Ewolucja stanowiska myślicieli chrześcijańskich wobec filozofii pogańskiej. Terturlian, Klemens Aleksandryjski, Justyn Męczennik, Laktancjusz, Aureliusz Augustyn.
Terturlian urodzony 160 r. zmarł 220 r. w Afryce, Kartaginie świetny prawnik. Przed rokiem 197 przeszedł na wiarę chrześcijańską i po 20 latach oderwał się od kościoła i przyłączył się do Montanistów.
Montanizm - ruch estetyczny i mistyczny reakcja przeciw prądom liberalnym w kościele głosił potrzebę powrotu do pierwotnej surowości życia chrześcijańskiego.
Poglądy: usiłował wykazać, że wiedza rozumowa jest: bezużyteczna gdyż prawda i bez niej jest znana, wiedza rozumowa jest: niemożliwa gdyż prawda przekracza rozum, wiedza jest: szkodliwa gdyż prowadzi do błędnych nauk i zguby moralnej.
Terturlian malował przepaść między chrześcijaństwem a filozofią. Co ma wspólnego filozof i chrześcijanin, uczeń Grecji i uczeń nieba, ten co dąży do chwały ziemskiej i ten co do życia wiecznego.
Terturlian przeciwstawia się spekulatywnej fantazji próżnych Greków, którzy nie znali granic w przypisywaniu władz i zdolności duszy ludzkiej. Wykazywał, że cała mądrość i cała dobroć jaka jest w człowieku nie pochodzi z jego własnej natury lecz jest darem boga.
Terturlian wprowadzał wszędzie trzeźwy punkt widzenia, właściwy umysłowości rzymskiej.
Istotę Tertuliańskiego ujęcia chrześcijaństwa stanowiło
1. Przeciwstawienie religii, kulturze świeckiej - wbrew przeważającej wśród filozofów chrześcijańskich tendencji do zgody z kulturą świecką.
2. Oparcie filozofii chrześcijańskiej na materializmie i sensualizmie - wbrew spirytualizmowi i racjonalizmowi.
3. Ujęcie religii z punktu widzenia życia praktycznego prawa, doczesnych potrzeb - wbrew z punktu widzenia spekulacyjnej filozofii.
4. Pogląd na świat dążący do wywyższenia Boga przez poniżenie człowieka - wbrew przeważającej wśród myślicieli chrześcijańskich tendencji, aby wykazać wielkość Boga przez wielkość jego dziecka.
Wschód dał filozofii chrześcijańskiej wysoką kulturę. Zachód - samodzielność. Zachód przyczynił się do tego, że myśl chrześcijańska była nowym początkiem w dziejach filozofii; nie zrywając ze starożytną tradycjom. Tak chciał Terturlian.
Nową koncepcję filozoficzną będącą wyrazem odrębnej chrześcijańskiej postawy wobec Boga i świata przedstawił św. Augustyn.
Augustyn 354-430 urodzony w Tagesta w Numidii w Afryce. Wychowywany na początku w chrześcijaństwie, porzuca chrześcijaństwo dla sceptycyzmu. Kazania Ambrożego nawracają go do kościoła. Ochrzczony w 387 r. spełnia czynności kapłańskie od 35 r. biskup Hippony. Broni nauk kościoła, zwalcza herezje. Najwybitniejszy i najbardziej oryginalny myśliciel chrześcijański.
Pragnę znać Boga i duszę. I nic więcej? Nic więcej”. Własna myśl jest faktem że wszystkich najpewniejszym - to zasada Augustyna.
Punktem wyjścia wszelkiej wiedzy ludzkiej jest fakt myślenia i istnienia (subiektywizm) bo nawet jeśli wątpimy, myślimy, a myślenie jest funkcją istnienia.
Święty Augustyn zajmuje w kręgu myśli chrześcijańskiej jedno z najważniejszych miejsc, szereg współczesnych filozofów twierdzi, że Augustyn wyprzedzając myślą nie tylko swój czas i średniowiecze a także XVI do XIX w. jest najbardziej nam bliski.
Pod względem filozoficznym znajdujemy u niego następujące nowe rzeczy:
a) pierwszy rozbudowany system monoteizmu
b) pierwszy raz ostro postawione zagadnienie poznania
c) pierwsze sformułowanie i próbę rozwiązania zagadnienia wolnej woli
d) oryginalny dowód na fikcyjny charakter czasu
e) szkice fenomendogiczne o śmierci odkryte w XX wieku
f) oryginalną częściowo i szeroko rozbudowaną ontologię poznania
g) pierwszą w dziejach filozofię historii i historyczne pojmowanie świata.
Klemens Aleksandryjski 150-215 urodził się w Atenach. Po licznych podróżach w Grecji, Azji, Palestynie przybył do Aleksandrii; do szkoły Pantainosa. Po śmierci mistrza w wyniku prześladowań chrześcijan opuszcza Aleksandrię i udaje się do Cezarei.
W przeciwieństwie do apologetów, którzy negując potrzebę filozofii helleńskiej w umysłowości chrześcijańskiej równocześnie do niej sięgali.
