wynikało, iż odsetki za zwłokę nie stanowią nadpłaty (…), nie można twierdzić, iż dodanie § 3 do art. 72 stanowiło jedynie jego doprecyzowanie, usuwało wątpliwości i miało charakter jedynie potwierdzający wykładnię. Była to nowa regulacja, znacząco odmienna od dotychczasowej”. Podobne stanowisko pojawia się w innym wyroku: skoro w poprzednim brzmieniu tekstu literalnie nie występował jakiś obowiązek bądź uprawnienie, to znaczy że ustawodawca go nie przewidywał. Przewidział go dopiero wówczas kiedy wprowadził zmianę.
Zgodzić się należy z tymi, którzy twierdzą, że przypisywanie jedynie wyjaśniającego charakteru zmianom już uprzednio jednoznacznych tekstów jest sprzeczne z ideą racjonalności prawodawcy. Nie można twierdzić, że dotychczasowe brzmienie mogło powodować wątpliwości i spory interpretacyjne i jednocześnie utrzymywać, iż przepis przed nowelizacja nie dawał podstaw do odmiennego rozumienie niż ten, który został określony w nowelizacji. Nasuwa się pytanie o racjonalność wyjaśniania przepisu, który był dostatecznie precyzyjny.
Rzecz jasna zdarza się także, że podczas gdy jedni uczestnicy sporu uznają, że zmiana dotyczyła tekstu jasnego, inni twierdzą, że tekst był uprzednio niejasny a prawodawca zmieniając go chciał go jedynie doprecyzować.
Przejdźmy do kolejnej możliwości. W sporach przyjmujących za punkt wyjścia niejednoznaczność, czy niejasność tekstu przed nowelizacją, istnieje zgoda co do tego, że celem ingerencji prawodawcy mogło być właśnie usunięcie wcześniejszych wątpliwości interpretacyjnych. Z tego zgodnego założenia wyprowadzane są jednak dwa przeciwstawne wnioski.
Wedle pierwszego, zmiana przepisów uprzednio niejednoznacznych ma charakter prawotwórczy, ponieważ zmienia (zawęża lub rozszerza) krąg przypadków objętych normą. Oto charakterystyczna wypowiedź : „Na gruncie prawa podatkowego (…) wprowadzenie do przepisu ustanawiającego zwolnienie podatkowe uściślenia lub jednoznacznego wyłączenia, przemawia za uznaniem, że przychody po zmianie ewidentnie wyłączone z określonego zwolnienia przed tą zmianą tym zwolnieniem były objęte”.
Wedle przeciwnych poglądów, ingerencja prawodawcy w celu usunięcia niejasności tekstu nie ma charakteru normatywnego, prawotwórczego, ponieważ sprowadza się jedynie do doskonalszego sprecyzowania już uprzednio wyrażonego (tyle że mniej doskonale) zamiaru prawodawcy. „Takie zmiany nie tworzą zatem nowego stanu prawnego, tylko potwierdzają trafność wyboru wariantu wykładni…”.
Nie budzi wątpliwości, że tekst prawny może stanowić podstawę do rozbieżnych interpretacji. Nie rozważając nawet przyjmowanych w teorii prawa argumentów na rzecz możliwości formułowania wielu hipotez interpretacyjnych tego samego fragmentu tekstu, w przypadku przepisów nowelizowanych przemawiają za tym dwa dowody empiryczne. Po pierwsze fakt pojawienia się takich wątpliwości, o czym zaświadcza potrzeba ich rozstrzygnięcia przez sąd. Po drugie ingerencja prawodawcy.
Jak prawodawca mógłby uściślić, doprecyzować, zlikwidować rozbieżności interpretacyjne niejasnego tekstu? Wydaje się że mogłyby wchodzić w grę dwie możliwości: przeprowadzenie wykładni autentycznej lub dokonanie zmiany tekstu rodzącego wątpliwości.
