ROZWÓJ CZŁOWIEKA

Psychologia rozwojowa zajmuje się zmianami zachodzącymi u każdego człowieka pomiędzy jego narodzinami a śmiercią.

Najważniejsze obszary badań obejmują:

-procesy przywiązywania się niemowlęcia do matki i kształtowania się więzi między nimi;

-rozwój zdolności intelektualnych;

-zmiany związane z procesem starzenia się.

ODKRYWANIE MIŁOŚCI (1958)

Pionierzy badań: Harry Harlow

Stanowisko teoretyczne:

Małpy (rezusy) były troskliwie wychowywane przez ludzie w laboratorium. Karmiono je wysokowartościowym pokarmem i chroniono przed wszelkimi zagrożeniami, na które mogły być narażone żyjąc w naturalnym środowisku przy matce (np. przed chorobami). Harlow zauważył, że niemowlęta małp bardzo się przywiązują do bawełnianych podkładek, którymi wyścielano dno klatek- przywierały do nich i wpadały w wielką złość, gdy szmatki zabierano do prania. Małpki umieszczone bez miękkiej wyściółki rozwijały się bardzo słabo, nawet przy bardzo dobrej opiece. Harlow stworzył teorię, zakładającą, że oprócz podstawowych potrzeb biologicznych młode małpy potrzebują bliskiego kontaktu z czymś miękkim i przyjemnym w dotyku.

Metody i wnioski:

Dla sprawdzenia teorii postawionej przez Harlow'a, jego współpracownicy „budowali” rodzaje eksperymentalnych matek dla małp.

-pierwsza zastępcza matka: składa się z gładkiego, drewnianego ciała pokrytego gąbczastą gumą i tkaniną frotte; wyposażona w pierś dająca mleko matka, była ciepła, gdyż umieszczono wewnątrz niej żarówkę.

-druga zastępcza matka: nie była miękka, wykonano ją z drucianej siatki ukształtowanej tak jak drewniana rama, posiadała również karmiącą pierś i była ciepła- nie zapewniała kojącego dotyku.

I. Chcąc określić wpływ karmienia od wpływu kojącego dotyku na zachowanie wobec matki przeprowadzono następujące badanie:

Metoda: sztuczne matki umieszczono w osobnych kabinach, sąsiadujących z klatkami, w których mieszkały małpie niemowlęta; osiem młodych małp podzielono losowo na dwie grupy: w jednej małpy były karmione mlekiem (z butelki ze smoczkiem) przez szmacianą matkę; w drugiej grupie, pokarmu dostarczała druciana matka. Małpy umieszczono w klatkach i przez pierwsze pięć miesięcy ich życia rejestrowano czas, jaki spędziły, stykając się bezpośrednio z każdą z matek.

Wnioski: po kilku pierwszych dniach przystosowania, wszystkie małpy spędzały niemal cały czas na szmacianej matce, niezależnie od tego która je karmiła, małpy karmione przez drucianą matkę, opuszczały szmacianą tylko po to żeby się najeść- wykazano ogromne znaczenie kojącego dotyku w kształtowania przywiązania pomiędzy dzieckiem a matką u małp; małpy wychowywane tylko z matką drucianą nie trawiły mleka tak dobrze jak małpy wychowywane z matką szmacianą, miewały częste biegunki- brak miękkiej matki był dla nich stresem.

II. Chcąc poznać sztuki przywiązania i ciepłego dotyku przeprowadzono następujące badanie:

Metoda: w klatkach umieszczono różne przedmioty wywołujące u zwierząt lęk np. misia grającego na bębnie.

Wnioski: gdy małpy trafiły na coś, co je przerażało uciekały do szmacianej matki i przywierały do niej. Nie miało znaczenia przez, którą matkę były karmione.

III. Otwarte badanie terenowe- jaki sposób młode małpy będą się przystosowywać i badać nową sytuację w obecności lub podczas nieobecności matki:

Metoda: młode małpy, które wychowywano z jedną z matek umieszczano w niewielkim, nieznanym im pomieszczeniu, w którym znajdowały się różne przedmioty (drewniane klocki, koce itp.), którymi małpy w normalnych warunkach lubią się bawić i manipulować; małpy pozostawiono albo ze szmacianą albo z drucianą matką albo bez żadnej z nich.

Wnioski: małpy umieszczone w nieznanym pomieszczeniu natychmiast podbiegały do szmacianej matki, natomiast, gdy w pomieszczeniu nie było żadnej lub znajdowała się tam matka druciana, zwierzęta zastygały w miejscu, płakały, krzyczały, a następnie biegały od przedmiotu do przedmiotu. Reakcje były niezależne od tego, przez którą matkę zwierzę było karmione.

