Dialog społeczny

1. Zgłaszane są niekiedy zastrzeżenia natury językowej do używanych tu pojęć. Uważa się, że słowo „dialog” oznacza wymianę zdań dwóch osób. Należy jednak podkreślić, że słowo to jest też używane w szerszym znaczeniu, jako rozmowa.

To co dzisiaj określamy jako "dialog społeczny" istniało od dawna i od początku było nierozerwalnie złączone ze "zbiorowymi stosunkami pracy" i ze "zbiorowym prawem pracy".

KTO ?

CO?

JAK?

W JAKIM CELU?

2. Podmioty dialogu społecznego

Pojęcie „dialog społeczny” - sensu stricto - rozumiemy jako wzajemne stosunki pomiędzy reprezentantami pracowników (związkami zawodowymi i reprezentacją załogi) oraz poszczególnymi pracodawcami, grupą pracodawców lub ich organizacjami. Dialog ten jest określany jako „dialog społeczny autonomiczny”.

3. Dialog dwustronny

Związki Organizacje

zawodowe
pracodawców

Koniecznym warunkiem istnienia dialogu społecznego jest uczestniczenie w nim przedstawicieli pracowników i pracodawcy lub organizacji pracodawców (dialog dwustronny). Pojęcie „dialog społeczny” jest tak ściśle związane z jego stronami, że nie może być używane, gdy partnerzy społeczni nie biorą w nim udziału.

Dialog ma charakter „społeczny”, jeżeli biorą w nim udział przedstawiciele pracowników, a więc reprezentanci „społeczności”, zbiorowości pracowników. Nabiera on społecznego charakteru, gdy uczestniczą w nim przedstawiciele pracowników, przede wszystkim związki zawodowe. Nie traci on tego charakteru, jeżeli drugim partnerem dialogu społecznego jest jednostka, jeden pracodawca.

4. Dialog społeczny trójstronny

W dialogu społecznym w sprawach o dużym znaczeniu społecznym i gospodarczym o zasięgu krajowym oprócz reprezentantów pracowników

i pracodawców może brać udział rząd

Związki Organizacje

zawodowe
pracodawców
Rząd

5. Dialog społeczny wielostronny

W dialogu społecznym oprócz reprezentantów pracowników i pracodawców mogą też uczestniczyć inne podmioty, np. przedstawiciele władz administracyjnych i samorządowych,

Związki Organizacje Przedstawiciele samorządu

Zawodowe
pracodawców
terytorialnego i in.
Rząd

O dialogu obywatelskim, który jest dialogiem wielostronnym, mówimy wówczas, gdy uczestniczą w nim - oprócz reprezentacji pracowników i pracodawców przedstawiciele innych grup społecznych: producentów, rolników, przewoźników, kupców, rzemieślników, wolnych zawodów oraz organizacji społecznych, reprezentujących pozostałą część społeczeństwa.

6. Dialog obywatelski

Związki Organizacje Tzw. reprezentacja różnych interesów

zawodowe
pracodawców
(NGO, wolne zawody, rolnicy, etc.)

Przedstawiciele rządu zazwyczaj nie uczestniczą bezpośrednio w dialogu obywatelskim, ale rząd może desygnować do instytucji prowadzących dialog obywatelski wysoko wykwalifikowanych specjalistów jako swych przedstawicieli.

Ze względu na szeroką reprezentację społeczeństwa, uczestniczącą w dialogu obywatelskim, znacznie szerszy jest też przedmiot tego dialogu. Instytucje dialogu obywatelskiego są zazwyczaj ciałami o charakterze wyłącznie konsultacyjnym.

Przykładem instytucji prowadzących dialog obywatelski są Komitet Ekonomiczno-Społeczny Unii Europejskiej oraz Rady Ekonomiczne i Społeczna wielu krajów członkowskich UE (Francja, Belgia, Holandia, Irlandia, Włochy, Hiszpania, Portugalia i in..

O społecznym charakterze dialogu decyduje także zakres zagadnień będących przedmiotem tego dialogu (szeroko pojęte "sprawy socjalne" związane z reprezentowaniem i obroną praw i interesów pracowników), a ponadto jego społeczne uwarunkowania i konsekwencje. Najstarszą i powszechnie uznaną reprezentacją pracowników są związki zawodowe. Dlatego uzasadniony wydaje się pogląd, że przedmiotem dialogu społecznego są te problemy należące do ich kompetencji, które dotyczą reprezentowania zbiorowości pracowników i obrony ich godności, praw oraz interesów, materialnych i moralnych.