Nie budzi zastrzeżeń twierdzenie, że c e l e m wielu zmian jest usunięcie wątpliwości interpretacyjnych. Biorąc pod uwagę zwłaszcza problemy interpretacyjne prawa podatkowego można stwierdzić, że prawodawca zbyt rzadko z tego korzysta. Obowiązek taki wynika wprost a artykułu 217 Konstytucji. Kontrowersje dotyczą natomiast zastosowanych dla „usunięcia wątpliwości interpretacyjnych” ś r o d k ó w. Wydaje się bowiem, że wątpliwości w treści aktów prawnych nie można wyjaśnić przez „wyjaśnianie”. Wyjaśnić można tylko przez usunięcie przyczyn powstawania wątpliwości, a zatem przez sformułowanie odmiennej normatywnej wypowiedzi prawodawcy. Każda zmiana treści aktu prawnego ma charakter prawotwórczy.
Warto odwołać się w tym miejscu do treści § 11 Zasad Techniki Prawodawczej, który wyraźnie zakazuje zamieszczania w ustawie wypowiedzi niesłużących wyrażaniu norm prawnych, a w szczególności postulatów, zaleceń oraz uzasadnień formułowanych norm. Jeśli zakładamy racjonalność prawodawcy i jego przyzwoitość legislacyjną nie możemy wnioskować, iż jakiekolwiek zawarte w akcie prawnym wypowiedzi nie posiadały charakteru normatywnego. Lex iubet, non disputat.
Choć rzadko, zauważają to także sądy. Można wskazać orzeczenia, w których dostrzega się, że nawet wówczas gdy zmianie przypisuje się cel wyjaśniający, nie można traktować jej jako ingerencji nieposiadającej charakteru prawotwórczego: „zmiana…ograniczyła zakres przedmiotowy zwolnienia podatkowego zawartego w tym przepisie… po średniku, dodano bowiem zdanie, że zwolnienie nie ma zastosowania do wynagrodzeń za pracę oraz uposażeń i innych należności pieniężnych przysługujących z tytułu pełnienia służby na ostatnio zajmowanym w kraju stanowisku służbowym. Tym samym ustawodawca uznał, iż zwolnienie… w stanie prawnym obowiązującym zarówno w 2001 r., jak i w 2002 r., ma zbyt szeroki zakres i należy je zawęzić”.
7. Zmiany prawa mogą polegać na wprowadzeniu przepisów dotyczących faktów dotychczas nienormowanych, zniesieniu regulacji pewnych faktów lub zmianie treści przepisów, dotyczących pewnego rodzaju faktów. W wielu wypadkach zmianie treści towarzyszył jasno określony cel: doprecyzowanie tekstu czy mówiąc jeszcze wyraźniej, eliminowanie pewnych możliwych dotychczas hipotez interpretacyjnych.
Poprzedzające rozważania w pełni uzasadniają jednak wniosek, że każda zmiana tekstu ma charakter prawotwórczy. Pozostaje jeszcze do udzielenia odpowiedź na zasadnicze pytanie: czy i jak zmiany w tekście prawnym wpływają na jego dotychczasowe rozumienie.
Odpowiedź na to pytanie wymaga sformułowania kilku uwag o charakterze ogólnym.
Jedną z podstawowych zasad powszechnie akceptowanych w systemach prawnych jest podejmowanie decyzji na podstawie przepisów obowiązujących w chwili zaistnienia faktu prawnego wywołującego skutki prawne (tempus regit actum). To istota zarówno rządów prawa (art. 2 Konstytucji) jak i zasady legalności (art. 7 Konstytucji). Prawodawca stanowiąc przepisy prawne zawiera swoista umowę z podmiotami, których wydane przepisy dotyczą. Umowa ta podlega oczywiście interpretacji, zgodnie z paradygmatem interpretacyjnym akceptowanym w danej kulturze prawnej. Do elementów tego paradygmatu należy interpretacja na korzyść tych, którzy do takiej umowy przystąpili. W naszych rozważaniach chodzi o podatników, choć podobne rozwiązania przyjmowane są w prawie cywilnym (art.385§2 kc) jak i prawie karnym. Jest to konsekwencja nakazu określoności przepisów prawa, tak istotnego szczególnie w prawie podatkowym. Spotkać można orzeczenia, w których podnoszony jest ten właśnie argument.. Na przykład: „Użycie terminu <doprecyzowanie> jest szczególnie rażące, gdy ów termin ma służyć do określenia początku powstania powinności podatkowej. Jest to naruszenie standardu konstytucyjnego (wyłączności materii ustawowej)”. W innym orzeczeniu, w którym decydując o przypisaniu nowelizacji normatywnego a nie jedynie doprecyzowującego charakteru sąd argumentował: „Precyzyjne określenie w ustawie podatkowej przedmiotu opodatkowania to jedna z fundamentalnych zasad prawa podatkowego w demokratycznym państwie prawnym”.
