Głowiński - Wirtualny odbiorca
1. zwraca uwagę, że poezja była do tej pory tylko sprawą tworzącej jednostki, intymnych emocji twórcy. Jak mówił MILL - poezja jest czuciem wyznawanym sobie, wymowa - jest skierowana do audytorium. Wymowa ubiega się o to audytorium, daży do wpływu na ich poglądy.
Głowiński twierdzi, że nie zwracano uwagi na to, że funkcja emotywna tak samo okresla poezje jak i impresywna. Kwestia odbiorcy znajdowała się poza zainteresowaniami
-uświadomienie nie przyszło także w XIX wiecznym językoznawstwie - nie interesowana się teoria aktu wypowiadania.
-- funkcja impresywna (konatywna) pojawia się i u Jakobsona i Buhlera - teorie te pozwalaja traktowac utwór literaki jako napiecia miedzy nadawca a odbiorcą.
- inne czynniki to koncepcje filozoficzne i socjologiczne
-zmienność konwencji - nowe programy literackie i nowe traktowanie problemu odbiorcy - na przykład ukształtowana przez symbolistów teoria sugestii - znczyła ,że wiersza nie należy czytać doslownie tylko szukac w nim ukrytych sensów(dyrektywa dla odbiorcy)
-wazny punkt to rozważania R. Ingardena - jego kokretyzacja
-duzo wirtualne odbiorcy poświęił miejsca Sartre w swoich rozważaniach
2. Istnieja dwie mozliwości rozumienia problemu wirtualnego odbiorcy:
a) jak utwór literacki sytuuje odbiorcę
b) odbiorca jest bezposrednio w utworze literackim przywoływany - zaimki ty, my wy - utwór sprawia wrażenie zwrotu do jakiejs osoby (testament mój słowackiego). Zwroty do drugiej osoby wiążą się z całokształtem kultury literackiej (inaczej w oświeceniu, inaczej w romantyzmie) Inne ty intymne, a inne w tradyji retorycznej.
Problem adresata w znaczeniu weższym okaże się ,że sfera mozliwości zaczyna się od soliloquium do poezji apelu. ( soliloquium to utwory organizowane wokół postaci podmiotu bez aluzji do jakiegokolwiek słuchacza: o sobie, do siebie.Jednak zawsze piasny z mysla by inni go dosłyszeli)
3. W semsie szerszym utwór poetycki sytuuje odbiorce, przez swoja strukture zakłada zachowanie odbiorcy, zawiera dyrektywy dla niego, musi on je respektowac jeśli nie chce popaść w konflikty z tekstem. Wiersz z tej perspektywy jest zatem wezwaniem do wirtualnego odbiorcy - ma on przyjąć znaczenia pasywnie, nadać tym konstrukcjom znaczenia własne - tu wyłania się ingardenowska konkretyzacja (jest ona wielostronnie warunkowana. G. twierdzi, że zatem konkretyzacja jest sprawą szeroko pojmowanych konwencji literakich, a istnienie konwencji jest warunkiem kontaktu z odbiorcą. Znajmość konwencji konieczna do rozumienia utworu. ( jesl odbiorca nie zna konwencji wtłacza dzieło w znaną, narzuca mu sensy). Sytuowanie odbiocy przez jakis element konwencji lit. Nie jest stałe, jest dynamiczne i zalezy od całokształtu układu historycznoliterackiego.. Najsilniej działa gatunek - odnosi się do całościowej organizacji wypowiedzi, podporządkowuje sobie inne elementy.. Zrozumienie konwencji może pomóc w zrozumiemiu utworu - projekcja pewnych zachowań czytelniczych.
-jeśli ujmować rozumienie utworu jako pochodną jego struktury, a ta jest realizacja konwencji to zalezy to od 3 wyznaczników
1,2.od oddalenia utworu od procesu hist -lit, konwencji, zwycajów jezykowych
3. od konstrukcji sensów (mogą zakładac rózne postawy odbiorcy)
Stosunek do konwecji zalezy od kultury literackiej. Oddalenie utworu od konwncji staje się przyczyna nieporozumien miedzy dziełami nowatorskimi, a publicznościa literacką. Interesujący jest stosunek do topiki.
Znaczenie konwencji jest tak wielkie,że podporządkowuje sobie zwyczaje językowe (poezja posługuje się innym jezykiem niż codzienny)
-podstawowy dla odbiorcy problem, to konstrukcja sensu utworu poetyckiego
a) sens utworu wyłozony expressis verbis - np. utwory moralizatorskie zwłaszcza dawniejsze
b) sens trzeba wyłowic w trakcie czytabia
czytanie czynne i bierne (tez u ingardena)
zrozumienie utworu zalezy od jego całości - nie tylko od „treści”
4. anlazia wierszy Krasicki/Norwid. - różne ukształtowanie adresata. U Krasikiego odbiorca nie potyka się o trudnośći, jest tam utwierdzenia norm literackich - rola odbiorcy jaka wyznacza wiersz jestvdla tego odbiorcy do przyjęcia. Odwrotnie jest u Norwida - nie zakłada on czytania biernego- ( cóz nowego, despotyzm runął...) - utwór jest trudny dla odbiorcy - zakłada inna role odbiory niż każda poetyka XIXw. May tu monol z pozoru - w istocie jest dialog, ale osoby mówiąe nie zostały nazwane. Wiersz odczytany w całości znaczy co innego niż poszczególne wypowiedzi wchodzące w jego skład. - zakłada czytelnika aktywnego.