7. Formy dialogu społecznego

Informacja

Konsultacja

Rokowania/Negocjacje

Podpisywanie porozumień

Partnerzy społeczni przekazują sobie nawzajem informacje dotyczące spraw należących do ich kompetencji. W niektórych sprawach pracodawcy mają obowiązek przekazania informacji przedstawicielom pracowników.

Przedstawienie informacji nie wiąże się z obowiązkiem wysłuchania stanowiska drugiej strony, ale często stosowaną praktyką jest możliwość zadawania dodatkowych pytań oraz przeprowadzenie dyskusji.

8. Konsultacja

Konsultacja polega na zasięgnięciu opinii

drugiego partnera społecznego przez podmiot, który ma prawo do podjęcia decyzji samodzielnie. Opinia ta nie jest wiążąca, ale często istnieje obowiązek konsultacji.

Także przedstawiciele rządu chcą poznać opinie związków zawodowych i organizacji pracodawców w sprawach gospodarczych i społecznych.

Stanowisko partnerów społecznych nie jest bezwzględnie wiążące dla rządu.

9. Rokowania/Negocjacje

Uczestniczą w nich partnerzy społeczni na szczeblu zakładowym i ponadzakładowym.

Rokowania dotyczą spraw należących do ich kompetencji i wzajemnych stosunków między nimi.

Celem negocjacji jest porozumienie, które wiąże strony. Stanowi ono gwarancję pokoju społecznego.

Najważniejszym porozumieniem zbiorowym jest układ zbiorowy pracy

10. Układ zbiorowy pracy

Jest to porozumienie zawarte między jednym pracodawcą lub organizacją pracodawców i jedną lub wieloma reprezentatywnymi organizacjami związków zawodowych pracowników w celu wspólnego określenia warunków zatrudnienia i pracy, jak również gwarancji socjalnych.

11. Cele dialogu społecznego

Dialog społeczny zapewnia porozumienie partnerów społecznych, możliwość tworzenia nowych

rozwiązań w prawie pracy oraz powstanie i utrzymanie pokoju społecznego w zakładzie pracy.

12. Warunki dialogu społecznego

Stosunki między podmiotami dialogu istnieją od dawna i w praktyce przybierają różne formy wzajemnych kontaktów, porozumiewania się i współdziałania tych podmiotów : przekazywanie informacji, konsultacje odbywające się ad hoc lub w sposób systematyczny, prowadzenie rokowań w celu rozwiązania istniejącego sporu zbiorowego, prowadzenie negocjacji zbiorowych, które mogą kończyć się zawarciem układu lub porozumienia zbiorowego pracy, aż do wspólnego przygotowywania założeń i planów polityki gospodarczej i społecznej w państwie.

13. Warunki ustrojowe dialogu społecznego

1. DEMOKRATYCZNY SYSTEM POLITYCZNY

• instytucje demokratyczne i rządy prawa

• przestrzeganie praw i wolności człowieka (w tym swoboda zrzeszania się)

2. GOSPODARKA RYNKOWA

• rynek pracy

• działalność partnerów społecznych tzn. związków zawodowych i organizacji pracodawców

14. Warunki dotyczące podmiotów dialogu społecznego

• Odrębność organizacyjna

• Samodzielność

• Niezależność

• Reprezentatywność

• Kompetencje

• Równowaga sił

• Istnienie woli wspólnych uzgodnień

• Istnienie pola do dialogu

• Określenie przedmiotu

• Możliwość prowadzenia dialogu

15. Podstawy prawne dialogu społecznego

Konstytucja RP

(…) my, Naród Polski - wszyscy obywatele Rzeczypospolitej (…) ustanawiamy Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej jako prawa podstawowe dla państwa oparte na poszanowaniu wolności i sprawiedliwości, współdziałaniu władz, dialogu społecznym oraz na zasadzie pomocniczości umacniającej uprawnienia obywateli i ich wspólnot.