Jednym ze środków realizacji zasady określoności jest zmiana tekstu prawnego, na podstawie którego formułowano odmienne hipotezy interpretacyjne. W wielu przypadkach, chociaż nie zawsze, tego rodzaju zmiany, korekty zdecydowanie zwiększają określoność tekstu prawnego. Nie ulega jednak najmniejszej wątpliwości, że chodzi tu o określoność tego nowego tekstu. Dokonując zmian, wprowadzając nowy tekst, prawodawca bardzo precyzyjnie określa początkowy moment wywoływania skutków prawnych przez ten tekst. Jest to oczywista konsekwencja zasady lex retro, niekwestionowanej w żadnym państwie prawa. „Zasada lex retro non agit działa w szczególnie silny sposób w tych dziedzinach, gdzie jednostka podporządkowana jest bezpośredniemu władztwu państwa. Do takich dziedzin obok prawa karnego, zalicza się prawo daniowe”.
„Założenie poddania materii podatkowej wyłącznej kompetencji ustawodawcy wynika wprost z zasad państwa prawnego, które przewidują nadrzędną i wyłączną rolę ustaw dla regulowania m. in. tych materii, w których należy zapobiegać niebezpieczeństwu dowolności i arbitralności działań administracji….aspekt dowolności interpretacyjnej…dotyczy dopuszczalności stosowania przepisu ustawy nowej w celu prawnej oceny skutków zdarzeń sprzed czasu jej uchwalenia”.
Nowy tekst, to całkiem inna gra językowa. Całkowicie nieuprawnione przyjmowanie, że dokonane zmiany miały jedynie charakter wyjaśniający w gruncie rzeczy sprowadza się do podejmowania decyzji na podstawie przepisów, które nie obowiązywały, gdy rozstrzygany fakt miał miejsce.
Stanowi to ewidentne naruszenie konstytucyjnych zasad wspomnianych poprzednio, a także zasady równości i sprawiedliwości podatkowej. Jak słusznie podkreślono w jednym z orzeczeń „kryterium determinującym stan prawny sprawy jest moment zaistnienia zdarzenia, z którym prawo wiąże określone skutki”.
Należy jeszcze raz wyraźnie zaznaczyć, że przedmiotem naszych zainteresowań jest interpretacja przepisów, które nie należą już do aktualnego tekstu prawnego. Akt prawny, który je derogował zawiera przepisy przejściowe, które ustanawiają obowiązek dalszego stosowania tych przepisów. Używanie argumentów opartych na nowym tekście to nic innego jak pewien rodzaj dyrektyw preferencji. Należy rozważyć jakie miejsce zajmuje ten argument w stosunku do innych dyrektyw. Nie ulega wątpliwości, przynajmniej dla piszących ten tekst, że każda interpretacja to ustalanie intencji prawodawcy. Wynika to analitycznie z pojęcia prawa. Zarówno w orzecznictwie jak i w literaturze podnoszony jest problem, czy podstawą rozstrzygnięcia ma być intencja prawodawcy historycznego (tego, który dany przepis ustanowił) czy tzw. prawodawcy aktualnego. Dla naszych rozważań kluczowe znaczenie posiada przyjmowane rozumienie prawodawcy aktualnego. Wchodzą tu w grę zasadniczo dwie możliwości. Czy chodzi o prawodawcę z chwili zaistnienia faktu prawnego, z którym następnie wiązane mają być skutki prawne, czy też o domniemaną intencję prawodawcy związaną z jakimś późniejszym terminem ( na przykład nowelizacją)?