5. w poezji współczesnej naruszanie przywyczajen zytelnika jest jakby zasada programową. Jawne negowanie konwencji. Każda zmiana w obrebie literatury jest zmiana pozycji odbiorcy. Powstaje mozliwość niegenetyznej -a socjologicznej anlaizy utwrów.
12. J. Sławiński O kategorii podmiotu lirycznego
badacze i krytycy skłaniają się ku stwierdzeniu, że narratora i autora nie należy utożsamiać ze sobą
podmiot liryczny jest zakorzeniony w strukturze utworu i jest wyznaczany przez jej elementy
badacze nie mają nic przeciwko interpretowaniu podmiotu lirycznego, tylko wtedy, gdy interpretacja jest zgodna ze znaczeniową częścią utworu
kwestię podmiotu lirycznego rozpatrywać należy jak sprawę nadawcy dzieła literackiego - na trzech poziomach:
wydarzenia związane z konkretną postacią twórcy np. Adama Mickiewicza - zdarzenia te i cechy przywodzą na myśl zaraz konkretnego twórcę - stanowisko „naiwnie realistyczne”
pytanie o specyficzną rolę autora dzieła, w którą wchodzi on w danym dziele, nadawca jest to podmiotem czynności twórczych, tzn. nie wszystkie zdarzenia mają realne powiązania z postacią autora, jest ukształtowany przez relację dialogu i dzieła, w którym istnieje - „iloczyn sytuacji życiowej pisarza i fikcyjnego świata utworu”
kategoria „podmiotu literackiego” dot. poziomu organizacji samego utworu ego, narrator są jakby wewnętrzną kwestią utworu, autor nie ma nic wspólnego z narratorem, bo sytuacje przedstawione nie mają żadnego związku z życiem twórcy - wyobrażenie o osobie mówiącej daje tylko tekst, który ona wypowiada, dwa głosy: podmiotu lirycznego i autora na tym poziomie mogą się przenikać tylko wtedy, gdy tekst zawiera sformułowania metajęzykowe (dotyczące wewnętrznie tekstu)
w liryce istnieje jeden plan semantyczny związany z postacią „ja lirycznego”, w narracji więcej niż jeden
w epice występuje coś zwanego „przytoczeniem w przytoczeniu” i odnosi się do kompozycji szkatułkowej, dotyczy to też dwóch stopni semantycznych
w epice pomiędzy przytoczeniami „pierwszego st.” a przytoczeniami „drugiego st.” zachodzi pewna niezgodność, opozycja - one wiążą się i zaprzeczają sobie, w liryce ze względu na jeden stopień przytoczenia nie ma o zaprzeczaniu mowy, a przytoczenie to jest bezkontekstowe
podmiot mówiący w utworze lirycznym jest odpowiednikiem całego tekstu, od początku do końca, nie dotyczy tylko konkretnych zdań (jak w epice, dramacie), ale całości wypowiedzi poetyckiej
podmiot liryczny jest „akcją rozwijającą się w kierunku mniej lub bardziej przewidywalnym”
badacze stwierdzają często, że podmiot liryczny jest stabilnym i statycznym elementem utworu, stąd określenia: „pozycja pomiotu”, „postawa podmiotu”, punkt widzenia podmiotu”, o innych elementach mówi się, że są „przebiegiem”, „rozwojem”, „dzianiem się”
„przekaz liryczny jest w istocie zapisem procesu formowania się jednorazowego `ja' mówiącego”
nośnikami znaczeń, które kształtują podmiot liryczny nie są tylko jednostki leksykalne, ich struktury, ale również inne „obarczone sensem, odcinki wypowiedzi” takie, jak wers, czy zestrój akcentowy itp.
informacje o kształtowaniu się podmiotu lirycznego „mogą być niesione wyłącznie przez pewne ujęcia stylistyczne czy wersyfikacyjne charakterystyczne dla przyjętego przezeń sposobu mówienia”
podmiot liryczny jest obserwowalny w tekście lirycznym
„Zrozumienie przekazu lirycznego przez czytelnika polega w dużej mierze na […] rekonstrukcji zespołu złożeń składających się na `obraz' osoby mówiącej”
wyodrębniają się z całości semantycznej wypowiedzi
indywidualnie realizują pewien zadany wzorzec
role (cechy) podmioty lirycznego:
określony stosunek „ja” mówiącego do psychologicznych i podmiotowych okoliczności wypowiedzi
stosunek „ja” do drugiej osoby, potencjalnego partnera wypowiedzi lirycznej
stosunek „ja” do podmiotu czynności twórczych i sytuacji lir. W jakiej „ja” się znajduje
stosunek „ja” do określonych elementów biografii pisarza
podmiot liryczny to „jednorazowo sformułowana osobowość” uczestnicząca w jakimś stereotypie „ja” lirycznego „który nieuchronnie pośredniczy między indywidualnym nadawaniem a indywidualnym odbiorem komunikatu poetyckiego” - tzn. często jest tak, że interpretacja utworu ze względu na podmiot liryczny jest inna u autora i inna u czytelnika, a to ze względu na indywidualne odczytanie ról pełnionych przez „ja” liryczne.