Dr inż. Marcin Krause

System ochrony pracy

Literatura

1. Państwowa Inspekcja pracy http://www.pip.gov.pl.

2. Centralny Instytut Ochrony Pracy http://www.ciop.pl.

Nadrzędnym organem administracji centralnej w Polsce w zakresie ochrony pracy jest Minister Pracy i Polityki Społecznej, który odpowiada za działy: praca; zabezpieczenie społeczne; sprawy rodziny.

Dział praca obejmuje sprawy: zatrudnienia i przeciwdziałania bezrobociu; stosunków pracy i warunków pracy; wynagrodzeń i świadczeń pracowniczych; zbiorowych stosunków pracy i sporów zbiorowych; związków zawodowych i organizacji pracodawców.

Podmioty funkcjonujące w systemie ochrony pracy w Polsce obejmują m.in.:

• władzę ustawodawczą i wykonawczą, w tym: parlament, prezydent, rząd, ministerstwa;

• wymiar sprawiedliwości, w tym: sądy, trybunały, prokuratura, policja;

• administrację publiczną, w tym: urzędy celne, urzędy pracy, urzędy skarbowe;

• organy państwowego nadzoru i kontroli, w tym nadzoru i kontroli nad warunkami pracy;

• inne instytucje centralne, np. Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości (PARP), Główny Urząd Statystyczny (GUS), Polskie Centrum Badań i Certyfikacji (PCBC), Polskie Centrum Akredytacji (PCA), Polski Komitet Normalizacyjny (PKN);

• instytucje ubezpieczeniowe, w tym państwowe i prywatne firmy ubezpieczeniowe, np. Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS), Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (KRUS), Powszechny Zakład Ubezpieczeń (PZU);

• pracodawców i ich organizacje, w tym ponadzakładowe organizacje pracodawców, np. Związek Rzemiosła Polskiego (ZRP), Konfederacja Pracodawców Polskich (KPP), Polska Konfederacja Pracodawców Prywatnych (PKPP);

• instytucje kontrolne i doradcze pracodawcy, w tym osoby kierujące pracownikami, służba bezpieczeństwa i higieny pracy, służba medycyny pracy;

• pracowników i ich organizacje, w tym społeczna inspekcja pracy, zakładowe i ponadzakładowe organizacje związkowe, np. Ogólnopolskie Porozumienie Związków Zawodowych (OPZZ);

• instytucje naukowo-badawcze i badawczo-rozwojowe;

• stowarzyszenia zawodowe i naukowo-techniczne, np. Naczelna Organizacja Techniczna Federacja Stowarzyszeń Naukowo-Technicznych (FSNT-NOT);

• inne instytucje, np. bankowe i finansowe.

Podmioty funkcjonujące w systemie ochrony pracy w Polsce można umownie podzielić na trzy sektory różniące się usytuowaniem, zakresem uprawnień i obowiązków oraz odpowiedzialnością w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy:

• Sektor wykonawczy łączy się z funkcją pracodawcy i osób kierujących pracownikami, którzy są odpowiedzialni za wykonywanie zadań wynikających z przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. W sektorze wykonawczym funkcjonują również służba bezpieczeństwa i higieny pracy oraz służba medycyny pracy.

• Sektor nadzoru tworzą organy państwowe nadzorujące przestrzeganie przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, w tym: Państwowa Inspekcja Pracy, Państwowa Inspekcja Sanitarna, Państwowa Straż Pożarna, Urząd Dozoru Technicznego. W sektorze nadzoru funkcjonują również związki zawodowe oraz społeczna inspekcja pracy.

• Sektor naukowo-badawczy obejmuje jednostki naukowo-badawcze i badawczo-rozwojowe, które działają jako instytucje samodzielne (np. instytuty, centra) lub funkcjonują w ramach uczelni (np. instytuty, katedry, zakłady). W sektorze tym funkcjonują również: firmy i jednostki konsultingowe (doradcze), firmy i ośrodki szkoleniowe, stowarzyszenia zawodowe i naukowo-techniczne.

