Podłoża maściowe
Podłożem maści nazywamy ten jej składnik, bądź składniki, które nadają maści jej półstałą postać, stanowią środowisko, w którym umieszczone są substancje lecznicze. Podłożami maściowymi mogą być substancje o odpowiedniej konsystencji, dobrze rozsmarowujące się, niewchodzące w reakcje z rozproszonymi w nich lekami. Podłoże nie powinno wywierać własnego działania farmakologicznego.
Jako samodzielne podłoża maściowe stosowane są tylko: wazelina, smalec, i półsyntetyczne triglicerydy. Pozostałe typy podłoży są wieloskładnikowe
Podział
Podłoża lipowilowe węglowodorowe i tłuszczowe
Podłoża absorpcyjne bezwodne i uwodnione
Podłoża zmywalne wodą (kremy)
Podłoża hydrożelowe
Podłoża polietylenoglikolowe
Podłoża silikonowe
Podłoża lipofilne
węglowodorowe: Mieszaniny węglowodorów. Mieszaniny używane do formowania maści zawierają 10-30% węglowodorów stałych.
Wazelina- jest jednym z najczęściej stosowanych podłoży do maści epidermalnych. Otrzymuje się ją podczas destylacji ropy naftowej. Jako podłoże wykazuje dużą trwałość chemiczną , plastyczność, nie jełczeje, nie wchodzi w reakcje ze stosowanymi sub.lecz. Nie ulega zmianom pod wpływem światła i wilgoci. Pokrywając skórę warstwą ochronną przyczynia się do nawodnienia warstwy rogowej naskórka . Wadą wazeliny jest słaba zdolność uwalniania substancji lecz., i mała liczba wodna (7-10). Dodatek emulgatorów poprawia zdolność wiązania wody. Ma małą liczbę jodową 8-20 dlatego może ulegać powolnemu utlenianiu, dodajemy więc przeciwutleniacze np. tokoferol
Wazelina jest przeświecającą, tłustą, miękką ciągliwą masą.
Wazelina żółta (naturalna)( Vaselinum flavum) jest barwy żółtej- używana zazwyczaj do maści barwnych np. z ichtiolem
Wazelina biała (oczyszczona) (V.album) jest barwy białej lub kremowej.
Oba typy wazeliny są bez zapachu lub o słabym swoistym woskowym. Nie rozpuszcza się w wodzie, rozpuszcza się w chloroformie i eterze etylowym, w świetle dziennym może wykazywać niebieskozieloną fluorescencje
wazelina sztuczna- otrzymywana przez zmieszanie w odpowiednich proporcjach stopionej parafiny stałej i ciekłej w stosunku 6:4
tłuszczowe: smalec, oleje utwardzone
smalec: wnika w głąb naskórka, co umożliwia wchłanianie substancji leczniczej. Zwiększa nawodnienie naskórka, ma dużą zdolność uwalniania substancji leczniczej. Dobrze tolerowany przez skórę, stosowany do maści doskórnych . Ma małą odporność chemiczną i łatwo jełczeje. Niska liczba wodna (7 - 16) co utrudnia emulgowanie większej ilości wody
Uwodornienie olejów płynnych w obecności katalizatora pozwala na otrzymanie olejów utwardzonych o dużej trwałości i dużych właściwościach emulgujących. Dzięki łatwemu wchłanianiu przez skórę substancji leczniczych z podłoży znalazły zastosowanie w produkcji w maści w niektórych krajach np. Niemczech
Podłoża absorpcyjne, bezwodne.
