Kryzys jest pojęciem popularnym i często stosowanym na określenie wielu sytuacji, kiedy coś gwałtownie ulega zmianie, czemu towarzyszą negatywne emocje.
Termin kryzys pochodzi z języka greckiego. Oznacza wybór, zdecydowanie.
W formie zwrotnej - zmaganie się, walkę, w której konieczne jest działanie pod presją czasu. Okres przełomu i decydujących zmian.
Wg koncepcji psychologicznych kryzys oznacza przejściowy stan nierównowagi wewnętrznej, wywołany przez krytyczne wydarzenie. Krytyczne wydarzenie w literaturze psychologicznej opisywane są jako (Adamczuk):
Wydarzenia emocjonalnie znaczące (urodzenie się dziecka, śmierć bliskiej osoby)
Wydarzenia, które wymuszają zmianę w dotychczasowym funkcjonowaniu osoby (przejście na emeryturę osoby aktywnej zawodowo, której praca była największą wartością)
Wydarzenia mogące mieć zarówno pozytywne (ślub) jak i negatywne (zdrada małżeńska) zabarwienie emocjonalne
ROZPOZNANIE KRYZYSU
Wystąpienie wymienionych poniżej cech oznacza, że z dużym prawdopodobieństwem mamy do czynienia z kryzysem:
Obecność ostrego wydarzenia krytycznego lub przewlekłego stresu
Odczuwanie wydarzenia jako nieoczekiwanego
Spostrzeganie sytuacji jako utraty, zagrożenia, wyzwania
Doświadczenie negatywnych emocji
Poczucie niepewności, co do przyszłości
Poczucie utraty kontroli
Stan napięcia emocjonalnego trwający przez pewien czas (2-6 m-cy)
KRYZYSY SYTUACYJNE (TRAUMATYCZNE)
Występują w wyniku pojawienia się zewnętrznych nieoczekiwanych wydarzeń. Zagrażają poczuciu bezpieczeństwa także zdrowiu i życiu.
Przebieg reakcji kryzysowej w kryzysach sytuacyjnych:
Faza szoku - (krótka) podstawą jest zaprzeczanie. Życie zewnętrzne może być uporządkowane natomiast w psychice panuje chaos. Pojawiają się bezsensowne działania lub zaburzony kontakt.
Faza reakcji emocjonalnej - następuje konfrontacja z rzeczywistością. Próbuje przystosować się do nowej rzeczywistości. Uczucia bardzo intensywne. Jeśli wsparcie społeczne jest niewystarczające lub osoba jest sama istnieje groźba przejścia w stan chroniczny. Jeżeli natomiast ma wsparcie poziom emocji obniża się i możliwa jest refleksja dotycząca przyczyny kryzysu i jego konsekwencji.
Faza pracy nad kryzysem - wyzwala się spod dominacji przeżyć traumatycznych; zainteresowanie przyszłością
Faza nowej orientacji - zostaje odbudowane poczucie własnej wartości; nawiązywanie nowych znajomości; wydarzenie traumatyczne wzbogaca doświadczenie
KRYZYS PRZEMIANY
Klasyczna teoria kryzysu Caplana:
Faza pierwsza - konfrontacja z wydarzeniem; osobiste zdolności i umiejętności
są niewystarczające, co prowadzi do napięć
Faza druga - Osoba w kryzysie uznaje, że nie jest w stanie przezwyciężyć trudności; uważa się za pokonaną; obniża się poczucie własnej wartości
Faza trzecia (decydująca)- Mobilizowanie wszystkich rezerw psychicznych
do rozwiązania nowych sposobów przezwyciężenia problemu; Przezwyciężenie kryzysu lub przejście do kryzysu chronicznego
Faza czwarta - Zewnętrznie dobrze funkcjonuje, ale zniekształcone spostrzeganie rzeczywistości; wycofanie się ze społeczeństwa prowadzi do dezorganizacji; mogą pojawić się samobójstwa, alkoholizm
KRYZYS CHRONICZNY
Dochodzi do nich, jeżeli zamiast rozwiązywania kryzysu osoba wycofała się lub zastosowała patologiczne rozwiązania lub zatrzymała się w fazie reakcji emocjonalnej
Brak umiejętności radzenia sobie
Bierność
Bezradność
Brak motywacji do zmiany
Skłonność do wycofywania się
Ludzie w kryzysach, chroniocznych wykazują postawy unikania
TYPOWY OBRAZ KRYZYSU CHRONICZNEGO:
Brak umiejętności radzenia sobie
Bierność
Bezradność
Brak motywacji do życia
Skłonność do wycofywania się
Rezygnacja z odpowiedzialności
Pogorszenie reakcji społecznych
Postawa unikania
Użalanie się nad sobą
INTERWENCJA KRYZYSOWA:
Interwencja kryzysowa, jako forma pomocy psychologicznej, polega na kontakcie terapeutycznym, skoncentrowanym na problemie wywołującym kryzys, w którym dochodzi do konfrontacji osoby i do jego rozwiązania. Przywrócenie równowagi psychicznej zapobiega dalszej dezorganizacji.
NA CZYM POLEGA INTERWENCJA KRYZYSOWA:
Klasyczny model interwencji kryzysowej polega na zapewnieniu wsparcia emocjonalnego i poczucia bezpieczeństwa, na pomocy w konkretnych sprawach, na zredukowaniu lęku.
W interwencji istotna jest empatyczna odpowiedź na potrzeby osoby
Interwencja musi mieć charakter praktyczny, a nie w postaci wyszukania psychologicznych interpretacji - czas na działanie.
Na praktykę interwencji kryzysowej składają się najczęściej następujące działania:
Udzielenie wsparcia emocjonalnego ułatwiającego odreagowanie emocji
Konfrontowanie z rzeczywistością i przeciwdziałanie tendencjom do zaprzeczania i zniekształcania
Dokonanie oceny dotychczasowych sposobów radzenia sobie pod względem ich przystosowawczego lub nie przystosowawczego charakteru
Odwołanie się do sprawdzonych strategii radzenia sobie lub stworzenie nowych
Stworzenie planu pomocy
SPECYFICZNE CECHY INTERWENCJI KRYZYSOWEJ:
Podjęcie pomocy niezwłocznie po wydarzeniu
Duża intensywność kontaktów
Skoncentrowanie na problemach „tu i teraz”
Ograniczenie czasowe (6-10 spotkań - raz na tydzień jedno)
CZEGO UNIKAĆ W INTERWENCJI KRYZYSOWEJ:
Pocieszania, dawania rad, perswadowania
Tłumienia reakcji emocjonalnych (nie płacz)
Wymuszania szybkich decyzji
Bagatelizowania objawów reakcji kryzysowej w postaci:
Nieprzyjmowania posiłków
Zaburzenia snu
Sięgania po alkohol
Zbyt wczesnego podawania leków uspokajających