Na szczeblu przedsiębiorstwa i/lub zakładu pracy podmioty systemu ochrony pracy można umownie podzielić na trzy grupy organów kompetentnych w zakresie nadzoru, kontroli i doradztwa w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy:

• organy państwowego nadzoru nad warunkami pracy - wyspecjalizowane organy państwa, sprawujące zewnętrzny nadzór i kontrolę nad warunkami pracy;

• organy społecznego nadzoru nad warunkami pracy - związki zawodowe i społeczna inspekcja pracy, sprawujące wewnętrzny nadzór i kontrolę nad warunkami pracy;

• organy kontrolne i doradcze działające na rzecz pracodawcy - wyspecjalizowane służby wewnętrzne pracodawcy lub podmioty zewnętrzne działające na zasadzie zlecenia, które pełnią funkcje kontrolne i doradcze nad warunkami pracy.

Najważniejszymi organami państwowego nadzoru i kontroli nad warunkami pracy są:

• Państwowa Inspekcja Pracy (PIP);

• Państwowa Inspekcja Sanitarna (PIS);

• Państwowa Straż Pożarna (PSP);

• Urząd Dozoru Technicznego (UDT);

• Główny Urząd Nadzoru Budowlanego (GUNB);

• Państwowa Agencja Atomistyki (PAA);

• Wyższy Urząd Górniczy (WUG);

• Rada Ochrony Pracy (ROP).

Innymi specjalistycznymi organami państwowego nadzoru i kontroli są m.in.: sądy, prokuratura, policja, urzędy skarbowe, urzędy pracy; Polskie Centrum Badań i Certyfikacji (PCBC); Polskie Centrum Akredytacji (PCA); Główny Urząd Statystyczny (GUS); Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS); Najwyższa Izba Kontroli (NIK); Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKiK); Główny Inspektorat Weterynarii (GIW); Główny Inspektorat Transportu Drogowego (GITD); Główny Inspektorat Ochrony Środowiska (GIOŚ); Biuro do spraw Substancji Chemicznych.

Wśród organów państwowego nadzoru i kontroli nad warunkami pracy wiodącą rolę w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy pełnią Państwowa Inspekcja Pracy oraz Państwowa Inspekcja Sanitarna.

Państwowa Inspekcja Pracy (PIP) jest organem nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy, w tym przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. Państwowa Inspekcja Pracy podlega Sejmowi Rzeczypospolitej Polskiej, a nadzór nad nią sprawuje Rada Ochrony Pracy (ROP). Państwowa Inspekcja Pracy posiada najszerszy zakres uprawnień w dziedzinie nadzoru nad warunkami pracy, a w zakresie swego działania współdziała z innych organami nadzoru i kontroli warunków pracy, organizacjami pracodawców, związkami zawodowymi i społeczną inspekcją pracy. Organami Państwowej Inspekcji Pracy są Główny Inspektor Pracy, okręgowi inspektorzy pracy, inspektorzy pracy, a jednostkami organizacyjnymi są Główny Inspektorat Pracy (GIP) i okręgowe inspektoraty pracy (OIP). Państwowa Inspekcja Pracy prowadzi Ośrodek Szkolenia Państwowej Inspekcji Pracy we Wrocławiu (OSPIP).

Państwowa Inspekcja Sanitarna (PIS, SANEPID) jest organem nadzoru i kontroli przestrzegania zasad, przepisów higieny pracy i warunków pracy w celu ochrony zdrowia ludzkiego przed wpływem czynników szkodliwych dla zdrowia i uciążliwych. Państwowa Inspekcja Sanitarna podlega Ministrowi Zdrowia. Organami Państwowej Inspekcji Sanitarnej są m.in. Główny Inspektor Sanitarny, wojewódzcy inspektorzy sanitarni, powiatowi inspektorzy sanitarni, graniczni inspektorzy sanitarni, a jednostkami organizacyjnymi są m.in. Wojewódzkie oraz Powiatowe Stacje Sanitarno-Epidemiologiczne.

Pracownicy, w celu reprezentacji obrony swoich praw i interesów, mają prawo tworzyć związki zawodowe. Związki zawodowe oraz kierowana przez nie społeczna inspekcja pracy sprawują w zakładach pracy społeczny nadzór nad warunkami pracy.

