Semiotyka- to nauka o znakach, termin wprowadził w XVII wieku John Locke. W XIX/XX wieku jako synonimiczny pojawia się termin semiologia i semantyka. Kwestię terminologiczną uporządkował Charles Morris, który zdefiniował semiotykę jako naukę o znakach, na która składają się:

• Semantyka- opisuje relacje znaku do rzeczywistości

• Pragmatyka- opisuje relacje znaku do użytkownika ( pragmatyka bada sposoby posługiwania się mową przez ludzi )

• Syntaktyka- opisuje relacje znaku do innego znaku

Semiotyka ma źródła w filozofii (teoretycznej i praktycznej) oraz językoznawstwie

Semiotyka S, tzn. stosowana- jedna z 5 rodzajów semiotyki wyróżnionych przez Jerzego Pelca, przeciwstawiana semiotyce teoretycznej (formalnej, czystej), jest owocem stosowania metod semiotycznych do zdarzeń, zjawisk, przedmiotów określonej gałęzi wiedzy. Jest zwykle semiotyką „czegoś”: literatury (na dzieło lit. Patrzymy jak na znak), religii, itp. Najstarszą semiotyką stosowaną jest semiotyka literatury. Semiotyka stosowana korzysta z metod empirycznych. Jedną z jej gałęzi jest semiotyka kultury. Obiektem badań semiotyki stosowanej jest tekst kultury. Cechą jest antropocentryzm (domena ludzi)

Tekst- zamknięta (ma początek i koniec), złożona struktura, zorganizowana wg odpowiednich reguł w spójną całość (semantyczną i syntaktyczną), w której jakieś treści zostają utrwalone w znakach, przez które treści te są wyrażane. Teksty służą utrwaleniu treści kulturowych. Mogą mieć charakter homogeniczny (składają się z jednorodnego systemu znaków) lub heterogeniczny (złożone z niejednorodnego systemu znaków- np. film). Może nosić nazwe monosemantyczny (i takim systemem jest lit: tylko w warstwie znaczeniowej) i polisemantyczny (film:obraz, dźwięk). Ss bada tekst kultury w 3 aspektach: aspekt semantyczny (próbujemy znaleźć treść), pragmatyczny i syntaktyczny (składniowy)

Znak- pierwszą definicję stworzył Ch. S. Peirce, przedmiot pośredniczący w poznaniu, ale nie będący instrumentem, to coś, co w określonej sytuacji komunikacyjnej zastępuje komuś coś innego. Mogą mieć charakter materialny oraz duchowy. Znaki wskazują na coś tu i teraz, ich zakres jest ograniczony sytuacją komunikacyjną. Znaki występują tam, gdzie jest komunikacja, są więc typowe dla ludzi. Posługiwanie się znakiem polega na przeprowadzeniu operacji myślowej zwanej wnioskowaniem (trzeba świadomie zinterpretować znak). Znaki zmienne - zależą od sytuacji. Są do konkretnej grupy osób, które się umówią. Najczęściej są to skróty. To np. (cześć, to ja). Zoosemiotyka - przekonanie, że znakiem posługują się również zwierzęta.

Rodzaje znaków-

1. Znaki naturalne- oznaki, symptomy, objawy, nie mają świadomego odbiorcy, występuje związek naturalny, przyczynowo- skutkowy

2. Znaki konwencjonalne (umowne)- na mocy umowy, mają świadomego odbiorcę oraz nadawcę ( np. symbole)

3. Znaki ikoniczne- na pograniczu dwóch pierwszych, są podobne do tego na co wskazują, np. fotografia, mapy) onomatopeje. Mogą być stosowane przez zwirzęta

Symbol- znak konwencjonalny, niejednoznaczny, może mieć wiele interpretacji, ma pewien sens naddany, który trudno przełożyć na język logiczny. Dla semiotyki są trudne do interpretowania, dlatego niektórzy nie uznają je za znaki. Ma znaczenie węższe (w mat i chemii) i szersze (np. w malarstwie). Symbol a alegoria (oba są po to, żeby nie wyrażać czegoś wprost. Alegoria to utrwalony w kulturze znak, który powinien być jednoznaczny i rozpoznawalny np. diabeł = zło)Symbol spełnia funkcję informacyjną, estetyczną, aksjologiczną, ekspresywno- impresywną.

Analiza symbolu (M. Wallis):

• Interpretacja dosłowna (rozpoznajemy symbol)

• i. alegoryczna (próbujemy dostrzec metafore)

• i. moralna (kiedy odczytujemy idee, wartosc)

• i. mistyczna(kiedy symbolowi przypisuje się nadprzyrodzone treści)

Trójkąt semiotyczny Odegna i Richardsa- (pojęcie, forma, obiekt) w sytuacji znakowej, w której coś działa jak znak występują 3 elementy:

• Podmiot (użytkownik znaku- odbiorca lub nadawca)

• Desygnat znaku (przedmiot reprezentowany przez dany znak. przedmiot, do którego dany znak się odnosi)

• Nośnik znaku (reprezentant desygnatu. przedmiot w roli znaku (nośnik znaku))

Semioza- Proces. To co wcześniej nie było znakiem staje się nim. wnioskowanie semiotyczne, proces tworzenia, odbierania i przekazywania znaków, operacja myślowa przeprowadzana przy posługiwaniu się znakiem. Ujawnia się znaczenie znaku

Semiotyczna Szkoła Tartusko- Moskiewska- szkoła badawcza, która powstała w latach 60. XX wieku i przetrwała do lat 90. ( '91- rozpad ZSRR oraz '93- śmierć Łotmana). Stanowiła efekt współpracy matematyków i lingwistów z ośrodków w Tartu i Moskwy. Główni przedstawiciele: Jurij Łotman, Boris Uspienski, Wiaczesław Iwanow, Władimir Toporow, Piatigorski.