Preambuła

Społeczna gospodarka rynkowa, oparta na wolności działalności gospodarczej, własności prywatnej oraz solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych, stanowi podstawę ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej polskiej.

Art. 20

16. Akty normatywne Międzynarodowej Organizacji Pracy

• Konwencje

• Zalecenia

• Rezolucje

17. Konwencje MOP

• Konwencja Nr 87 z 1948 r. dotycząca wolności związkowej i ochrony praw związkowych;

• Konwencja Nr 98 z 1949 r. dotycząca stosowania prawa organizowania i rokowań zbiorowych;

• Konwencja Nr 135 z 1971 r. dotycząca ochrony przedstawicieli pracowników w przedsiębiorstwach i przyznania im ułatwień;

• Konwencja Nr 144 z 1976 r. dotycząca trójstronnych konsultacji w zakresie międzynarodowych norm pracy;

• Konwencja Nr 154 z 1981 r. dotycząca popierania rokowań zbiorowych;

Zalecenia MOP

• Zalecenie Nr 91 z 1951 r. dotyczące układów zbiorowych pracy;

• Zalecenie Nr 92 z 1951 r. dotyczące dobrowolnego pojednastwa i arbitrażu;

• Zalecenie Nr 94 z1952 r. dotyczące konsultacji i współpracy między pracodawcami i pracownikami na szczeblu przedsiębiorstwa;

• Zalecenie Nr 113 z 1960 r. dotyczące konsultacji i współpracy między władzami publicznymi i organizacjami pracodawców i pracowników na szczeblu branżowym i ogólnokrajowym;

• Zalecenie Nr 152 z 1976 r. dotyczące trójstronnych konsultacji związanych z działalnością Międzynarodowej Organizacji Pracy;

• Zalecenie Nr 163 z 1981 r. dotyczące popierania rokowań zbiorowych;

Rezolucje MOP

Rezolucja z 1996 r. dotycząca trójstronnych konsultacji

na poziomie krajowym w sprawie polityki gospodarczej i społecznej.

18. Prawo swobodnego zrzeszania się

Zgodnie z art. 2 Konwencji MOP Nr 87 Pracownicy i pracodawcy, bez jakiegokolwiek rozróżnienia, mają prawo, bez uzyskania uprzedniego zezwolenia, tworzyć organizacje według swego uznania, jak też przystępować do tych organizacji, z jednym zastrzeżeniem stosowania się do ich statutów. W wykonywaniu tych uprawnień powinni przestrzegać obowiązujących w kraju przepisów prawnych (art.8 ust.2), a ustawodawstwo krajowe nie powinno naruszać gwarancji przewidzianych w Konwencji.

Prawo swobodnego zrzeszania się jest uznawane za podstawowe prawo człowieka w wielu aktach prawa międzynarodowego. Jest ono też jedną z zasad zawartych w Konstytucji R.P. (art. 59 ust.1). Szczegółowo prawo to określone jest w art. 2 i 3 ustawy o związkach zawodowych i art.1 ustawy o organizacjach pracodawców

19. Zasada samorządności

Zgodnie z art. 3 ust.1 Konwencji MOP Nr 87 organizacje pracowników i pracodawców mają prawo opracowywania swych statutów i regulaminów wewnętrznych, swobodnego wybierania swych przedstawicieli, powoływania swego zarządu, działalności oraz układania swego programu działania. Zasada ta jest szczegółowo określona przepisami art. art. 1, 9, 10 i 11 ustawy o związkach zawodowych i art. 3 ustawy o organizacjach pracodawców.

20. Zasada niezależności

Zgodnie z art. 3 ust.2 Konwencji MOP Nr 87 władze publiczne powinny powstrzymać się od wszelkiej interwencji, która ograniczałaby prawo do samorządnego działania. Związek zawodowy i organizacja pracodawców są niezależni w swojej działalności statutowej od pracodawców, administracji państwowej i samorządu terytorialnego oraz od innych organizacji (art.1 ust.2 ustawy o związkach zawodowych i art. 3 ustawy o organizacjach pracodawców).

21. Sposoby prowadzenia dialogu społecznego

Wzajemne stosunki między wymienionymi wyżej podmiotami dialogu społecznego mogą odbywać się:

• w sposób nieformalny, według zasad określonych zgodnie z wolą uczestniczących w nim podmiotów;

• w ramach istniejących instytucji, według zasad określonych w statutach lub w innych aktach regulujących powstanie i działalność tych instytucji .