Można sformułować kilka argumentów przemawiających za tym, by podatnik podejmując określone działania miał na uwadze nie tylko tekst prawny, ale również, na przykład dotychczasowe orzecznictwo sądowe. Trudno jednak sformułować jakiekolwiek argumenty, które przemawiałyby za tym, by oceniać sytuacje prawną podatnika na podstawie decyzji prawodawcy, które miały miejsce czasami kilka lat później.
Wprowadzając zmiany prawodawca jest zmuszony do dokonania ważenia różnych wartości: pewności, przewidywalności, zaufania do prawa, sprawiedliwości, czy równości. W niektórych sytuacjach ważenie tych wartości pozostawione jest interpretatorom. W interesującej nas kwestii decyzje podjął prawodawca. Wyraźnie zaznaczył, by do zaszłych sytuacji stosować stare brzmienie. Opieranie interpretacji na nowym tekście stoi w wyraźnej sprzeczności z jasną intencją prawodawcy w tej materii.
8. Jak już zostało wspomniane w dyskursie interpretacyjnym występuje również drugi wariant argumentu związanego ze zmianą treści przepisów. W tym wariancie „stare” brzmienie przepisu stanowi argument na rzecz „właściwego” rozumienie nowej treści przepisu. W jednym z orzeczeń sąd argumentował, że prawodawca „nie poprzestał przecież - tak jak to miało miejsce przed nowelizacja ….na przyznaniu tego prawa »adwokatowi«, ale zastąpił to słowo, wyrażeniem normatywnym »obrońca lub pełnomocnik będący adwokatem albo radcą prawnym«. Zmiana ta zatem spowodowała, że obecnie nie jest uprawniony do sporządzania i podpisania kasacji adwokat, który nie jest obrońcą lub pełnomocnikiem strony. Innymi słowy, tylko taki adwokat może wnieść kasację, który jest równocześnie obrońcą lub pełnomocnikiem strony procesowej”. Ten rodzaj argumentacji rodzi cały szereg problemów, które wymagają osobnego opracowania.
W polskiej literaturze badaniami nad wykładnią historyczną szerzej zajął się Z. Tobor - por. Z. Tobor: Wykładnia historyczna, publikacja w druku.
Ibidem.
Por. uchwałę SN z 5 X 2006, I PZP 3/06, OSNP nr 11-12/2007, poz. 151.
Por. wyrok NSA z 5 VII 2007, II GSK 89/07, LEX nr 368215.
Szerzej Z. Tobor: Wykładnia…op. cit. Autor dodaje, że znacznie rzadziej pojawia się w orzecznictwie argument „z braku zmiany”. Brak zmiany to jednak również cenna wskazówka dotycząca intencji prawodawcy.
Por. np. uchwała SN z 3 VIII 2007, I PZP 6/07, OSNP nr 23-24/2007, poz. 342; postanowienie SN z 6 XII 2006, IV KK 394/06, OSNwSK nr 1/2006, poz. 2377; postanowienie SN z 20 III 2008, I KZP 42/07, OSNKW nr 5/2008, poz. 33; wyrok SN z 25 VI 2007, II UK 250/06, OSN nr 15-16/2008, poz. 234; uchwała SN z 27 XI 2003, III CZP 74/03, OSNC nr 1/2005, poz. 6.
Wyrok WSA z 11 VI 2007, III SA/Wa 3752/06, LEX nr 402773, wyrok WSA z 10 V 2007, III SA/Wa 3944/06, LEX nr 339567.
Wyrok NSA z 30 VIII 2007, II FSK 1005/07, LEX nr 401829.
