Metodologia wyznaczania Wskaźnika Rozwoju Społecznego HDI
Wskaźnik Rozwoju Społecznego HDI - syntetyczny miernik, który opisuje efekty w zakresie rozwoju społecznego poszczególnych krajów i został wprowadzony dla celów porównań międzynarodowych. Wskaźnik HDI jest miarą wykorzystywaną jako kryterium przy hierarchizacji krajów według poziomu ogólnego ich rozwoju w danym momencie czasu. Analiza porównawcza wskaźnika HDI pozwala określić dystans pod względem rozwoju cywilizacji krajów najuboższych od najbogatszych, czy rozwijające się od rozwiniętych. Wskaźnik HDI jest wyznaczany na podstawie następujących obszarów:
podziału dochodów,
wydłużania ludzkiego życia,
poziomu osiągnięć edukacyjnych.
W obliczeniach syntetycznego wskaźnika HDI są bezpośrednio wykorzystywane cztery podstawowe mierniki:
przeciętne dalsze trwanie życia;
ogólny wskaźnik skolaryzacji brutto dla wszystkich poziomów nauczania (wprowadzony do wyznaczania HDI po raz pierwszy w 1992 roku w miejsce stosowanej wcześniej liczy lat nauki w szkole wśród osób dorosłych, będących w wieku 25 lat i więcej);
wskaźnik umiejętności czytania ze zrozumieniem i pisania, przy czym dwa ostatnie wskaźniki są przekształcane w jedną miarę, obrazującą poziom osiągnięć edukacyjnych społeczeństwa;
produkt krajowy brutto PKB przypadający na jednego mieszkańca, liczony według parytetu siły nabywczej w dolarach.
Procedura obliczeń zaprezentowana została po raz pierwszy w globalnym Raporcie o Rozwoju Społecznym w 1990 roku a według zmienionej metodologii kolejno w globalnym Raporcie o Rozwoju Społecznym w 1995 roku i w 1999.
Zmiany w zakresie metodologii wyznaczani HDI polegają przede wszystkim na modyfikacji wskaźników oceny dyspersji poszczególnych zmiennych.
Dla poszczególnych mierników jako wartości skrajne (min lub max) obecnie przyjmuje się:
dla przeciętnego dalszego trwania życia 25-85 lat, przy czym dla mężczyzn 22,5-82,5 roku oraz dla kobiet 27,5-87,5 roku;
dla ogólnego wskaźnika skolaryzacji bez względu na płeć 0%-100%;
dla wskaźnika umiejętności czytania ze zrozumieniem i pisania, również bez względu na płeć 0%-100%;
dla produktu krajowego brutto w przeliczeniu na głowę mieszkańca według parytetu siły nabywczej waluty ($), przypadającego na jednego mieszkańca 100$-40000$.
W latach 1996 średni dochód został ustalony na poziomie 5990$ USA, jako przeciętny produkt krajowy brutto przypadający na głowę mieszkańca na świecie w 1995 roku oraz skorygowany maksymalny dochód - na poziomie 6311 PPP$ USA.
HDI może przyjmować wartości z przedziału 0-1:
0-0,5 - kraj słabo rozwinięty (zacofany);
0,501-0,8 - kraj średnio rozwinięty,
0,801-1,0 - kraj wysoko rozwinięty.
Wskaźnik Rozwoju Społecznego HDI dla Polski w latach 1995-1999.
W 1995 roku został opracowany pierwszy Raport o Rozwoju Społecznym, uwzględniał dane za rok 1992 i reprezentował dane w ujęciu regionalnym (wojewódzkim). W 1996 roku wprowadzono do obliczeń HDI ogólny wskaźnik skolaryzacji, co dało możliwość obserwacji zasobów ludności o różnym poziomie edukacji. W 1999 roku zastosowano nowy syntetyczny wskaźnik ubóstwa (HPI).
Poziom społecznego rozwoju jest determinowany przez rozwój ekonomiczny nie tylko w tym samym czasie, lecz także w latach następnych. Poziom społecznego rozwoju w konkretnym roku jest efektem odpowiednich inwestycji w zasoby ludzkie w latach poprzednich. Przez wdrażanie technologii informacyjno-komunikacyjnych następuje rozwój społeczeństwa informacyjnego (takie, w którym informacja odgrywa podstawową rolę rozwoju).
Wskaźnik HDI dla Polski w latach 1998-1999.
Przeciętne dalsze trwanie życia:
dla mężczyzn - 68,8 roku,
dla kobiet - 77,5 roku,
dla obu płci - 73 lata i nadal się wydłuża.
Skolaryzacja brutto dla wszystkich poziomów nauczania (możliwe do ustalenia na podstawie bieżących badań uczestnictwa dzieci i młodzieży w procesie edukacji oraz badań ankietowych gospodarstw domowych lub szacunków):
ogólnie: 78,5%,
dla kobiet 81,1%,
dla mężczyzn 76,0%, w latach 90-tychzwiększa się zainteresowanie kontynuowaniem nauki u kobiet i u mężczyzn.
Wskaźnik umiejętności pisania i czytania:
„alfabetyzacja” ogólnie: 99%;
dla mężczyzn: 99,5%,
dla kobiet: 98,5%
Produkt krajowy brutto:
W 1998 roku: 8167$ US na głowę 1 mieszkańca.