IV. Badano czy przywiązanie małp do ich zastępczych matek przetrwa okres rozdzielenia:

Metoda: małpy, które kończyły sześć miesięcy i przyjmowały już stałe pokarmy rozdzielano na krótkie, różne pod względem długości okresy, a następnie łączono je podczas badania terenowego.

Wnioski: po najdłuższej rozłące (6 miesięcy), małpy widząc szmacianą matkę biegły do niej, nie opuszczały jej, aby odkryć przedmioty znajdujące się w pomieszczeniu- spotkania trwały tylko trzy minuty.

Znaczenie wyników badań:

-Badania wpłynęły na jakość opieki dzieci adopcyjnych, maltretowanych oraz przebywających w placówkach wychowawczych. Zaspokojenie podstawowych biologicznych potrzeb dziecka nie jest wystarczające, potrzebują one fizycznego kontaktu.

-Nastąpiła zmiana stereotypu macierzyństwa. Ojcowie powinni brać aktywniejszy udział w wychowaniu swoich dzieci.

-Wzrosły szanse dzieci na adopcję- każdy z rodziców adopcyjnych, przytulając dziecko, może zapewnić taką samą „opiekę” jak rodzice biologiczni.

-Wzbudzanie zainteresowania nad problemem dzieci maltretowanych, które pomimo krzywdy bardzo przywiązują się do rodziców.

-Zastosowanie w psychoterapii- wpływ dotyku na kontakt z klientem spowodowało wzrost skuteczności terapii.

Krytyka:

- proces kształtowania się więzi u ludzi jest dużo wolniejszy niż u małp; pierwsze sześć miesięcy niemowlęcia odpowiadają kilku pierwszym dniom życia małpek rezusa.

-zarzuty natury etycznej dotyczące przeprowadzania takich eksperymentów z udziałem młodych małp.

CHOCIAŻ OCZY NIE WIDZĄ… (1937)

Pionierzy badań: Jean Piaget

Stanowisko teoretyczne:

Piaget sformułował teorię rozwoju poznawczego, która głosiła, że wszyscy ludzie przechodzą w swoim życiu cztery okresy rozwoju poznawczego w tej samej kolejności i w przybliżeniu w tym samym wieku. Zaproponował zamiast dotychczas stosowanego testu, technikę wywiadu, która umożliwia formułowanie pytań w zależności od odpowiedzi dziecka. Piaget obserwował własne dzieci. Jedno z zagadnień, jakie badał dotyczyło poznawczej umiejętności pojmowania stałości przedmiotu (zdolność rozumienia, że przedmiot istnieje nawet wtedy, kiedy znajduje się poza zasięgiem naszych zmysłów tzn. posiadamy różne pojęcia w umyśle, nawet, jeśli ich nie widzimy, nie słyszymy, nie dotykamy).

Metoda i wyniki: Piaget wyodrębnił w ramach okresu sensoryczno-motorycznego sześć stadiów rozwojowych, które biorą udział w kształtowaniu pojęcia przedmiotu:

Stadium 1 (pierwszy miesiąc życia)- nie ma dowodów na to, żeby dziecko w pierwszym miesiącu życia pojmowało stałość przedmiotu, etap dotyczy głównie odruchów związanych z karmieniem i dotykaniem.

Stadium 2 (od końca 1. do początku 4.)- nie ma wciąż oznak pojęcia przedmiotu- dziecko nie poszukuje go w sposób aktywny, celowo zaczyna powtarzać zachowania koncentrujące się wokół jago ciała (reakcje okrężne pierwotne), w tym stadium niemowlęta zaczynają wodzić oczami za przedmiotem.

Stadium 3 (od 4. do 10. miesiąca)- dzieci zaczynają celowo i wielokrotnie manipulować przedmiotami, które napotkają w swoim środowisku (wtórne reakcje okrężne), szybko porusza oczami za szybko poruszającymi się przedmiotami, pod koniec tego stadium dzieci wykazują pierwsze oznaki pojmowania stałości przedmiotu.

Stadium 4 (od 10.do 12. miesiąca)- dzieci już wiedzą, że przedmiot istnieje nadal nawet jeśli go nie widać, zdolność poznawcza nie jest jeszcze całkowita rozwinięta, ponieważ dziecko wciąż nie rozumie widocznego przemieszczania. Jeżeli jawnie przy dziecku schowamy przedmiot w miejscu A, a następnie w miejscu B w ten sam jawny sposób to dziecko będzie nadal szukać przedmiotu w miejscu A. Przedmiot jest definiowany nie tylko przez swoją „przedmiotowość”, ale również przez miejsce, w którym był schowany.

