Ewolucja stanów psychicznych podmiotu lirycznego w "Sonetach krymskich"

"Sonety krymskie" są wyrazem zainteresowań Mickiewicza Wschodem i poetycką wizją Krymu. Na pierwszy plan wysuwają się tu opisy przyrody, służące jako pretekst do ukazania przeżyć, jakie dokonują się w obserwującym ją człowieku. W "Sonetach" występuje dwóch równoległych bohaterów: Pielgrzym i Mirza. W "Stepach Akermańskich" Pielgrzym jest smutnym, samotnym i rozczarowanym człowiekiem. W "Burzy" w swej samotności potrzebuje już pomocy. "Bakczysaraj w nocy" ukazuje nam Pielgrzyma rozmarzonego, zachwyconego przyrodą. W sonecie "Pielgrzym" spotykamy się z uczuciem niepewności, nostalgią i zdziwieniem podmiotu lirycznego. Rozgoryczenie i wzburzenie to kolejny stan psychiczny przedstawiony tym razem w sonecie "Ruiny zamku w Bałakławie". Skąd bierze się owa złożoność uczuć i nastrojów Pielgrzyma? Otóż Mickiewicz ukazał w jego duszy dwie warstwy przeżyć nawzajem krzyżujących się, przeżyć wywołanych olśnieniem czarami przyrody. Na jedną warstwę złożył się przepych wrażeń wchłanianych waszystkimi zmysłami i duszą. Na drugą - trwała moc wspomnień.

"Litwo! piały mi wdzięczniej twe szumiące lasy
Niż słowiki Bajdaru."

Mickiewicz opisuje tu stan psychiczny człowieka, który nie może zapomnieć o ukochanych mu rodzinnych stronach, nawet w niezwykłym otoczeniu. Pielgrzym "wsparty na Judahu skale" patrzy na przyrodę z góry, nie czując lęku, tylko podziw. Świadczy to o jego duchowej wyższości nad Mirzą, drugim bohaterem sonetów. Mirza to typowy muzułmanin, dla którego ogrom obrazów, kolorów świata jest przytłaczający, a on sam czuje oprócz małości także lęk wobec potęgi natury. Dzięki postaci Mirzy przyroda widziana oczami Pielgrzyma wzbogaciła się o element boskości. Wielka góra Czadyrdah:

"Między światem i niebem jak dragman stworzenia,
Podesławszy pod nogi ziemię, ludzi, gromy
Słuchasz tylko, co mówi Bóg do przyrodzenia"

Natura - według Mirzy - ma zatem moc rozmawiania z Bogiem. We wszystkich utworach w cyklu "Sonetów krymskich" podmiot liryczny nie wyraża swych uczuć wprost, ale opowiada o sytuacjach, które mogą dane uczucia sugerować. W "Burzy" sens obrazu przeciwstawiającego różne reakcje ludzi w obliczu zagrożenia polega na wyeksponowaniu samotności podmiotu lirycznego. W tym zestawieniu wybija się na plan pierwszy spokój i milczenie siedzącego Pielgrzyma.

---