Klemens oświadcza, że chrześcijaninowi nie może wystarczyć wiara bez grozy, i aby tę lukę wypełnić nie odzowna mu jest filozofia. Wierzący bowiem musi być równocześnie widzącym czyli „gnostą”, a więc zdolnym do głębszego ujmowania objawienia. Klemens próbuje nie tylko przemieszać, ale wręcz stopić elementy filozofii helleńskiej, zwłaszcza stoickiej z doktrynalnymi zakorzeniami chrześcijańskimi której ta filozofia, według niego była przygotowaniem.
Chce on by nauczać takiego myślenia, które przez mądrość bez dociekania rozumowego podążało by ku sprawom bożym i by na takim myśleniu opierała się wiara.
Klemens chciał umysłowość chrześcijańską oprzeć z jednej strony na racjonalnych przesłankach filozoficznych czerpanych z platonizmu i ze stoicyzmu z drugiej zaś strony zamknął ją w przekazach objawienia i w ten sposób zażegnał narastający wówczas konflikt między rozumem i wiarą.
Orygenes urodzony w Egipcie uczeń Klemensa - kontynuator.
Laktancjusz 250-325 n.n. Zapoczątkował systematyzację myśli chrześcijańskiej z umysłowości chrześcijańskiej usiłował stworzyć swoisty system.
Laktancjusz wzorem swoich poprzedników odrzuca filozofię jako wiedzę bezpłodną i fałszywą ponieważ nie daje człowiekowi prawdziwej wiedzy. Prawdziwe poznanie może zapewnić nie filozofia ale jedynie objawienie, w którym tkwią znaczne źródła dialektyki, przesłanki poznania świata i znajomość norm moralnych.
Laktancjusz wyprowadza umysłowość chrześcijańską z dotychczasowej defensywności i zarazem ofensywności i chce czynić z niej system tak swoisty i zwarty, jakby prócz objawienia od niczego ani od nikogo nie zależał. Miało to przydawać myśli chrześcijańskiej najwyższego autorytetu w ówczesnym świecie.
Laktancjusz zapoczątkował chrześcijańską ortodoksyjność i intelektualną i ideową przed którą miał ustępować cały ten świat, z którego umysłowość chrześcijańska wyrastała.
Justyn 100-167 n.n.
Najwybitniejszy z grupy apologetów. Justyn ukierunkował stosunek umysłowości chrześcijańskiej do filozofii.
Justyn studiował w Efezie i Koryncie. Około roku 133 związał się z chrześcijaństwem i zaczął studiować stary i nowy Testament. Justyn przyjmując chrześcijaństwo i stając się jego rzecznikiem - obrońcą dokonuje przeobrażenia pojęcia filozofii które z kolei przechodzi na własność umysłowości chrześcijańskiej. Wiadomo że współcześni mu sprowadzali filozofię do poznania spraw bożych względnie samego boga. Justyn stawia przed filozofią wyłącznie zadania religijne i zamyka je w wierze chrześcijańskiej. Jest to nie tylko utożsamienie filozofii z religią, ale uznanie chrześcijaństwa za religię jedynie prawdziwą, a tym samym jedynie prawdziwą także jako filozofię.
Filozofia helleńska też osiągnęła prawdę była to jednak prawda cząstkowa bo tylko niedoskonale uczestniczyła w „logo????”, który oświeca każdego człowieka, każdy umysł, myśl i każdy wysiłek poznawczy.
Przez Justyna myśl chrześcijańska wszystko zawdzięcza umysłowości helleńskiej lecz przeciwnie ta ostatnia już z natury pochodzenia od słowa tkwi w myśli chrześcijańskiej.
Wszystko, co dobre u Platona, u Stoików, poetów o ile tylko dobrze mówi Justyn to własność nas chrześcijan. Nawet ci co wiedli życie ze słowem zgodne są chrześcijanami, choć uchodzili za ateistów jak na przykład wśród Greków Sokrates Heraklit.
Podsumowanie.
W filozofii spotkały się różne tradycje i kultury wschód i zachód, pogaństwo i chrześcijaństwo. Nowe rozwiązania dualizm na miejsce stworzenie na miejsce emanacji.
W systemie hellenistycznym było przekonanie o niepoznawalności Boga u chrześcijan Bóg daje się poznać na drodze objawienia. U filozofów hellenistycznych Bóg był pojęty jako absolutny (byt) u chrześcijan jako sędzia. Grecy skłaniali się do przekonania, że świat jest z materii odwiecznej.
Greków ogniwu pośrednie między bogiem a światem to abstrakcyjne hipostazy dla chrześcijan Chrystus - Logos.
Dla greków ogniwem był byt przyrodzony i sprawa dedukcji dla chrześcijan nadprzyrodzona istota boska - rzecz objawienia. Pochodzenie zła u Greków z materii u chrześcijan z wolności.
Natura człowieka wspólna pojęcia całej epoki, istotą jego jest dusza losem upadek, celem połączenia z bóstwem. Dusza jest niematerialna i nieśmiertelna to przekonanie było powszechne.