Wszyscy pracownicy mają prawo zrzeszania się w związki zawodowe. Związki zawodowe i ich organizacje mają prawo do rokowań, w szczególności w celu rozwiązania sporów zbiorowych i zawierania układów zbiorowych. Każdy pracodawca obowiązany jest do stworzenia możliwości działania organizacjom związkowym.

Społeczna inspekcja pracy (sip) sprawuje społeczną kontrolę przestrzegania prawa pracy, w tym przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. Jest ona służbą pełnioną przez pracowników, która ma na celu zapewnienie przez pracodawcę bezpiecznych i higienicznych warunków pracy oraz ochrony uprawnień pracowniczych. Kierują nią zakładowe organizacje związkowe, a jej organami są społeczni inspektorzy pracy (zakładowy społeczny inspektor pracy, wydziałowi/grupowi społeczni inspektorzy pracy).

Najważniejsze organy kontrolne i doradcze działające na rzecz pracodawcy:

• służba bezpieczeństwa i higieny pracy;

• służba medycyny pracy;

• komisja bezpieczeństwa i higieny pracy.

Innymi organami kontrolnymi i doradczymi działającymi na rzecz pracodawcy są m.in.: komórka ds. systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy lub komórka ds. zintegrowanego systemu zarządzania; firmy i ośrodki szkoleniowe oraz firmy i jednostki doradczo-konsultingowe; uczelnie oraz inne jednostki naukowo-badawcze i badawczo-rozwojowe; organizacje zawodowe i naukowo-techniczne.

Służba bezpieczeństwa i higieny pracy (służba bhp) jest wyodrębnioną w strukturze zakładu pracy jednoosobową lub wieloosobową jednostką organizacyjną, która podlega bezpośrednio pracodawcy oraz pełni funkcje doradcze i kontrolne w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy. Pracodawca tworzy służbę bhp, powierza wykonywanie zadań tej służby pracownikowi zatrudnionemu przy innej pracy, sam wykonuje zadania tej służby lub zleca wykonywanie zadań tej służby podmiotowi zewnętrznemu, w zależności od: rodzaju prowadzonej działalności, liczby zatrudnionych pracowników, warunków pracy w zakładzie pracy, nasilenia zagrożeń zawodowych.

Służba medycyny pracy jest służbą utworzoną w celu ochrony zdrowia pracujących przed wpływem niekorzystnych warunków związanych ze środowiskiem pracy i sposobem jej wykonywania oraz sprawowania profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracującymi. Obowiązek objęcia pracowników profilaktyczną opieką zdrowotną spoczywa na pracodawcy. Zadania służby medycyny pracy wykonują: lekarze, pielęgniarki, psycholodzy i inne osoby o kwalifikacjach zawodowych niezbędnych do wykonywania wielodyscyplinarnych zadań tej służby oraz jednostki badawczo-rozwojowe i jednostki organizacyjne uczelni medycznych, prowadzące działalność w dziedzinie medycyny pracy.

Komisja bezpieczeństwa i higieny pracy (komisja bhp) jest organem doradczym i opiniodawczym pracodawcy w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy, który zatrudnia więcej niż 250 pracowników. W skład komisji bhp: wchodzą pracownicy służby bhp, lekarz medycyny pracy, społeczny inspektor pracy, a także przedstawiciele pracowników wybrani przez zakładową organizację związkową lub w przypadku jej braku przez pracowników w trybie przyjętym w zakładzie pracy.

Ważną rolę w zakresie nauki i edukacji w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy pełnią uczelnie (np. politechniki, uniwersytety), które prowadzą działalność naukowo-badawczą i badawczo-rozwojową oraz realizują kształcenie na studiach wyższych i studiach podyplomowych na kierunku lub specjalności w zakresie „bezpieczeństwa i higieny pracy”.