Stadium 5 (od 12. do 18. miesiąca)- dziecko poszukuje przedmiotu tam, gdzie ostatnio został ukryty, nabywa zdolność podążania za widocznym sekwencyjnym przemieszczaniem, pojmowanie przedmiotu nie jest jeszcze pełne, wg Piaget'a- dziecko nie rozumie przemieszczania niewidocznego.

Stadium 6 (od 18. do 24. miesiąca)- dziecko ma w pełni wykształcone pojęcie przedmiotu, co uważa się za początek prawdziwego myślenia. Stałość przedmiotu jest podstawą do dokonywania wszystkich następnych postępów w zdolnościach intelektualnych.

Wnioski:

-Piaget stwierdził, że okresy są uniwersalne i mają zastosowanie do wszystkich dzieci, niezależnie od środowiska kulturowego i rodzinnego.

-Wiek określony dla każdego okresu i stadium jest przybliżony.

-Kolejność okresów i stadiów jest niezmienna.

-Przejście z jednego okresu i stadium do drugiego odbywa się stopniowo, w określonym czasie, w ten sposób, że dziecko w miarę dojrzewania nowych zdolności intelektualnych- coraz rzadziej popełnia błędy na danym etapie.

-Kiedy dziecko wkracza na wyższy etap, zachowania kojarzone z etapami niższymi nie zawsze całkowicie znikają.

Krytyka:

Wielu teoretyków uczenia, że rozwój intelektualny jest ciągły i nie odbywa się w jakimś określonym porządku; inni krytycy utrzymują, że przedziały wiekowe są niepoprawne lub umiejętności poznawcze mogą występować już w momencie urodzenia.

KTO PIERWSZY TEN MĄDRZEJSZY? (1975)

Pionierzy badań: Robert Zajonc, Gregorym Markusem

Stanowisko teoretyczne:

Autorzy sformułowali teorię, zgodnie z którą dzieci mają większe intelektualne możliwości, jeśli dorastają w środowisku bardziej stymulującym intelektualnie. Stymulacja ma swe źródło w połączonych intelektualnych oddziaływaniach (łączenie strumieni) rodziców i dzieci. Środowisko intelektualne rodziny można ocenić, uśredniając intelektualny wkład wszystkich jej członków. Średnia zmienia się wraz z rozwojem dzieci i za każdym razem gdy rodzi się nowe dziecko. Zajonc i Markus uważali, że wraz z powiększeniem rodziny średnia jej klimatu intelektualnego się obniża.

Podstawą do ich eksperymentu były badania Balmonta i Marolla przeprowadzone w Holandii pod koniec lat sześćdziesiątych : ponad 350000 mężczyzn, którzy ukończyli 19 lat wypełniało

test inteligencji Ravena. Celem badania było sprawdzenie wpływu niedożywiania na intelektualne możliwości dzieci urodzonych pod koniec drugiej wojny światowej. Wyniki były niższe, im liczniejsza była rodzina, oraz coraz niższe u kolejnych dzieci.

Metoda i wyniki:

• Analizując zmianę klimatu intelektualnego dużej rodziny z dziesięciorgiem dzieci, które przychodziły na świat w dwuletnich odstępach czasowych można zauważyć, że średnia klimatu intelektualnego rodziny równomiernie spada aż do piątego dziecka, a następnie zaczyna się powoli podnosić- starsze dzieci przyczyniają się do podniesienia poziomu intelektualnego rodziny, ostatnie dziecko ma wyniki znacznie niższe. Zajonc i Markus stwierdzili, że dane Belmont i Marolla w większości wypadków potwierdzają ich teorię. W holenderskich badaniach dostrzegli zaskakujący efekt jedynaka- jedynacy osiągali poziom pierwszego dziecka w rodzinie z czwórką dzieci. Niższe wyniki pierwszego i ostatniego dziecka badacze tłumaczą tym, że nigdy nie staną się one nauczycielami.

• Każde kolejne dziecko w rodzinie wkracza w klimat intelektualny o niższym poziomie, efekt nasila się gdy odstępy między kolejnymi narodzinami są mniejsze. Wyniki badań u bliźniąt czy trojaczków są niższe, ponieważ nie ma odstępu między kolejnymi dziećmi. Badacze twierdzili , że również inne czynniki przyczyniają się do rozwoju intelektualnego, np. cechy genetyczne, wychowanie.

Krytyka:

• Poddanie w wątpliwość założenia, że różnice ilorazu inteligencji pomiędzy dziećmi są wystarczająco duże, aby były istotne. Teoria rozcieńczania zasobów - teoria konkurencyjna, przy powiększaniu rodziny zasoby przypadające na każde dziecko są niższe.

---