Ogólnie: Wskaźnik HDI dla Polski w 1998 roku wynosił 0,818 oraz 0,821 w 1999 roku, utrzymujemy się w grupie krajów wysoko rozwiniętych pod względem społecznym i gospodarczym. Wartość wskaźnika zwiększa się z roku na rok. Różnica pomiędzy 0,821 a 1,0 pokazuje dystans, jaki jeszcze dzieli nasz kraj od osiągnięcia stanu pełnego rozwoju społecznego.
Analiza zmian wartości Indeksu Rozwoju Społecznego HDI
Około 015 punktu wartości HDI dzieli Polskę od krajów znajdujących się w pierwszej dwudziestce. W 1999 roku najlepszą pozycję pod względem wskaźnika HDI zajmowały Norwegia, Szwecja, Belgia, Islandia oraz Holandia. Kraje skandynawskie cieszą się dobrym poziomem ochrony zdrowia i edukacji, stąd ich wskaźnik HDI jest wyższy.
Metody wyznaczania Wskaźnika Ubóstwa HPI
Wskaźnik Ubóstwa HPI - syntetyczny miernik, przedstawiający poziom ubóstwa społeczeństwa, w nawiązaniu do rozwoju ludności, określa skalę „zubożenia” w takich obszarach życia jak: stan zdrowia i trwanie życia ludności, poziom osiągnięć edukacyjnych społeczeństwa oraz podział dochodów i standard życia. Formuła wskaźnika HDI po raz pierwszy została przedstawiona w raporcie globalnym HDR w 1997 roku, później w wersji zmodyfikowanej w 1998 roku.
W obliczaniu Wskaźnika ubóstwa wykorzystuje się następujące mierniki:
W obszarze stanu zdrowia i trwania życia - odsetek osób, które dożywają wieku 60 lat.
W obszarze osiągnięć edukacyjnych - odsetek osób będących analfabetami.
W obszarze deprywacji standardu życia i marginalizacji - odsetek osób żyjących poniżej dochodowej linii ubóstwa.
W obszarze deprywacji uczestniczenia (lub wykluczenia ze społecznego rozwoju) - stopa długookresowego bezrobocia (12 miesięcy lub więcej) jako procent osób bezrobotnych w zasobach siły roboczej).
Wskaźnik HPI przyjmuje wartość z przedziału od 0 do 100. Wyższa wartość wskaźnika oznacza większy stopień zubożenia ludności.
Wskaźnik ubóstwa HPI dla Polski w latach 1995-1999
1995-27,8
1999-27,9
Wartość HPI dla Polski jest prawie trzykrotnie wyższa niż w innych krajach europejskich. Najniższy wskaźnik HPI w latach 1995-1998 miały Szwecja (6,8-7,6%), Norwegia (7,3%), Holandia (8,2%). W latach 1995-1999 obserwuje się wyraźną stabilizację wartości indeksu ubóstwa w Polsce. W ostatnich latach nastąpiło poroszenie sytuacji na rynku pracy oraz dalsza deprywacja standardu życia. Niekorzystnie przedstawia się wskaźnik analfabetyzmu funkcjonalnego wśród ludności Polski w wieku 16-65 lat (42,6%) w porównaniu do innych krajów rozwiniętych gospodarczo.
Wskaźnik zróżnicowania społecznego GDI oraz GEM dla Polski w latach 1998-1999.
Istnieją dwa wskaźniki służące do oceny udziału kobiet w rozwoju społecznym:
Wskaźnik rozwoju społecznego z uwzględnieniem płci (GDI); opiera się na identycznej zasadzie wyznaczania jak ogólny HDI, jest odpowiednią kombinacją wskaźników liczonych dla mężczyzn i kobiet z zachowaniem proporcji według płci
Wskaźnik udziału kobiet i mężczyzn w rozwoju społecznym (GEM); określa możliwości aktywnego uczestniczenia kobiet i mężczyzn w życiu publicznym (w polityce, rozwoju społecznym kraju, życiu zawodowym) oraz udziału tych grup w podejmowaniu decyzji.
Kobiety w Polsce w stosunku do mężczyzn żyją o około 8,5 roku dłużej. W okresie transformacji społeczno-gospodarczej w Polsce trwanie życia kobiet wydłużyło się o ponad 2 lata, a mężczyzn o 2,7 roku - jest to bardzo duży przyrost.
W latach 1998-1999 wskaźnik skolaryzacji brutto na wszystkich poziomach nauczania wynosiły odpowiednio: dla kobiet 6-24 lat - 79,8% oraz 81,1% i były o 5 punktów procentowych wyższe od mężczyzn. Jednak edukacja polskich kobiet nadal nie dorównuje poziomowi obserwowanemu w krajach skandynawskich lub w krajach zachodnioeuropejskich
Aby ocenić udział polskich kobiet w tworzeniu dochodu narodowego trzeba wziąć pod uwagę wynagrodzenia mężczyzn i kobiet zatrudnionych poza sektorem rolnictwa oraz udział kobiet i mężczyzn w zasobach siły roboczej - wynosiła w latach 1998-1999 około 80% i zwiększyła się o około 5 punktów procentowych w stosunku do początku lat 90-tych. Udział kobiet w zasobach siły roboczej na rynku pracy, wynosił w 1999 roku 45,9%. Udział kobiet w dochodach z tytułu pracy, a zarazem w tworzeniu PKB, wynosił 40,6%, a mężczyzn 59,4%. W latach 90-tych niewielkiej zmianie uległo zaangażowanie polskich kobiet na scenie politycznej oraz w życiu zawodowym. Z biegiem czasu Polska zyskuje w stosunku do wielu krajów europejskich. Wynika to w znacznej mierze z wysokiego poziomu edukacji oraz pozycji zawodowej kobiet w Polsce.