Kryzys jest pojęciem popularnym i często stosowanym na określenie wielu sytuacji, kiedy coś gwałtownie ulega zmianie, czemu towarzyszą negatywne emocje.

Termin kryzys pochodzi z języka greckiego. Oznacza wybór, zdecydowanie.
W formie zwrotnej - zmaganie się, walkę, w której konieczne jest działanie pod presją czasu. Okres przełomu i decydujących zmian.

Wg koncepcji psychologicznych kryzys oznacza przejściowy stan nierównowagi wewnętrznej, wywołany przez krytyczne wydarzenie. Krytyczne wydarzenie w literaturze psychologicznej opisywane są jako (Adamczuk):

• Wydarzenia emocjonalnie znaczące (urodzenie się dziecka, śmierć bliskiej osoby)

• Wydarzenia, które wymuszają zmianę w dotychczasowym funkcjonowaniu osoby (przejście na emeryturę osoby aktywnej zawodowo, której praca była największą wartością)

• Wydarzenia mogące mieć zarówno pozytywne (ślub) jak i negatywne (zdrada małżeńska) zabarwienie emocjonalne

ROZPOZNANIE KRYZYSU

Wystąpienie wymienionych poniżej cech oznacza, że z dużym prawdopodobieństwem mamy do czynienia z kryzysem:

• Obecność ostrego wydarzenia krytycznego lub przewlekłego stresu

• Odczuwanie wydarzenia jako nieoczekiwanego

• Spostrzeganie sytuacji jako utraty, zagrożenia, wyzwania

• Doświadczenie negatywnych emocji

• Poczucie niepewności, co do przyszłości

• Poczucie utraty kontroli

• Stan napięcia emocjonalnego trwający przez pewien czas (2-6 m-cy)

KRYZYSY SYTUACYJNE (TRAUMATYCZNE)

Występują w wyniku pojawienia się zewnętrznych nieoczekiwanych wydarzeń. Zagrażają poczuciu bezpieczeństwa także zdrowiu i życiu.

Przebieg reakcji kryzysowej w kryzysach sytuacyjnych:

• Faza szoku - (krótka) podstawą jest zaprzeczanie. Życie zewnętrzne może być uporządkowane natomiast w psychice panuje chaos. Pojawiają się bezsensowne działania lub zaburzony kontakt.

• Faza reakcji emocjonalnej - następuje konfrontacja z rzeczywistością. Próbuje przystosować się do nowej rzeczywistości. Uczucia bardzo intensywne. Jeśli wsparcie społeczne jest niewystarczające lub osoba jest sama istnieje groźba przejścia w stan chroniczny. Jeżeli natomiast ma wsparcie poziom emocji obniża się i możliwa jest refleksja dotycząca przyczyny kryzysu i jego konsekwencji.

• Faza pracy nad kryzysem - wyzwala się spod dominacji przeżyć traumatycznych; zainteresowanie przyszłością

• Faza nowej orientacji - zostaje odbudowane poczucie własnej wartości; nawiązywanie nowych znajomości; wydarzenie traumatyczne wzbogaca doświadczenie

KRYZYS PRZEMIANY

Klasyczna teoria kryzysu Caplana:

• Faza pierwsza - konfrontacja z wydarzeniem; osobiste zdolności i umiejętności
  są niewystarczające, co prowadzi do napięć

• Faza druga - Osoba w kryzysie uznaje, że nie jest w stanie przezwyciężyć trudności; uważa się za pokonaną; obniża się poczucie własnej wartości

• Faza trzecia (decydująca)- Mobilizowanie wszystkich rezerw psychicznych
  do rozwiązania nowych sposobów przezwyciężenia problemu; Przezwyciężenie kryzysu lub przejście do kryzysu chronicznego

• Faza czwarta - Zewnętrznie dobrze funkcjonuje, ale zniekształcone spostrzeganie rzeczywistości; wycofanie się ze społeczeństwa prowadzi do dezorganizacji; mogą pojawić się samobójstwa, alkoholizm

KRYZYS CHRONICZNY

Dochodzi do nich, jeżeli zamiast rozwiązywania kryzysu osoba wycofała się lub zastosowała patologiczne rozwiązania lub zatrzymała się w fazie reakcji emocjonalnej

• Brak umiejętności radzenia sobie

• Bierność

• Bezradność

• Brak motywacji do zmiany

• Skłonność do wycofywania się

Ludzie w kryzysach, chroniocznych wykazują postawy unikania

TYPOWY OBRAZ KRYZYSU CHRONICZNEGO:

• Brak umiejętności radzenia sobie

• Bierność

• Bezradność

• Brak motywacji do życia

• Skłonność do wycofywania się

• Rezygnacja z odpowiedzialności

• Pogorszenie reakcji społecznych

• Postawa unikania

• Użalanie się nad sobą

INTERWENCJA KRYZYSOWA:

Interwencja kryzysowa, jako forma pomocy psychologicznej, polega na kontakcie terapeutycznym, skoncentrowanym na problemie wywołującym kryzys, w którym dochodzi do konfrontacji osoby i do jego rozwiązania. Przywrócenie równowagi psychicznej zapobiega dalszej dezorganizacji.

NA CZYM POLEGA INTERWENCJA KRYZYSOWA:

Klasyczny model interwencji kryzysowej polega na zapewnieniu wsparcia emocjonalnego i poczucia bezpieczeństwa, na pomocy w konkretnych sprawach, na zredukowaniu lęku.

W interwencji istotna jest empatyczna odpowiedź na potrzeby osoby

Interwencja musi mieć charakter praktyczny, a nie w postaci wyszukania psychologicznych interpretacji - czas na działanie.

Na praktykę interwencji kryzysowej składają się najczęściej następujące działania:

• Udzielenie wsparcia emocjonalnego ułatwiającego odreagowanie emocji

• Konfrontowanie z rzeczywistością i przeciwdziałanie tendencjom do zaprzeczania i zniekształcania

• Dokonanie oceny dotychczasowych sposobów radzenia sobie pod względem ich przystosowawczego lub nie przystosowawczego charakteru

• Odwołanie się do sprawdzonych strategii radzenia sobie lub stworzenie nowych

• Stworzenie planu pomocy

SPECYFICZNE CECHY INTERWENCJI KRYZYSOWEJ:

• Podjęcie pomocy niezwłocznie po wydarzeniu

• Duża intensywność kontaktów

• Skoncentrowanie na problemach „tu i teraz”

• Ograniczenie czasowe (6-10 spotkań - raz na tydzień jedno)

CZEGO UNIKAĆ W INTERWENCJI KRYZYSOWEJ:

• Pocieszania, dawania rad, perswadowania

• Tłumienia reakcji emocjonalnych (nie płacz)

• Wymuszania szybkich decyzji

• Bagatelizowania objawów reakcji kryzysowej w postaci:

• Nieprzyjmowania posiłków

• Zaburzenia snu

• Sięgania po alkohol

• Zbyt wczesnego podawania leków uspokajających