W myśl koncepcji J. Piageta osoby głęboko upośledzone na ogół nie są w stanie przekroczyć okresu inteligencji sensoryczno - motorycznej, która u dziecka o normalnym rozwoju umysłowym przypada na pierwsze 2 lata życia. Wg jego koncepcji okres inteligencji sensoryczno - motorycznej składa się z sześciu stadiów:

I stadium u normalnego dziecka przypada na pierwszy miesiąc życia. Dziecko ćwiczy tylko swoje odruchy bezwarunkowe.

II stadium przypada na wiek od 1 do 4 - 5 miesiąca życia. Jest to stadium pierwszych nawyków, pierwszych odruchów warunkowych. Dzięki koordynacji czynności narządów zmysłów i rozwojowi ruchów ręki wytwarzają się schematy czynnościowe utrwalone przez powtarzanie, skierowane na jakiś cel.

III stadium trwa od 4 - 5 do 7 - 8 miesiąca życia. Jest to stadium koordynacji wzroku i ruchów chwytania. Następuje tu asymilacja przedmiotów za pomocą różnych schematów (np. dziecko ssie przedmiot i manipuluje nim).

IV stadium trwa od 8 - 9 do 11 - 12 miesiąca życia. W tym stadium schematy czynnościowe łączą się i koordynują, a nawet wzajemnie asymilują dając początek czynnościom poszukiwania przedmiotu, który zginął z oczu dziecka. Dziecko zaczyna odróżniać środki od celów i wykonywać określone czynności po to, by osiągnąć dany efekt (wyrzuca zabawki z wózka, aby uzyskać dźwięk). Z połączenia schematów czynnościowych i ich wzajemnej koordynacji i asymilacji powstają schematy funkcjonalne.

V stadium trwa od 11 - 12 do 18 miesiąca życia. Schematy funkcjonalne różnicują się w skutek eksperymentowania i eksploracji otoczenia. Dziecko potrafi odnaleźć schowany za zasłoną przedmiot, posługując się kijkiem jako narzędziem do przysuwania obiektów odległych itp.

VI stadium przypada na wiek od 18 do 24 miesiąca życia. Występują tu pierwsze przejawy
interioryzacji czynności, które przechodzą jak gdyby na płaszczyznę myślenia. Dziecko
antycypuje realne działania przez eksperyment myślowy, dzięki czemu dochodzi do
ostatecznego wyniku bez próbowania na oślep.

Dzieci upośledzone umysłowo przechodzą z jednego stadium do drugiego bardzo powoli. Zdaniem J. Kostrzewskiego, niektóre osoby głęboko upośledzone przez cale życie nie są w stanie przekroczyć pierwszego oraz drugiego stadium, inne zaś osiągają czwarte, piąte a nawet szóste stadium.

Do cech mowy osób z upośledzeniem umysłowym należą:

• ubogie słownictwo;

• liczne agramatyzmy i dysgramatyzmy;

• ograniczona umiejętność budowania zdań (do zdań dwuwyrazowych lub tylko kilku słów), jeśli są to raczej proste i niekompletne;

• wadliwa artykulacja;

• zaburzenia głosu i słuchu;

• mowa cicha, monotonna, bez odpowiedniej intonacji oraz akcentów logicznych;

• mowa bełkotliwa;

• tempo mowy zwolnione lub przyspieszone;

• echolalia;

• zaburzona płynność mowy (jąkanie, giełkot)

• występują trudności w posługiwaniu się swobodną mową a wypowiedziom często towarzyszą gesty wspomagające;

• brak tzw. gotowości komunikacyjnej, preferowany jest raczek krzyk i inne formy niewerbalnych apeli.

---