Część wstępna rozprawy głównej
- następuje z momentem wywołania sprawy (ustne i głośne oznajmienie protokolanta na zarządzenie przewodniczącego składu orzekającego w poczekalni przed salą rozpraw, że będzie rozpoznawana kolejna, umieszczona na wokandzie sprawa, z podaniem jej numeru, nazwiska oskarżonego i zarzucanego mu czynu od tego momentu zaczyna działać zasada ciągłości rozprawy) - wywołanie powinno rozpocząć się punktualnie, nie wcześniej.
- dokonuje się IV grup czynności:
1) sprawdzenie obecności osób wezwanych i zawiadomionych
2) sprawdzenie, czy istnieją przeszkody dla rozpoznania sprawy
3) wykonanie czynności, które mogą być dokonane najpóźniej przed rozpoczęciem przewodu sądowego
4) załatwienie innych kwestii zw. z biegiem rozprawy
ad 1) sprawdzanie obecności ma istotne znaczenie dla dalszego biegu rozprawy. W wypadku niestawiennictwa stron lub ich przedstawicieli, trzeba w pierwszej kolejności ustalić czy zostali oni prawidłowo wezwani lub zawiadomieni o terminie rozprawy, a następnie, czy swą nieobecność usprawiedliwili zgodnie ze stosownymi przepisami. W razie braku dowodu prawidłowego doręczenia wezwania lub zawiadomienia, rozprawa podlega odroczeniu, podobnie jeśli nieobecność usprawiedliwiono lub istnieje uzasadnione przypuszczenie, że niestawiennictwo wynikło z powodu przeszkód żywiołowych lub innych przyczyn wyjątkowych.
Usprawiedliwienie nieobecności z powodu choroby wymaga przedstawienia zaświadczenia, wystawionego przez uprawnionego lekarza, potwierdzającego niemożność stawienia się na wezwanie lub zawiadomienie organu prowadzącego postępowanie. Warunki i tryb usprawiedliwiania określiło rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości. Organ prowadzący postępowanie karne może usprawiedliwić niestawiennictwo uczestnika postępowania z powodu choroby, jeśli przedłożone zostało zaświadczenie wystawione przez:
- lekarza publicznego lub niepublicznego zozu wyznaczonego przez kierownika zozu, udzielającego świadczeń zdrowotnych na obszarze, na którym mieszka lub przebywa uczestnik postępowania
- ordynatora oddziału szpitala, w którym uczestnik postępowania przebywa na leczeniu
- lekarza udzielającego świadczeń zdrowotnych w zakładzie opiekuńczo-leczniczym, pielęgnacyjno-opiekuńczym, sanatorium, prewentorium, innym zakładzie opieki zdrowotnej, przeznaczonym dla osób, których stan zdrowia wymaga udzielania całodobowych lub całodziennych świadczeń zdrowotnych w odpowiednim stałym pomieszczeniu, w których uczestnik postępowania przebywa na leczeniu.
Warunkiem wydania takiego zaświadczenia jest okazanie wezwania lub zawiadomienia organu prowadzącego postępowanie karne i dokumentu tożsamości po przeprowadzeniu badania. Kierownicy zozów na na wniosek prezesa SO są zobowiązani do przekazania mu list zawierających proponowany wykaz lekarzy uprawnionych do wystawiania zaświadczeń, miejsce, dni i godziny przyjęć, a także do informowania o wszelkich zmianach w tym zakresie. Na podstawie przekazanych list prezes SO zarządza sporządzenie wykazu lekarzy wywieszanych w siedzibach sądów, prokurator, komend i komisariatów Policji oraz samorządu adwokackiego.