Wyrok NSA z 30 VIII 2007, II FSK 1004/07, LEX nr 403177.
Wyrok NSA z 11 I 2008, II FSK 1464/06, POP nr 4/2008, poz. 52, wyrok WSA z 20 IX 2007, I SA/Wr 931/07, LEX nr 372767.
Wyrok SN z 22 X 1992, III ARN 50/92, OSNC nr 10/1993, poz. 181.
Wyrok NSA z 18 IX 2007, I FSK 1157/06, LEX nr 389388.
Wyrok NSA z 19 XI 2002, III SA 2252/01, Glosa nr 4/2003, poz. 41.
Wyrok NSA z 25 IX 2007, II FSK 1018/06, POP nr 4/2008, poz. 49.
Wyrok z 11 VI 2007, III SA/Wa 3752/06, LEX nr 402773, wyrok WSA z 10 V 2007, III SA/Wa 3944/06, LEX nr 339567.
Wyrok NSA z 25 IX 2007, II FSK 1018/06, POP nr 4/2008, poz. 49.
Wyrok NSA z 22 XI 2007, I FSK 1422/06, LEX nr 436549.
Wyrok NSA z 25 IX 2007, II FSK 1018/06, POP nr 4/2008, poz. 49.
Pojęcie „zmiana normatywna” pojawia się np. w wyroku z 30 VIII 2007, II FSK 1004/07, LEX nr 403177, czy w wyroku NSA z 30 VIII 2007, II FSK 565/06, LEX nr 403133.
Wyrok SN z 22 X 1992, III ARN 50/92, OSNC nr 10/1993, poz. 181.
Wyrok NSA z 25 IX 2007, II FSK 1018/06, POP nr 4/2008, poz. 49: „Regulacja… ma charakter stanowiący i oznacza, że dopiero począwszy od dnia wejścia w życie wskazanej ustawy … przysługuje podatnikom oprocentowanie…”.
Uchwała NSA z 20 III 2000, FPS 14/99, ONSA nr 3/2000, poz. 92.
Przykład rozbieżnych poglądów co do charakteru zmian między sądami zawiera m.in. wyrok NSA z 30 VIII 2007, II FSK 252/06, LEX nr 403119, czy wyrok NSA z 30 VIII 2007, II FSK 1005/07, LEX nr 401829. Przykład rozbieżności poglądów między stronami zawiera z kolei m.in. wyrok z 11 VI 2007, III SA/Wa 3752/06, LEX nr 402773; wyrok WSA z 31 VIII 2006, III SA/Wa 1739/06, LEX nr 249857; wyrok WSA z 9 XII 2004, III SA/Wa 425/04, LEX nr 251841, czy wyrok WSA z 11 II 2005, III SA/Wa 1731/04, LEX nr 163824.
Por. np. wyrok WSA z 4 X 2005, I SA/Bd 382/05, POP nr 1/2006, poz. 1, czy wyrok WSA z 9 III 2007, III SA/Wa 4051/06, LEX nr 329669.
Wyrok NSA z 22 XI 2007, I FSK 1422/06, LEX nr 436549.
Wyrok NSA z 25 IX 2007, II FSK 1018/06, POP nr 4/2008, poz. 49.
Wyrok z 11 VI 2007, III SA/Wa 3752/06, LEX nr 402773, wyrok WSA z 10 V 2007, III SA/Wa 3944/06, LEX nr 339567.
Por. wyrok NSA z 24 V 2000, II SA 1990/99, Pr. Gosp. Nr 2/2001, poz. 31; uchwała NSA z 12 X 1998, FPS 6/98, OSP nr 9/1999, poz. 162; wyrok SN z 22 X 1992, III ARN 50/92, OSNC nr 10/1993, poz. 181.
Por. postanowienie NSA z 18 VI 2007, II FPS 4/06, ONSA i WSA nr 5/2007, poz. 114. NSA odrzucił w tym orzeczeniu pogląd, że dokonana zmiana miała jedynie charakter wyjaśniający.