Najpierw mocno rozbudowali teorię, którą później zastosowali w teorii. Funkcję forum wypowiedzi pełniły Letnie Szkoły Semiotyczne oraz seria wydawnicza „Труды по знаковым системам”. Badali kulturę językopodobnymi metodami.

Sięgali do osiągnięć strukturalizmu, rosyjskiej szkoły formalnej, folkloru, etnografii.

Prymarny system modelujący- JĘZYK termin Jurija Łotmana określający język, pozostałe systemy są systemami wtórnymi, czyli zbudowanymi na języku.

Przedmiot semiotyczny- przedmiot, który obok funkcji użytkowej może nieść pewne dodatkowe informacje, zawierać pewien przekaz. Pojecie wprowadził Greimas. Ważnymi przedmiotami semiotycznymi są pewne elementy domostwa, jak i sam dom.

Metody semiotyczne-

1. Metoda analizy- (analiza - rozbijanie pojęć na składniki)

początkowa metoda analizy językowej wprowadzona przez Moora, służąca wyjaśnianiu pojęć filozoficznych, w taki sposób, by stały się bardziej zrozumiałe i przystępne. Metoda ta znalazła zastosowanie w humanistyce i semiotyce, w której dokonuje się analizy dzieła jako systemu znaków (analiza semiotyczna). 3 etapy : 1. wyrażenie ujmujemy takim jakie jest. 2. analiza krytyczna 3. właściwe zastosowanie.

2. Metoda interpretacji-

jedna z najstarszych metod, która początkowo służyła wyjaśnianiu np. snów i nie miała charakteru naukowego. Cech naukowości nabrała w średniowieczu, dzięki scholastyce (analiza Biblii). Rozwijała się dzięki ewolucji filozofii, językoznawstwa, psychologii.

Oparta na założeniu istnienia warstwy dosłownej i metaforycznej. Celem interpretacji jest odczytanie warstwy metaforycznej.

Istnieje niebezpieczeństwo nadinterpretacji. Polemikę z interpretacja rozpoczęto w postmodernizmie. Metodę interpretacji zastąpiono dekonstrukcją (Derrida), zanegowano istnienie warstwy metaforycznej w utworze oraz sensowność umieszczania dzieła w szerszym kontekście historyczno- kulturowym oraz uwzględniania intencji twórcy tekstu.

Z metodą interpretacji utożsamia się hermeneutykę- z gr. wyjaśnianie (sztuka interpretacji tekstów lit), będąca praktyka przenoszenia pewnych treści z innego świata do świata własnego. Początkowo hermeneutyka miała wymiar teologiczny, później humanistyczny.

3. Metoda formalizacji-

Związana ze stroną formalną, graficzną, stosowana w logice formalnej, matematyce, języków etnicznych. Jest najmniej semiotyczna, nie służy porozumiewaniu się.

ZNACZENIE - najważniejsze zagadnienie semiotyki. „Co znaczy znaczyć”? Istnieją różne koncepcje znaczenia, w których znaczenie wyznaczane jest np. przez użycie, czyli konkretną sytuację lub przez stereotyp, czyli utarte wyobrażenie o czymś.

Teorie znaczenia-

1. Teoria asocjacyjna- skojarzeniowa- przez powtarzanie powstaje ścisłe powiązanie między określonymi dźwiękami i odpowiadającymi im ideami. Wiemy, że coś znaczy, bo już to słyszeliśmy. Twórcą Locke. Teoria ta przeczy kreacyjnej funkcji języka, dzięki której rozumiemy również to, czego wcześniej nie słyszeliśmy.

2. Teoria biologiczna- nawiązuje do doświadczeń Pawłowa z psami (teoria bodźca i reakcji). Zakłada, że rozumienie jest reakcją mózgu na bodziec, czyli słowo.

3. Teoria konotacyjna - J. Mill, danemu znakowi przypisujemy pewne cechy, typowe dla całej klasy tych obiektów. (np. kot ma dużo znaczeń). Nie wszystkie wyrazy mają konotacje (czasowniki się nie konotują).

Kierunki badań semiotyki kultury- współczesne badania rozwijają się w 3 kierunkach

1. Umberto Eco- podejście komunikacyjne, zakładające, że kulturę należy badać w konkretnych sytuacjach komunikacyjnych, kultura to ciągła wymiana komunikatów

2. Badania systemowe- w duchu strukturalizmu, czyli badanie systemów znaków, które składaja się na kulturę

Prawo relatywizmu językowego Sapira i Whorfa- język warunkuje nasze postrzeganie rzeczywistości. Badanie plemion w jaki sposób oni postrzegają czas

3. Podejście normatywne- bada stosunek systemów znakowych do form zachowania

---