22. INSTYTUCJE DIALOGU SPOŁECZNEGO

• Warunki ich powstawania

• Podstawy prawne

• Status

• Skład

• Kompetencje - opiniodawcze i/lub stanowiące

23. Dialog społeczny

Jest rozumiany w jego najszerszym znaczeniu, jako dwustronne i trójstronne konsultacje i negocjacje na poziomach:

• europejskim

• krajowym

• regionalnym

• sektorowym

• przedsiębiorstwa

24. Trójstronna Komisja do Spraw Społeczno-Gospodarczych

(…)stanowi forum dialogu społecznego prowadzonego dla godzenia interesów pracowników, interesów pracodawców oraz dobra publicznego.

Celem działalności Komisji jest dążenie do osiągnięcia i zachowania pokoju społecznego.

Do kompetencji Komisji należy prowadzenie dialogu społecznego w sprawach wynagrodzeń i świadczeń społecznych oraz w innych sprawach społecznych lub gospodarczych, a także realizacja zadań określonych w odrębnych ustawach

Art. 1 ustawy z dn. 6 lipca 2001 r.

25. Skład Komisji Trójstronnej

• Strona rządowa

• Reprezentatywne na poziomie krajowym organizacje pracodawców

• Reprezentatywne na poziomie krajowym organizacje związków zawodowych

26. Organizacje pracodawców

• Konfederacja Pracodawców Polskich,

• Polska Konfederacja Pracodawców Prywatnych „Lewiatan”,

• Związek Rzemiosła Polskiego,

• Business Centre Club

Organizacje związków zawodowych

• Niezależny Samorządny Związek Zawodowy „Solidarność”,

• Ogólnopolskie Porozumienie Związków Zawodowych,

• Forum Związków Zawodowych.

27. Rozwiązywanie sporów zbiorowych pracy

Spór zbiorowy pracowników z pracodawcą lub pracodawcami może dotyczyć warunków pracy, płac lub świadczeń socjalnych oraz praw i wolności związkowych pracowników lub innych grup, którym przysługuje prawo zrzeszania się w związkach zawodowych (Art. 1)

Prawa i interesy zbiorowe pracowników wskazane wyżej są reprezentowane przez związki zawodowe. Prawa i interesy pracodawców w sporach zbiorowych mogą być reprezentowane przez właściwe organizacje pracodawców (Art. 2)

Nie jest dopuszczalne prowadzenie sporu zbiorowego w celu poparcia indywidualnych żądań pracowniczych, jeżeli ich rozstrzygnięcie jest możliwe w postępowaniu przed organem rozstrzygającym spory o roszczenia pracowników (Art. 4. 1) 

28. Pokój społeczny

Jeżeli spór dotyczy treści układu zbiorowego pracy lub innego porozumienia, którego stroną jest organizacja związkowa, wszczęcie i prowadzenie sporu o zmianę układu lub porozumienia może nastąpić nie wcześniej niż z dniem ich wypowiedzenia (Art. 4. 2)

Spór zbiorowy istnieje od dnia wystąpienia przez podmiot reprezentujący interesy pracownicze do pracodawcy z żądaniami w sprawach wskazanych w art. 1, jeżeli pracodawca nie uwzględnił wszystkich żądań w terminie określonym w wystąpieniu, nie krótszym niż 3 dni (Art. 7. 1)

W zgłoszeniu sporu określa się przedmiot żądań objętych sporem. Podmiot zgłaszający spór może uprzedzić, że w razie nieuwzględnienia wysuniętych żądań zostanie ogłoszony strajk. Dzień zapowiedzianego strajku nie może przypadać przed upływem 14 dni od dnia zgłoszenia sporu (Art. 7. 2)

Pracodawca podejmuje niezwłocznie rokowania w celu rozwiązania sporu w drodze porozumienia, zawiadamiając równocześnie o powstaniu sporu właściwego okręgowego inspektora pracy (Art. 8) 

Rokowania kończą się podpisaniem przez strony porozumienia, a w razie nie osiągnięcia porozumienia - sporządzeniem protokołu rozbieżności ze wskazaniem stanowisk stron (Art. 9)