Wyrok NSA z 22 XI 2007, I FSK 1422/06, LEX nr 436549.
Np. „W ustawie z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa …wprowadza się następujące zmiany: …art. 116 otrzymuje brzmienie …” (art. 1 ustawy z 12 września 2002 r. o zmianie ustawy - Ordynacja podatkowa oraz o zmianie niektórych innych ustaw; Dz. U. z 2002 r., nr 169, poz.1387); „W ustawie z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych wprowadza się następujące zmiany:…w art. 5a:…pkt 12 otrzymuje brzmienie…” (art. 1 ustawy z 16 listopada 2006 r. o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz o zmianie niektórych innych ustaw; Dz. U. z 2006 r., nr 217, poz. 1588).
„W ustawie z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (…) wprowadza się następujące zmiany: … w art. 72 po § 2 dodaje się § 3 w brzmieniu: <§ 3. Jeżeli wpłata dotyczyła zaległości podatkowej, na równi z nadpłatą traktuje się także część wpłaty, która została zaliczona na poczet odsetek za zwłokę.> (art. 1 ustawy z 11 kwietnia 2001 r. o zmianie ustawy - Ordynacja podatkowa oraz zmianie niektórych innych ustaw; Dz. U. z 2001 r., nr 39, poz. 459).
Np. wyrok NSA z 20 VI 2006, I FSK 999/05, LEX nr 230957; wyrok NSA z 25 XI 2007, II FSK 1018/06, POP nr 4/2008, poz. 49.
Np. WSA z 11 VI 2007, III SA/Wa 3752/06, LEX nr 402773; wyrok WSA z 11 II 2005, III SA/Wa 1731/04, LEX nr 163824.
Zob. załącznik do rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z 20 VI 2002 r. w sprawie „Zasad techniki prawodawczej” (Dz. U. z 2002 r., nr 100, poz. 908), § 82 -97.
Uchwała NSA z 20 III 2000, FPS 14/99, ONSA nr 3/2000, poz. 92. Por. także wyrok NSA z 18 IX 2007, I FSK 1157/06, LEX nr 389388.
Warto wspomnieć choćby historię legislacyjną art. 156 § 1 pkt 2 kodeksu karnego. Pominięcie w jego treści przecinka zmieniło całkowicie zakres znaczeniowy wyrażenia „ciężki uszczerbek na zdrowiu”.
Por np. wyrok WSA z 11 VI 2007, III SA/Wa 3752/06, LEX nr 402773 w którym sąd interpretując całkiem zmienioną definicję dyskonta uznał, że jej dotychczasowe brzmienie nie uległo zmianie. Podobna sytuacja miała miejsce w wyroku NSA z 20 VI 2006, I FSK 999/05, LEX nr 230957, w którym sąd stwierdził, że mimo dodania do przepisu kolejnego paragrafu, „stare” brzmienie przepisu nie zmieniło się, a jedynie uległo doprecyzowaniu.
Art. 21 ustawy z 12 września 2002 r. o zmianie ustawy - Ordynacja podatkowa oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2002 r., Nr 169, poz. 1387).
Wyrok WSA z 4 X 2005, I SA/Bd 382/05, POP nr 1/2006, poz. 1.
Art. 10 ustawy z 11 kwietnia 2001 r. o zmianie ustawy - Ordynacja podatkowa oraz zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2001 r., Nr 39, poz. 459).
Wyrok NSA z 25 IX 2007, II FSK 1018/06, POP nr 4/2008, poz. 49.
Art. 30 ustawy z 12 września 2002 r. o zmianie ustawy - Ordynacja podatkowa oraz o zmianie niektórych innych ustaw. Dz. U. z 2002 r., nr 169, poz. 1387.
Art. 8 ustawy z 27 lipca 2002 r. o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz o zmianie niektórych innych ustaw, Dz. U. z 2002 r., nr 141, poz. 1182.
