Źródła są to wody podziemne samoczynnie wypływające na powierzchnię. Woda może wypływać na powierzchnię ziemi pod wpływem siły ciężkości lub ciśnienia hydrostatycznego. Pod wpływem działania siły ciężkości woda zawsze spływa ku miejscom niżej położonym i takie źródła nazywa się zstępującymi. Gdy ciśnienie hydrostatyczne powoduje ruch wody ku górze, to źródła nazywa się wstępującymi.

Do źródeł zstępujących zalicza się :

1. Warstwowe - powierzchnia ziemi przecina warstwę wodonośną i na granicy z warstwą nieprzepuszczalną tworzy się źródło.

2. Szczelinowe - powierzchnia ziemi przecina szczelinę, którą wypływa woda

3. Rumowiskowe - Woda płynąca w gruzie skalnym wydostaje się na powierzchnię na kontakcie z warstwą nieprzepuszczalną

Źródła wstępujące dzielą się na:

1. Dolinne - tworzą się na wskutek wcięcia doliny rzecznej w warstwę wodonośną

2. Szczelinowe - powierzchnia ziemi przecina szczelinę, której wylot położony jest wyżej jak doprowadzające kanały

3. Przelewowe - woda w warstwie przepuszczalnej ułożonej ukośnie podnosi swój poziom i na kontakcie z warstwą nieprzepuszczalną następuje jej odpływ.

4. Uskokowe - w wyniku ruchów tektonicznych został przerwany bieg warstwy wodonośnej i wzdłuż lustra uskoku wydostaje się woda.

Odmiennym typem źródeł są gejzery tzw. źródła wytryskowe. Gejzery są to źródła gorące, które co pewien okres czasu tryskają jak fontanna. Wytrysk odbywa się pod wpływem prężności pary wodnej. W głębi gejzeru znajduje się kanał łączący ognisko magmatyczne z misą wypełnioną wodą. Temperatura wody podnosi się wraz z głębokością, aż do punktu wrzenia; powstaje para wodna, która powoduje wybuch gejzeru. Na miejsce wyrzuconej wody napływa chłodniejsza proces rozpoczyna się od nowa.

Rodzaje źródeł mineralnych.

Pod warstwami trudno przepuszczalnymi występują wody głębinowe. Wody te zawierają duże ilości minerałów rozpuszczonych, często mają dużą temperaturę. Nazywane są cieplicami lub termami. W zależności od składu chemicznego wykorzystywane są w lecznictwie:

• wody siarczanowe z rozpuszczonymi siarczki sodu i wapnia - Busko Zdrój i Solec Zdrój

• solanki zawierające sól kamienna i sole magnezu - Ciechocinek, Inowrocław

• szczawy zawierające kwaśne węglany wapnia i sodu z domieszką żelaza - Krynica, Żegiestów, Nałęczów

• radoczynne z niewielką zawartością pierwiastków promieniotwórczych - Szczawno Zdrój

zlewisko, obszar, z którego wody spływają do jednego morza lub oceanu.

dorzecze, obszar, z którego wody spływają do rzeki głównej i jej dopływów.

system rzeczny rzeka główna z dopływami

Rzeki najczęściej uchodzą r. do morza deltami , jeśli rzeka pod wpływem własnych osadów (ob. żuławy) rozdziela się na kilka ramion, lub ujściami lejkowatymi (estuarjami), rozszerzonymi skutkiem ruchów morza.

Największymi rzekami są: Missisipi z Missouri (długość: 6.970 km, dorzecze 3,250.000 km²), Nil (5.920 km i 2,800.000 km²), Amazonka (5.500 km i 7,050.000 km²), Jangtsekiang (5.300 km i 1,775.000 km²), Jenisej (4.750 km i 2,570.000 km²), Kongo (4.640 km i 3,700.000 km²)

Klasyfikacja ustrojów rzecznych.