Jeżeli strona, która wszczęła spór, podtrzymuje zgłoszone żądania, spór ten prowadzony jest przez strony z udziałem osoby dającej gwarancję bezstronności, zwanej dalej mediatorem (Art. 10)

Mediatora ustalają wspólnie strony sporu zbiorowego. Mediatorem może być osoba z listy ustalonej przez ministra właściwego do spraw pracy w uzgodnieniu z organizacjami związkowymi oraz organizacjami pracodawców reprezentatywnymi, w rozumieniu ustawy z dnia 6 lipca 2001 r. o Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych i wojewódzkich komisjach dialogu społecznego (Art. 11. 1)

Jeżeli strony sporu zbiorowego nie porozumieją się w ciągu 5 dni w sprawie wyboru mediatora, dalsze postępowanie jest prowadzone z udziałem mediatora wskazanego, na wniosek jednej ze stron, przez ministra właściwego do spraw pracy z listy mediatorów(Art. 11. 2)

Jeżeli przebieg postępowania mediacyjnego uzasadnia ocenę, że nie doprowadzi ono do rozwiązania sporu przed upływem terminów przewidzianych w art. 7 ust. 2 i art. 13 ust. 3, organizacja, która wszczęła spór, może zorganizować jednorazowo i na czas nie dłuższy niż 2 godziny strajk ostrzegawczy (Art. 12)

Jeżeli w toku postępowania mediator stwierdzi, że rozwiązanie sporu zbiorowego wymaga szczegółowych lub dodatkowych ustaleń związanych z przedmiotem sporu, zawiadamia o tym strony (Art. 13. 1)

Jeżeli w związku z żądaniem objętym sporem jest konieczne ustalenie sytuacji ekonomiczno-finansowej zakładu pracy, mediator może zaproponować przeprowadzenie w tej sprawie ekspertyzy. Jeżeli strony nie postanowią inaczej, koszty ekspertyzy obciążają zakład pracy (Art. 13. 2)

Podjęcie czynności, o których mowa w ust. 1 i 2, upoważnia mediatora do wystąpienia do organizacji związkowej z wnioskiem o przesunięcie terminu rozpoczęcia strajku na czas niezbędny do dokonania ustaleń mogących mieć wpływ na wynik rozstrzygnięcia sporu (Art. 13. 3)

Postępowanie mediacyjne kończy się podpisaniem przez strony porozumienia , a w razie nie osiągnięcia porozumienia - sporządzeniem protokołu rozbieżności ze wskazaniem stanowisk stron. Czynności tych dokonuje się przy udziale mediatora (Art. 14)

Nie osiągnięcie porozumienia rozwiązującego spór zbiorowy w postępowaniu mediacyjnym uprawnia do podjęcia akcji strajkowej (Art. 15)

Podmiot prowadzący spór zbiorowy w interesie pracowników może, nie korzystając z prawa przewidzianego do strajku podjąć próbę rozwiązania sporu przez poddanie go rozstrzygnięciu kolegium arbitrażu społecznego (Art. 16. 1)

Spór zakładowy rozpoznaje kolegium arbitrażu społecznego przy sądzie wojewódzkim, w którym utworzony jest sąd pracy i ubezpieczeń społecznych. Spór wielozakładowy rozpoznaje Kolegium Arbitrażu Społecznego przy Sądzie Najwyższym (Art. 16. 2)

Orzeczenie kolegium zapada większością głosów. Jeżeli żadna ze stron przed poddaniem sporu rozstrzygnięciu kolegium nie postanowi inaczej, orzeczenie to wiąże strony (Art. 16. 6)

Strajk polega na zbiorowym powstrzymywaniu się pracowników od wykonywania pracy w celu rozwiązania sporu dotyczącego interesów wskazanych w art. 1 ustawy (Art. 17. 1)

Strajk jest środkiem ostatecznym i nie może być ogłoszony bez uprzedniego wyczerpania możliwości rozwiązania sporu zbiorowego pracy. Strajk może być zorganizowany bez zachowania tych zasad, jeżeli bezprawne działanie pracodawcy uniemożliwiło przeprowadzenie rokowań lub mediacji, a także w wypadku, gdy pracodawca rozwiązał stosunek pracy z prowadzącym spór działaczem związkowym (Art. 17. 2)

Przy podejmowaniu decyzji o ogłoszeniu strajku podmiot reprezentujący interesy pracowników powinien wziąć pod uwagę współmierność żądań do strat związanych ze strajkiem.