§ 12 załącznika do rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z 20 czerwca 2002 r. w sprawie „Zasad techniki prawodawczej” (Dz. U. z 2002r., nr 100, poz. 908) stanowi: „Zasady sporządzania uzasadnienia projektu ustawy określają odrębne przepisy.” Przepisy te, to art.34 uchwały Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 30 lipca 1992 r. Regulamin Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej. (tekst jednolity, M.P. z 2002 r., nr 23, poz. 398) orza § 10 uchwały Rady Ministrów z 19 marca 2002 r. - Regulamin pracy Rady Ministrów (M.P. z 2002 r., nr 13, poz. 221).
Komentarz do §12 Zasad techniki prawodawczej. Zasady techniki prawodawczej. Komentarz, red. J. Warylewski, Dom Wydawniczy ABC, 2003.
Por wyrok SN z 18 IV 2002, III RN 29/01 a także pogląd Sądu I instancji w wyroku NSA z 25 IX 2007, II FSK 1018/06, POP nr 4/2008, poz. 49.
Wyrok NSA z 9 VI 2006, I OSK 951/05, LEX nr 266475.
Wyrok NSA z 12 VIII 2003, SA/Rz 1864/01, LEX nr 90214.
Wyrok SN z 25 VI 2007, II UK 250/06, OSNP nr 15-16/2008, poz. 234.
Por. np. wyrok z 30 VIII 2007, II FSK 1004/07, LEX nr 403177.
Wyrok SN z 16 I 1996, I PRN 100/95, OSNP nr 14/1996, poz. 199.
Wyrok NSA z 25 IX 2007, II FSK 1018/06, POP nr 4/2008, poz. 49, wyrok NSA z 19 XI 2002, III SA 2252/01, Glosa nr 4/2003, poz. 41.
„…skoro z dniem 1 stycznia 2003 r. wprowadzono to wyłączenie <na zasadzie wyjątek od wyjątku> to znaczy, że przedtem go nie było” - wyrok NSA z 30 VIII 2007, II FSK 1004/07, LEX nr 403177. Podobnie w wyroku NSA z 30 VIII 2007, II FSK 937/06, LEX nr 403175.
Zob. Z. Tobor, Wykładnia…, op. cit.
Np. wyrok NSA z 19 XI 2002, III SA 2252/01, Glosa nr 4/2003, poz. 41. Organy podatkowe przekonywały, że nowelizacja miała na celu wyłącznie usunięcie niejasności przepisu. Sąd stwierdził: „Dopiero art. 19 ust. 3b, który wszedł w życie z dniem 1.01.2000 r., przewidział, że w razie uchybienia terminu wskazanego w ust. 3, <podatnik traci prawo do obniżenia podatku>… Nie sposób założyć, że przepis ten ma jedynie charakter wyjaśniający i precyzujący to, co już wcześniej miało charakter obowiązującej reguły”.
Wyrok WSA z 11 II 2005, III SA/Wa 1731/04, LEX nr 163824, wyrok WSA z 9 V 2006, III SA/Wa 580/06, LEX nr 345163.
Por wyrok SN z 18 IV 2002, III RN 29/01, M. Podat. nr 7/2003, poz. 45. Podobnie w wyroku NSA z 25 IX 2007, II FSK 1018/06, POP nr 4/2008, poz.
Zob. np. A, Bielska - Brodziak: Interpretacja tekstu prawnego (na podstawie orzecznictwa podatkowego), monografia w druku.
§ 11 Zasad techniki prawodawczej stanowi: „W ustawie nie zamieszcza się wypowiedzi, które nie służą wyrażaniu norm prawnych, a w szczególności apeli, postulatów, zaleceń, upomnień oraz uzasadnień formułowanych norm”.
Wyrok WSA z 6 VII 2006, III SA/Wa 3473/05, LEX nr 240125.
I. Bogucka: S. Bogucki: O derogacji i pojęciach pokrewnych, P i P nr 6/1992, s. 80 -83.
T. Spyra: Zasada określoności w orzecznictwie TK i niemieckiego sądu konstytucyjnego,Transformacje Prawa Prywatnego, nr 3/ 2003.