Podłoża tego typu stanowią układy jednofazowe, złożone najczęściej z kilku mieszających się ze sobą składników - substancji liofilowej, takiej ja wazelina, oraz emulgatora. Podłoża takie tworzą emulsję z wodą i służą do formowania kremów. Przykładami podłoży tego typu są: lanolina oraz jej pochodne euceryna, maść cholesterolowa, wazelina hydrofilowa, maść monostearynianowa
Lanolina Adeps lanae, Cera lanae
jest woskiem otrzymywanym z tłuszczu wełny owczej, który dodaje sie do podłoży maściowych jako emulgator typu w/o. Ze względu na dużą lepkość i trudności w rozsmarowywaniu na skórze nie używa się jej jako samodzielnego podłoża. Wysoka liczba wodna (ok 200) pozwala na wiązanie dużej ilości wody. Wadą tego podłoża jest jego specyficzny zapach oraz możliwość wywoływania uczulenia. Lanolina podlega procesom jełczenia i FP dopuszczają w niej dodatek przeciwutleniacza: butylohydroksytoluenu Stanowi ważny dodatek do maści endodermalnych. Wchodzi w skład maści zwykłej i parafinowej. :
Pochodne lanoliny
alkohole z lanoliny, kwasy lanolinowe, wosk lanolinowy (emulgatory typu w/o)
największe zastosowanie mają alkohole steroidowe otrzymywane na drodze zmydlenia lanoliny (alkohole z lanoliny) nazwa handlowa Euceryt (Lanoceryt) jest to biała krucha woskowa stała masa. Nie rozpuszcza się w wodzie, lecz dodany do podłoży maściowych np. wazeliny zwiększa bardzo liczbę wodną, gdyż tworzące Euceryt alkohole są emulgatorami. Euceryt jest składnikiem popularnego podłoża maściowego o nazwie handlowej Euceryna.
EUCERYNA IA ALKOHOLE TŁUSZCZOWE
Euceryna jest to podstawowe podłoże absorpcyjne, służy do otrzymywania kremów typu o/w. Liczba wodna ponad 300. Otrzymywana obecnie jako mieszanina wazeliny i alkoholu cetylowego i cholesterolu
Cholesterol- występuje w postaci białych woskowych kryształów nierozpuszczalnych w wodzie. Jest dobrym emulgatorem typu o/w. Wchodzi w skład maści cholesterolowej która jest maścią absorpcyjną wykorzystywaną jednocześnie jako podłoże maściowe dla niektórych substancji leczniczych tworzy emulsje typu w/o
Podłoża absorpcyjne uwodnione (emulsje w/o) są to lanolina uwodniona i maść zmiękczająca
W praktyce farmaceutycznej stosuje sie również lanolinę uwodnioną (Lanolinum hydricum, Adeps lanae cum aqua) która stanowi mieszaninę 3cz lanoliny bezwodnej i 1 cz wody. Otrzymuje sie ją przez wprowadzenie wody do stopionej lanoliny, przy ciągłym mieszaniu aż do ochłodzenia jest to przykład maści emulsyjnej a więc kremu. Lanolina uwodniona może stanowić samodzielne podłoże maściowe gdyż ma miękką konsystencję i łatwo rozsmarowuje sie na skórze. Ma barwę kremową
maść zmiękczająca- stosowana w kosmetyce jako tłusty krem. Zawiera olbrot, wosk biały, olej rzepakowy, wodę i olejek lawendowy, które tworzą emulsje w/o
Podłoża absorpcyjne są trudno zmywalne
woski są słabymi emulgatorami typu w/o wchodzą w skład maści absorpcyjnych oraz kremów. Woski naturalne pszczele to wosk biały: (Cera alba) i wosk żółty (Cera flava) wosk żółty otrzymuje sie przez stopienie plastrów pszczelich, pozbawionych miodu. W procesie wybielania wosku żółtego otrzymuje sie wosk biały. Temperatura ich topnienia wynosi 61-65C. W kremach odgrywają zazwyczaj rolę emulgatorów pomocniczych. Stosowane również jako składniki utwardzające konsystencje maści. Wazelina z dodatkiem 5% wosku białego występuje w FP VI jako maść biała.
