Aporie:
swoboda i przymus w wychowaniu+
wychowanie jako urabianie i jako wspomaganie rozwoju+
wychowanie adaptacyjne i emancypacyjne
wychowanie (świadome oddziaływanie przez wychowawcę na wychowanka, mające na celu wytworzenie pewnej zmiany w jego osobowości. Zmiany te powinny obejmować zarówno stronę poznawczą jak i instrumentalną, a sam proces zachodzący między nimi jest uwarunkowany wieloma czynnikami) a manipulacja (obejmuje zestaw specjalnych metod i technik oddziaływania pedagoga na wychowanków, w celu poddania ich szczególnej kontroli i wpływowi a w efekcie ich uprzedmiotowieniu Tego typu jest charakterystyczna dla wychowania autorytarnego, manifestuje się ona poprzez ubezwłasnowolnienie podopiecznych, którzy odnoszą wrażenia, że ich działania podejmowane są z własnej, nieprzymuszonej woli, spontanicznie a nawet z własnej inicjatywy)
Paradygmaty:
pajdocentryzm- dziecko w centrum+
didaskalocentryzm- pogląd, zgodnie z którym nauczanie i wychowanie polega na przekazywaniu gotowej wiedzy i jej interpretacji oraz urabianiu dzieci według stałych wzorów moralnych, pracowniczych i obywatelskich, z nauczycielem i programem w centrum uwagi
funkcjonalizm -przystosowanie społeczne jednostki +
strukturalizm -analiza struktury badanych zjawisk
humanizm-wolność jednostki, kształtowanie indywidualności
interpretatywizm-interpretacja, nadawanie sensu; wychowanie interpretatywne to
ukształtowanie człowieka tak, by swoją wolność
podporządkowywał wolności drugiego człowieka+
Aporie rozpatrywane pod kątem paradygmatów
Rozpatrując swobodę i przymus pod kątem paradygmatu pajdocentrycznego, łatwo domyślić się, że powinna panować w nim głównie swoboda, jednak wspomagana przymusem. Jak wiadomo, w pajdocentryzmie najważniejsze jest dziecko - jego potrzeby, zainteresowania i, przede wszystkim, ono samo. Fakt, że powinno się mu pozwolić na nieskrępowane rozwijanie tychże zainteresowań, a co za tym idzie, siebie samego, ale przecież niewiele by się nauczyło, by przejść bez problemów przez kolejne etapy rozwoju, gdyby jego opiekun nie narzucił w pewien sposób niektórych wymogów czy zajęć.
Idąc tym tropem można zastanowić się, czy wychowywać lepiej jest przez urabianie czy wspomaganie, a do tego celu najlepiej posłuży paradygmat funkcjonalistyczny, zorientowany na społeczne przystosowanie jednostki. Oczywistym wydaje się, że lepiej wspomagać rozwój jednostki, niż sucho ją kształtować, praktycznie bez jej zrozumienia, dlaczego właściwie ma być taka, a nie inna. Ważne jest również wychowanie adaptacyjne dziecka tak, by, bez znacznego naruszania jej wolności, a pamiętając, że czasem trzeba wymóc na niej pewne rzeczy, pomóc jej dostosować się do społeczeństwa, w którym żyje, by było zdolne do porozumienia się i nie narzucało swojej woli innym. Czyli w prostym tłumaczeniu, by jednostka żyła i dała żyć innym - była wolna, ale swoją wolnością nie naruszała wolności innych ludzi, według zasady interpretatywizmu. Wychowanie emancypacyjne znakomicie opisuje paradygmat humanistyczny,który mówi o wolności jednostki i kształtowaniu indywiduum ludzkiego. Dziecko ma się rozwijać w sposób indywidualny i nieskrępowany.
Samo zaś wychowanie jako proces świadomego oddziaływania wychowawcy na wychowanka świetnie opisuje paradygmat strukturalistyczny. To nauczyciel po wgłębnej analizie zachowania, braków czy nadzwyczajnych zdolności wychowanka świadomie dobiera odpowiedni program, aby wywołać oczekiwane zmiany.
Didaskalocentryzm jest niczym innym jak manipulacją, który najczęściej występuje w wychowaniu autorytarnym. Tu dziecko, samo nie myśli, nie podejmuje decyzji również samo. Dziecku tylko i wyłącznie wydaje się, że robi coś samo. Didaskalocentryzm oraz manipulacja to przeciwieństwo pajdocentryzmu oraz swobody.