Rzeczowniki w rodzaju męskim - liczba pojedyncza. |
|||||||
|
deklinacje psł (tworzące rodzaj męski) |
współcześnie |
komentarze: |
||||
deklinacja |
I |
II |
IV |
V |
|
|
|
temat |
o / jo |
u |
i |
(kamy) |
|
|
|
|
M |
ъ, ь |
ъ |
ь |
- |
Ø |
jery w wygłosie (pozycja słaba) zanikają-końcówka współczesna kontynuowana |
|
D |
a |
u |
i |
e |
a || u |
końcówka I deklinacji się rozprzestrzeniła na deklinacje pozostałe. Końcówka u czasami obejmowała wyrazy z deklinacji pierwszej. Wszystkie żywotne mają dzisiaj a, niezależnie od tego, do której deklinacji należały kiedyś. Pojawia się tendencja, aby nieżywotne miały końcówkę u, jednak przechodzenie końcówek z deklinacji do deklinacji to proces niezakończony-nieżywotne mogą mieć a albo u |
|
C |
u |
ovi |
i |
i |
ovi || u |
końcówka ovi jest najbardziej ekspansywna - objęła niektóre rzeczowniki deklinacji I (mężowi), IV (gościowi), V (kamieniowi). Końcówkę u ma tylko jedenaście rzeczowników (np. panu, psu, ojcu, diabłu, katu) - to najczęściej rzeczowniki z 1 sylabą w temacie. Nie ma tendencji do zaniku końcówki u |
|
B |
ъ, ь |
ъ |
ь |
ь |
Ø || a |
końcówkę a mają żywotne. Przejęły ją z dopełniacza (żywotne mają M=B), nieżywotne mają końcówkę Ø. Wyjątki - do połowy XX wieku nieżywotne miały końcówkę Ø, teraz niektóre przyjmują końcówkę a (zaczęło się od związanych z jedzeniem - kotleta, banana , ogórka, kurczaka) - nazwy jedzenia, samochodów (forda, opla), kwiatów (fiołka), papierosów. W II poł. XX wieku coraz więcej nieżywotnych przejmuje końcówkę a. |
|
N |
omь,emь |
ъmь>em |
ьmь>em |
ьmь>em |
em |
em w większości przypadków jest kontynuowane (oprócz deklinacji I twardotematowej - ta została zastąpiona przez końcówkę z deklinacji II. Kiedy w końcówce pojawiały się jery (ъmь, ьmь) dochodziło do wokalizacji - jery słabe zanikały, mocne się wokalizowały w e |
|
Ms |
ě, i |
u |
i |
e |
e || u |
ważne jest zakończenie tematu - twardotematowe mają dzisiaj e, miękkotematowe - u. Końcówkę u mają też dzisiaj twardotematowe zakończone na k, g (Bogu, chociaż kiedyś o Bodze) |
Rzeczowniki w rodzaju męskim - liczba mnoga. |
|||||||
|
deklinacje psł (tworzące rodzaj męski) |
współcześnie |
komentarze: |
||||
deklinacja |
I |
II |
IV |
V |
|
|
|
temat |
o / jo |
u |
i |
(kamy) |
|
|
|
|
M |
i , i || e |
ově |
ьje |
e |
|
Mianownik dekl. I miękkotematowej może mieć i albo e (e przeważnie w rzeczownikach kończących się na arz, acz). Wszystkie twardotematowe miały i. Czasem rzeczowniki miękkotematowe przejmowały końcówki z IV deklinacji. Zaczęły się mieszać końcówki deklinacji I i II -końcówka ově zaczęła wpływać na rzeczowniki I deklinacji (osłowie, ptaszkowie). IV i V jest najczęściej kontynuowana. Najwięcej zmian zaszło w I i II deklinacji. W XV/XVI wieku powstaje rodzaj męskożywotny - rzeczowniki żywotne (męskożywotne) kontynuują końcówkę i albo mają końcówkę ově. Wszystkie męskie nieżywotne przejmują końcówkę z biernika! Męskie nieżywotne miękkotematowe mają końcówkę z biernika - e, męskie nieżywotne twardotematowe mają końcówkę z biernika -y. Na przełomie XVII / XVIII zawężenie męskożywotności - powstaje rodzaj męskoosobowy. Nieosobowe (zwierzęta) przejmują końcówki z biernika. W XVIII wieku tendencja do likwidowania rodzaju męskoosobowego (biskupy, chłopy). Teraz - męskoosobowe najczęściej mają końcówkę owie, wszystkie nieosobowe mają końcówki biernikowe. Dzisiejsze połączenie „ki” „gi” jest wynikiem przejęcia końcówki y z biernika!!!!! (bo i z mianownika spalatalizowałoby k/g) |
|
D |
ъ, ь |
ovъ>ów |
ьjь>i |
ъ |
ów |
ów - ze wzdłużenia zastępczego. Końcówka deklinacji IV przeszła do V (kamieni). Typ twardotematowy przejmuje końcówkę ów z II deklinacji. Typ miękkotematowe - przeważnie ma y (z i) ale są też takie miękkotematowe, które mają ów (gościniec). Dawne I miękkotematowe mają teraz końcówkę przejętą z IV deklinacji, czyli i (y, bo po funkcjonalnie miękkiej).D lmn miękkotematowych - stan rozchwiania, proces kształtowania się niezakończony. |
|
C |
omъ,emъ |
ъmъ>em |
ьmъ>em |
ьmь>em |
om |
- em się nie zachowały |
|
B |
y, e |
y |
i |
i |
ów|| i |
IV/V-pojawiła się końcówka e pod wpływem I miękkotemat, wszystkie nieosobowe zachowały stare końcówki, większość rzeczowników kontynuuje stan psł, a wszystkie męskoosobowe przejęły końcówki z dopełniacza |
|
N |
y, i |
ъmi |
ьmi>mi |
ьmi>mi |
ami||mi |
I deklinacja zachowała się w archaizmach (dawnymi czasy) |
|
Ms |
ěxъ, ixъ |
ъxъ>ex |
ьxъ>ex |
ьxъ>ex |
ach |
najwcześniej zanika końcówka ixъ. Całkowita zmiana - wiek XVII pojawia się końcówka ach z deklinacji III!!!!! |
Dr Siuciak: I to jest uzasadnione o tyle, że ten kurczak kiedyś był żywotny. :lol:
Oprac. i211 na podstawie ćwiczeń z dr Siuciak