W razie prawidłowego doręczenia wezwania lub zawiadomienia oraz braku dostatecznego usprawiedliwienia nieobecności skutki niestawiennictwa są uzależnione od roli, w jakiej oznaczona osoba występuje w procesie karnym:
1) rozprawa może się toczyć w zasadzie tylko w obecności oskarżonego, wyjątkowo:
- oskarżony wprawił się ze swojej winy w stany niezdolności do udziału w rozprawie
- oskarżony oświadczy, że nie weźmie udziału w rozprawie
- oskarżony uniemożliwia doprowadzenie go na rozprawę
- oskarżony zawiadomiony o niej osobiście nie stawia się na rozprawę bez usprawiedliwienia
- gdy istnieją warunki do wydania wyroku zaocznego w postępowaniu uproszczonym
- w postępowaniu w przedmiocie wydania wyroku łącznego
2) niestawiennictwo obrońcy oskarżonego powoduje odroczenie rozprawy zarówno wtedy, gdy obrona jest obowiązkowa, jak i wtedy, gdy obrona nie jest obowiązkowa, lecz oskarżony oświadczy, że chce korzystać z pomocy obrońcy
3) skutki niestawiennictwa prokuratora należy oceniać w zależności od tego czy jego obecność na rozprawie jest obowiązkowa, czy też nie nie jest obowiązkowa w sprawach z oskarżenia prywatnego (chyba, że ingerował) i z oskarżenia subsydiarnego, w postępowaniu uproszczonym
4) niestawiennictwo oskarżyciela prywatnego i jego pełnomocnika bez usprawiedliwionej przyczyny powoduje umorzenie postępowania
5) w razie niestawiennictwa powoda cywilnego sąd pozostawia powództwo cywilne bez rozpoznania, chyba że powód wniósł o rozpoznanie sprawy podczas jego nieobecności
6) w razie niestawiennictwa świadka, niezależnie od nałożenia kary pieniężnej i zarządzenia zatrzymania i przymusowego doprowadzenia, należy podjąć decyzję o prowadzeniu rozprawy lub o jej odroczeniu. Decyzja o prowadzeniu rozprawy zapada wtedy, gdy będzie istniała możliwość odczytania zeznań tego świadka lub gdy sąd ma możliwość przeprowadzenia postępowania dowodowego w części, a w celu przeprowadzenia dowodu z nieobecnego świadka, przewodniczący zarządzi przerwę w rozprawie lub sąd rozprawę odroczy
7) niestawiennictwo tłumacza będzie uniemożliwiało przeprowadzenie czynności, chyba że nie stawił się również sam oskarżony
8) niestawiennictwo biegłego lub specjalisty najczęściej będzie powodowało odroczenie rozprawy
AD 2) W części wstępnej sprawdza się ponadto istnienie innych okoliczności uniemożliwiających odbycie rozprawy w wyznaczonym terminie:
- długotrwała przeszkoda z art. 22 KPK
- niezachowanie 7-dniowego okresu od doręczenia aktu oskarżenia, na wniosek oskarżonego lub jego obrońcy należy odroczyć sprawę
- umorzenie postępowania w razie zaistnienia przeszkód procesowych
AD 3) Niezwykle ważnym momentem w rozprawie jest rozpoczęcie przewodu sądowego, tj. odczytanie aktu oskarżenia. W myśl obowiązujących przepisów, dopuszczalność dokonania wielu czynności procesowych ustaje z chwilą rozpoczęcia przewodu sądowego, czynności te mogą być dokonane w części wstępnej rozprawy głównej, a niektóre z nich mogą być dokonane jeszcze wcześniej, bo w postępowaniu przygotowawczym. Do tej grupy czynności należą:
1) złożenie przez pokrzywdzonego oświadczenia, że będzie działał w charakterze oskarżyciela posiłkowego
2) zgłoszenie przez pokrzywdzonego powództwa cywilnego - sąd orzeka o przyjęciu lub o odmowie przyjęcia powództwa cywilnego
3) przyłączenie się innego pokrzywdzonego tym samym czynem do toczącego się postępowania
4) w razie zgłoszenia przez przedstawiciela organizacji społecznej udziału w postępowaniu, sąd orzeka o jego dopuszczeniu, jeżeli zachodzi potrzeba ochrony interesu społecznego lub ważnego interesu indywidualnego, objętego zadaniami statutowymi tej organizacji, i uzna, że udział przedstawiciela społecznego leży w interesie wymiaru sprawiedliwości