1. ustrój deszczowy rzeka jest zasilana przez opady deszczu;

• oceaniczny przepływy wody w rzece są wyrównywane w ciągu całego roku, latem notuje się nieco niższe stany wody, a zimą wyższe np. Tamiza

• śródziemnomorski maks. Przepływów wody zimą, latem stan wody w rzece znacznie się obnirza np. Tyber

• monsunowy duże wahania stanów wody w rzece z okresem max. w czasie wahania monsunu letniego np. Jangcy

• równikowy wysokie stany wody przez cały rok max. związane z zenitalnym położeniem Słońca nad horyzontem

2. Śnieżny - najwyższe stany wody w rzece występują w czasie wiosennego tajenia śniegów i lodów np. Lena

3. Śniezno-deszczowy - dwukrotne wezbrania wody w rzecze w ciągu roku ( topnienie śniegów wiosną i max opadów latem ) np. Wisła

4. Lodowcowy - najwyższe stany wody w rzekach występują latem, gdy najsilniej zachodzi topnienie lodowców górskich np. Rodan

lodowiec, masa lodu powstała na lądzie z nagromadzonego i przekrystalizowanego śniegu, znajdująca się w stałym, powolnym ruchu; rozróżnia się lodowce kontynentalne (lądolód) i lodowce górskie, składające się zwykle z pola firnowego i wypływających z niego mas lodu, zw. jęzorami lodowcowymi; najdłuższym lodowcem świata jest Lodowiec Fedczenki w Pamirze (77 km).

lądolód, lodowiec kontynentalny, masy lodu o grubości do kilku tys. metrów pokrywające wielkie obszary powierzchni Ziemi; współcześnie na Antarktydzie i Grenlandii; w czasie zlodowacenia czwartorzędowego lądolody pokrywały olbrzymie obszary kuli ziemskiej.

Warunki powstania. Ukształtowanie terenu sprzyjające gromadzeniu się dużej ilości śniegu, ujemne temperatury przez cały rok

Granica, powyżej której panują w ciągu roku zbyt niskie temperatury, nie pozwalające na stopnienie całego śniegu jest granicą wiecznego śniegu. Przebieg tej granicy zmienia się - najwyżej sięga tam gdzie panują najwyższe temperatury powietrza oraz niskie sumy opadów.

Największe masy lodowe występują na lądach i wyspach podbiegunowych oraz w wysokich górach. Miejscami wkraczaja one także na obszar płytkiego przybrzeżnego morza pływając lub spoczywając na dnie. Powierzchnie lodowe zajmują około 10 % powierzchni ziemi. Współcześnie istniejące lodowce ze względu na kształt i wielkość można podzielić na :

Lądolody zwane tez lodowcami kontynentalnymi, tworzą olbrzymie pokrywy lodowe o wypukłym kształcie. Lud rozprzestrzenia się promieniście na wszystkie strony. Współcześnie największym zlodowaciałym obszarem jest Antarktyda, gdzie pokrywa lodowa zajmuje 14 mln. km² i dochodzi do 4 tyś m grubości.

Czapy lodowe zwane też lodowcami fieldowymi lub norweskimi. Powstają na wysoko położonych płaskowyżach ( fieldach ) i składają się z wypukłego pola szreniowego ( firnowego ) do którego w różne strony spływają jęzory lodowcowe. Przykładem takich lodowców może być Jostedal w Norwegii 40x20 km² i Vatna Jokull w Istand 130x70 km².

Lodowce górskie składają się w zasadzie z dwóch części podobnie jak czapy lodowe. Różnią się tym, że pola firnowe wypełniają wklęsłości, które nadają im kształt i zasilają jeden jęzor lodowcowy. Typowy lodowiec górski składa się z pola firnowego i jeziora lodowcowego. Pole firnowe leży powyżej linii wieczystego śniegu. Do bardziej znanych lodowców górskich należy zaliczyć : Fedczenko w Pamirze, Siachen w Karakolum, Inylcze w Tien-szan i Aletsch w Alpach.

---