Najważniejszymi jednostkami naukowo-badawczymi i badawczo-rozwojowymi (poza jednostkami organizacyjnymi uczelni) w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy są m.in.:

• Centralne Laboratorium Ochrony Radiologicznej w Warszawie (CLOR);

• Centralny Instytut Ochrony Pracy Państwowy Instytut Badawczy w Warszawie (CIOP-PIB);

• Centrum Naukowe Medycyny Kolejowej w Warszawie (CNMK);

• Centrum Naukowo-Badawcze Ochrony Przeciwpożarowej w Józefowie (CNBOP);

• Główny Instytut Górnictwa w Katowicach (GIG);

• Instytut Medycyny Pracy i Zdrowia Środowiskowego w Sosnowcu (IMPiZŚ);

• Instytut Medycyny Pracy w Łodzi (IMP);

• Instytut Medycyny Wsi w Lublinie (IMW);

• Krajowy Ośrodek Medycyny Tropikalnej w Gdyni (KOMT);

• Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego Państwowy Zakład Higieny w Warszawie (NIZP-PZH);

• Państwowy Instytut Weterynaryjny Państwowy Instytut Badawczy w Puławach (PIWet);

• Wojskowy Instytut Higieny i Epidemiologii w Warszawie (WIHiE);

• Wojskowy Instytut Medycyny Lotniczej w Warszawie (WIML).

Wśród jednostek naukowo-badawczych i badawczo-rozwojowych wiodącą rolę w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy pełnią Centralny Instytut Ochrony Pracy oraz Instytut Medycyny Pracy.

Centralny Instytut Ochrony Pracy Państwowy Instytut Badawczy w Warszawie (CIOP-PIB) jest państwową jednostką organizacyjną, posiadającą osobowość prawną, nadzorowaną przez Ministra Pracy i Polityki Społecznej, powstałą w 1950 roku w miejsce Wzorcowni Urządzeń Bezpieczeństwa i Higieny Pracy. CIOP-PIB jest podstawową placówką naukowo-badawczą w Polsce zajmującą się kompleksowo problematyką kształtowania warunków pracy zgodnie z psychofizycznymi możliwościami człowieka. Działalność naukowa Instytutu obejmuje badania i prace rozwojowe prowadzące do nowych rozwiązań technicznych i organizacyjnych w zakresie ochrony pracy w dziedzinie bezpieczeństwa pracy, higieny pracy i ergonomii oraz wykonywanie innych zadań szczególnie ważnych dla osiągnięcia celów polityki społeczno-gospodarczej państwa w tej dziedzinie.

Instytut Medycyny Pracy (IMP) jest jednostką naukowo-badawczą nadzorowaną przez Ministra Zdrowia, powstałą w 1954 roku w wyniku wyodrębnienia Instytutu z Akademii Medycznej w Łodzi. IMP jest podstawową placówką naukowo-badawczą zajmującą się problematyką zdrowia publicznego, zdrowia środowiskowego oraz wszelkimi dziedzinami powiązanymi z szeroko rozumianą medycyną pracy, wiodącym w kraju ośrodkiem szkolenia kadr specjalistów medycyny pracy, zdrowia publicznego i zdrowia środowiskowego. Działalność naukowa Instytutu obejmuje badania i prace rozwojowe w zakresie ochrony zdrowia pracujących w obszarach: medycyny pracy, medycyny środowiskowej, zdrowia publicznego, higieny pracy, ochrony radiologicznej, toksykologii, epidemiologii, fizjologii, psychologii, socjologii pracy i ergonomii, patologii zawodowej.

Najważniejszymi organizacjami zawodowymi i naukowo-technicznymi skupiającymi pracowników służby bhp, lekarzy medycyny pracy i higienistów pracy są m.in.:

• Krajowy Związek Inżynierów i Techników Bezpieczeństwa i Higieny Pracy;

• Ogólnopolskie Stowarzyszenie Pracowników Służby Bezpieczeństwa i Higieny Pracy;

• Polskie Stowarzyszenie Pracowników Służby Bezpieczeństwa i Higieny Pracy;

• Polskie Towarzystwo Ergonomiczne (PTErg);

• Polskie Towarzystwo Higienistów Przemysłowych (PTHP);

• Polskie Towarzystwo Medycyny Pracy (PTMP);

• Stowarzyszenie Higienistów Pracy (SHP);

• Stowarzyszenie Ochrony Pracy (SOP).

1

---