5) zgłoszenie wniosku o wyłączenie sędziego z powodu istnienia okoliczności tego rodzaju, że mogłaby wywołać uzasadnioną wątpliwość co do jego bezstronności w danej sprawie, wniosek taki może być zgłoszony po rozpoczęciu przewodu sądowego, jeżeli przyczyna wyłączenia powstała lub stała się stronie wiadoma dopiero po rozpoczęciu przewodu sądowego
6) cofnięcie za zgodą sądu wniosku o ściganie, jeżeli postępowanie nie dotyczy przestępstwa zgwałcenia
7) zgłoszenie wniosku o odroczenie rozprawy, jeśli pomiędzy doręczeniem zawiadomienia a terminem rozprawy upłynęło mniej niż 7 dni
8) pozostawienie zgłoszonego powództwa cywilnego bez rozpoznania, jeśli pokrzywdzony bez usprawiedliwienia nie stawił się na rozprawę do momentu rozpoczęcia przewodu sądowego i nie wniósł o rozpoznanie powództwa pomimo jego nieobecności
9) przekazanie sprawy właściwemu sądowi grodzkiemu, jeżeli zostanie ujawnione, że czyn oskarżonego stanowi wykroczenie
10) umorzenie postępowania przez sąd postanowieniem, jeśli stwierdzona zostanie okoliczność wyłączająca ściganie
11) umorzenie postępowania bez zgody oskarżonego w sprawie o czyn ścigany z oskarżenia prywatnego, jeśli oskarżyciel prywatny odstąpi od oskarżenia
12) wniesienie przez oskarżonego oskarżenia wzajemnego w sprawie o czyn ścigany z oskarżenia prywatnego
13) cofnięcie sprzeciwu od nakazu karnego
AD 4) Czynności związane z biegiem i organizacją przyszłej rozprawy:
1) sąd postanowieniem może zezwolić przedstawicielom radia, telewizji, filmu i prasy na dokonywanie za pomocą aparatury utrwaleń obrazu i dźwięku z przebiegu rozprawy, gdy uzasadniony interes społeczny za tym przemawia, dokonywanie tych czynności nie będzie utrudniać prowadzenia rozprawy, a ważny interes uczestnika postępowania się temu nie sprzeciwia
2) sąd może wydać postanowienie o wyłączeniu jawności całości lub części rozprawy
3) przewodniczący może wydać zarządzenie w celu uniemożliwienia oskarżonemu wydalenia się z sądu przed zakończeniem rozprawy
4) przewodniczący może wydać zarządzenie opuszczenia sali przez osoby, które nie mogą uczestniczyć w rozprawie
5) przewodniczący może zezwolić określonym osobom na uczestniczenie w rozprawie
Decyzje te mogą być także wydane w toku przewodu sądowego, jeśli pojawi się taka potrzeba.
Przewodniczący po dokonaniu wszystkich czynności w ramach części wstępnej rozprawy głównej ustala na podstawie danych osobowych, czy któryś ze świadków ma prawo odmowy złożenia zeznań, jako osoba najbliższa dla oskarżonego, albo z powodu pozostawania z oskarżonym w szczególnie bliskim stosunku osobistym. O uprawnieniu do odmowy z tych powodów składania zeznań, należy takiego świadka uprzedzić, jeżeli zostanie ustalone, że świadek nie jest uprawniony do odmowy składania zeznań, przewodniczący poucza świadka o obowiązku mówienia prawdy i uprzedza o odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań. Wezwani na rozprawę świadkowie czekają przed salą rozpraw do czasu wezwania ich w celu złożenia zeznań, świadkowie nie powinni mieć możliwości kontaktowania się z tymi, którzy dopiero będą składali zeznania, w praktyce wymóg ten jest trudny do zrealizowania. Podobne zasady dotyczą biegłego, przy czym może on pozostać na sali rozpraw, jeżeli przewodniczący nie zarządzi inaczej. Zarządzenie przewodniczącego o opuszczeniu sali rozpraw nie dotyczy pokrzywdzonego lub podmiotu, o którym mowa w art. 416 kpk, choćby mieli składać zeznania jako świadkowie, sąd jednak przesłuchuje ich w pierwszej kolejności. Sąd może zobowiązać pokrzywdzonego do obecności na rozprawie lub jej części.
2