Udział w strajku jest dobrowolny (Art. 18)

Niedopuszczalne jest zaprzestanie pracy w wyniku akcji strajkowych na stanowiskach pracy, urządzeniach i instalacjach, na których zaniechanie pracy zagraża życiu i zdrowiu ludzkiemu lub bezpieczeństwu państwa (Art. 19. 1)

Niedopuszczalne jest organizowanie strajku w Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służbie Kontrwywiadu Wojskowego, Służbie Wywiadu Wojskowego, Centralnym Biurze Antykorupcyjnym, w jednostkach Policji i Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, Służby Więziennej, Straży Granicznej, Służby Celnej oraz jednostkach organizacyjnych ochrony przeciwpożarowej (Art. 19. 2)

Prawo do strajku nie przysługuje pracownikom zatrudnionym w organach władzy państwowej, administracji rządowej i samorządowej, sądach oraz prokuraturze (Art. 19. 3)

Strajk zakładowy ogłasza organizacja związkowa po uzyskaniu zgody większości głosujących pracowników, jeżeli w głosowaniu wzięło udział co najmniej 50% pracowników zakładu pracy (Art. 20. 1)

Strajk wielozakładowy ogłasza organ związku wskazany w statucie po uzyskaniu zgody większości głosujących pracowników w poszczególnych zakładach pracy, które mają być objęte strajkiem, jeżeli w głosowaniu w każdym z tych zakładów wzięło udział co najmniej 50% pracowników. Ogłoszenie strajku powinno nastąpić co najmniej na 5 dni przed jego rozpoczęciem (Art. 20. 2 i 3)

Kierownik zakładu pracy nie może być w czasie strajku ograniczony w pełnieniu obowiązków i w wykonywaniu uprawnień w odniesieniu do pracowników nie biorących udziału w strajku oraz w zakresie niezbędnym do zapewnienia ochrony mienia zakładu i nieprzerwanej pracy tych obiektów, urządzeń i instalacji, których unieruchomienie może stanowić zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego lub przywrócenia normalnej działalności zakładu (Art. 21. 1)

Organizatorzy strajku są obowiązani współdziałać z kierownikiem zakładu pracy w zakresie niezbędnym do zapewnienia ochrony mienia zakładu pracy i nieprzerwanej pracy obiektów, urządzeń i instalacji (Art. 21. 2)

Udział pracownika w strajku zorganizowanym zgodnie z przepisami ustawy nie stanowi naruszenia obowiązków pracowniczych. W okresie strajku zorganizowanego zgodnie z przepisami ustawy pracownik zachowuje prawo do świadczeń z ubezpieczenia społecznego oraz uprawnień ze stosunku pracy, z wyjątkiem prawa do wynagrodzenia. Okres przerwy w wykonywaniu pracy wlicza się do okresu zatrudnienia w zakładzie pracy (Art. 23)

Związki zawodowe decydują o tworzeniu i wykorzystaniu funduszów strajkowych. Fundusze te nie podlegają egzekucji (Art. 24)

W obronie praw i interesów określonych w art. 1 mogą być stosowane, po wyczerpaniu trybu postępowania określonego w rozdziale 2, inne niż strajk formy akcji protestacyjnej, nie zagrażające życiu lub zdrowiu ludzkiemu, bez przerywania pracy, z zastrzeżeniem przestrzegania obowiązującego porządku prawnego. Z prawa tego mogą korzystać także pracownicy nie mający prawa do strajku. Rolnicy mają prawo do akcji protestacyjnej w sposób ustalony przez związki zawodowe rolników (Art. 25)

Odpowiedzialność za naruszenie przepisów ustawy

Kto w związku z zajmowanym stanowiskiem lub pełnioną funkcją:

1)przeszkadza we wszczęciu lub w prowadzeniu w sposób zgodny z prawem sporu zbiorowego,

2) nie dopełnia obowiązków określonych w tej ustawie - podlega grzywnie albo karze ograniczenia wolności (Art. 26. 1) 

---