Por. Zdanie odrębne do wyroku TK z 29 października 2002, P 19/01, OTK-A nr 5/2002, poz. 67.
Por. wyrok z 30 VIII 2007, II FSK 1004/07, LEX nr 403177. Podobnie w wyroku SN z 22 X 1992, III ARN 50/92, OSNC nr 10/1993, poz. 181: „Fundamentalną zasadą prawa podatkowego w demokratycznym państwie prawnym jest to, że zakres przedmiotu opodatkowania musi być precyzyjnie określony w ustawie podatkowej, a interpretacja jej przepisów nie może być rozszerzająca. W razie wątpliwości co do czasu obowiązywania ustawy należy przyjąć, że każdy przepis normuje przyszłość, a nie przeszłość.”
Wyrok NSA z 22 III 2006, I FSK 761/05, LEX nr 231571 „Słusznie więc Sąd I instancji zwrócił uwagę na zasadę niedziałania prawa wstecz, rozumianą m.in. jako zakaz stosowania nowo ustanowionych norm prawnych do zdarzeń, które miały miejsce przed wejściem w życie tych norm… Zgodnie z utrwaloną linią orzeczniczą Trybunału Konstytucyjnego (m.in. K. 15/92, P. 2/92) zasada niedziałania prawa wstecz stanowi podstawę porządku prawnego.”
Wyrok NSA z 22 III 2006, I FSK 761/05, LEX nr 231571. Zob. także wyrok TK z 15 X 1998, K 10/98, OTK nr 5/1998, poz. 64.
Wyrok SN z 22 X 1992, III ARN 50/92, OSNC nr 10/ 1993, poz. 181.
L. Wittgenstein: Dociekania filozoficzne, Warszawa 2000, par. 7, 16, 21-24.
Wyrok NSA z 3 II 2006, II FSK 262/05, LEX nr 233385.
B. Kanarek: Teoretyczne ujecie derogacji, Szczecin 2000, s. 174; T. Pietrzykowski: Obowiązywanie i stosowanie prawa cywilnego w czasie. Problemy intertemporalne, [w:] System prawa prywatnego. Tom 1. Prawo cywilne - część ogólna, red. M. Safjan, Warszawa 2007, s. 602.
T. Pietrzykowski: Obowiązywanie …op. cit., 605-608.
Por. na ten temat S. Fish: Intention is All there is: a Critical Analysis of Aharon Barak Purposive Interpretation in Law, “Cardozo Law Review” 2008, vol. 29; L. Alexander: All or Nothing at All? The Intentions of Authorities and the Authority of Intentions, In: Law and Interpretation. Essays in Legal Philosophy, Ed. A. Marmor, Oxford 1995, s. 357-404.
T. Pietrzykowski: Obowiązywanie…op. cit., s. 609.
Por. postanowienie SN z 6 XII 2006, IV KK 394/06, OSNwSK nr 1/2006, poz. 2377. Spór dotyczył interpretacji art. 526 § 2 kpk. Jego treść przed nowelizacją była następująca: „Jeżeli kasacja nie pochodzi od prokuratora, Ministra Sprawiedliwości - Prokuratora Generalnego albo Rzecznika Praw Obywatelskich, powinna być sporządzona i podpisana przez adwokata”. Po zmianie zaś przepis otrzymał brzmienie: „Jeżeli kasacja nie pochodzi od prokuratora, Ministra Sprawiedliwości - Prokuratora Generalnego albo Rzecznika Praw Obywatelskich, powinna być sporządzona i podpisana przez obrońcę lub pełnomocnika będącego adwokatem albo radcą prawnym”. Jedne sądy argumentowały że po nowelizacji adwokat może sporządzić kasacje we własnej sprawie (podobnie jak to miało miejsce przed zmianą) [por. postanowienie SN z 3 II 2003, II KZ 61/02, OSNKW nr 5-6/2003, poz. 46]. Inne sądy przeciwnie, że zmiana treści przepisu wyłączyła taką możliwość.