Substancją pochodzenia naturalnego typu wosk jest również wosk zwierzęcy o nazwie olbrot (Cetaceum) otrzymywany z masy wypełniającej głowy waleni. Wchodzi w skład maści zmiękczającej. Obecnie zastępowany jednak półsyntetycznym palmitynianem cetylu
woski płynne- wykorzystywane jako emulgatory i emolienty np. oleinian oleilu (Cetiol)
Inne emulgatory typu o/w wchodzące w skład maści absorpcyjnych to np.: monoglicerydy oraz estry sorbitanu i wyższych kwasów tłuszczowych (Span)
maść monostearynianowa zawiera monogliceryd - monostearynian glicerylu, maść ta jest stabilizowana dodatkiem przeciwutleniacza- galusanu propylowego
PODŁOŻA ZMYWALNE WODA (KREMY)
Kremy hydrofobowe - są to emulsje typu woda/olej, wytwarzane przez połączenie wody z podłożami absorpcyjnymi. Ilość wody, jaka może być zemulgowana zależy od liczby wodnej użytego emulgatora. Przykładem podłoża tego typu jest:
maść zmiękczająca
Kremy hydrofilowe - są to emulsje typu olej/woda, zawierające jeden lub kilka następujących emulgatorów typu o/w: laurylosiarczan sodu, polisorbat, estry i etery makrogoli z kwasami lub alkoholami tłuszczowymi (np. Myryj, Brij). Zawartość fazy wodnej w tych podłożach może wynosić nawet 90%. Maści sporządzone na kremach hydrofilowych są wygodne w użyciu, gdyż łatwo się wchłaniają, nie pozostawiają tłustej warstwy na skórze i nie brudzą odzieży. Niektóre powodują uczucie chłodzenia, powstałe na skutek odparowywania wody z powierzchni skóry. Maści na takich podłożach powinny zawierać konserwanty, np. parabeny (estry kwasu p-hydroksybenzoesowego). Kremy powinno się także zabezpieczać przed wysychaniem. Przykłady:
maść hydrofilowa
Podłoża hydrofilowe
Podłoża tego typu są rozpuszczalne w wodzie i nie zawierają fazy lipofilowej. Istnieją dwa podstawowe typy takich podłoży: podłoża makrogolowe oraz koloidy hydrofilowe - hydrożele.
Podłoża makrogolowe są zazwyczaj podłożami bezwodnymi, lecz moga też zawierać wodę. Wytwarza sie je przez zmieszanie w odpowiednich ilościach makrogoli o różnej masie cząsteczkowej, tak aby łatwo sie rozsmarowywały np. maść makrogolowa
maść makrogolowa - jest prawie białą i przeświecająca, podobna do wazeliny ale nie tłusta. Wykazuje niezgodności z niektórymi sub leczniczymi jest silnie higroskopijna co powoduje odciąganie wody z naskórka a więc i bolesność, dlatego dodajemy wody w ilości do 10%
Hydrożele - składają się z wody i substancji żelujących, zarówno pochodzenia naturalnego jak i syntetyczne. Hydrożele są najlepszymi podłożami do maści stosowanych na błony śluzowe, do oczu, odbytnicy i na owłosioną skórę głowy. Są to podłoża łatwo zmywalne, przeźroczyste, niebrudzące. Maści z hydrożelami mogą działać wysuszająco na skórę - aby zapobiec szybkiemu wysychaniu dodaje się do nich glicerol lub glikol propylenowy. Ze względu na dużą zawartość wody, hydrożele są nietrwałe mikrobiologiczne i powinny być konserwowane. Często zawierają również etanol, stosowany w celu zwiększenia rozpuszczalności i ułatwienia wchłaniania niektórych substancji czynnych z leku.
Hydrożele organiczne - roztwory polimerów organicznych w wodzie. Poza substancjami żelotwórczymi pochodzenia naturalnego takimi jak agar, tragakanta, alginiany obecnie stosowane są głównie droksyetyloceluloza, hydroksyceluloza, hypromeloza, kwas poliakrylowy (Karbomer), alkohol poliwinylowy. Jedynie Karbomer, po wyschnięciu, nie pozostawia na skórze błonki wysuszonego polimeru. Przykład:
maść glicerynowa
Hydrożele nieorganiczne - Są zbliżone wyglądem i właściwościami do żeli organicznych. Jednak w przeciwieństwie do nich, nie pozostawiają, po wyschnięciu, błonki (filmu) na posmarowanym miejscu. Zamiast tego na skórze pozostaje niewielka warstwa krzemionki lub bentonitu, dająca wrażenie przypudrowania skóry. Hydrożele nieorganiczne tworzą:
Krzemionka koloidalna- jest białym proszkiem, w stężeniu 5-15% tworzy strukturę żelową również w cieczach niepolarnych np. w olejach (olejożele)
Bentonit- jest to glinka kopalna silnie pęczniejąca w wodzie dzięki warstwowej budowie i mostkom wodorowym. Oczyszczony bentonit występuje pod nazwą handlową Veegum. Odpowiednią konsystencje żelu zapewnia stężenie 5%. Najkorzystniej jest rozpraszać go w gorącej wodzie, co przyspiesza jego pęcznienie. Żele bentonitowe trwałe są w pH ponad 4.5. Nie tworzy żeli w olejach